Έχουμε γαλουχηθεί ως λαός να λατρεύουμε ιερά τοτέμ με τέτοιες βεβαιότητες, ώστε κάθε προσπάθεια που κάνει κάποιος για να τα τοποθετήσει στη σωστή τους βάση και στις πραγματικές τους διαστάσεις βαφτίζεται ως ιεροσυλία και ως ανθελληνική προπαγάνδα. Έχουμε μάθει να ζούμε με όμορφους μύθους και δε μας αρέσει καθόλου να μας τους γκρεμίζουν. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί το ντοκιμαντέρ του NETFLIX για το Μέγα Αλέξανδρο και οι αντιδράσεις που ξεσήκωσε στην Ελλάδα το φιλί που έδωσε στον Ηφαιστίωνα. Όχι, ο Μέγας Αλέξανδρος δεν επιτρέπεται να είναι ομοφυλόφιλος. Ούτε βάρβαρος κατακτητής και δολοφόνος λαών. Αντίθετα, έχουμε μάθει να πιστεύουμε και να λέμε πως λατρεύεται σαν θεός και μνημονεύεται ως εκπολιτιστής από τους λαούς των χωρών τις οποίες κατέκτησε. Είναι όμως πράγματι έτσι;

Ας διαβάσουμε ένα σχετικό άρθρο του Ali Ansari, καθηγητή σύγχρονης ιστορίας και διευθυντή του Ινστιτούτου Ιρανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του St Andrews της Σκοτίας, για το πώς έβλεπαν τον Αλέξανδρο οι Πέρσες. Πρώτη δημοσίευση: Alexander the not so Great: History through Persian eyes  και η μετάφραση από το nomadicuniversality 

Στα δυτικά βιβλία ιστορίας υπό ελληνική επίδραση, ο Μέγας Αλέξανδρος απεικονίζεται ως ένας θρυλικός κατακτητής και στρατιωτικός ηγέτης. Από περσική οπτική γωνία, όμως, η κληρονομιά του φαίνεται πολύ διαφορετική.

Κάθε επισκέπτης των θεαματικών ερειπίων της Περσέπολης -της τελετουργικής πρωτεύουσας της αρχαίας περσικής αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών - πληροφορείται τρία γεγονότα: ότι η πόλη χτίστηκε από τον Δαρείο τον Μέγα, εξωραΐστηκε από τον γιο του, τον Ξέρξη, και καταστράφηκε από αυτόν τον άνθρωπο, τον Αλέξανδρο.

Ο άνδρας αυτός αποθεώθηκε στον δυτικό πολιτισμό ως ο κατακτητής της περσικής αυτοκρατορίας και μια από τις μεγάλες στρατιωτικές ιδιοφυΐες της ιστορίας.

Μάλιστα, διαβάζοντας κάποια δυτικά βιβλία ιστορίας θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι οι Πέρσες υπήρξαν μόνο και μόνο για να κατακτηθούν από τον Αλέξανδρο.

Κάποιο πιο φιλέρευνο μυαλό θα μπορούσε να ανακαλύψει ότι οι Πέρσες είχαν ηττηθεί δύο φορές στο παρελθόν από τους Έλληνες κατά τη διάρκεια δύο αποτυχημένων εισβολών στην Ελλάδα, υπό τον Δαρείο τον Μέγα το 490 π.Χ. και στη συνέχεια από τον γιο του, Ξέρξη, το 480 π.Χ. – για τις οποίες η επίθεση του Αλεξάνδρου ήταν ένα δικαιολογημένο αντίποινο.

Αλλά ιδωμένος μέσα από τα περσικά μάτια, ο Αλέξανδρος απέχει παρασάγγας από το να είναι «Μέγας».

Ο Αλέξανδρος κατέστρεψε ολοσχερώς την Περσέπολη μετά από μια νύχτα μέθης και υπερβολών, κατόπιν παρότρυνσης μιας ελληνίδας εταίρας, δήθεν ως εκδίκηση για την πυρπόληση της Ακρόπολης από τον Ξέρξη.

Οι Πέρσες τον καταδικάζουν επίσης για τις εκτεταμένες καταστροφές πολιτιστικών και θρησκευτικών μνημείων που πιστεύεται ότι ενθάρρυνε σε ολόκληρη την αυτοκρατορία.

Τα εμβλήματα του Ζωροαστρισμού - της αρχαίας θρησκείας των Ιρανών - δέχθηκαν επιθέσεις και καταστράφηκαν. Ειδικά για το ιερατείο των Ζωροαστρών - τους Μάγους - η καταστροφή των ναών τους ήταν πραγματικά ολέθρια.

Η επιρροή της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού συνέβαλε στην εδραίωση μιας αφήγησης στη Δύση ότι η εισβολή του Αλεξάνδρου ήταν η πρώτη από τις πολλές σταυροφορίες που έκανε η Δύση για να φέρει πολιτισμό και κουλτούρα στη βάρβαρη Ανατολή.

Στην πραγματικότητα όμως η Περσική Αυτοκρατορία άξιζε να κατακτηθεί όχι επειδή είχε ανάγκη εκπολιτισμού, αλλά επειδή ήταν η μεγαλύτερη αυτοκρατορία που είχε δει ποτέ ο κόσμος· εκτεινόταν από την Κεντρική Ασία μέχρι τη Λιβύη.

Η Περσία ήταν ένα επίζηλο λάφυρο.

Εάν κοιτάξετε προσεκτικά, θα βρείτε άφθονες αποδείξεις ότι οι Έλληνες θαύμαζαν την Περσική Αυτοκρατορία και τους αυτοκράτορες που την κυβερνούσαν.

Όπως οι βάρβαροι που κατέκτησαν τη Ρώμη, έτσι και ο Αλέξανδρος κατέληξε να θαυμάζει αυτό που βρήκε, σε τέτοιο βαθμό που θέλησε να επενδυθεί με τον περσικό μανδύα του Βασιλέως των Βασιλέων.

Και ο ελληνικός θαυμασμός για τους Πέρσες χρονολογείται από πολύ νωρίτερα.

Ο Ξενοφών, ο Αθηναίος στρατηγός και συγγραφέας, έγραψε έναν παιάνα για τον Κύρο τον Μέγα –το Κύρου Παιδεία– επαινώντας τον ηγεμόνα που έδειξε ότι η διακυβέρνηση ανθρώπων σε μια τεράστια επικράτεια μπορούσε να επιτευχθεί με την πυγμή αλλά και με τη δύναμη της προσωπικότητας:

«Ο Κύρος μπόρεσε να διεισδύσει σ’ αυτή την τεράστια έκταση της χώρας με τον απόλυτο τρόμο της προσωπικότητάς του, ώστε οι κάτοικοι να γονατίζουν μπροστά του…», έγραψε ο Ξενοφών, «και όμως κατάφερε ταυτόχρονα να τους εμπνεύσει όλους με τόσο βαθιά επιθυμία να τον ευχαριστήσουν και να κερδίσουν την εύνοιά του, ώστε το μόνο που ζητούσαν ήταν να καθοδηγούνται από τη δική του κρίση και μόνο. Έτσι, προσέδεσε στο άρμα του ένα σύμπλεγμα εθνικοτήτων τόσο απέραντο, που θα λύγιζε την αντοχή ενός ανθρώπου μόνο και μόνο το να διασχίσει την αυτοκρατορία του προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση»

Αργότερα οι Πέρσες αυτοκράτορες Δαρείος και Ξέρξης εισέβαλαν και οι δύο στην Ελλάδα και τελικά ηττήθηκαν και οι δύο. Όμως, είναι αξιοσημείωτο ότι οι Έλληνες συνέρρευσαν στην περσική αυλή.

Ο πιο διάσημος ήταν ο Θεμιστοκλής, ο οποίος πολέμησε εναντίον του στρατού του Δαρείου που εισέβαλε στον Μαραθώνα και οργάνωσε τη νίκη των Αθηναίων εναντίον του Ξέρξη στη Σαλαμίνα.

Πέφτοντας θύμα της αθηναϊκής πολιτικής, κατέφυγε στην Περσική Αυτοκρατορία και τελικά βρήκε δουλειά - έγινε επαρχιακός διοικητής - στην περσική αυλή, όπου έζησε το υπόλοιπο της ζωής του.

Με τον καιρό, οι Πέρσες διαπίστωσαν ότι μπορούσαν να επιτύχουν τους στόχους τους στην Ελλάδα βάζοντας τις ελληνικές πόλεις-κράτη να συγκρούονται μεταξύ τους, και στον Πελοποννησιακό Πόλεμο τα περσικά χρήματα χρηματοδότησαν τη νίκη των Σπαρτιατών κατά της Αθήνας.

Το πρόσωπο-κλειδί αυτής της στρατηγικής ήταν ο Πέρσης ηγεμόνας και κυβερνήτης της Μικράς Ασίας Κύρος ο νεότερος, ο οποίος επί σειρά ετών ανέπτυξε καλές σχέσεις με τους Έλληνες συνομιλητές του, έτσι ώστε, όταν αποφάσισε να κάνει τη μοιραία κίνηση να διεκδικήσει το θρόνο, μπόρεσε εύκολα να στρατολογήσει περίπου 10.000 Έλληνες μισθοφόρους.

Δυστυχώς γι’ αυτόν, πέθανε στην προσπάθειά του.

Ο στρατιώτης, ιστορικός και φιλόσοφος Ξενοφών ήταν μεταξύ αυτών που στρατολογήθηκαν, και είχε μόνο επαίνους για τον ηγεμόνα, για τον οποίο είπε: «Από όλους τους Πέρσες που έζησαν μετά τον Κύρο τον Μέγα, αυτός ήταν ο βασιλικότερος όλων και ήταν ο πιο άξιος να κυβερνήσει μια αυτοκρατορία».

Υπάρχει μια θαυμάσια περιγραφή που μας άφησε ο Λύσανδρος, ένας Σπαρτιάτης στρατηγός, ο οποίος έτυχε να επισκεφθεί τον Κύρο τον νεότερο στην πρωτεύουσα της επαρχίας, τις Σάρδεις. Ο Λύσανδρος αφηγείται πώς ο Κύρος τού φέρθηκε ευγενικά και ήταν ιδιαίτερα πρόθυμος να του δείξει τον περιφραγμένο κήπο του –τον παράδεισο, από τον οποίο προέρχεται η λέξη paradise - όπου ο Λύσανδρος συνεχάρη τον ηγεμόνα για τον όμορφο σχεδιασμό του. Όταν πρόσθεσε ότι όφειλε να ευχαριστήσει τον δούλο που είχε κάνει τη δουλειά και είχε καταρτίσει τα σχέδια, ο Κύρος χαμογέλασε και απάντησε ότι ο ίδιος είχε σχεδιάσει τον κήπο και μάλιστα είχε φυτέψει κάποια από τα δέντρα.

Βλέποντας την αντίδραση του Σπαρτιάτη πρόσθεσε: «Σου ορκίζομαι στον Μίθρα ότι, αν το επιτρέπει η υγεία μου, ποτέ δεν έφαγα χωρίς να έχω πρώτα ιδρώσει αναλαμβάνοντας κάποια δραστηριότητα σχετική είτε με την τέχνη του πολέμου είτε με τη γεωργία, ή ασκώντας τον εαυτό μου με κάποιον άλλο τρόπο».

Έκπληκτος, ο Λύσανδρος επευφήμησε τον Κύρο και είπε: «Αξίζεις την καλή σου τύχη, Κύρε –την έχεις επειδή είσαι καλός άνθρωπος».

Ο Αλέξανδρος πιθανότατα ήταν εξοικειωμένος με ιστορίες όπως αυτές. Η Περσική Αυτοκρατορία δεν ήταν τόσο κάτι προς κατάκτηση, όσο ένα έπαθλο προς επίτευξη.

Παρόλο που ο Αλέξανδρος χαρακτηρίζεται από τους Πέρσες ως καταστροφέας, ένας απερίσκεπτος και κάπως άβουλος νέος, τα στοιχεία δείχνουν ότι διατηρούσε έναν υγιή σεβασμό προς τους ίδιους τους Πέρσες.

Ο Αλέξανδρος μετάνιωσε για την καταστροφή που προκάλεσε η εισβολή του. Αντικρύζοντας τον λεηλατημένο τάφο του Κύρου του Μεγάλου στο Πασαργκάντ, λίγο βόρεια της Περσέπολης, στενοχωρήθηκε πολύ από το θέαμα και διέταξε αμέσως να γίνουν επισκευές.

Αν είχε ζήσει πέρα από τα 32 του χρόνια, ίσως να είχε αποκαταστήσει και επισκευάσει πολύ περισσότερα. Με τον καιρό, οι Πέρσες επρόκειτο να συμβιβαστούν με τον Μακεδόνα κατακτητή τους, απορροφώντας τον, όπως και άλλους κατακτητές μετά από αυτόν, στον ιστό της εθνικής ιστορίας.

Έτσι, στο μεγάλο ιρανικό εθνικό έπος, το Σαχναμέ, που γράφτηκε τον 10ο αιώνα μ.Χ., ο Αλέξανδρος δεν αναφέρεται πλέον ως ένας ηγεμόνας τελείως ξένος, αλλά ως γεννημένος από Πέρση πατέρα.

Πρόκειται βέβαια για μύθο, αλλά ο μύθος αυτός ίσως προδίδει περισσότερη αλήθεια απ’ ό,τι θέλει να αποκαλύψει η εμφάνιση της ιστορίας.

Όπως και άλλοι κατακτητές που ακολούθησαν τα βήματά του, έτσι και ο Μέγας Αλέξανδρος κατέληξε να γοητευθεί από την ιδέα του Ιράν και να απορροφηθεί μέσα της.