Διωχθείς από κεφαλοκυνηγούς όλων των εθνοτήτων και θρησκειών, φυλακισθείς τον Φεβρουάριο του 1825 (και τον Απρίλιο του 1834) και πολεμικός πρωταγωνιστής του εμφυλίου του 1824-1825, ο Θ. Κολοκοτρώνης δεν ήταν ο αγαθός «Γέρος» που η φτιασιδωμένη «Ιστορία» κατασκεύασε, για να τον χρησιμοποιήσει ως μία από τις «συγκολλητικές» των υλικών που θα συνέθεταν τον μύθο του «αγαθού υπέρ της Ελευθερίας Αγώνα». Αλλά ποιος από τους συγχρόνους του αγωνιστές, τελικά ήταν εκείνος που θα μπορούσε να φορέσει το φωτοστέφανο του «αγαθού ήρωα» που κατασκεύασαν οι αρχιτέκτονες του ενιαίου και αδιαίρετου ελληνικού έθνους;
Μία πηγή των πολεμικών χρονικών του ’21 και των μετέπειτα γεγονότων και μέχρι το 1851, είναι τα απομνημονεύματα του στρατηγού Μακρυγιάννη. Του στρατηγού Μακρυγιάννη, που απέκτησε τον βαθμό αυτόν εν μέσω του πρώτου ελληνικού εμφυλίου. Του στρατηγού που εκμεταλλεύτηκε την αλλαγή στρατοπέδου, από τους Κολοκοτρωναίους και τους καπεταναίους του Μοριά προς τις τάξεις του Βουλευτικού –της επίσημης κυβέρνησης όπως την αναφέρει στα απομνημονεύματα του- με αντάλλαγμα -ή παράπλευρη ωφέλεια- την αναρρίχηση στην τότε, υποτυπώδη στρατιωτική ιεραρχία (πήρε τον βαθμό του αντιστρατήγου!).
Συχνή η αναφορά στο όνομα του Μακρυγιάννη από τη λαϊκή θυμοσοφία. Συνδέεται με την σχεδόν νομοτελειακή διαπίστωση των εγγενών δεινών του νεοέλληνα και του κράτους του, παραλείποντας πάντα κάθε αναφορά στην πυροδότηση των δεινών αυτών από τον ίδιο και την "ιδιοσυγκρασία" του (τον αστήρικτο και απαράδεκτο εθνικό ναρκισισμό του).
Άλλωστε και ο εμφύλιος του 1824, στα δεινά και τις συνέπειες του οποίου αναφέρεται συστηματικά ο Μακρυγιάννης, ήταν αποτέλεσμα και της δικής του δράσης (του Μακρυγιάννη). Άλλωστε ο στρατηγός συστηματικά μεροληπτεί στα γραπτά του, αποδίδοντας το κάθε άδικο στην απέναντι πλευρά (στους ανάντιους) , αγιογραφώντας πάντα τη δική του.
Όπως γράφει και ο Ν. Γκάτσος στο τραγούδι που του έχει αφιερώσει (σύνθεση Στ. Ξαρχάκος, τραγούδι Ν. Ξυλούρης)
Μπάρμπα Γιάννη Μακρυγιάννη
δεν μας τα ‘γραψες καλά.
Δες ο Έλληνας τι κάνει
για ν’ ανέβει πιο ψηλά.
Εκτός από τον Κολοκοτρώνη και σε κάποιο βαθμό και τον Μακρυγιάννη, πλείστες όσες μορφές πρωταγωνίστησαν στο ’21, το οποίο σίγουρα δεν είχε μία ενιαία ταυτότητα, όπως του απελευθερωτικού αγώνα, της λαϊκής εξέγερσης, της εθνικής επανάστασης, της ταξικής πάλης κλπ. Ξεκινώντας από τις ευγενικές μορφές του Αλ. Υψηλάντη και του αδελφού του Δημήτριου και φτάνοντας στην σκληρότητα του Οδυσσέα Ανδρούτσου ή τη βαρβαρότητα του Γκούρα ή του χαμηλόβαθμου αλλά όχι υποδεέστερου σε απανθρωπιά βοηθού του, του διαβόητου Μαμούρη.
Εδώ, σε ένα κείμενο που μπαίνει εμβόλιμα στο αφιέρωμα μας για τα 200 χρόνια από το 1821, θα σταχυολογήσουμε τις 22 πιο σημαντικές αναφορές του Μακρυγιάννη και στα απομνημονεύματα του, στο πρόσωπο του Κολοκοτρώνη. Σχολιάζοντας τις 20 από αυτές θα σκιαγραφήσουμε και το ιστορικό πλαίσιο εντός του οποίου διαδραματίζονται, τουλάχιστον όπου αυτό δεν είναι άμεσα αντιληπτό από τα παραθέματα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα αποσπάσματα που αναφέρονται στα γεγονότα από την Γ΄Εθνοσυνέλευση της Τροζήνας (Μάρτιος - Μάιος 1827) όπου ορίστηκε ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας (ο Ι. Καποδίστριας) μέχρι και τη Βαυαροκρατία. Η εποχή αυτή είναι σχετικά άγνωστη στο ευρύ κοινό.
Ενσωματώνουμε σε PDF αρχείο, στο τέλος της παρούσας ανάρτησης και το πλήρες κείμενο των Απομνημονευμάτων του Μακρυγιάννη με την προτροπή για περαιτέρω ανάγνωση. Ειδικά του τρίτου βιβλίου που περιλαμβάνει και την εκδίωξη των Βαυαρών και την θέσπιση Συντάγματος, στις 3 Σεπτεμβρίου του 1843, μία επέτειος που κοντεύουμε να την ξεχάσουμε, όπως και το ίδιο το Σύνταγμα της Ελλάδας.
Σημείωση της Attica Voice
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ πως ο Μακρυγιάννης, χαμηλότερης βαθμίδας οπλαρχηγός μέχρι το 1824, άνηκε στις ομάδες ενόπλων που ήλεγχαν ο Κολοκοτρώνης και ο Ανδρούτσος και μετά την απόπειρα του Γενναίου Κολοκοτρώνη για την απομόνωση του Μακρυγιάννη από τους υπόλοιπους ενόπλους του, έφυγε και πήγε με το μέρος της «νέας διοίκησης». Ενδεικτικό είναι το μήνυμα του προς τον Γενναίο Κολοκοτρώνη, όταν είχε ήδη αποφύγει την παγίδα που του είχε στήσει ο νεαρός Κολοκοτρώνης:
«Αὐτείνη εἶναι ἡ τέχνη, πολέμαγες νὰ μοῦ πάρης τοὺς ἀνθρώπους μου εἰς τ᾿ Ἀνάπλι καὶ τοὺς δισπάρτισες, διὰ νὰ μὲ κάμης ὅ,τι θέλης χωρὶς συντρόφους. Ἐγὼ ξόδιαζα ἐξ ἰδίων μου διὰ τοὺς συντρόφους κ᾿ ἐσὺ τοὺς ἀνακάτευες ἀναντίον μου. Αὐτείνη εἶναι ἡ τέχνη ποὺ ἤθελες νὰ μὲ μάθης, κι᾿ ὅ,τι ἤθελες νὰ μοῦ κάμης τὸ ῾παθες»
- Ο Κολοκοτρώνης σε 22 αναφορές του Μακρυγιάννη στα απομνημονεύματα του (η αναφορά σε σελίδες συνδέεται με το PDF των Απομνημονευμάτων που συνοδεύει την παρούσα ανάρτηση)
Αναφορά 1. Βιβλίο πρώτο - Εισαγωγή, σελίδα 20
Ὅτι βάναμε ὅλοι τὶς πλάτες, ὄχι ἕνας. Οἱ ἄρχοντές μας, οἱ ἀρχηγοί μας ἔγιναν καὶ οἱ ντόπιοι καὶ οἱ φερτικοί, ὅμως τίποτας δὲν τοὺς ἀναπεύει. Ἤμασταν φτωχοί, ἐγίναμεν πλούσιοι. Ἦταν ὁ Κιαμίλμπεγης ἐδῶ εἰς τὴν Πελοπόννησο καὶ οἱ ἄλλοι οἱ Τοῦρκοι πλουσιώτατοι, ἔγινε ὁ Κολοκοτρώνης καὶ 20 οἱ ἄλλοι οἱ συγγενεῖς καὶ φίλοι πλούσιοι ἀπὸ γές, ἀργαστήρια, μύλους, σπίτια, σταφίδες καὶ ἄλλα πλούτη τῶν Τούρκων. Ὅταν ὁ Κολοκοτρώνης καὶ οἱ συντρόφοι τοῦ ἦρθαν ἀπὸ τὴν Ζάκυθο, δὲν εἶχαν οὔτε πιθαμὴ γῆς, τώρα φαίνεται τί ἔχουν. Τὸ ἴδιον καὶ εἰς τὴν Ρούμελη, Γκούρας καὶ Μαμούρης, Κριτζώτης, Γριβαῖγοι, Στάικος καὶ οἱ ἄλλοι, Τζαβελαῖγοι καὶ ἄλλοι πολλοί. Καὶ τί ζητοῦνε ἀπὸ τὸ ἔθνος; Μιλλιούνια ἀκόμα διὰ τὶς μεγάλες δούλεψες. Καὶ σὲ αὐτὰ ποτὲς δὲν ἀναπεύονται, ὅλο νόμους καὶ φατρίες διὰ τὸ καλὸ τῆς πατρίδος, ὅλο αὐτὸ πασκίζουν.
Ήδη από την εισαγωγή ο Μακρυγιάννης κάνει αναφορά στην αρπακτική διάθεση των «αγωνιστών» του ’21. Κουβαλώντας την κλέφτικη παράδοση και νοοτροπία, το πλιάτσικο ήταν η μόνιμη πρακτική που ακολουθούσε την κάθε «απελευθέρωση». Σε Μοριά και Ρούμελη. Φυσικά πριν από κάθε άλλον, ο Κολοκοτρώνης έχει εξέχουσα θέση στην αναφορά του Μακρυγιάννη. Ο Μακρυγιάννης δεν αναφέρει τον εαυτό του στους «φτωχούς που έγιναν πλούσιοι». Δικά του είναι τα απομνημονεύματα, δικές του και οι επιλογές.
Αναφορά 2. Βιβλίο πρώτο - Κεφάλαιο 6, σελίδα 113 (Φατριασμός Κολοκοτρώνη)
Εικόνα 2: Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης
Ἦρθα ἐδῶ. Ἦταν τὸ Βουλευτικὸν σῶμα. Στάθηκα καμπόσες ἡμέρες, παρουσιάστηκα καὶ τοὺς εἶπα: «Δὲν ματαθέλομε ὅλοι ὅσοι ἤρθαμε νὰ ξέρωμε ἀπὸ καπεταναίους, ὅ,τι διαταγὲς εἶναι ἀπὸ τὴν Κυβέρνησιν, ἐκεῖνο εἴμαστε πρόθυμοι νὰ κάμωμε, νὰ πᾶμε ὀμπρός». Εἶχα καὶ συντρόφους ὅλους διαλεμένους πατριῶτες. Ζήτησε δύναμη ὁ Κολοκοτρώνης, ὅτ᾿ ἦταν μέλος ῾στὸ Ἐκτελεστικὸ σῶμα καὶ κυβερνοῦσε τὴν πατρίδα. Ἦταν αὐτός, ὁ Πετρόμπεγης, ὁ Σωτήρη Χαραλάμπης κι᾿ ὁ Μεταξάς. Τότε ἔμαθα τί ἦταν φατρία, καθὼς θὰ ἰδῆτε.
Δεν ήθελε πια να ξέρει από καπεταναίους (και τους τρόπους τους). Εννοεί βέβαια τα κλέφτικα ήθη και τον τρόπο διοίκησης, που στόχο είχε πάντα τη μεγιστοποίηση του προσωπικού οφέλους του αρχηγού και όχι τη διαχείριση των κερδών για την οργάνωση ενός κράτους που ήδη βρισκόταν σε διαδικασία γέννησης. Ο έμπορος, μικροτοκογλύφος και ενεχυροδανειστής, στα νεανικά του χρόνια Μακρυγιάννης – οπλοφόρος και παράνομος στην Άρτα του Αλή πασά μετά- γνωρίζει τα «καπεταναίικα και τα έχει ενδεχομένως εξασκήσει και ο ίδιος, αλλά ο Κολοκοτρωνέικος φατριασμός είναι ο πιο «απαράδεκτος» στα μάτια του.
Αναφορά 3. Βιβλίο πρώτο - Κεφάλαιο 6, σελίδα 115
Εικόνα 3: Ο Κεφαλλονίτης Ανδρέας Μεταξάς
Σὲ ὀλίγες ἡμέρες τὸ «κλειδί» τοῦ Κολοκοτρώνη, ὁ πατριώτης Μεταξᾶς ῾ρεθίζει αὐτὸν καὶ τ᾿ ἄλλα τὰ μέλη τοῦ Ἐκτελεστικοῦ καὶ τοὺς παίρνουν ὅλους κ᾿ ἔρχονται εἰς τ᾿ Ἄργος, ἕτοιμοι ν᾿ ἀνοίξη ὁ ἐμφύλιος πόλεμος. Ἀφοῦ τὸ φέραν γύρα, μ᾿ ἔκραξε τὸ Βουλευτικὸν καὶ μοῦ εἶπε ὅλα τὰ αἴτια καὶ πὼς οἱ ἄλλοι θέλαν νὰ τοὺς πάρουν τ᾿ ἀρχεῖα, τοῦ Βουλευτικοῦ. Μοῦ ζήτησε βοήθεια. Τότε μιλᾶμε μὲ τὸν καλὸν πατριώτη Θοδωρὴ Ζαχαρόπουλον καὶ συνφώνως καὶ οἱ δυό μας παίρνομε τ᾿ ἀρχεῖα ὅλα του Βουλευτικοῦ καὶ τὰ κρύψαμε, καὶ δὲν τὰ πῆραν οἱ ἄλλοι. Τότε ξαναπήγαμε εἰς τ᾿ Ἀνάπλι. Μαθαίνοντας ὅλα αὐτὰ αὐτεῖνοι, τὸ Ἐκτελεστικό, ὅτι ἐγὼ εἶμαι ὁ αἴτιος ποὺ δὲν πῆραν τ᾿ ἀρχεῖα κι᾿ ὅτι δὲν εἶμαι πλέον μὲ τὸ πνεῦμα τους, μελέτησαν νὰ μοῦ τὴν παίξουν χερότερα κι᾿ ἀπὸ τὸν Δυσσέα καὶ τὸν Γκούρα.
Πάνω στην αρχή του εμφυλίου, ο Μακρυγιάννης κατονομάζει τον –κατά τη γνώμη του εκείνη τη στιγμή- αίτιο, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον Ανδρέα Μεταξά. Κατονομάζει ως αίτιο τον Κεφαλλονίτη δικολάβο και σύμβουλο του Κολοκοτρώνη, τον «κόντε Λάλα» όπως τον αναφέρει αλλού, γιατί «μάτωσε τὸ χέρι τοῦ εἰς τὸ Λάλα καὶ θέλει ὅλη τὴν Ἑλλάδα νὰ πάρη ὑποστατικόν, νὰ ξαγοραστῆ τὸ πολυτίμητό του αἷμα ὁποῦ ῾χυσε εἰς τὸ Λάλα» (Απομν. Επίλογος).
Την αφαίρεση των αρχείων του Βουλευτικού από τους Μακρυγιάννη – Ζαχαρόπουλο, τη θεωρεί μάλλον πατριωτική πράξη. Γενικά, στην εποχή αυτή των εμφυλίων και της παρακμής του ξεσηκωμού, ίσχυε το «όποιος πρόλαβε τον Κύριο οίδε»
Αναφορά 4. Βιβλίο πρώτο - Κεφάλαιο 6, σελίδα 116
Ἀφοῦ πήγαμε εἰς Τροπολιτζά, ἄνοιξε τὸ ντουφέκι καὶ σκοτωνόμαστε σὰν τὰ σκυλιὰ εἰς τ᾿ ἀμπέλια. Μέθαγε ὁ ἀρχηγὸς Κολοκοτρώνης τοὺς ἀνθρώπους, οἱ ἀναντίοι ἦταν κλεισμένοι εἰς τὰ σπίτια τοὺς κ᾿ ἐμεῖς ἀπόξω, καὶ σκοτωνόμαστε.
Το να ρίχνονται στις μάχες οι πολεμιστές μεθυσμένοι ήταν μία λίγο-πολύ πάγια τακτική. Η αποστέρηση της όποιας συνείδησης ήταν βασικό όπλο για την αποτελεσματικότητα του κάθε μαχητή, ο οποίος λειτουργούσε καθαρά με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και σκότωνε με ορμή, χωρίς να σκέφτεται κανένα ενδεχόμενο λιποταξίας από τα αιματοβαμμένα πεδία, όπου οι μάχες δίνονταν συχνά με μαχαίρια και σε άμεση επαφή με τον αντίπαλο. Ο Κολοκοτρώνης δηλαδή δεν έκανε κάτι περισσότερο από αυτό που έκανε και ο ίδιος ο Μακρυγιάννης κατά την πολιορκία του Σερπετζέ (το οχυρό που είχε διαμορφωθεί στην Ακρόπολη των Αθηνών, κοντά στη στοά του Ευμένους)
«Ἀφοῦ τοὺς ἔκαμα αὐτείνη τὴν ὁμιλίαν, φιλοτιμία καὶ πατριωτισμὸν γιομάτοι ὅλοι, (ἄλλη βολὰ δὲν εἴχαμεν βγῆ ῾στὰ τούρκικα χαρακώματα· αὐτὸ ἦταν τὸ πρῶτο) μοῦ λένε: «Δός μας μίαν φορᾶ κρασὶ νὰ πιοῦμεν ἀπὸ τὸ χέρι σου». Τοὺς ἔδωσα. Μοῦ εἶπαν: «Δῶσε μας καὶ τὴν εὐκή σου.» και αλλού
«Μέρασα τὸ ρούμι τῶν ἀνθρώπων διὰ νὰ ἰδῆ κι᾿ ὁ ναύαρχος μὲ τοὺς φίλους του τὸν πόλεμον. Τότε κάνομεν καὶ τρίτο γιρούσι καὶ τοὺς δώσαμεν ἕναν σκοτωμὸν καλόν»
Αναφορά 5. Βιβλίο πρώτο - Κεφάλαιο 6, σελίδα 130
Εικόνα 4: Ο Κανέλλος Δεληγιάννης
Σᾶς εἶπα τὶς θυσίες τῆς Ρούμελης. Κι᾿ ἀδικημένη εἶναι κι᾿ ἀφανισμένη. Νόμους γυρεύει καὶ σύστημα νὰ πάγη ἡ πατρὶς ὀμπρός. Ὁ Κολοκοτρώνης ὅμως κι᾿ ὁ Μεταξᾶς καὶ οἱ ἄλλοι οἱ τοιοῦτοι καθημερινοὺς ἐφύλιους πολέμους θέλουν καὶ φατρίες αὐτεῖνοι τὶς γέννησαν κι᾿ ἀπὸ αὐτοὺς προχώρεσαν κ᾿ οἱ Ἀράπηδες.
Στην εμφύλια διαμάχη του 1824 μεταξύ Μωραϊτών οπλαρχηγών (Γενναίος Κολοκοτρώνης, Κανέλλος Δεληγιάννης, Νικηταράς, Νοταράς, Λόντος) με αρχηγό τον Κολοκοτρώνη- και Ρουμελιώτών (Μακρυγιάννης, Τζαβέλλας, Καραϊσκάκης, Γκούρας, Δράκος και Καρατάσος) – οι οποίοι πεισμένοι από τον Μακρυγιάννη μπαίνουν υπό τις εντολές του Βουλευτικού και του Γ. Κουντουριώτη. Ο βασικός υποκινητής από την πλευρά του Βουλευτικού ήταν ο Ι. Κωλέττης ενώ από την πλευρά των Μωραϊτών ήταν οι κοτζαμπάσηδες οι οποίοι λίγο καιρό πριν φαίνονταν εξασθενημένοι και σε παρακμή (βλέπε και το πως αντιμετωπίστηκε η στάση τους απέναντι στο αίτημα του Δ. Υψηλάντη στις 9/6/1821 να αναλάβει τη γενική διεύθυνση του Αγώνα). Σώθηκαν μόνο όταν ο Κολοκοτρώνης ξαφνικά και δίχως προφανή λόγο, στράφηκε υπέρ τους, εγκαταλείποντας τους στρατιωτικούς, οι οποίοι μέχρι τότε επικρατούσαν στον λαό. Το αντάλλαγμα της μεταστροφής του Κολοκοτρώνη ήταν ο διορισμός του γιου του Πάνου ως φρουράρχου του Ναυπλίου και ο διορισμός του ίδιου στη θέση του αντιπροέδρου του εκτελεστικού.
Τώρα το Εκτελεστικό μαχόταν το Βουλευτικό. Το πρώτο με αιχμή τους Κολοκοτρωναίους και το δεύτερο με αιχμή τους Ρουμελιώτες. Όπως γράφει ο Μακρυγιάννης (βιβλίο πρώτο κεφ. 6 σελ 114) «Μὲ τὸ Βουλευτικὸν ἦταν τὸ δίκιον καὶ ἡ πατρίδα. Οἱ ἄλλοι ἤθελαν νὰ ρουφοῦνε τὰ ἐθνικὰ καὶ μάλλωναν. Δὲν ἤξερε κανεὶς τί νὰ κάμη. Ἤμουν ἄμαθος ἀπὸ τέτοια.»
Τρέχα γύρευε δηλαδή. Από τη μεταστροφή του Κολοκοτρώνη και τον –καθόλου ανιδιοτελή- προσεταιρισμό των κοτζαμπάσηδων μέχρι τον πρώτο εμφύλιο (του 1824) οι υπό εξαφάνιση κοτζαμπάσηδες επανάκαμψαν και το σύστημα τους κυβερνάει μέχρι σήμερα την χώρα αυτή. Αυτό είναι ένα τεράστιο σφάλμα του «Γέρου του Μοριά» που δεν έχει επιτρέψει στη χώρα να σηκώσει κεφάλι, ακόμα και 200 χρόνια μετά.
Αναφορά 6. - Κεφάλαιο 6, σελίδα 137
Εικόνα 5: Ακροκόρινθος. Τόπος εκτέλεσης του Κιαμίλ μπέη
Εἶχε πάγη ὁ ἅγιος Πρωτοσύγκελος κι᾿ ὁ Γληγοριάδης σ’ αὐτούς, ὅταν τοὺς χαλάσαμε εἰς τ᾿ Ἀλειτρούγι, καὶ εἶπαν αὐτὰ τοῦ ἀρχηγοῦ Κολοκοτρώνη καὶ διόρισε τὰ φουσάτα τοῦ ἀναντίον μας, καὶ τοὺς εἶπε μὲ θέλει ζωντανὸ νὰ μὲ γδάρη σὰν πρόβατο. (Ὅτ᾿ ἦταν χασάπης εἰς τὴν Ζάκυθο καὶ γνώριζε τὴν τέχνη αὐτείνη, κι᾿ ἀφοῦ ἦρθε γυμνὸς εἰς τὴν Ἑλλάδα καὶ πλούτηναν κ᾿ ἔγιναν Κιαμιλμπέηδες αὐτὸς καὶ οἱ συντρόφοι του, καθημερινῶς δουλεύουν τὴν πατρίδα μ᾿ ἐφύλιους πολέμους καὶ νέες φατρίες.)
Ο Μακρυγιάννης επαναλαμβάνει τη μομφή κατά του Κολοκοτρώνη για πλουτισμό «εις βάρος της πατρίδας» λες και το πλιάτσικο –που άσκησε και ο ίδιος- είναι θεμιτός τρόπος βιοπορισμού ή πλουτισμού. Εδώ η κύρια κατηγορία όμως είναι πως έγινε (μαζί με τους δικούς του) «Κιαμιλμπέηδες». Ο Κιαμίλ Μπέης ήταν ο τελευταίος Τούρκος διοικητής και δυνάστης της Κορίνθου. Μεγάλος φεουδάρχης της γης της Μεγαρίδος, πλούτιζε σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη φορολογία των χωρών αυτών και των εσόδων της τεράστιας περιουσίας του, η οποία βρισκόταν σε αυτές και μέχρι τη Λιβαδειά, έως και τη Στυμφαλία, τη Νεμέα, την Αργολίδα και την Αρκαδία. Εκτελέστηκε τον Ιούλιο του 1822 στον Ακροκόρινθο.
Ο φατριασμός και η διατήρηση των εμφυλίων παραμένουν σταθερές κατηγορίες προς το πρόσωπο του Κολοκοτρώνη. Πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη πως όλα αυτά γράφονται μετά το 1829 και όχι εν θερμώ, στην εποχή στην οποία εκτυλίσονται. Αυτό έχει τη δική του αξία όσον αφορά στην αξιοπιστία και την ακρίβεια του συγγραφέα.
Αναφορά 7. Βιβλίο πρώτο -Κεφάλαιο 6, σελίδα 139
Εικόνα 6: Ο Πάνος Κολοκοτρώνης
Ἔπιασα μὲ τρόπον τοὺς σημαντικούς του χωριοῦ καὶ τοὺς ἔδεσα κ᾿ ἐκείνους, πῆρα τοὺς λαβωμένους ὁποῦ ῾χα εἰς τὶς κούλιες τοῦ Μελιγαλᾶ, ἔστειλα ἕναν χωργιάτη καὶ εἶπε τοῦ Μητροπέτροβα, ἂν ἔβγουν καὶ μᾶς ντουφεκίσουνε, θὰ τοὺς κόψω ὅλους τους δεμένους. Τότε δὲν μᾶς πείραξαν, κι᾿ ὁλη νύχτα πήγαμε εἰς τὴν Σκάλα τὸ χωριόν. Ἦταν ὁ ἅγιος Φλέσιας ἐκεῖ καὶ οἱ συντρόφοι, τοὺς εἶπα ὅσα τοὺς τύχαιναν, καὶ διὰ νυχτὸς ἀναχωρήσαμε ἀπὸ ῾κεῖ, ἀπὸ τὰ Σαμπάσικα μέσα τῶν βουνῶν τὸν δρόμον, καὶ πέσαμε εἰς τὰ Καλύβια τῆς Τροπολιτζᾶς. Ἐκεῖ ἄφησα τοὺς ἀνθρώπους μου, ἦταν ὁ Βάσιος ἐκεῖ. Θέλησε νὰ τοὺς πολεμήση ὁ Πάνος ὁ Κολοκοτρώνης καὶ τὸν σκότωσαν. Αὐτὸ εἶναι τὸ αἷμα ὁποῦ χύθηκε Κολοκοτρωναίικον διὰ τὴν λευτεριὰ τῆς Ἑλλάδος
Αντιπαρερχόμαστε τη μαύρη ειρωνεία της τελευταίας φράσης. Το απόσπασμα αναφέρεται στην εκστρατεία του Μακργιάννη μαζί με τον –υπουργό των εσωτερικών- Παπαφλέσσα, κατά των Κολοκοτρωναίων, το 1824. Οι κυβερνητικοί νίκησαν σε μία εκστρατεία - παρωδία και λεηλάτησαν περιοχές της Αρκαδίας και της Μεσσηνίας. Ο Μακρυγιάννης ισχυρίζεται, στα απομνημονεύματά του, πως δεν μπόρεσε να επιβάλει το κύρος του στους άτακτους άνδρες του, οι οποίοι προέβησαν στις λεηλασίες. Στα Καλύβια της Τριπολιτσάς άνδρες του Μακρυγιάννη (μάλλον ο Βάσια (-ος) από το Μαυροβούνιο) σκότωσε τον Πάνο Κολοκοτρώνη, γεγονός που οδήγησε τον ίδιο τον Κολοκοτρώνη στον μαρασμό και τους Κολοκοτρωναίους και Πελοποννήσιους οπλαρχηγούς στην ήττα, στον Α’ εμφύλιο. Νικητές οι Ρουμελιώτες και οι Υδραίοι του Κουντουριώτη. Η διαίρεση αυτή θα συνεχίσει για πολλά χρόνια, με μόνο ευκαιριακές και περιορισμένες μεταπηδήσεις στρατοπέδων.
Σε όλο το διάστημα της εμφύλιας σύγκρουσης, ο Μακρυγιάννης, αναφέρει, πως η κυβέρνηση Κουντουριώτη πλήρωνε αφειδώς τα ρουμελιώτικα σώματα, για να πολεμούν τους Πελοποννήσιους. Τα χρήματα αυτά προέρχονταν από το διαβόητο αγγλικό δάνειο και αντί να χρησιμοποιηθούν για την ελευθερία της πατρίδας, ξοδεύτηκαν για την αντιμετώπιση των πολιτικών αντιπάλων του καθεστώτος.
Μαύρες, γνήσια νεοελληνικές, σελίδες στην Ιστορία της γέννησης μίας χώρας από το μηδέν, η οποία δεν λέει να προχωρήσει πέρα από αυτό. Με τα ψέματα άλλωστε, αυτό είναι αδύνατο.
Αναφορά 8. Βιβλίο πρώτο Κεφάλαιο 7, σελίδα 170
Εικόνα 7: Ο Ιμπραήμ. Ο στρατηγός της επιστήμης, κατά τον Κολοκοτρώνη
Εἶχε διοριστεῖ ὁ Ἀρχηγὸς Κολοκοτρώνης νὰ πολεμήση τὸν Μπραΐμη εἰς τὰ Ντερβένια καὶ πῆγαν ὅλα τὰ σώματα καὶ οἱ Πελοποννήσιοι μαζί του· καὶ κουβάλαγαν οἱ κάτοικοι καὶ ἡ Κυβέρνηση ζαϊρέδες καὶ πολεμοφόδια νὰ πολεμήσουνε τὸν Μπραΐμη. Εὐτὺς ὁποῦ τὸν εἶδαν μπροστὰ τοὺς ἄφησαν τῆς θέσες τους καὶ πῆραν τὰ βουνά. Καὶ πέρασε ὁ Μπραΐμης εἰς τὰ Ντερβένια ἀπολέμηστος. Ἐφύλιους πολέμους καὶ φατρίες ῾πιτηδεύεται ὁ Ἀρχηγὸς νὰ κάνη, Τούρκους δὲν ἔχει κῶλο νὰ πλησιάζη κοντά τους. Ἀφοῦ πήγαμεν μὲ τὸν ὑπουργόν, ὁποῦ τὸν ἔβαλε ἡ Κυβέρνηση νὰ προμηθεύη τ᾿ ἀναγκαῖα τοῦ πολέμου εἰς τὸν Ἀρχηγόν, μάθαμεν εἰς τὸν Ἀχλαδόκαμπον ὅτι ὁ Μπραΐμης κυρίεψε τὴν Τροπολιτζὰ κι᾿ ὁ Ἀρχηγὸς μὲ τὸ στράτεμα ξεποδαριάστηκαν φεύγοντας εἰς τὰ βουνά.
Ο Ιμπραήμ, στην επέλαση του στον Μοριά, μετά την επικράτηση του στο Μανιάκι (20/5/1825) κατευθύνθηκε προς την Τριπολιτσά, την οποία και κατέλαβε στις 11/6/1825. Η κυβέρνηση Κουντουριώτη, Κωλέττη, Μαυροκορδάτου είχε αποφυλακίσει τον Κολοκοτρώνη στις 17/5/1825 και τον διόρισε γενικό αρχιστράτηγο, προκειμένου να αντιμετωπίσει τον επελαύνοντα Ιμπραήμ, αλλά ήταν ήδη αργά.
Ο Ιμπραήμ διέθετε περίπου 700 ιππείς, 8.000 τακτικούς πεζούς και τουλάχιστον εννέα πυροβόλα. Μόνο ένας τρόπος υπήρχε να τα σταματήσει ο Κολοκοτρώνης. Να κρατήσει τις διαβάσεις του όρους Τραμπάλα, από όπου ο Ιμπραήμ θα μπορούσε να περάσει στην Αρκαδία απειλώντας την Τριπολιτσά. Αμέσως συγκέντρωσε τα τμήματα του και έπιασε τα υψώματα της Τραμπάλας. Συνολικά συγκεντρώθηκαν περίπου 3.800 Έλληνες πολεμιστές, οι οποίοι έπιασαν θέσεις στις πλαγιές του βουνού και έφτιαξαν ψηλά ταμπούρια.
Με τακτικούς ελιγμούς και δεδομένη υπεροπλία σε βαριά και ελαφρά όπλα, ο Ιμπραήμ μπόρεσε να περάσει και να ανακτήσει την Τριπολιτσά. Ο Κολοκοτρώνης τότε έβγαλε το συμπέρασμα του που το διατύπωσε σε μία φράση: «Ο Μπραίμης δεν έμοιαζε με τους Τούρκους πασάδες. Είναι στρατηγός της επιστήμης, με επιτελείο και άφθονα πολεμικά μέσα». Ο Μακρυγιάννης, υποστηρικτής αργότερα της προσπάθειας δημιουργίας τακτικού στρατού, παραβλέπει όλα τα γεγονότα και αρκείται στην πικρή και μαζί ειρωνική διατύπωση πως «Μπραΐμης κυρίεψε τὴν Τροπολιτζὰ κι᾿ ὁ Ἀρχηγὸς μὲ τὸ στράτεμα ξεποδαριάστηκαν φεύγοντας εἰς τὰ βουνά.»
Αναφορά 9. Βιβλίο πρώτο Κεφάλαιο 10, σελίδα 212
Εικόνα 8: Ο Διονύσιος Βούρβαχης
Πᾶμε καὶ εἰς τ᾿ ἄλλο τῶν καλῶν πατριώτων. Ὁ Μεταξάς, ὁ Κολοκοτρώνης, ὁ Ὑψηλάντης κι᾿ ἄλλοι εἶχαν κάμη δική τους κομπανία. Εἲχ᾿ ἔρθη κ᾿ ἕνας ἀξιωματικὸς ἀπὸ τὴν Γαλλία, γενναῖος ἄντρας καὶ καλὸς ἄνθρωπος, τὸν ἔλεγαν Μπούρμπαχη· ἦταν Κεφαλλωνίτης καὶ συγγενὴς τοῦ Μεταξά· ἦταν κολονέλος εἰς τὴν Γαλλίαν. Ἀφοῦ ἄκουσε τὴν λευτεριὰ τῆς πατρίδας τοῦ ἦρθε ν᾿ ἀγωνιστῆ ἀπαθής, πατριωτικώς· πῆγε ναυρῆ τοὺς συγγενεῖς καὶ τοὺς πατριῶτες του· ηὖρε καὶ τὸν κόντε Μεταξᾶ καὶ τοὺς συντρόφους του. Τὸν ὁδηγοῦν καὶ πλερώνει ἐξ ἰδίων του καὶ συνάζει χίλιους ἀνθρώπους, σκυλιὰ τοῦ χασαπιοῦ, ἀνθρώπους τοῦ Ἀναπλιοῦ, τῶν μπιλλιάρδων, τῆς φατρίας τοῦ κωλόπανα.
Αναφερόμενος στα προ της εκστρατείας του Th. Gordon στον Πειραιά και ενώ ο Favier έχει μπει στην Ακρόπολη της Αθήνας, μιλάει για τον Βούρβαχη (Μπούρμπαχη), Έλληνα αξιωματικό του Γαλλικού στρατού και κουνιάδου του Ανδρέα Μεταξά.
Για άλλη μία φορά, ο Μακρυγιάννης θέλει τον Κολοκοτρώνη να έχει φτιάξει φατρία, αλλά η αξιοπιστία του εδώ είναι μειωμένη αφού μέλος της φατρίας θεωρεί τον Δ. Υψηλάντη, ο οποίος από την πρώτη μέρα που μπήκε στον Αγώνα, υποθηκεύοντας ή εκποιώντας την προσωπική του περιουσία, ποτέ δεν άφησε υποψία φατριασμού ή δόλιας συμπεριφοράς. Σε αντίθεση με τον ίδιο τον απομνημονευματογράφο.
Πάντως το γεγονός πως –μάλλον ο Μεταξάς- οδήγησε τον κουνιάδο του να ξοδέψει σημαντικούς πόρους για να επιστρατεύσει αχρείους, πρέπει να στέκει, ειδικά αν διαβάσουμε τα όσα ακολούθησαν στις μάχες της Αθήνας και την νωχελική ως αδιάφορη στάση μεγάλου μέρους του «στρατεύματος».
Αναφορά 10. Βιβλίο πρώτο, Κεφάλαιο 10, σελίδα 213
Αὐτὰ ὁ ἀγαθὸς Μπούρμπαχης δὲν τάξερε· ὁ Μεταξᾶς κι᾿ ὁ ἀρχηγὸς ὁ Κολοκοτρώνης καὶ ἡ συντροφιὰ τοῦ τὰ γνώριζαν αὐτά.
Και σε υποσημείωση: Ὅτι τὴν πατρίδα τὴν ἤθελαν ἀπὸ τὸν Ἰσθμὸν καὶ κατὰ τὴν Πελοπόννησον, ὄχι ἀπὸ τὸν Ἰσθμὸν καὶ κατὰ τὴν Ρούμελη. Καὶ κατηγοροῦσαν τὸν Καραϊσκάκη, ὁποῦ δούλευε νὰ ξαναλευτερώση τὴν Ρούμελη.
Καθὼς κι᾿ ὁ Κυβερνήτης μας προσπάθαγε δι᾿ αὐτὸ καὶ τότε ἔγινε Κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος.
Σε συνέχεια του προηγουμένου αποσπάσματος, αποδίδει την αδιαφορία των Κολοκοτρώνη – Μεταξά για την ποιότητα των ανθρώπων που επιστράτευσε με δικά του έξοδα ο Βούρβαχης, στον τοπικισμό των προαναφερθέντων και την σημασία που έδιναν στο να ελευθερωθεί η Πελοπόννησος έναντι της Στερεάς. Μάλιστα τους απευθύνει την μομφή πως κατηγορούσαν τον Καραϊσκάκη,, ο οποίος δούλευε για να ξαναελευθερώσει τη Ρούμελη. Για τη δική του στρατολογία, η οποία εκτυλίσσεται σχεδόν την ίδια περίοδο (1827-1828), με σκοπό την εκστρατεία στην Αττική, δεν κάνει ιδιαίτερο λόγο. Η αναφορά στον Καποδίστρια τοποθετεί τα γεγονότα ανάμεσα στην Γ’ Εθνοσυνέλευση (30/3/1827) έως και λίγο μετά τον Ιανουάριο του 1828, οπότε έφτασε ο κυβερνήτης στο Ναύπλιο.
Αναφορά 11. Περιστατικο. Βιβλιο Β Κεφάλαιο 1, σελίδα 241
Εικόνα 9: Ο Αυγουστίνος Καποδίστριας
Ἦρθε μία γυναίκα ἑνοῦ ἀγωνιστοῦ ἐδῶ στ᾿ Ἄργος, ὁποῦ ῾ταν ὁ Πληρεξούσιος. Ἦταν ἑνοῦ σκοτωμένου, τοῦ Χαλμούκη, γενναίου κι᾿ ἄξιου ἀγωνιστῆ καὶ τίμιου· ἐσκοτώθη καὶ ἄφησε δυστυχισμένη τὴν γυναίκα του καὶ παιδί του. Καὶ μοῦ τὴν στείλαν ἀπόξω ὁ Πανουργιᾶς κι᾿ ἄλλοι. Τὴν πῆρα καὶ τὴν πῆγα τοῦ Πληρεξούσιου. Ἦταν μὲ τὸν ἀρχηγὸν Κολοκοτρώνη ὁποῦ κάθεταν. Τοῦ μίλησα διὰ τὴν γυναίκα. Μ᾿ ἀποκρίνεται ὁ Ἀγουστίνος καὶ μοῦ λέγει· «Ὅλοι οἱ Ρουμελιῶτες εἶστε διὰ παλούκι. —Ἔχεις δίκιο, τοῦ εἶπα, ὅτι ὅταν ἦρθες ἤσουνε ἁπλὸς πολίτης καὶ τώρα ἔχεις νιφόρμα γκενεράλη καὶ δέκα ἄτια εἰς τὸν ταβλά σου. Καὶ χωρὶς νὰ φκειάσης παλούκια διὰ τοὺς Ρουμελιῶτες, ὅλοι παλουκώθηκαν μόνοι τους—καὶ τοὺς ἄλλους ὁποῦ μείναν ὁλοένα τοὺς παλουκώνετε. Δὲν εἶναι λόγια, εἶναι ἔργα· καὶ μὴν κοπιάζεις ἄλλο καὶ γνωρίσαμεν τὴν διάθεσίν σας ὁποῦ ῾χετε σ᾿ ἐμᾶς». Τότε μου λέγει ὁ Κολοκοτρώνης· «Ὅλοι πολεμήσαμεν κι᾿ ἐσεῖς εἶστε εἰς τὴν δούλεψη καὶ παίρνετε μιστὸν κι᾿ ἐμεῖς καθόμαστε ἔτσι. —Ἐσὺ εἶσαι ζημιωμένος, τοῦ λέγω, καὶ οἱ συντρόφοι σου, ὁποῦ γενήκατε Κιαμιλμπέηδες; Κι᾿ ἐμεῖς ὁποῦ παίρνομεν εἴκοσι πέντε γρόσια μιστὸν ἐγίναμεν νοικοκυραῖγοι! Κι᾿ αὐτὰ τ᾿ ἀφίνομεν εἰς τὸν τόπο σας, ὁποῦ ἀγοράζομεν ψωμὶ καὶ τρῶμε. Ἀφοῦ σας φκειάσαμεν τὸ Ρωμαίικον, βλαφτήκετε ὁποῦ μας κάμετε καὶ εἴλωτες· κι᾿ ὡς ἄχρηστοι θὰ μᾶς παλουκώσετε—διατὶ χύσαμε τὸ αἷμα μας δι᾿ αὐτείνη τὴν πατρίδα καὶ τίποτας δὲν κερδέσαμεν. Τί λευτερίαν ῾νεργάτε νὰ μᾶς κάμετε τὴν βλέπομεν. Τὴν γῆς ὁποῦ λευτερώσαμεν μὲ τοὺς ἀγῶνες μας κι᾿ αἵματά μας τὴν δίνετε καὶ τὴν ἀγοράζουν οἱ συντρόφοι σας, ἐκεῖνοι ὁποῦ μας κάναν σίγρι ὅταν σκοτωνόμαστε. Αὐτεῖνοι τὰ χαίρονται· αὐτεῖνοι ἀγοράζουν ἕνα γρόσι τὸ στρέμμα τὴν γῆς, ἄγρια καὶ ἥμερη, τὴν ἀγοράζουν κι᾿ ὂσ᾿ εἶναι κολάκοι σας καὶ σπιγοῦνοι σας. Ἐμᾶς γυρεύετε νὰ μᾶς παλουκώσετε. Οἱ παλουκωμένοι—ἄλλο παλούκι δὲν μπαίνει. Κι᾿ ὅταν μὲ ματαϊδής, βάλε μου μίαν βούλλα εἰς τὸ μέτωπον!». Σᾶς λέγω ὡς τίμιος ἄνθρωπος δὲν ματαμίλησα αὐτεινοῦ τοῦ προκομμένου ἀνθρώπου, τοῦ Ἀγουστίνου, μ᾿ ὅλον ὁποῦ ῾βαλε πολλοὺς φίλους μου καὶ μοῦ εἶπαν νὰ πάγω· ποτὲς ὡς σήμερον δὲν τὸν ἀντάμωσα.
Ο Αυγουστίνος Καποδίστριας (ο ένας αδελφός του κυβερνήτη, ο άλλος ήταν ο Βιάρος) προσβάλλει τον Μακρυγιάννη και αυτός του απαντά με τον εξίσου άγαρμπο τρόπο του. Η παρέμβαση του Κολοκοτρώνη, που είναι μπροστά στο επεισόδιο, απλά ανακινεί τα παλιά (;;;) πάθη και την έριδα μεταξύ Μωραϊτών και Ρουμελιωτών, σχετικά με το ποιοι βούτηξαν τα χέρια πιο βαθιά στον «λουφέ» Συγκρίνει – ο Μακρυγιάννης- την κτηματική περιουσία, όπως και το ζωικό κεφάλαιο που απέκτησαν οι Κολοκοτρωναίοι με τον «μισθό» που λαμβάνει ένας Ρουμελιώτης, που μάλιστα είναι και Στρατηγός.
Αυτές οι καταστάσεις ποτέ δεν σταμάτησαν στην Ελλάδα, ούτε θα πάψουν ποτέ.
Αναφορά 12. Βιβλίο Β Κεφάλαιο 1, σελ. 242
Εικόνα 10: Ο Ι. Καποδίστριας
Ἀπὸ τὸν Ἰσθμὸν τῆς Κόρθος καὶ μέσα ἔμενε ἡ Ἐξοχότη τοῦ ἕνας πρίτζηπας κι᾿ ὁ Κολοκοτρώνης ἀρχιστράτηγος καὶ τ᾿ ἀδέλφια τοῦ Κυβερνήτη μας καὶ οἱ φίλοι του Κολοκοτρώνη δικαιοκράτες· καὶ τότε ἡ πατρὶς λάβαινε τὴν τύχη τῆς εἰς αὐτὸ —οἱ Ἕλληνες ραγιάδες αὐτεινῶν κι᾿ αὐτεῖνοι ἀφεντάδες. Δι᾿ αὐτοὺς κάψαμε τὰ σπίτια μας, δι᾿ αὐτοὺς χάσαμε τοὺς ἀνθρώπους μας, δι᾿ αὐτοὺς σκοτωθήκαμεν.
Καὶ τηράξετε μεγάλη γνώση ὁποῦ ῾χουν ὅσοι πᾶνε εἰς τὴν Εὐρώπη—καὶ ἦρθαν νὰ μᾶς κυβερνήσουνε· νὰ γένουν οἱ Ρουμελιῶτες εἵλωτες αὐτεινῶν! Δὲν θέλω νὰ κάμω καμμίαν παρατήρησιν ἐγὼ καὶ κάμετε τὴν ἐσεῖς οἱ ἀναγνῶστες, ἂν θὰ ῾μενε κανένας ζωντανὸς ἀπὸ αὐτοὺς διὰ νὰ μὴν τελεσφορήση αὐτό. Ἦταν τυχερὸν καὶ μαθεύτηκε ὕστερα, ὁποῦ τὸ εἶδε καὶ ὁ Μαυροκορδάτος.
Η γέννηση της νέας ελίτ μπαίνει στο στόχαστρο του Μακρυγιάννη. Αισθάνεται αδικημένος ή τουλάχιστον παραμελημένος απέναντι σε όσα κέρδισαν οι πρώην συναγωνιστές, που υπήρξαν και αντίπαλοι του. Και μέρος της ελίτ θεωρεί και τον Κολοκοτρώνη. Παρακάτω αναφέρει και το ότι: «Ὅταν ὁ Κυβερνήτης μας ἔδειχνε πατριωτικὰ αἰστήματα, τὸν πίστεψαν ὡς ἀληθινὸν καὶ τὸν συντρόφεψαν οἱ τίμιοι ἄνθρωποι καὶ συνφώνως κυβερνήθη ὁ τόπος ἀγγελικά. Ὕστερα τραβήχτηκαν ὅλοι κι᾿ ἔπεσε διχόνοια. Ὅταν ἦταν ῾λικρινείς ἄνθρωποι μὲ τὸν Κυβερνήτη μας, ἦταν καλὴ κυβέρνηση. Ὅταν προσκολλήστη μὲ τὴν λοιμικὴ τῶν καλοθελητῶν τῆς πατρίδας, ὁποῦ μὸ ῾λεγε πρῶτα νὰ προσέχω ἀπ᾿ οὔλους αὐτούς, ὅτ᾿ εἶχε ὑποψίαν νὰ μὴν δὲν γυρίσουν μὲ τὴν Ἐξοχότη του, τότε αὐγερώθη κι᾿ ἔγινε ἕνα μ᾿ αὐτούς.»
Όποιος δεν είναι μαζί μου δηλαδή, είναι με τους «άλλους». Σαν να μη πέρασε μια μέρα δηλαδή, αν κάνουμε έναν παραλληλισμό με το σήμερα.
Ο Καποδίστριας πάντως έκανε μία προσπάθεια να εξομαλύνει την κατάσταση. Ο Μακρυγιάννης μας μεταφέρει τον παρακάτω διάλογο τους:
Κ: Έλα τὸ γιόμα νὰ φᾶμε ψωμὶ καὶ σοῦ λέγω».
Πῆγα. Τελειώνοντας τὸ φαγί, μοῦ λέγει·
Κ: Τοὺς μίλησα καὶ εἶναι σὲ ὀρθὸν δρόμον· καὶ νὰ εἶσαι φιλιωμένος κι᾿ ὄμορφα εἰς τὴν ῾πηρεσίαν σου.
Μ: Μὴ σὲ μέλει. Κι᾿ ὅταν δῆς τίποτα, παίδεψε μέ».
Κι᾿ ἐσεῖς οἱ ἀναγνῶστες τηρᾶτε, ὅσον καιρὸν ἦταν μὲ τὴν δικαιοσύνη, πὼς ἦταν ἡ πατρίδα· ὅταν πῆρε αὐτούς, ποὺ κατήντησε αὐτὸς καὶ ἡ πατρίδα. Τηρᾶτε τῆς ῾φημερίδες· θὰ ἰδῆτε αὐτοὺς ἀφεντάδες καὶ ὅλους τους τίμιους κατατρεμένους ἀπ᾿ οὔλους αὐτούς.
Και παρακάτω ο Μακρυγιάννης εξηγεί την επίπτωση των παραπάνω στην εικόνα του Καποδίστρια προς τον κόσμο.
Τότε χάθη καὶ τ᾿ ὄνομα Ἁγιάννης καὶ τὸν ἔλεγαν ἀπατεώνα. Ὅτι ἡ δυστυχισμένη πατρίδα εἶναι ἀτυχὴς ἀπὸ κυβέρνησιν ἀρχὴ ὡς τώρα. Ὁ Θεὸς ἂς τὴν κυβερνήση καὶ σωθῆ κατὰ τοὺς ἀγῶνες της.
Αναφέρει πιο κάτω και ένα «όργιο διορισμών» σε ανώτερα αξιώματα, διαφόρων στρατιωτικών και μη, από τον Αυγουστίνο Καποδίστρια. Μάλιστα επικαλείται και τον Δ. Υψηλάντη, άνθρωπο σοβαρό, ο οποίος διέγνωσε τα ίδια πράγματα.
Είναι σχεδόν βέβαιο πως ο Μακρυγιάννης πίσω από αυτή την αδικία που ένιωθε πως γινόταν απέναντι στους Ρουμελιώτες, έβλεπε Κολοκοτρωναίικους δακτύλους. Ήταν να μη γίνει η αρχή, εκεί στα 1824. Η ιστορία θα τραβούσε για πολύ μετά
Αναφορά 13. Βιβλίο Β, κεφάλαιο 1, σελίδα 253
Εικόνα 11: Στρατιώτες του Τακτικού 1830. Διώκτες των "Ωραίων" των Ορέων, ήτοι των ληστών
Εἰς τὴν Πελοπόννησον ἔρχονταν πολλοὶ περιηγηταὶ ξένοι νὰ ἰδοῦνε ποὺ ἔγινε πόλεμος, καὶ γκιζεροῦσαν ὅλες της θέσες. Ὁ Κολοκοτρώνης καὶ οἱ συντρόφοι του ὁδηγημένοι ἀπὸ τὴν Κυβέρνηση διὰ νὰ μείνουν τὰ σύνορα περγιορισμένα, ἤθελαν νὰ συκοφαντοῦνε παντοῦ τοὺς Ἕλληνες ὅτ᾿ εἶναι θερία κι᾿ ἀνάξιοι τῆς λευτεριᾶς τους. Τότε διὰ νὰ πετύχη αὐτὸ ὁ Κυβερνήτης, εἶπε τοῦ Κολοκοτρώνη καὶ συντροφιᾶς νὰ βγάλουν παντοῦ ληστᾶς κι᾿ ὅπου βρίσκουν περιηγητᾶς γύμνωμα, ὅ,τι μπορέσουνε. Ἐγὼ ὡς Ἀρχηγὸς τῆς ἐκτελεστικῆς δύναμης διὰ τὴν τιμὴ τῆς πατρίδας μου καὶ δική μου τοὺς ἔδινα ἀνθρώπους τῶν ξένων καὶ τοὺς προφύλαγαν· κι᾿ ἔγραφα σὲ ὅλους τους νομοὺς δι᾿ αὐτό.
Ο Μακρυγιάννης αποδίδει στον Καποδίστρια πρόθεση να καταστρέψει την εικόνα της χώρας στα μάτια των ξένων περιηγητών και από εκεί και ευρύτερα, στην διεθνή κοινή γνώμη. Να αντιστρέψει δηλαδή την εικόνα που κυρίως εξέθρεψε το φιλελληνικό (καλύτερα διάβαζε επέκτεινε το φιλελεύθερο) κύμα που σάρωνε την Ευρώπη. Η επικρατούσα ληστεία στην ύπαιθρο, ήταν ένας τέτοιος μοχλός και ο Κολοκοτρώνης ήταν ο χειριστής του, κατά τον Μακρυγιάννη. Έτσι –πάντα κατά τον απομνημονευματογράφο- όντας στην υπηρεσία του Καποδίστρια, λειτουργώντας ως «αρχινονός», ο Κολοκοτρώνης μπορούσε να χειρίζεται τη ληστοκρατία στην εμβρυϊκής ακόμα μορφής, χώρα. Η Ελλάδα, με τα χαρακτηριστικά του ανεξάρτητου έθνος – κράτους, ακόμα δεν έχει γεννηθεί και δεν πρέπει να το ξεχνάμε αυτό.
Εδώ πρέπει να σημειώσουμε τα παρακάτω:
Τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη αντιμετωπίζουν την αμφισβήτηση, αφού όπως έχει επικρατήσει, είτε δεν υπήρξαν ποτέ, είτε ότι ο εκδότης τους (1907) ο Βλαχογιάννης τα κατέστρεψε για να μην αποδειχθεί το μέγεθος της αλλοίωσής τους από τον ίδιο, είτε ότι τα πρωτότυπα χειρόγραφα πιθανώς βρίσκονται στην Παλαιά Βουλή. Αυτό όμως δεν αρκεί για να αντιστρέψει μία εικόνα που ξέρουμε καλά και από άλλες πηγές, πως επικρατούσε στην εμβρυϊκή Ελλάδα της περιόδου 1821-1851, αλλά και νωρίτερα. Τα όσα αναφέρει ο Μακρυγιάννης, ακόμα και αν είναι άβολα για εμάς, τους νεοέλληνες του 21ου αιώνα, έχουν μεγάλες δόσεις αλήθειας (τουλάχιστον) αφού άντεξαν σε διασταυρώσεις και αναλύσεις μεγάλων ιστορικών, αλλά και λογοτεχνών, όπως ο Γ. Σεφέρης ή ο Κ. Παλαμάς.
Η παρένθεση της πιο πάνω παραγράφου κρίνεται απαραίτητο να μπει στο σημείο αυτό, όπου κορυφώνεται το αντι-πελοποννησιακό και αντικολοκοτρωναίικο μένος του συγγραφέα. Επειδή δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε αυτά που ένιωθε ο Μακρυγιάννης για την αδικία που ένιωσε πως υπέστη, δεν σημαίνει πως πρέπει να στραφούμε στην αμφισβήτηση της γνησιότητας του συνόλου των κειμένων του. Ούτε και να τα αποδώσουμε στον ιστοριοδίφη και εκδότη Βλαχογιάννη που ήταν και παρέμεινε γνωστός για τη μεγάλη προσφορά του στη διάσωση αρχείων του 1821, αλλά και για την –κατά τον ίδιο- επιστημονικά τεκμηριωμένη αντιπαλότητα του εναντίον του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και των κλεφταρματολών του Μοριά.
Είπαμε πως μένουμε πιστοί στον εθνικό μας ποιητή και το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό το αληθές (μπας και μπορέσουμε καμιά φορά να προκόψουμε)
Αναφορά 14. Βιβλίο Β, κεφάλαιο 1. Σελίδα 255
Εικόνα 12: Αναγνώστης Κονδάκης
Καὶ τότε τὸ κακὸ ἄξαινε παντοῦ· κι᾿ ὁ Κολοκοτρώνης κι᾿ ὁ Μεταξᾶς καὶ ἡ συντροφιὰ ὅλη καὶ τ᾿ ἀδέλφια τοῦ Κυβερνήτη βάναν φωτιὰ εἰς τὸ μπαρούτι. Τότε ὁ δυστυχὴς Κυβερνήτης εἶδε ποὺ τὸν κατήντησε αὐτείνη ἡ λοιμική. Ὅμως δὲν μποροῦσε νὰ κάμη τίποτας. Ἔκρινε τοῦ Κυβερνήτη ὁ Κοντάκης καμπόσα, ὅτι τὸν ἀγαποῦσε ὁ Κυβερνήτης. Τοῦ εἶπε νὰ βγάλη τὸν Πετρόμπεγη καὶ τοὺς ἄλλους ἀπὸ τὴν χάψη· καὶ στρέχτη ὁ Κυβερνήτης νὰ τοὺς βγάλη, ν᾿ ἀγαπηθοῦν. Τὸ ῾μαθε αὐτὸ ὁ Κολοκοτρώνης καὶ ἡ συντροφιά του καὶ τοῦ εἶπαν, ἂν γένη αὐτό, αὐτεῖνοι τραβοῦνε χέρι ἀπὸ τὸν Κυβερνήτη. Τότε ἄντεσε ὁ δυστυχὴς σὰν τ᾿ αὐγὸ στὰ δυὸ λιθάρια. Δὲν θέλησαν, κι᾿ ἔμεινε ἡ ὁμιλία διὰ τὸν Πετρόμπεγη. Κι᾿ ὁ δυστυχὴς Κυβερνήτης βρέθηκε σὲ μίαν δεινὴ περίστασιν καὶ καταλυπέταν, ὅτι ἀπατήθη ἀπὸ τὴν συντροφιά του.
Σε μία απόπειρα ενός επιδέξιου πολιτικού χειρισμού που προτάθηκε από τον Αναγνώστη Κονδάκη (ή Κοντάκη κατά τον Μακρυγιάννη), φιλικού, αγωνιστή, χρηματοδότη και τώρα πληρεξούσιου του Αγ. Πέτρου Κυνουρίας σε Εθνοσυνελεύσεις, όπως το να αποφυλακιστεί από τον κυβερνήτη ο Π. Μαυρομιχάλης, προκειμένου να ηρεμήσουν τα πνεύματα, ο Κολοκοτρώνης αντέδρασε.
Ο Κοντάκης ως πολιτικός τηρούσε πάντοτε συναινετική και σώφρονα στάση και είχε την τάση να αμβλύνει τα πολιτικά πάθη και τους εμφύλιους σπαραγμούς. Όπως και έπραττε δηλαδή κατά τη διάρκεια της επανάστασης αλλά και στη συνέχεια επί Όθωνα. Ήταν αφοσιωμένος στον κυβερνήτη Καποδίστρια. Διορίστηκε σε κυβερνητικές θέσεις από τον κυβερνήτη λόγω και της διαλλακτικής του θέσης στα πράγματα. Η πρόταση του ήταν πράγματι ένας τρόπος εκτόνωσης της εκρηκτικής κατάστασης που είχε δημιουργηθεί. Όταν αργότερα αποφυλακίσθηκε ο αδελφός του Πετρόμπεη, ο Κωνσταντήμπεης και ο γιος του, τα πράγματα είχαν πάρει την τροπή που οδήγησε τελικά στον φόνο του κυβερνήτη
Αναφορά 15. Βιβλίο Β, κεφάλαιο 2. Σελίδα 256
Σᾶς λέγω ὡς τίμιος ἄνθρωπος, ποτὲ δὲν θέλησα νὰ εἶμαι ἀναντίον του, ὅτι μπεζερίσαμεν ἀπὸ τῆς ἀκαταστασίες. Ἀλλὰ οἱ Κολοκοτρωναῖγοι καὶ ἡ συντροφιά τους μὲ κατάτρεχαν διὰ μέσον τοῦ Κυβερνήτη κι᾿ ἀδελφῶν του.
Ο Μακρυγιάννης δεν σταματά να επαναλαμβάνει τον κατατρεγμό του από την Κολοκοτρωναίικη φατρία. Η δε αντιμετώπιση του από τον Καποδίστρια του μεγαλώνει το παράπονο
Αναφορά 16. Βιβλίο Β, κεφάλαιο 3. Σελίδα 262
Εικόνα 12: "Σκότώνοντας ο κυβρερνήτης..."
Σκοτώνοντας ὁ Κυβερνήτης, κανένας εἰς τ᾿ Ἀνάπλι δὲν ἀνακατώθη οὔτε πολίτης, οὔτε στρατιωτικός. Τὸν πῆραν μὲ παράταξη μεγάλη, (τὸν μπαλσάμωσαν) καὶ τὸν εἶχαν εἰς τὴν ἐκκλησίαν εἰς τὸν Ἁγιώργη. Οἱ μεγάλοι ἄνθρωποι κάνουν μεγάλα λάθη· κι᾿ ὁ Κυβερνήτης ἐχάθη ἀπὸ τὰ μεγάλη λάθη του. Καὶ ἡ καϊμένη πατρίδα, ἡ ἀθώα, θὰ συντριφτῆ, ὅτι πίσου οἱ λύκοι θὰ φᾶνε τὰ πρόβατα.
Ἔχει ἁμαρτίες ἀκόμα αὐτείνη, ἡ δυστυχισμένη, καὶ οἱ τίμιοι ἀγωνισταὶ καὶ οἱ χῆρες τῶν σκοτωμένων καὶ τ᾿ ἀρφανὰ τοὺς παιδιά, κι᾿ ὅσοι θυσιάσαν τὸ ἐδικόν τους, ὁποῦ ἦταν νοικοκυραῖγοι καὶ μείναν διακονιαραῖγοι καὶ ψωμοζητοῦν, ὅλοι οἱ τοιοῦτοι θὰ πάθουν· κι᾿ ὁ Θεὸς συχωρέση τοὺς αἴτιους καὶ σ᾿ αὐτὸν νὰ δώσουνε λόγο. Ὅτι ἀπὸ τὰ λάθη τοῦ Κυβερνήτη μας κι᾿ αὐτὸς σκοτώθη καὶ τὴν πατρίδα τὴν ἀφάνισε· ὅτι μάτα μας ἔρριξε εἰς τὴν κυβέρνηση καὶ δικαιοσύνη τοῦ Κολοκοτρώνη, τοῦ Κωλέτη, τοῦ Μεταξά, τοῦ Μαυροκορδάτου, τοῦ Ζαΐμη, τῶν Ντεληγιανναίων, τῶν Λονταίων, τοῦ Κουντουργιώτη. Μὲ δάκρυα πικρὰ σημειώνω αὐτά, ὅτι ὅλο στὸ σκοτάδι θὰ τρέξωμεν καὶ φοβοῦμαι μὴν τζακιστοῦμεν.
Δεν χρειάζεται να επαναλάβουμε τα χιλιοειπωμένα παράπονα του Μακρυγιάννη, ειδικά τώρα που οι φατρίες των Φαναριωτών, του Κωλέττη, και των καπεταναίων της Πελοποννήσου και πάνω απ’ όλα ο Κολοκοτρώνης, έχουν πάρει το πάνω χέρι. Βέβαια πάνω απ’ όλα κρίνει πως η κατάσταση αυτή ζημίωσε κυρίως την Πατρίδα. Και μάλλον τίποτα δεν θα άλλαζε αν είχαν επικρατήσει οι αντίπαλες φατρίες ή οι συμπάθειες του συγγραφέα.
Αξίζει να προσέξει κανείς, διαβάζοντας το σύνολο των απομνημονευμάτων του Μακρυγιάννη, το πόσο εύκολα και συχνά αλλάζουν οι διαθέσεις και οι συμμαχίες μεταξύ των φατριών. Για παράδειγμα η σχέση Ζαΐμη – Κολοκοτρώνη, η οποία μεταβάλλεται διαρκώς από συμμαχία σε εχθρότητα. Όπως και η σχέση Μακρυγιάννη – Ζαΐμη, όπου ο πρώτος δεν θέλει τον δεύτερο θεωρώντας τον διπρόσωπο, αλλά κατόπιν συμμαχεί μαζί του εναντίον Κολοκοτρώνη - Μεταξά ή και Καποδίστρια (Αυγουστίνου). Όπως και ο Κωλέττης, που όπως γράφει ο Μακρυγιάννης «Ὅσο δὲν ἦταν Κυβερνήτης καμωμένος, ἦταν σύνφωνος μ᾿ αὐτὸν κι᾿ ὁ Κωλέτης. Ὕστερα ὁποῦ ῾μαθε ὅτι ἔγινε ὁ Ἀγουστίνος Κυβερνήτης, τότε γύρισε μ᾿ ἐμᾶς.»
Αναφορά 17. Βιβλίο Β, κεφαλαιο 3 Σελίδα 271
Εικόνα 13: Νικήτας Σταματελόπουλος - Δημήτρης Καλλέργης
Τότε ὁ Καλλέργης κι᾿ ὁ Νικήτας πῆραν τὸ φύσημά τους εἰς τ᾿ Ἄργος καὶ εἶπαν αὐτὰ τ᾿ ἀρχηγοῦ Κολοκοτρώνη καὶ Τζαβέλα. Καὶ πῆραν τὸ φύσημά τους ὅλοι εἰς τὴν Καρύταινα.
Τότε προχωρέσαμεν. Κοιμηθήκαμεν εἰς τὸν Ἀϊβασίλη—κι᾿ ἀπὸ ῾κει εἰς Ἄργος. Βήκαν οἱ κάτοικοι καὶ μᾶς καρτέρεσαν μὲ δάφνες κι᾿ ἄλλα. Βαστήσαμεν κ᾿ ἐμεῖς μίαν εὐταξίαν, πάγει εἰς τὰ Μέγαρα καὶ γύρισμα δὲν ματαγένεταν—ὅσοι εἴχαμεν συνείδησιν· οἱ ἀσυνείδητοι ἦταν ὀλίγοι. Ἀφοῦ μάθαν τὴν διάλυσίν τους ὅλως διόλου ὁ νέος Κυβερνήτης καὶ οἱ ἀρχηγοί του, πάνε νὰ πεθάνουν. Τότε οἱ Ἀναπλιῶτες λένε τοῦ νέου Κυβερνήτη νὰ ξεκυβερνήση, ν᾿ ἀπαρατηθῆ. Τὸν ἔβγιασαν κι᾿ ἀπαρατήθη. Καὶ διόρισαν κυβερνῆτες Κολοκοτρώνη, Κωλέτη, Μπουντούρη, Ζαΐμη, Μεταξά. Ἐμεῖς δὲν θέλαμεν Κολοκοτρώνη, Ζαΐμη, Μπουντούρη, ὅτι ἦταν διπρόσωποι.
Ένας ακόμα εμφύλιος, στο Άργος αυτή τη φορά. Μετά τον θάνατο του Καποδίστρια, ο αδελφός ου Αυγουστίνος προωθείται στη θέση του κυβερνήτη, έχοντας και την υποστήριξη του Κολοκοτρώνη, του Καλλέργη (επικεφαλής του ιππικού), του Μεταξά. Αυτό προκαλεί την αντίδραση των άλλων, οι οποίοι έφτιαξαν δική τους κυβέρνηση (Φκειάσαμεν δική μας κυβέρνησιν ἐκεῖ τὸν Κωλέτη, τὸν Κουντουργιώτη, τὸν Ζαΐμη—νὰ κυβερνάγη ὁ Κωλέτης ὅσο νὰ ῾ρθουν καὶ ἐκεῖνοι, ὁποῦ ῾ταν εἰς τὴ Νύδρα.)
Οι εντεταλμένοι των μεγάλων δυνάμεων, Αγλία, Γαλλία, Ρωσία συναντούν την κυβέρνηση των αντιδρώντων στον Αυγουστίνο και τους πιέζουν να σταματήσουν την στάση. Εκείνοι αρνούνται και αφού οι απεσταλμένοι ενημερώνουν τους πρέσβεις και την κυβέρνηση (Αυγουστίνο, Κολοκοτρώνη, Μεταξά, Τζαβέλλα) εκείνοι τους καταδικάζουν σε θάνατο (ἀφοῦ τοὺς εἶπαν αὐτὸ οἱ ἀποστελμένοι τους, μᾶς καταδίκασαν εἰς θάνατο ὁ Ἀγουστίνος, ὁ Κολοκοτρώνης, ὁ Τζαβέλας κι᾿ ὁ Μεταξάς).
Τότε ενεργοποιείται η διπλωματία (και οι Βαυαροί) και εμφανίζεται στους στασιαστές. Εμφανίζεται ο Βαυαρός φιλόλογος Ειρηναίος Θείρσιος (όπως απέδιδε ο ίδιος το όνομα του στα Ελληνικά - γερμ. Friedrich Thiersch) και κατά τον Μακρυγιάννη- μεταφέρει ένα διαφορετικό μήνυμα στους στασιαστές (ο ρόλός του Thiersch δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς):
«Ἦρθα ἀποστελμένος νὰ σᾶς εἰπῶ νὰ ὑποταχτῆτε, ἀλλά σας λέγω νὰ μὴν ὑποταχτῆτε, ὅτι τ᾿ Ἀγουστίνου τὸ μέρος εἶναι ὅλοι κλέφτες κι᾿ ἅρπαγοι. Ὅσοι κάτοικοι εἶναι μ᾿ αὐτοὺς τοὺς γύμνωσαν ὅλους. ῾Στὸ δικό σας τὸ μέρος ὅλους τους ρώτησα καὶ εἶναι πολλὰ εὐκαριστημένοι· κάνουν τὰ ζευγάρια τους καὶ βόσκουν τὰ ζωντανὰ τοὺς ἔξω καὶ δὲν τοὺς πείραξε κανένας. Ρώτησα ὅλους κ᾿ εἶναι εὐκαριστημένοι. Κι᾿ ὅσοι εἶναι μὲ τὴν Κυβέρνησιν γυμνώθηκαν ὅλοι. Ἐγὼ φεύγω σήμερα καὶ πάγω νὰ εἰπῶ αὐτὰ τῶν Ἀντιπρέσβεων, μᾶς λέγει ὁ Θίρσιος· καὶ θὰ μιλήσω κι᾿ ὅλου ἐκεινοῦ τοῦ λαοῦ νὰ ἔρθουν μετ᾿ ἐσᾶς καὶ νὰ φύγουν ἀπὸ αὐτούς. Καὶ σὲ δυὸ ἡμέρες ἢ τρεῖς νὰ κινήσετε δι᾿ Ἀνάπλι καὶ νὰ πάρετε ἀπὸ μία ἐλιὰ εἰς τὸ χέρι σας».
Την επόμενη μέρα, όταν τους επιτέθηκε ο τακτικός στρατός υπό τον Νικηταρά και το ιππικό υό τον Καλλέργη, πέταξαν τις ελιές και εέπιασαν τα όπλα. Νίκησαν οι στασιαστές (ο Καλλέργης και ο Νικήτας έφαγαν ένα φύσημα…) οι οποίοι προχώρησαν στο Άργος και το Ναύπλιο, στην έδρα της κυβέρνησης. Εκεί συναντήθηκαν πάλι με τους αντιτπρέσβεις οι οποιοι ζήτησαν μία επιτροπή υπό τον Κωλέττη και 10 πολιτικούς.
Ο Αυγουστίνος Καποδίστριας έφυγε. Ακολούθησε ένα άνευ προηγουμένου πλιάτσικο σε οπλοθήκες και σπίτια. Τελικά έφτασαν Γαλλικά «ειρηνευτικά» σώματα για να αποκατασταθεί η τάξη (ο Κωλέττης ήταν προσκείμενος στους Γάλλους) και όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Μακρυγιάννης «Χάριτες τοὺς χρωστάγει ἡ πατρίδα αὐτεινῶν τῶν γενναίων ἀντρῶν, καὶ γκενεραλαίων κι᾿ ἀξιωματικῶν, γκενερὰλ Γκενῶ καὶ γκενερὰλ Κορβὲ κι᾿ ἀλλουνῶν.»
Γρήγορα πάλι άλλαξε γνώμη, όταν ξέσπασαν συγκρούσεις μεταξύ των οπλαρχηγών και του Γαλλικού αποσπάσματος. Έτσι γίνεται. Όπου επεμβαίνουν ειρηνευτικά σώματα ακολουθεί χιε΄ροτερος πόλεμος
Εντωμεταξύ το αίτημα για Εθνοσυνέλευση, προκειμένου να ηρεμήσει η κατάσταση που είχε δημιουργηθεί, πήγαινε όλο και πιο πίσω…
Αναφορά 18. Βιβλίο Γ κεφάλαιο 2 Σελίδα 304
Εικόνα 14: Ο Γ. Ψύλλας
Ο Γραμματέας της Επικράτειας (δηλαδή ο υπουργός εξωτερικών του Όθωνα) Ψύλλας προς τον Μακρυγιάννη
«Βρὲ Μακρυγιάννη, τί δικαιώματα ζητᾶτε τῆς πατρίδος; Ἐσεῖς εἶστε ὅλοι λησταί. Ἐσὺ ἔδενες τὰ συνφέροντά σου μὲ τὸν Δυσσέα καὶ Γκούρα κι᾿ ἄλλους καὶ βασανίζετε τὴν πατρίδα, καθὼς κι᾿ ὁ Κολοκοτρώνης μὲ τοὺς ἄλλους· κι᾿ ἀφανίσετε ἐσεῖς ὅλοι αὐτείνη τὴν πατρίδα.»
Ο λόγιος και εκδότης Γ. Ψύλλας ως Γραμματέας της Επικράτειας, δούλεψε πολύ για την αποκατάσταση των αγωνιστών του ’21 και την οριστικοποίηση της πρωτεύουσας του νεοσύστατου κράτους. Ήταν ένθερμος υποστηρικτής της Αθήνας. Επίσης εργάστηκε για την τοποθέτηση των πρώτων νομαρχών, σε ένα νέο διοικητικό σύστημα. Μετά την ανακάλυψη της «συνωμοσίας Κολοκοτρώνη - Πλαπούτα» που οδήγησε στη δίκη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη τον Απρίλιο του 1834, απομακρύνθηκε από το υπουργικό συμβούλιο (Οκτώβριος 1833) αλλά έγινε νομάρχης Αττικής και Βοιωτίας και σύμβουλος Επικρατείας. Εξέφραζε φιλελεύθερες ιδέες και η κουβέντα του με τον Μακρυγιάννη είναι μάλλον άδολη και ειλικρινής
Σε μία παράγραφο του επισημαίνει πως και ο ίδιος και ο Κολοκοτρώνης είχαν την ίδια νοοτροπία και την ίδια τάση προς τον φατριασμό και πλήγωσαν «την Πατρίδα την οποία έλεγαν πως υποστηρίζουν» με τον ίδιο τρόπο, ο καθένας από την πλευρά του.
Αναφορά 19. Βιβλίο Γ’ κεφάλαιο 4 σελίδα 329
Εικόνα 15: Ο Πρωτοσύγκελλος ιστοριογράφος ὀνομαζόμενος Φραντζῆς
Ἔβαλε κι᾿ ὁ Κολοκοτρώνης τὸν Πρωτοσύγκελλο Ἀρκαδιᾶς καὶ τὸν ἐγκωμιάζει πόσον ἡρωγισμὸν ἔδειξε εἰς τὴν ἐπανάστασή μας. Μίαν παρατήρηση κάνω τοῦ Πρωτοσύγκελλου ῾στοριογράφου ὀνομαζομένου Φραντζῆ· λέγει διὰ τοὺς Ρουμελιῶτες πολλὰ ἀναντίον τοὺς εἰς τὸν ἀγώνα καὶ εἰς τὸν ἐφύλιον πόλεμον. Θὰ βρεθοῦν ἄλλοι προκομμένοι ῾στοριογράφοι ν᾿ ἀποδείξουν αὐτὰ καὶ τὸν αἴτιον τῆς φατρίας, καὶ τότε τὸ κοινὸ πληροφοριέται τὴν ἀλήθεια. Ὡς πατριώτης Ρουμελιώτης κι᾿ αὐτόφτης ξηγήθηκα τὰ αἴτια, ὅταν διατάχτηκα ἀναντίον τοῦ ἐφύλιου πολέμου, καὶ δὲν τὰ ῾παναλαβαίνω.
Ο Φραντζής αναφέρεται και σε άλλο σημείο των απομνημονευμάτων, ως ο ιστορικός του Κολοκοτρώνη. Ο Μακρυγιάννης ήξερε για ποιον δούλευε ο Φραντζής –ή τουλάχιστον προς τα πού έκλινε- ως ιστοριογράφος. Δεδομένης της έριδας, που δεν έκλεισε ούτε μετά τον θάνατο των πρωταγωνιστών της, δεν χάνει την ευκαιρία να θίξει την αξιοπιστία του «πρωτοσύγγελου» και να αφήσει υπονοούμενα του ότι η ιστορία του Φραντζή γραφτηκε κατά παραγγελία
Το απόσπασμα έχει ως εξής:
Ὁ ἅγιος Πρωτοσύγκελλος ὀνομαζόμενος Φραντζῆς, ὁ ῾στοριογράφος τοῦ Κολοκοτρώνη, μὸ ῾κάνε τὸν φίλο καὶ μοῦ εἶπε νὰ τοῦ δώσω ὕλη διὰ νὰ φκειάση ἱστορία, ὅτι συνάζει κι᾿ ἀπὸ ἄλλους πολλούς.
Τοῦ εἴπα· «Ἡ ἱστορία θέλει πατριωτισμό, νὰ εἰπῆς καὶ τῶν φίλωνέ σου καὶ τὰ καλὰ καὶ τὰ κακά, καὶ τοιούτως φωτίζονται οἱ μεταγενέστεροι ὁποῦ θὰ τὴν διαβάσουν, νὰ μὴν πέφτουν σὲ λάθη· καὶ τότε σκηματίζονται τὰ ἔθνη. Θὰ εἰπῆς διὰ τὸν Κολοκοτρώνη, τοῦ λέγω, καὶ τὰ καλά του καὶ τὰ κακά του.
-Μπορῶ νὰ εἰπῶ; μοῦ εἶπε. Ἂν ἐκεῖ ὁ Κολοκοτρώνης δὲν τὸν ἀπάταγαν, θὰ γένεταν ἐκεῖνο τὸ καλό.
Τοῦ εἶπα, δὲν ἔχω νὰ σοῦ εἰπῶ τίποτας».
Αναφορά 20 Βιβλίο Γ’ κεφάλαιο 4 σελίδα 341
Κι᾿ ὡς σύνφωνοι εἰς τὰ πατριωτικὰ αἰστήματα ὁρκιστήκαμεν νὰ βαστάξωμεν τὸν δρόμον μας μὲ τὴν Κυβέρνησιν νὰ γένουν νόμοι, ν᾿ ἀποκατασταθοῦμεν κ᾿ ἐμεῖς ἔθνος. Καὶ βαστήσαμεν τὸν ὅρκο μας ὅταν κιντύνευαν οἱ νόμοι ἀπὸ τὴν μάχαιρα τοῦ Κολοκοτρώνη καὶ Δυσσέα κι᾿ ἀλλουνῶν στρατιωτικῶν καὶ πολιτικῶν ὁποῦ ξηγήθηκα.
Ουδέν άλλο σχόλιο. Σας παραπέμπουμε στη συζήτηση του Μακρυγιάννη με τον Γ. Ψύλλα, αναφορά 18 στο παρόν.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Τα δύο αποσπάσματα που διαλέξαμε από τον επίλογο των απομνημονευμάτων τα παραθέτουμε χωρίς άλλη εξήγηση ή σχόλιο. Είναι ένας φανταστικός διάλογος του Μακρυγιάννη με τους πρωταγωνιστές του βιβλίου του και κατ’ επέκταση της ζωής του. Μιλάει μόνος του και απευθύνεται σε δεύτερο πρόσωπο.
Σας προτείνουμε να διαβάσετε όλο το κείμενο των απομνημονευμάτων –το οποίο σας επισυνάπτουμε στο παρόν ως PDF αρχείο- για να εντοπίσετε και άλλα σημεία, τα οποία ενδεχομένως θα συνδυάσετε με περιστατικά που ενδεχομένως σας έχουν εντυπωσιάσει, ιστορικά ή της καθημερινότητας. Θα βρείτε πολλά. Ούτως ή άλλως αυτή εδώ η χώρα μπορεί να έχει αλλάξει σε πολλά ως προς τα τεχνικά ή τα τεχνολογικά, αλλά δεν έχει αλλάξει διόλου στη νοοτροπία, την πολιτική αντίληψη και την οικονομική και κοινωνική δομή και διατρωμάτωση.
Βαριά κληρονομιά μας άφησαν οι κοτζαμπάσηδες. Το σύστημα τους και τους επιγόνους τους και την κουβαλάμε ακόμα ως πειθήνια υποζύγια
Αναφορά 21. Στον επίλογο σελίδα 459
Ἂν ἤσουνε ἐσύ, κύριε Μεταξά, καλός, ἔκανες τὸν Κολοκοτρώνη πλέον καλύτερο. Ἦταν καλὸς πατριώτης, ἀλλὰ οἱ δικές σου συβουλὲς ὅλο σὲ ἐφύλιους πολέμους τὸν κινούσανε καὶ σὲ μεγάλη διχόνοια μὲ τοὺς πατριῶτες του· καὶ κάποτε τὸν γύριζες μὲ τὸ ἕνα κόμμα καὶ κάποτε μὲ τὸ ἄλλο. Καὶ χύνονταν τόσα ἀθώα αἵματα. Θυμήσου τὸν Κανέλλο Ντεληγιάννη, ὁποῦ πιάστη μὲ τὸν Κολιόπουλον καὶ μὲ τοὺς Κολοκοτρωναίους—πρώτη διαίρεση καὶ φατρία, ὁποῦ δὲν τὸ ξέραμεν αὐτὸ τὸ φροῦτο καὶ τότε τὸ μάθαμεν. Ἦρθα ἐγὼ εἰς τὴν Πελοπόννησον· ἔφυγα ἀπὸ τὸν Δυσσέα καὶ ἦρθα εἰς τὸν Κολοκοτρώνη κ᾿ ἐσένα, ὁποῦ ἤσασταν εἰς τὰ πράματα, εἰς τὸ Ἐκτελεστικὸν Σώμα· καὶ μοῦ εἴπετε νὰ ῾ρθω κ᾿ ἐγὼ μὲ τοὺς ἀνθρώπους μου βοήθεια ἐδική σας καὶ δὲν θέλησα—πόσα αἵματα χύθηκαν τότε; Θυμήσου ὅταν βήκατε εἰς τὸ Ἄργος νὰ διαλύσετε τὴν Βουλὴ τοῦ Ἔθνους καὶ νὰ τοὺς πάρετε καὶ τὰ πραχτικά, στάθηκα συνφώνως μὲ τὸν Ζαχαρόπουλον καὶ τοὺς ῾περασπιστήκαμεν καὶ κρύψαμεν καὶ τὰ πραχτικά. Κ᾿ ἔπεσα εἰς τὴν ὀργή σας.
Αναφορά 22. Στον επίλογο σελίδα 463
Μεγαλύτερον εἴχαμεν εἰς τὴν Πελοπόννησον τὸν Κολοκοτρώνη· ὅπως τοῦ λέγετε ἔτζι ἔκανε· «πολέμα ὑπὲρ τῆς πατρίδος», πολέμαγε· «κάνε ἐφύλιους πολέμους», ἔκανε.
Εδώ μπορείτε να κατεβάσετε το PDF των Απομνημονευμάτων Μακρυγιάννη, από το οποίο πάρθηκαν τα αποσπάσματα και στο οποίο αναφέρονται οι σελίδες