της Μαρίας Νάτση

Τι σχέση έχουν τα Τ λεμφοκύτταρα και η κορτιζόλη με τα δέντρα;

Ο αυτισμός και οι αγχώδεις διαταραχές με τον κήπο;

Η βία και η εγκληματικότητα με τα δάση;

Τα τελευταία χρόνια οι  επιστήμονες μελετούν την επίδραση της επαφής με τη φύση, στην ψυχική και σωματική υγεία του ανθρώπου. Νέοι επιστημονικοί  τομείς και όροι  κάνουν την εμφάνισή τους, όπως η περιβαλλοντική ψυχολογία , η περιβαλλοντική νευροεπιστήμη και η βιοφιλία.

Αυτό που οι αυτόχθονες πληθυσμοί γνωρίζουν εμπειρικά, αυτό που είναι εγγεγραμμένο στο γενετικό υλικό του ανθρώπου στη διάρκεια των 7 εκατομμυρίων χρόνων της ύπαρξής του, η εγγενής δηλαδή ανάγκη του ανθρώπου να ζει μέσα στη φύση, γίνεται πλέον αντικείμενο έρευνας.

Σύμφωνα με μελέτες, η βόλτα στο δάσος και η θέαση του φυσικού περιβάλλοντος καταγράφει επίπεδα κορτιζόλης, της ορμόνης που σχετίζεται με το άγχος,  12 τοις εκατό χαμηλότερα συγκριτικά με αυτά της πόλης.

Ο Μέγιερ Λίντενμπεργκ μελέτησε ένα τμήμα του εγκεφάλου, την αμυγδαλή, η αυξημένη δραστηριότητα της οποίας προδιαθέτει σε αγχώδεις διαταραχές και κατάθλιψη. Σύμφωνα με  μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2011, παρατηρείται υπερδραστηριότητα της αμυγδαλής στους ανθρώπους των πόλεων, ενώ η ενεργοποίησή της εξαρτάται από το μέγεθος της πόλης που ζουν. Είναι εντυπωσιακό ότι στις αγροτικές περιοχές δεν ενεργοποιείται καθόλου. Να σημειωθεί ότι οι αγχώδεις διαταραχές και η κατάθλιψη παρουσιάζουν  αύξηση της τάξεως του 40 με 50 τοις εκατό παγκοσμίως.

Σε μελέτη 900.000 παιδιών, διαπίστωσαν ότι όσα ζούσαν σε γειτονιές με ελάχιστους "ελεύθερους πράσινους" χώρους είχαν αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης ψυχικών  διαταραχών κατά 55% υψηλότερο συγκριτικά με όσα είχαν συστηματική επαφή με πράσινους χώρους

(Engemann, K., et al., PNAS, Vol. 116, No. 11, 2019).

Άλλη μελέτη 2000 ατόμων που πραγματοποιήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2015  έδειξε ότι ο χρόνος που περνάμε στη φύση, οδηγεί σε μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή και σημαντική μείωση της εγκληματικότητας .

Η φύση βοηθάει στη μείωση των επιπτώσεων της μοναξιάς και της κοινωνικής απομόνωσης.  Σε 359 άτομα με στοιχεία έντονης  κοινωνική απομόνωσης,  μελετήθηκε το αποτέλεσμα της επαφής τους  με τη φύση και διαπιστώθηκε  αύξηση των δεικτών  ψυχικής υγείας, αύξηση της αίσθησης ικανοποίησης από τη ζωή και της αίσθησης ύπαρξης κάποιου σκοπού.

(Cartwright, B. D. S., et al., International Journal of Environmental Research and Public Health, Vol. 15, No. 6, 2018).

Μελέτες σε νοσηλευόμενους ψυχιατρικούς ασθενείς  αλλά και σε παιδιά με αυτισμό, κατέδειξαν ότι η έκθεση σε ένα ασφαλές φυσικό περιβάλλον όπως είναι ένας κήπος, μειώνει την επιθετικότητα και ομαλοποιεί τις αισθητηριακές λειτουργίες. Η επαφή τους με το χώμα, το νερό, τον άνεμο, δηλαδή με στοιχεία  γνώριμα σε αυτούς, εξισορροπεί τις αισθήσεις. Παιδιά και ενήλικες που δυσκολεύονται να εκφραστούν, στον κήπο εκφράζονται, βρίσκουν ένα νόημα, κάτι που τους εκπλήσσει καθημερινά και τους ελκύει. Βρίσκονται σε έναν εξωτερικό ασφαλή χώρο και όχι σε χώρο με περιορισμό.

Οι κήποι πλέον γίνονται συνεργάτες φροντίδας σε ψυχιατρικά τμήματα, σε σχολεία παιδιών με αυτισμό αλλά και σε συμβατικά νοσοκομεία και σχολεία.

Ασθενείς που είχαν δωμάτια με θέα στον κήπο, είχαν μικρότερο χρόνο νοσηλείας, μειωμένη χρήση φαρμάκων και βίωναν λιγότερο πόνο. Η "πράσινη" αρχιτεκτονική φθάνει πλέον στα νοσοκομεία. (μελέτες του  Ρότζερ Ούλριχ).

Στην Ιαπωνία. που το 67% της έκτασής της καλύπτεται από δάση,  έχουν δημιουργήσει 60 πιστοποιημένα προστατευόμενα  κέντρα δασοθεραπείας, με ειδικούς οδηγούς.

Το 1982 οι Ιάπωνες δημιούργησαν ένα εθνικό πρόγραμμα υγείας, το «Shinrin-yoku» , φράση που στη γλώσσα τους σημαίνει: «Αφιερώνω χρόνο στο δάσος»,  η λεγόμενη δασοθεραπεία ή αλλιώς “λουτρό" δάσους.

Τα δέντρα εκκρίνουν ουσίες (phytoncides) για να  προστατευτούν από μικροοργανισμούς,  βακτήρια  και έντομα επιβλαβή για την υγεία τους. Αυτά τα έλαια αποδεικνύεται ότι ενισχύουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Μια βόλτα στο δάσος, το άγγιγμα των δέντρων, η μυρωδιά του αέρα,  χαμηλώνει τις τιμές της αρτηριακής πίεσης και μειώνει τις ορμόνες του στρες (αδρεναλίνη, νορεπινεφρίνη και κορτιζόλη). Τα  δασικά" λουτρά " ενισχύουν το ανοσοποιητικό, αυξάνοντας τη λειτουργία των  Τ λεμφοκυττάρων, των φυσικών δολοφόνων του ανοσοποιητικού συστήματος.

Ενδεικτικά, ο ύπνος στη φύση μια φορά το μήνα, αυξάνει τη δράση των Τ λεμφοκυττάρων κατά περίπου 50 τοις εκατό για 30 μέρες

(Li Q, Morimoto K, Kobayashi M, Inagaki H, Katsumata M, Hirata Y, et al. A forest bathing trip increases human natural killer activity and expression of anti-cancer proteins in female subjects. J Biol Regul Homeost Agents. 2008;22:45–55. [PubMed])

Νευροεπιστήμονες ανακοίνωσαν ότι οι γνωστικές ικανότητες όχι μόνο ενισχύονται αλλά αποκαθίστανται καθώς έχει απεικονιστεί διέγερση του προμετωπιαίου λοβού, ο οποίος σχετίζεται με τη μνήμη και την ικανότητα απομνημόνευσης.

Έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε μαθητές, απέδειξε ότι όσοι κοίταζαν για 40 δευτερόλεπτα μια καταπράσινη στέγη  γεμάτη λουλούδια, έκαναν σημαντικά λιγότερα λάθη σε σχέση με όσους χαλάρωναν κοιτώντας μια τσιμεντένια στέγη

(Lee, K. E., et al., Journal of Environmental Psychology, Vol. 42, No. 1, 2015).

Σε χώρες του εξωτερικού,  εισάγονται στα σχολεία εκπαιδευτικές μέθοδοι βασισμένες στη φύση, ενώ λειτουργούν  ήδη τα λεγόμενα " δασικά" σχολεία από την προσχολική ηλικία .

Η επανασύνδεση με τη φύση έχει πλέον επιστημονικά μετρήσιμη επίδραση στο σώμα και στον ψυχισμό μας.

Όταν ρήγνυται ο πανάρχαιος αυτός δεσμός, η υγεία και η ισορροπία χάνονται. Το σώμα και η ψυχή  μπαίνουν σε κατάσταση συναγερμού και το τίμημα είναι η αύξηση των  χρόνιων νοσημάτων, των αυτοάνοσων, των ψυχικών διαταραχών και γνωστικών  δυσλειτουργιών.

Στο σύγχρονο άνθρωπο το κέρδος τείνει να εξαλείψει  τη σοφία των προγόνων του.

Παραθέτουμε ένα  κείμενο που χρονολογείται γύρω στα 1855 και αποτελεί την απάντηση του  αρχηγού της φυλής Ινδιάνων Σκουάμις, στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Φραγκλίνο Πηρς, ο οποίος ζήτησε από τους Ινδιάνους να πουλήσουν τη γη τους.

"Πώς μπορείτε να αγοράζετε ή να πουλάτε τον ουρανό – τη ζέστα της γης; Για μας μοιάζει παράξενο.

Η δροσιά του αγέρα ή το άφρισμα του νερού ωστόσο δε μας ανήκουν.

Πώς μπορείτε να τα αγοράσετε από μας;

Κάθε μέρος της γης αυτής είναι ιερό για το λαό μου. Κάθε αστραφτερή πευκοβελόνα, κάθε αμμούδα στις ακρογιαλιές, κάθε θολούρα στο σκοτεινό δάσος, κάθε ξέφωτο και κάθε ζουζούνι που ζουζουνίζει είναι, στη μνήμη και στην πείρα του λαού μου, ιερό.

Ξέρουμε πως ο λευκός δεν καταλαβαίνει τους τρόπους μας.

Τα μέρη της γης, το ένα με το άλλο, δεν κάνουν γι’ αυτόν διαφορά, γιατί είναι ένας ξένος που φτάνει τη νύχτα και παίρνει από τη γη όλα όσα τού χρειάζονται. Η γη δεν είναι αδερφός του, αλλά εχθρός που πρέπει να τον καταχτήσει, και αφού τον καταχτήσει, πηγαίνει παρακάτω…

Πουθενά δε βρίσκεται μια ήσυχη γωνιά μέσα στις πολιτείες του λευκού. Πουθενά δε βρίσκεται μια γωνιά να σταθείς να ακούσεις τα φύλλα στα δέντρα την άνοιξη ή το ψιθύρισμα που κάνουν τα ζουζούνια πεταρίζοντας...

Βρίσκουμε χαρά στα δάση…

Ίσως να μην το καταλαβαίνετε,

Γιατί οι συνήθειές μας είναι διαφορετικές απ’ τις δικές σας.

Αν σας  πουλήσουμε τη γη μας, αγαπήστε την, καθώς την αγαπήσαμε εμείς, φροντίστε την, καθώς τη φροντίσαμε εμείς  και με όλη σας τη δύναμη, με όλη την τρανή μπόρεσή σας, με όλη την καρδιά σας, διατηρήστε τη για τα τέκνα σας, και αγαπήστε την, καθώς ο Θεός αγαπάει όλους μας.

Ένα ξέρουμε - Η γη δεν ανήκει στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος ανήκει στη γη.
Εμείς δε δημιουργήσαμε τον ιστό της ζωής, αλλά αποτελούμε μόνο μια ίνα μέσα σ’ αυτόν. Είμαστε κομμάτι της γης και αυτή πάλι ένα κομμάτι από μας.

Ακόμα και ο λευκός δε γίνεται να απαλλαχτεί από την κοινή μοίρα."

Πηγές : Ντοκιμαντέρ Nature’s Effect, Buijs, A., Jacobs, M. (2020). Avoiding negativity bias: Towards a positive psychology of human-wildlife relationships. Ambio. 50, 281–288 (2021). https://doi.org/10.1007/s13280-020-01394-w

Gidlow, C.J., Randall, J., Gillman, J., Smith, G.R., Jones, M. V. (2016) Natural environments and chronic stress measured by hair cortisol. Landscape and Urban Planning, 148, 61–67. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169204615002510

Kaplan, R., Kaplan, S. (1989). The Experience of Nature: A Psychological Perspective. Cambridge University Press. https://www.hse.ru/data/2019/03/04/1196348207/%5BRachel_Kaplan,_Stephen_Kaplan%5D_The_Experience_of_(b-ok.xyz).pdf

Mao, G. X., Lan, X. G., Cao, Y. B., Chen, Z. M., He, Z. H., Lv, Y. D., Wang, Y. Z., Hu, X. L., Wang, G. F., & Yan, J. (2012). Effects of short-term forest bathing on human health in a broad-leaved evergreen forest in Zhejiang Province, China. Biomedical and environmental sciences: BES, 25(3), 317–324. https://doi.org/10.3967/0895-3988.2012.03.010

McMahan, E. A. (2018). Happiness comes naturally: Engagement with nature as a route to positive subjective well-being. In E. Diener, S. Oishi, & L. Tay (Eds.), Handbook of well-being. Salt Lake City, UT: DEF Publishers. https://digitalcommons.wou.edu/fac_pubs/40/

Pluta, A. (2012). Integrated Well-being: Positive Psychology and the Natural World. Master of Applied Positive Psychology (MAPP) Capstone Projects. 37. https://repository.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1036&context=mapp_capstone

Rogers, K. (2019). Biophilia hypothesis. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/science/biophilia-hypothesis

Schmidt, G. (2005). Positive Ecology: Sustainability and the „Good Life“ (1st ed.). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781351163682

Ulrich, R. S., Simons, R. F., Losito, B. D., Fiorito, E., Miles, M.A., Zelson, M. (1991). Stress recovery during exposure to natural and urban environments. Journal of Environmental Psychology, 11(3), 201–230. https://doi.org/10.1016/S0272-4944(05)80184-7

Li Q, Morimoto K, Nakadai A, Inagaki H, Katsumata M, Shimizu T, et al. Forest bathing enhances human natural killer activity and expression of anti-cancer proteins. Int J Immunopathol Pharmacol. 2007;20:3–8. [DOI] [PubMed]

Li Q, Morimoto K, Kobayashi M, Inagaki H, Katsumata M, Hirata Y, et al. Visiting a forest, but not a city, increases human natural killer activity and expression of anti-cancer proteins. Int J Immunopathol Pharmacol. 2008;21:117–28. [DOI] [PubMed]

Li Q, Morimoto K, Kobayashi M, Inagaki H, Katsumata M, Hirata Y, et al. A forest bathing trip increases human natural killer activity and expression of anti-cancer proteins in female subjects. J Biol Regul Homeost Agents. 2008;22:45–55. [PubMed]

Υamaguchi M, Deguchi M, Miyazaki Y. The effects of exercise in forest and urban environments on sympathetic nervous activity of normal young adults. J Int Med Res. 2006;34:152–9. [DOI] [PubMed]

Μorita E, Fukuda S, Nagano J, Hamajima N, Yamamoto H, Iwai Y, et al. Psychological effects of forest environments on healthy adults: Shinrin-yoku (forest-air bathing, walking) as a possible method of stress reduction. Public Health. 2007;121:54–63. [DOI] [PubMed]

Forestry Agency of Japan. Available at: http://www.rinya.maff.go.jp/toukei/genkyou/shinrin-jinkou.htm. (2002).

Li Q, Nakadai A, Ishizaki M, Morimoto K, Ueda A, Krensky AM, et al. Dimethyl 2, 2-dichlorovinyl phosphate (DDVP) markedly decreases the expression of perforin, granzyme A and granulysin in human NK-92CI cell line. Toxicology. 2005;213:107–16. [DOI] [PubMed]

Li Q, Kobayashi M, Kawada T. DDVP markedly decreases the expression of granzyme B and granzyme 3/K in human NK cells. Toxicology. 2008;243:294–302. [DOI] [PubMed]