Αποτελεί ειρωνεία πως μια συντηρητική δεξιά κυβέρνηση είναι αυτή που έρχεται να νομοθετήσει κάτι που αρνήθηκε η κατ΄ όνομα τουλάχιστον πιο προοδευτική κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ και ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Σταύρος Κοντονής. Ακόμη μεγαλύτερη ειρωνεία, όμως, αποτελεί πως συναντά οργανωμένες αντιδράσεις από ενώσεις που υποστηρίζουν πως μάχονται ενάντια στις διακρίσεις ανάμεσα στα φύλα. Αναφερόμαστε στο αναμενόμενο, εδώ και πολλά χρόνια, της συνεπιμέλειας των παιδιών χωρισμένων γονιών.
Σύμφωνα με τον υπουργό Δικαιοσύνης, Κώστα Τσιάρα, με το νέο νομοσχέδιο «διασφαλίζεται η από κοινού και από τους δύο γονείς γονική μέριμνα (ένας όρος ευρύτερος που περιέχει και τη συνεπιμέλεια)». Επίσης «διασφαλίζεται η τουλάχιστον κατά το ένα τρίτο του χρόνου επικοινωνία του παιδιού και με τον άλλο γονέα. Θα κυμαίνεται από τον μισό χρόνο ώς το ένα τρίτο του χρόνου με τον άλλο γονέα».
Μέχρι τώρα, στην Ελλάδα, στο 98% των περιπτώσεων το δικαστήριο αναθέτει την αποκλειστική επιμέλεια στη μητέρα, κάτι που αποδεικνύει πως το αποκλειστικό κριτήριο που λαμβάνει υπόψη του είναι το φύλο του γονέα, κάτι που με τη σειρά του σημαίνει πως πρόκειται για μια ακόμη έμφυλη διάκριση – αυτή τη φορά εις βάρος των ανδρών – που κάθε πολιτισμένη κοινωνία οφείλει να καταργήσει.
Ήδη, από το 2015, το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει εκδώσει ψήφισμα στο οποίο υποστηρίζει την κοινή ανατροφή των παιδιών και το θεσμό της εναλλασσόμενης κατοικίας, κάτι που ισχύει σε πολλές άλλες χώρες, όπως στη Γαλλία, το Βέλγιο, τη Σουηδία, τη Δανία και σε αρκετές Πολιτείες στις ΗΠΑ.
Στην Ελλάδα, εδώ και αρκετά χρόνια, πολλοί πατέρες έχουν διεκδικήσει τη νομοθετική θέσπιση της υποχρεωτικής συνεπιμέλειας και των δυο γονιών. Αυτό που οι πατέρες ζητούν είναι να συναποφασίζουν με τις μητέρες των παιδιών τους για όλα τα ζητήματα ανατροφής, για το πού θα μένει το παιδί τους και το πώς θα μοιράζεται ο χρόνος του ανάμεσα στα δυο σπίτια, που θα πρέπει να θεωρούνται και τα δυο «σπιτικά» του παιδιού.
Το θέμα είχε φτάσει στη Βουλή επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ και ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Νίκος Παρασκευόπουλος το είχε χαρακτηρίσει «κοινωνικά επείγον», αλλά … παρόλο που ήταν επείγον …. «δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με συντομία, διότι είναι συστημικό θέμα: οι σχέσεις των συζύγων και η σχέση τους με το παιδί είναι το κεντρικό θέμα του Οικογενειακού Δικαίου, το οποίο δεν μπορεί αποσπασματικά να ρυθμιστεί και γι' αυτόν τον λόγο η πρώτη μου απάντηση ήταν επικεντρωμένη στην πορεία της γενικότερης αναθεώρησης του Οικογενειακού Δικαίου που έχει ως αντικείμενο οπωσδήποτε και τις σχέσεις των συζύγων και με το παιδί. Αυτό το οποίο μπορώ να υποσχεθώ είναι: Θα κάνουμε όσο πιο γρήγορα είναι δυνατόν. Όχι πιο γρήγορα».
Δυστυχώς, το θέμα παραπέμφθηκε στις καλένδες καθώς με τον ανασχηματισμό της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, το Νοέμβριο του 2016, τοποθετήθηκε υπουργός Δικαιοσύνης ο Σταύρος Κοντονής, ο οποίος έληξε το θέμα εν τη γενέσει του με μια δήλωση όχι και τόσο νομική : «Συνεπιμέλεια κατά τη γνώμη μου και με βάση όχι μόνο τις διατάξεις του κώδικα, αλλά και την πραγματικότητα, δεν μπορεί να υπάρξει».
Το θέμα πάντως, επανέρχεται σήμερα, αλλά το λυπηρό είναι πως το επικείμενο νομοσχέδιο συναντά την αντίδραση από συλλόγους γυναικών, κάποιες από τις οποίες αγωνίζονται για την κατάργηση των διακρίσεων μεταξύ των φύλων. Πρόσφατα, κυκλοφόρησε ψήφισμα που ζητά «να πάψει κάθε επέμβαση στο Οικογενειακό Δίκαιο και ιδίως στις σχέσεις γονέων και τέκνων». Το ψήφισμα φέρει τις υπογραφές 16 φαινομενικά ετερόκλητων γυναικείων οργανώσεων. Από τη «Χριστιανική Ενωση Νεανίδων» μέχρι την «Ελληνική Αντιπροσωπεία του Ευρωπαϊκού Λόμπι Γυναικών» και από το «Σύλλογο Πολυτέκνων Μητέρων “Μητέρας Εργον”» μέχρι το «Ελληνικό Δίκτυο για την Φεμινιστική Απεργία»
Διαβάζουμε ακόμη, σε σχετικό άρθρο της Εφημερίδας των Συντακτών, πως συγκροτήθηκε διαδικτυακή ομάδα με τον τίτλο «Μαμάδες ενάντια στην υποχρεωτική συνεπιμέλεια», που διακινούν διαδικτυακά ψήφισμα στο οποίο υποστηρίζουν ότι το επικείμενο νομοσχέδιο «μετατρέπει τις μητέρες σε θύματα και τις αναγκάζει να υποκύπτουν και να ανέχονται είτε σωματική είτε ψυχολογική είτε άλλης μορφής κακοποίηση», ενώ καταγγέλλουν τους πατέρες που λένε ότι αποξενώνονται από τα παιδιά τους μετά το διαζύγιο «σαν lobby αντρών που το κίνητρό τους είναι η εκδίκηση προς τις μητέρες και φυσικά το να μην πληρώνουν έστω και αυτήν την πενιχρή διατροφή». Χωρίς να το καταλαβαίνουν (;), θεωρούν αυτονόητο δικαίωμά τους, κάτι σαν εθιμικό δίκαιο, να είναι η μητέρα αυτή που θα μεγαλώσει τα παιδιά
Από την άλλη πλευρά, όπως διαβάζουμε στο Βήμα, 57 γυναίκες πανεπιστημιακοί, καταθέτουν τη δική τους θέση τους πάνω στο θέμα της συνεπιμέλειας των παιδιών μετά από διαζύγιο. Στο κείμενο που υπογράφουν αναφέρουν :
«Με εξαίρεση τις περιπτώσεις που ένας από τους δύο γονείς είναι αποδεδειγμένα βίαιος, κακοποιητικός ή αμελής, η συνεπιμέλεια και ο ίσος χρόνος των παιδιών με τους δύο γονείς είναι μια συνθήκη από την οποία κερδίζουν όλοι. Τα οφέλη της συνεπιμέλειας για τα παιδιά και τους πατέρες έχουν ήδη παρουσιαστεί στο δημόσιο διάλογο εκτεταμένα.
... Συμπερασματικά, με βάση τα επιστημονικά ευρήματα η συνεπιμέλεια είναι προς το συμφέρον τόσο των παιδιών, όσο και των δύο γονέων. Η ανατροφή μιας νέας γενιάς παιδιών που πιστεύουν στην ισότητα των δύο φύλων μέσα από το παράδειγμα της συνεργασίας των δύο γονέων και της συνεπιμέλειας θα έπρεπε να είναι ο κύριος στόχος του φεμινιστικού κινήματος της εποχής μας. Αυτό θα έπρεπε να προασπίζονται και οι μητέρες των παιδιών »
Από τη δική του πλευρά, ο Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος, πρόεδρος του Συλλόγου Συνεπιμέλεια, δηλώνει:
« … Αυτό που χρειάζεται είναι νόμος για να καμφθεί το νομολογιακό έθιμο. Και επιπλέον να ενθαρρύνει την προσφυγή στη διαμεσολάβηση και ν’ αποθαρρύνει την αντιδικία. Σήμερα η αντιδικία είναι μονόδρομος επειδή από αυτή αναδεικνύεται νικητής και νικημένος, ένας που τα παίρνει όλα και το παιδί, ένας που πληρώνει και γίνεται επισκέπτης στη ζωή του παιδιού. Ο δρόμος για τη διαμεσολάβηση θ’ ανοίξει όταν οι γονείς ξέρουν ότι θα βρεθούν στο δικαστήριο για να πάρουν μισό-μισό τον χρόνο και τις διανυκτερεύσεις με το παιδί, τις ευθύνες, τις υποχρεώσεις, τα δικαιώματα και, αναλογικά με τις οικονομικές δυνάμεις τους, τις δαπάνες ανατροφής»
Και επικαλείται ταυτόχρονα το παράδειγμα πολλών χωρών στις οποίες υπάρχει υποχρεωτική συνεπιμέλεια και των δύο γονιών.
Στην Ελλάδα, ο Συνήγορος του Παιδιού, επισημαίνει πως «στον ανήλικο συμφέρει περισσότερο μια φροντίδα από δύο άτομα, που ελέγχουν το ένα το άλλο, παρά μια εξουσία ενός μόνο προσώπου, η οποία... μπορεί να ρέπει ευκολότερα προς τον αυταρχισμό.
Είναι επίσης προφανές ότι ο νόμος δεν πρέπει να επιτρέπει τη διολίσθηση στην υφιστάμενη πρακτική του αποκλεισμού τού ενός γονέα από τη ζωή του παιδιού μετά τη διάλυση της έγγαμης συμβίωσης, που ενθαρρύνει τη λογική της "ιδιοκτησίας" του παιδιού από τον γονέα που ασκεί αποκλειστικά την επιμέλεια (...). Για τον λόγο αυτό είναι επιτακτικό να εισαχθεί ο κανόνας της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας, στο σύνολό της και μετά τη διάσταση/διαζύγιο/ακύρωση του γάμου/λύση του συμφώνου συμβίωσης».
Σε άλλα σημεία της γνωμοδότησής του, ο Συνήγορος αναφέρεται στις στρεβλότητες που οδηγεί ο περιορισμός του ενός γονέα σε ρόλο επισκέπτη στη ζωή του παιδιού του, στην ανεπαρκή προστασία του γονέα σε περιπτώσεις που η επικοινωνία με το παιδί του παρεμποδίζεται συστηματικά αλλά ακόμη και σε νοοτροπίες όπου το παιδί αντιμετωπίζεται ως «λάφυρο» και πεδίο άσκησης εξουσίας ανάμεσα στις «αντίπαλες» πλευρές. Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη την έκθεσή του εδώ
Είναι επίσης κοινώς διαπιστωμένο πως στις περιπτώσεις όπου δεν ασκείται η επιμέλεια και από τους δύο γονείς, συνήθως προκύπτει έντονη διαμάχη μεταξύ τους, η οποία είναι επιβλαβής για όλα τα μέλη της οικογένειας και επιβαρύνει ιδιαίτερα τα παιδιά. Έρευνες, επίσης, έχουν δείξει πως τα παιδιά που μεγαλώνουν και με τους δύο γονείς μετά τον χωρισμό τους έχουν καλύτερη ψυχική υγεία και λιγότερα συμπεριφορικά προβλήματα σε σχέση με τα παιδιά που μεγαλώνουν κυρίως ή αποκλειστικά με τον ένα γονέα, ενώ δεν υπάρχουν διαφορές όσον αφορά τη συναισθηματική και συμπεριφορική εξέλιξη των παιδιών που ανατρέφονται και από τους δύο γονείς μετά το διαζύγιο, σε σχέση με τα παιδιά που μεγαλώνουν από γονείς που δεν έχουν χωρίσει.
Πρόσφατα, η εταιρία Ελλήνων ψυχολόγων (ΕΛΨΕ) παρενέβη στο διάλογο με επιστολή της στη νομοπαρασκευαστική επιτροπή για την αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου. Σε αυτή επισημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι:
« Η ασύμμετρη συμμετοχή των γονέων στην καθημερινή / βιωματική ανατροφή του παιδιού ή ο αποκλεισμός (σκόπιμος η μη) του ενός δημιουργεί ρήγμα στον ψυχισμό του παιδιού που το φτωχοποιεί σε πολλά επίπεδα. Το συμφέρον του παιδιού είναι να ανατρέφεται και από τους δύο γονείς του και η πολιτεία πρέπει να το διασφαλίσει.
Τα ευεργετικά αποτελέσματα της συνεπιμέλειας είναι εμφανή σε ένα ευρύ φάσμα αξιολογήσεων που αφορούν την ψυχοσωματική λειτουργία (ευημερία) των παιδιών, που συμπεριλαμβάνουν (α) χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης, άγχους και γενικότερα ψυχικής δυσφορίας, (β) χαμηλότερη επιθετικότητα και προβλήματα συμπεριφοράς, μειωμένη χρήση αλκοόλ και ουσιών, (γ) καλύτερη σχολική απόδοση και καλύτερη γνωστική ανάπτυξη, (δ) καλύτερη σωματική υγεία, ε) χαμηλότερα ποσοστά καπνίσματος και (στ) καλύτερες σχέσεις με πατέρες, μητέρες, γιαγιάδες και παππούδες
Η συνθήκη συνεπιμέλειας, στην οποία οι γονείς έχουν κοινή νομική ευθύνη σχετικά με την ιατρική φροντίδα και τις αποφάσεις για την σχολική και θρησκευτική αγωγή του παιδιού , φαίνεται να έχει θετικές επιπτώσεις στην ευημερία των παιδιών. Τα παιδιά ωφελούνται σημαντικά από την κοινή επιμέλεια, ακόμα και όταν οι γονείς έχουν υψηλά επίπεδα συγκρουσιακών σχέσεων
Για τους λόγους αυτούς η ΕΛΨΕ εισηγείται, μεταξύ άλλων:
Οι γονικές ευθύνες και δικαιώματα για τους γονείς των παιδιών να παραμένουν κοινές και αδιάσπαστες ανεξάρτητα από τη μεταξύ τους νομική σχέση. Ίσο χρόνο του παιδιού με κάθε γονέα, τόσο στις διακοπές όσο και στην καθημερινότητα του.
Οι Έλληνες ψυχολόγοι τάσσονται υπέρ της συνεπιμέλειας κατά την οποία οι γονικές ευθύνες θα είναι κοινές και αδιάσπαστες και το παιδί θα περνά ίσο χρόνο με τον κάθε γονέα σε καθημερινότητα και διακοπές. Η θεωρία περί βιοκοινωνικής υπεροχής της μητέρας στην ανατροφή των παιδιών έχει ανατραπεί επιστημονικά και πρέπει να σταματήσει να χρησιμοποιείται από την ελληνική δικαιοσύνη άμεσα. Το συμφέρον του τέκνου είναι να ανατρέφεται και από τους δύο γονείς του σε επαρκή χρόνο»
Αυτά, εν αναμονή της τελικής μορφής του νομοσχεδίου, το οποίο έχει ξεσηκώσει αντιδράσεις σε μεγάλο μέρος του γυναικείου δημοσιογραφικού πληθυσμού από τη συντηρητική Εστία μέχρι την προοδευτική Αυγή με βασικό επιχείρημα πως το παιδί θα είναι υποχρεωμένο να ξεσπιτώνεται συνεχώς, παραβλέποντας όμως πως αν δεν ξεσπιτώνεται, θα στερηθεί τον ένα γονέα του από την ανατροφή του. Ποιο είναι το προτιμότερο ;
Σημείωση: Το άρθρο έχει γραφεί από άνδρα