της Μαρίας Νάτση

Κάτω από τις εύφορες αγροτικές εκτάσεις της Ολλανδίας κρύβεται ένα από τα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Το Al Jazeera αφηγείται την ιστορία της πόλης του Χρόνινγκεν, που βρίσκεται ακριβώς πάνω από αυτά τα κοιτάσματα· μιας πόλης η οποία, χρόνο με τον χρόνο, διαλύεται αργά αλλά σταθερά από τους σεισμούς που προκαλεί η συνεχής άντληση από το υπέδαφος.

Όταν ξεκίνησαν οι πρώτοι σεισμοί, οι κάτοικοι στράφηκαν στη δικαιοσύνη, ενώ πολλοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Η κατάσταση έγινε τόσο κρίσιμη, ώστε η ολλανδική κυβέρνηση δεσμεύτηκε να τερματίσει σταδιακά την εκμετάλλευση του κοιτάσματος μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Εκεί γεννήθηκε και ο όρος «ολλανδική ασθένεια», για να περιγράψει τις απρόσμενες συνέπειες ενός φαινομενικού πλούτου.

Μόνο που αυτή η «ασθένεια» δεν αφορά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αλλά τις οικονομικές. Περιγράφει το παράδοξο φαινόμενο κατά το οποίο ο πλούτος που προέρχεται από τους φυσικούς πόρους, αντί να λειτουργεί ως μοχλός ανάπτυξης, τελικά αποδυναμώνει την παραγωγική βάση μιας χώρας και βαθαίνει τις κοινωνικές ανισότητες.

Η εξαιρετική εκπομπή του Άρη Χατζηστεφάνου (Infowar, 2018) φωτίζει με σαφήνεια αυτό το παράδοξο. Ένα δημοσιογραφικό ντοκουμέντο που, με την απόσταση του χρόνου, μοιάζει σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ. Καθώς νέες εξορύξεις δρομολογούνται στην Ελλάδα και την Ανατολική Μεσόγειο, η ιστορία του Χρόνινγκεν παύει να μοιάζει μακρινή αλλά αποκτά ανησυχητική οικειότητα.

Στα πρόθυρα γεωτρήσεων για την ανεύρεση υδρογονανθράκων βρίσκεται η Κέρκυρα, όπου συμμετέχουν η ExxonMobil με 60%, η Energean με 30% και η Helleniq Energy, εταιρεία εν μέρει ελληνικών συμφερόντων, με μόλις 10%. Την ίδια ώρα, στην Κύπρο έχει ήδη δρομολογηθεί η παραγωγή φυσικού αερίου, ενώ οι σχεδιαζόμενες έρευνες στην Ήπειρο προκαλούν έντονες αντιδράσεις, καθώς απειλούν ένα από τα πιο ευαίσθητα και πολύτιμα οικοσυστήματα της χώρας.

Οι εξορύξεις παρουσιάζονται ως υπόσχεση ενεργειακής αυτάρκειας και οικονομικής ανάπτυξης· όμως, πίσω από τη ρητορική της προόδου, κρύβεται το ενδεχόμενο να ξαναζήσουμε την ίδια ιστορία — αυτή της «ολλανδικής ασθένειας».

Ο Άρης Χατζηστεφάνου μίλησε με τον Rick van der Ploeg, πρώην υφυπουργό Πολιτισμού και Μ.Μ.Ε. της Ολλανδίας  και ακαδημαϊκό με ειδικότητα στην οικονομία φυσικών πόρων και την περιβαλλοντική οικονομία:

«Πολλές χώρες που πίστεψαν ότι θα πλουτίσουν είδαν τις οικονομίες τους να διαλύονται από τους φυσικούς πόρους που ανακάλυψαν. Το πρώτο πράγμα που σκέφτεσαι είναι ότι αυτές οι χώρες θα γίνουν πραγματικά πλούσιες και θα κρατήσουν τον πλούτο του φυσικού αερίου, του πετρελαίου ή των διαμαντιών για τις επόμενες γενιές. Δυστυχώς, βλέπουμε ότι αρκετές καταλήγουν με πολύ χειρότερες οικονομικές επιδόσεις, μεγαλύτερη ανισότητα και φτώχεια από ό,τι είχαν πριν τις ανακαλύψεις.»

- Υπάρχουν και χώρες που δεν είχαν αυτές τις συνέπειες;

 «Ορισμένες τα καταφέρνουν. Πολλοί αναφέρουν το παράδειγμα της Νορβηγίας για το πώς να το κάνεις σωστά. Εκεί δημιούργησαν ένα κρατικό επενδυτικό ταμείο, επενδύοντας τα χρήματα στο εξωτερικό και διαμοιράζοντάς τα όσο το δυνατόν περισσότερο, ώστε να εξασφαλίσουν πλούτο για τις επόμενες γενιές. Έτσι, όταν η ροή κεφαλαίων από τους φυσικούς πόρους τερματιστεί, θα υπάρχει ακόμα κεφάλαιο για τις επόμενες γενιές.»

- Η ολλανδική ασθένεια παρατηρείται τόσο σε αναπτυγμένες όσο και σε αναπτυσσόμενες χώρες;

«Ναι, και σε αναπτυσσόμενες χώρες, και ειδικά σε όσες έχουν εθνοτικούς διαχωρισμούς, όπως η Νιγηρία, ή προβληματικό Σύνταγμα και κράτος δικαίου, ο πλούτος από το πετρέλαιο και τα μεταλλεύματα οδηγεί σε περισσότερη διαφθορά. Όλοι θέλουν να αρπάξουν ένα κομμάτι από την πίτα του φυσικού αερίου και του πετρελαίου»

Αυτές οι παρατηρήσεις βρίσκουν απήχηση και στην ελληνική και κυπριακή πραγματικότητα καθώς οι εθνοτικές διαφορές στην Κύπρο και η διαφθορά με την έλλειψη κράτους δικαίου στην Ελλάδα αντανακλούν αντίστοιχες παθογένειες.

«Τι θα συμβεί αν βρεθούν σημαντικά κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου στη Μεσόγειο;» ρωτούσε ο δημοσιογράφος το 2018, θέτοντας το κρίσιμο ερώτημα για το μέλλον της χώρας.

«Όπως με την Κύπρο και το Ισραήλ, έτσι και η Ελλάδα ίσως πάρει μια γεύση από φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Τι θα συμβεί τότε; Η Ελλάδα θα έχει ξένα έσοδα που θα εισρέουν στη χώρα. Το κρίσιμο ερώτημα είναι τι θα τα κάνει. Αν τα σπαταλήσει, θα έρθει η καταστροφή. Αν τα επενδύσει στην ελληνική οικονομία και όχι σε ένα ταμείο όπως στη Νορβηγία, θα μπορέσει να ανοικοδομήσει την οικονομία μέσω ιδιωτικών έργων, κυρίως για τους νέους, ή να εξασφαλίσει ότι οι νέοι θα παραμείνουν στη χώρα»

Ο οικονομολόγος Rick van der Ploeg δεν προτείνει στην Ελλάδα να αντιγράψει απλώς το νορβηγικό μοντέλο, αλλά να αξιοποιήσει τα έσοδα από τους φυσικούς πόρους για την ανοικοδόμηση της οικονομίας. Για να συμβεί αυτό, πρέπει πρώτα να υποθέσουμε ότι η διαφθορά, η οποία σε τέτοιες περιπτώσεις τείνει να γιγαντώνεται, έχει περιοριστεί αποτελεσματικά. Ακόμα και αν αντιμετωπιστεί η διαφθορά, παραμένει το κρίσιμο ερώτημα.

- Έχουμε λόγο να πανηγυρίζουμε αν η χώρα συνεχίζει να παραμένει υπό τον έλεγχο των δανειστών;

«Υπάρχει μια κρίσιμη πρόκληση», επισημαίνει ο Van der Ploeg. «Η συμφωνία στην οποία υποχρεώθηκε η Ελλάδα είναι μια χαμένη υπόθεση. Οι πολίτες θα πρέπει να πληρώνουν για πολλές γενιές, και φυσικά θα ήταν τραγικό αν υπάρξουν έσοδα να χρησιμοποιηθούν για την ανοικοδόμηση της οικονομίας και τελικά να πάνε στους δανειστές. Ίσως η Ελλάδα θα πρέπει να επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Η συμφωνία για το χρέος που επέβαλαν το Δ.Ν.Τ. και η Ε.Ε. είναι τόσο κακή που η χώρα δεν θα μπορέσει να την αποπληρώσει ποτέ — κάτι που πλέον αναγνωρίζει ακόμη και το ίδιο το Δ.Ν.Τ.»

Σύμφωνα με τον Van der Ploeg η Ελλάδα και η Κύπρος έχουν πληγεί ήδη από την ολλανδική ασθένεια, καθώς τα δάνεια που χορηγήθηκαν στις «λαμπρές» μέρες της ευρωζώνης είχαν αποτέλεσμα παρόμοιο με την ανακάλυψη πετρελαίου- προσωρινή οικονομική εύνοια χωρίς μετατροπή σε βιώσιμη ανάπτυξη.

«Είναι ενδιαφέρον να δει κανείς το παράδειγμα της Ελλάδας. Ας ξεκινήσουμε μιλώντας για την ελληνική κρίση. Στην Ευρώπη έχουμε ένα ενιαίο νόμισμα. Αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα είχε χάσει τα νομισματικά όπλα της. Μια μάχη λοιπόν  με το ένα χέρι δεμένο στην πλάτη. Ενώ όμως χάσαμε τη νομισματική μας ανεξαρτησία στην ευρωζώνη, συνεχίσαμε να έχουμε ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίου. Επειδή οι Ολλανδοί και οι Γερμανοί είχαν αυτά τα τεράστια πλεονάσματα και η Ελλάδα, η Ισπανία και η Ιταλία είχαν ελλείμματα, αναπόδραστα δημιουργήθηκε ροή κεφαλαίων από τη Γερμανία προς την Ελλάδα. Αυτό δεν είναι ευθύνη μόνο της Ελλάδας αλλά και της Γερμανίας. Αυτή η ροή κεφαλαίου προς τη νότια Ευρώπη ήταν μια μορφή Ολλανδικής ασθένειας»

Η οικονομία επαναπαύτηκε στη ροή «εύκολου» χρήματος, με αποτέλεσμα πολλοί τομείς της παραγωγής να παρακμάσουν και να οδηγηθούν σε μαρασμό. Όταν όμως, μετά το 2008, αυτή η ροή ζεστού χρήματος διακόπηκε, η γύμνια της οικονομίας φάνηκε καθαρά, αποκαλύπτοντας την ευθραυστότητα του παραγωγικού ιστού.

Η ανακάλυψη φυσικών πόρων δεν είναι πάντοτε ευλογία, αναφέρει ο Άρης Χατζηστεφάνου — και αυτό το γνωρίζουν καλά ακόμη και αναπτυγμένες χώρες, όπως η Ολλανδία.

Όταν ένα κράτος ήδη αντιμετωπίζει φαινόμενα διαφθοράς, αυτά τείνουν  να οξυνθούν· αν υπάρχουν  εθνοτικές ή κοινωνικές αντιθέσεις, μπορεί να εξελιχθούν σε συγκρούσεις· και αν διαθέτει έστω και μια στοιχειώδη βιομηχανική ή αγροτική παραγωγή, κινδυνεύει να τη χάσει εξαιτίας της λεγόμενης «ολλανδικής ασθένειας».

Και, φυσικά, αν έχει δεσμευθεί να εξοφλεί τους δανειστές του για πολλές γενιές, τότε… συγχαρητήρια!

Μόλις ανακάλυψε  φυσικό αέριο για κάποιες ξένες τράπεζες!

Πηγές: 

https://info-war.gr/i-katara-toy-petrelaioy-kai-toy-fysikoy-aerioy/

https://www.youtube.com/watch?v=L3Mz9k5wIvc