«Στα πρόσωπα των μεταναστών της εποχής μας, καθώς και στα πρόσωπα των μεταναστών οποιασδήποτε εποχής, μπορούμε να δούμε μια ζωντανή εικόνα των ανθρώπων του Θεού […] πολλοί μετανάστες έχουν τον Θεό σύντροφο στο ταξίδι τους, οδηγό και συνοδοιπόρο στη σωτηρία. Αυτόν εμπιστεύονται πριν φύγουν, αυτόν αναζητούν στην ανάγκη. Σ’ αυτόν βρίσκουν παρηγοριά τις ώρες της απελπισίας. Εξαιτίας αυτού υπάρχουν στον δρόμο καλοί Σαμαρείτες».
Πάπας Φραγκίσκος (2024)
Ας ξεκαθαρίσουμε από την αρχή πως γνωρίζουμε πολύ καλά το ρόλο του Βατικανού κατά τη διάρκεια των αιώνων. Όπως άλλωστε γνωρίζουμε και το ρόλο των κατά τόπους Ορθόδοξων Πατριαρχείων, αλλά και της δικής μας Αρχιεπισκοπής. Βάζοντας όμως κανείς στο ίδιο τσουβάλι τον Φραγκίσκο με τον Ιωάννη –Παύλο Β’ ή τον Βενέδικτο φανερώνει αν μη τι άλλο έλλειψη διαλεκτικής σκέψης
Απαξιώνοντας το ρόλο του Φραγκίσκου, είναι σα να δικαιώνουμε τους προκατόχους του αλλά και τους δικούς μας θρησκευτικούς ηγέτες, τον Χριστόδουλο, τον Ιερώνυμο, τον Άνθιμο, τον Σεραφείμ. Γιατί ο λόγος του Φραγκίσκου ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με το ρόλο των προαναφερόμενων. Γιατί ο λόγος του Φραγκίσκου άγγιζε τον πυρήνα της χριστιανικής διδασκαλίας και των πρωτοχριστιανών. Ένας λόγος που έβαζε πάνω από όλα την αγάπη και την αλληλεγγύη. Άλλο είναι το πώς έχουν καταντήσει αυτή τη διδασκαλία οι ανά τους αιώνες αυτοχρισθέντες εκπρόσωποί της
Δεν είναι καθόλου τυχαίο που ο Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο, ο μετέπειτα μετονομαζόμενος Πάπας Φραγκίσκος, μεγάλωσε στην Αργεντινή την περίοδο που ανθούσε η θεολογία της απελευθέρωσης, ένα από τα πλέον πολιτικοποιημένα και ριζοσπαστικά χριστιανικά ρεύματα του 20ού αιώνα
Ένα ρεύμα που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη Β’ Σύνοδο των Επισκόπων της Λατινικής Αμερικής το 1968 στο Μεντεγίν της Κολομβίας. Εκεί, ο νεαρός τότε Περουβιανός ιερέας Γκουστάβο Γκουτιέρρες, παρουσίασε τον πυρήνα των ιδεών της θεολογίας της απελευθέρωσης.
Η θεολογία της απελευθέρωσης οραματίζεται μια χριστιανική Εκκλησία στρατευμένη στην υπεράσπιση των φτωχών και καταπιεσμένων και ως ρεύμα χριστιανικής θεολογικής σκέψης πλησιάζει περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο τις ιδέες και τα ιδανικά του μαρξισμού. Αυτό το κάνει παραμένοντας φυσικά στο πλαίσιο της χριστιανικής πίστης, θεωρώντας την Αγία Γραφή υπέρτατη πηγή αλήθειας και κατανόησης του κόσμου, εμπλουτίζοντάς την όμως με ένα ευρύ φάσμα ριζοσπαστικών αντιλήψεων από τον χώρο της φιλοσοφίας, της πολιτικής οικονομίας και της κοινωνιολογίας, με ισχυρή την επιρροή της μαρξιστικής θεωρίας
Όπως ήταν βέβαια αναμενόμενο, η θεολογία της απελευθέρωσης συνάντησε αμέσως την εχθρότητα και την αντίδραση της Καθολικής Εκκλησίας
Επί Πάπα Ιωάννη-Παύλου Β΄ ο καρδινάλιος Ράτσινγκερ, ο μετέπειτα Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ’, που είχε οριστεί επικεφαλής της Συνόδου του Δόγματος της Πίστης, ανέλαβε ενεργητική δράση εναντίον της.
Σε μια διάλεξή του στο Βατικανό τον Σεπτέμβριο του 1983 ο Ράτσινγκερ δήλωνε: «Η ανάλυση του φαινομένου της Θεολογίας της απελευθέρωσης αναδεικνύει πασιφανώς έναν θεμελιώδη κίνδυνο για την εκκλησιαστική πίστη. […] Ο κόσμος ερμηνεύεται υπό το πρίσμα της πάλης των τάξεων. […] Ο “λαός” με αυτό τον τρόπο μετατρέπεται σε μία έννοια αντίθετη προς αυτή της “ιεραρχίας” και αντιθετική σε όλους τους θεσμούς οι οποίοι χαρακτηρίζονται ως δυνάμεις καταπίεσης»
Σε ακριβώς αντίθετη γραμμή πλεύσης, ο Φραγκίσκος υποδέχθηκε θερμά στο Βατικανό τον Γκουστάβο Γκουτιέρεζ, τον εμπνευστή της θεολογίας της απελευθέρωσης, δηλώνοντας με αυτό τον τρόπο ξεκάθαρα τη νέα ιδεολογική του γραμμή. Χωρίς φυσικά να γίνει μαρξιστής, ο Φραγκίσκος δε δίσταζε σε κάθε ευκαιρία να καταγγέλλει τις δομές εκμετάλλευσης, την οικονομική νεοαποικιοκρατία, τον αχαλίνωτο καπιταλισμό, την υπερκατανάλωση και την κοινωνική ανισότητα.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο που μετά την (αιφνίδια) παραίτηση του συντηρητικού Βενέδικτου ΙΣΤ’ και την αναπάντεχη εκλογή του Φραγκίσκου, πολλοί μέσα από το Βατικανό είχαν μιλήσει για «πραξικόπημα». Σε αυτή την ιδεολογική γραμμή κινείται και η πρόσφατη δήλωση του συντηρητικού Γερμανού καρδινάλιου Γκέρχαρντ Μίλερ: «αν δεν εκλεγεί «ορθόδοξος» Πάπας από το επόμενο κονκλάβιο, η Εκκλησία κινδυνεύει ακόμη και με ένα νέο σχίσμα»
Ένας από αυτούς που ήρθαν μέσα από τη δράση τους σε επικοινωνία με τον Φραγκίσκο ήταν και ο διασώστης Ιάσονας Αποστολόπουλος. Όπως αναφέρει σε ανάρτησή του:
«Στις 22 Αυγούστου 2024, ο Πάπας Φραγκίσκος μας έστειλε ένα ιδιόχειρο σημείωμα, γεμάτο ευχές για την επιτυχία της αποστολής διάσωσης. “Προσεύχομαι για εσάς. Σας ευχαριστώ βαθιά για όσα κάνετε”, έγραψε. Την ίδια στιγμή, Έλληνες μισάνθρωποι χριστιανοί μας έστελναν κατάρες.
Δύο κόσμοι σε σύγκρουση.
Ο Μπεργκόλιο είχε διαλέξει πλευρά.
“Kανείς δεν αντιδρά αν ευλογήσω έναν επιχειρηματία που εκμεταλλεύεται τον κόσμο, αλλά αντιδρούν αν ευλογήσω έναν ομοφυλόφιλο”. Αυτά ήταν τα λόγια του όταν πήρε απόφαση υπέρ της ευλογίας των ομόφυλων ζευγαριών από τους καθολικούς ιερείς- μια απόφαση ιστορικής σημασίας.
Υπήρξε με διαφορά ο πιο προοδευτικός Πάπας στην ιστορία του Βατικανού. Γι’ αυτό άλλωστε τον μισούσαν οι Ιταλοί ακροδεξιοί. Ο Ματέο Σαλβίνι τον αποκαλούσε “ψευτο-Πάπα”» και “κομμουνιστή”, ενώ δε δίσταζε να φοράει δημόσια την μπλούζα με το σύνθημα “My Pope is Benedict” υπερασπιζόμενος τον προηγούμενο Πάπα Βενέδικτο.
Πήρε ξεκάθαρη αντιπολεμική θέση, επικρίνοντας επί σειρά ετών τόσο το Ισραήλ όσο και το ΝΑΤΟ, ενώ έφτασε το σημείο να πει ότι “αυτό που συμβαίνει στη Γάζα έχει τα χαρακτηριστικά μιας γενοκτονίας”
Παρομοίωσε τα προσφυγικά στρατόπεδα της Μόριας και των ελληνικών νησιών με εκείνα των Ναζί.
Ο Φραγκίσκος από την αρχή κατήγγειλε την πολιτική της Ευρώπης-Φρούριο και στάθηκε στο πλευρό των διασωστικών καραβιών και των προσφύγων.
Τον Ιούλιο του 2013 έκανε κάτι πρωτοφανές. Το πρώτο του ταξίδι ως αρχηγός κράτους ήταν στο νησί Λαμπεντούζα της Ιταλίας, για να αποτίσει φόρο τιμής στους μετανάστες που πνίγηκαν στην Μεσόγειο.
Έριξε στεφάνι στη θάλασσα και τέλεσε λειτουργία μπροστά στα απομεινάρια μιας προσφυγικής βάρκας.
Όταν ο Σαλβίνι έκλεισε τα λιμάνια για τους πρόσφυγες, η κορυφαία ρωμαιοκαθολική εβδομαδιαία εφημερίδα, Famiglia Cristiana, τον συνέκρινε με τον Σατανά στο εξώφυλλό της.
Επανασύνδεσε το ρεύμα και πλήρωσε τα χρέη σε 450 άστεγες οικογένειες που διέμεναν σε κατειλημμένο κτήριο που ανήκε στο Βατικανό.
Μάλιστα, ο καρδινάλιος Konrad Krajewski, στενός συνεργάτης του Πάπα, παραβίασε επιδεικτικά τον ιταλικό νόμο. Σκαρφάλωσε σε φρεάτιο, έσπασε τα λουκέτα και επανέφερε το ρεύμα σε ένα καταληψικό κτίριο στη Ρώμη, όπου οι οικογένειες αδυνατούσαν να πληρώσουν.
Ο Πάπας Φραγκίσκος είχε δηλώσει “καλύτερα άθεος, παρά ρατσιστής”
Μόλις πριν από 4 μέρες, πέρασε το Μεγάλο Σάββατο μέσα σε φυλακή, δίπλα στους κρατούμενους.
Ήρθε ξανά σε σύγκρουση με τον Σαλβίνι όταν εκείνος πρότεινε να καταστεί υποχρεωτική η ανάρτηση σταυρών σε όλα τα δημόσια κτίρια, επιβάλλοντας πρόστιμο 1.000 ευρώ σε όσους δεν συμμορφωθούν. Ο Πάπας εναντιώθηκε λέγοντας ότι ο σταυρός δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι σύμβολο ταυτότητας, αλλά “ένα σύμβολο διαμαρτυρίας απέναντι στην αδικία, τη βία και τον θάνατο”
Υποστήριζε σταθερά τα ιθαγενικά κινήματα της λατινικής Αμερικής. Έβαλε το σύμβολο της Pachamama στο Βατικανό. Έπλεξε το σωσίβιο ενός πνιγμένου πρόσφυγα πάνω σε έναν ξύλινο σταυρό και το κρέμασε στο Βατικανό. Ήταν ένα σωσίβιο που είχαμε περισυλλέξει εμείς σε αποστολή διάσωσης τον Ιούλιο του 2019.
Έκραζε δημόσια τον αντιτσιγγανισμό της Ακροδεξιάς και προσκάλεσε 500 εκπροσώπους των Ρομά και των Σίντι στο Βατικανό.
Ο Πάπας Φραγκίσκος μίλαγε σταθερά ενάντια στις αδικίες του καπιταλισμού, καταγγέλλοντας τον νεοφιλελευθερισμό ως μάστιγα για την ανθρωπότητα.
Ήταν ο πρώτος Πάπας στην ιστορία που επέλεξε το όνομα Φραγκίσκος — από τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης, προστάτη των φτωχών. Η επιλογή αυτή δεν ήταν τυχαία: σηματοδοτούσε μια νέα κατεύθυνση, περισσότερη ταπεινότητα, περισσότερη φροντίδα για τους αποκλεισμένους, περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη.
Θα μπορούσε να είχε κάνει ακόμα περισσότερα;
Φυσικά.
Έκανε όμως όσα δεν τόλμησαν να κάνουν όλοι οι υπόλοιποι μαζί;
Μάλλον ναι.
Η σύγκριση γίνεται χαώδης όταν σκεφτεί κανείς την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας. Η στάση του Φραγκίσκου μοιάζει με σενάριο επιστημονικής φαντασίας για τα δικά μας δεδομένα.
Φανταστείτε απλώς έναν Έλληνα Αρχιεπίσκοπο να πραγματοποιεί έστω τα μισά απ’ όλα τα παραπάνω»
Προφανώς ο Φραγκίσκος δεν ήταν ούτε φτωχός ούτε επαναστάτης. Ούτε είχε σκοπό να μοιράσει την αμύθητη περιουσία του Βατικανού- πολλές φορές βυθισμένη μέσα στο αίμα – στους φτωχούς. Ζούσε μια ζωή άνετη, μακριά από τις έγνοιες των πολλών ανθρώπων. Όμως σε ένα κόσμο γεμάτο μίσος, βία, ξενοφοβία και ρατσισμό, αυτός επέλεγε να μιλήσει τη γλώσσα της κατανόησης, της συμπερίληψης και της βοήθειας.
Την ώρα που ο Κυριάκος Μητσοτάκης και η Κατερίνα Σακελλαροπούλου φωτογραφίζονταν με υπερηφάνεια και αναίδεια δίπλα από τους φράχτες της ντροπής (κάνοντας ίσως μετά και το χριστιανικό σταυρό τους), ο Φραγκίσκος επέλεγε να επισκεφτεί τους καταυλισμούς προσφύγων στη Μόρια της Λέσβου καλώντας τους ηγέτες των κρατών να δείξουν κατανόηση και αλληλεγγύη
Και τέλος είναι και μια φωτογραφία από την κηδεία. Πέρα από τους υψηλούς καλεσμένους, αυτούς που με προκλητική υποκρισία έκαναν πως υποκλίνονταν μπροστά του όταν οι πρακτικές τους ήταν εκ διαμέτρου αντίθετες, υπήρχε και μία φωτογραφία που θεωρώ πως έδειχνε την ποιότητα του χαρακτήρα αυτού του ανθρώπου
Ανάμεσα λοιπόν στους υψηλούς καλεσμένους υπήρχαν και δικοί του σαράντα καλεσμένοι. Ήταν αυτοί που είχε διαλέξει εκείνος για να βρεθούν στην κηδεία του. Δεν ήταν ούτε αρχηγοί κρατών ούτε βασιλιάδες. Ήταν πρόσφυγες, μετανάστες, φυλακισμένοι που τους δόθηκε ειδική άδεια για να παρευρεθούν, άστεγοι, τρανσέξουαλς, ασυνόδευτα παιδιά. Άνθρωποι με τους οποίους είχε γνωριστεί κατά τη διάρκεια της θητείας του και τους είχε βοηθήσει, αποκτώντας μια ειδική σχέση μαζί τους
Πολλοί έσπευσαν να μιλήσουν για ανοχή του Πάπα απέναντι στο δικτατορικό καθεστώς της Αργεντινής, όταν ο Φραγκίσκος ήταν εκεί προϊστάμενος των Ιησουιτών ιερέων. Δεν γνωρίζουμε ποια ακριβώς είναι η αλήθεια.
Άλλωστε οι απόψεις που ακούγονται είναι διχασμένες. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι ο Μπεργκόλιο είχε αδιαφορήσει για την τύχη των Ιησουϊτών ιερέων Ορλάντο Γιόριο και Φρανσίσκο Χάλικς που είχαν συλληφθεί το 1976 έπειτα από την άρνησή τους να σταματήσουν τις επισκέψεις στις φτωχές συνοικίες.
Η αντίθετη πλευρά υποστηρίζει πως ο νέος Πάπας έδρασε υπογείως στο καθεστώς Βιντέλα, παίρνοντας μάλιστα ρίσκο για τη ζωή του. Ο ίδιος, στην προσωπική του βιογραφία είχε δηλώσει ότι, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Βιντέλα, έκρυβε διωκόμενους στην εκκλησία του.
Όπως κάποιος δικός μας είχε πει κάποτε, τα στερνά τιμούν τα πρώτα. Και τα στερνά του Φραγκίσκου ανέδυαν ανθρωπιά και καλοσύνη. Σε ευθεία αντίθεση μάλιστα με τους δικούς μας Ιεράρχες
Για τη συγγραφή του άρθρου αντλήθηκαν πληροφορίες από