Με τη συνθήκη των Σεβρών το 1920, είδαμε στις προηγούμενες αναρτήσεις του αφιερώματος μας πως παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα η Δυτική και Ανατολική Θράκη και τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος. Η ίδια συνθήκη επικύρωνε την κυριαρχία της Ελλάδας στα άλλα νησιά του Αιγαίου που τα κατείχε ήδη από το 1913 και εμπιστευόταν τη διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης στο ελληνικό κράτος, με ρόλο τοποτηρητή για τη δημόσια τάξη στην Ιωνία. Επρόκειτο για μία Συνθήκη που δεν επικυρώθηκε ποτέ, σε κανένα Κοινοβούλιο,  αφού ο Μουσταφά Κεμάλ (και μετέπειτα Ατατούρκ) , κατάφερε με τις νίκες του στρατού του, να την ακυρώσει.

Στην παρούσα ανάρτηση κάνουμε μία περίληψη του δρόμου της Ελλάδας  προς τη  Σμύρνη και τη Συνθήκη που έμεινε κενό γράμμα.

Η Ελλάδα των 1918 και 1919

Το φθινόπωρο του 1918, ο ελληνικός στρατός είχε καταλάβει την ανατολική Μακεδονία και το σύνολο της Θράκης. Επιπλέον βρισκόταν ήδη στην Κωνσταντινούπολη ελέω Αντάντ. Ήδη από τον Σεπτέμβριο του 1918, με την ανακωχή της Θεσσαλονίκης (μεταξύ Αντάντ και Βουλγαρίας)  η Βουλγαρία είχε αποσύρει  τα στρατεύματα της και εκκένωσε τις ελληνικές και σερβικές περιοχές που είχε καταλάβει την προηγούμενη πολεμική περίοδο (1916). Η ανακωχή έθετε περιορισμούς στο μέγεθος της στρατιωτικής δύναμης της Βουλγαρίας και απαιτούσε την επιστροφή του στρατιωτικού εξοπλισμού του ελληνικού Δ' Σώματος Στρατού, τον οποίο οι Βούλγαροι είχαν καταλάβει κατά τη διάρκεια της κατοχής της Ανατολικής Μακεδονίας το 1916. Η ανακωχή βρισκόταν σε ισχύ μέχρι την υπογραφή της συνθήκης του Νεϊγύ, τον Νοέμβριο του 1919. Τον Οκτώβριο του 1918 υπεγράφη και η συνθήκη του Μούδρου στη Λήμνο, μεταξύ των δυνάμεων της Αντάντ και της Οθωμανικής Τουρκίας, η οποία έθεσε τους ηττημένους σε μειονεκτική θέση. Η Ελλάδα πια ήταν ο κυρίαρχος τοποτηρητής της Αντάντ στα Βαλκάνια και το Αιγαίο.

Ο Βενιζέλος αποφάσισε να επιτείνει τους συμμαχικούς δεσμούς με την Αντάντ, μετά την ισχυροποίηση της θέσης της χώρας αλλά και του ίδιου. Είχε κιόλας  υπόψη του την πρόθεση του Γάλλου πρωθυπουργού Κλεμανσώ να επέμβει στην Κριμαία, με κύριο σκοπό κατά δήλωσή του, τον οικονομικό αποκλεισμό και την πτώση των Μπολσεβίκων και της Οκτωβριανής Επανάστασης . Ο στρατηγός του Κλεμανσώ, ο Ντ' Εσπεραί, είχε  αντίθετη άποψη στηριζόμενος αφενός στον περιορισμένο αριθμό στρατού (και μάλιστα κουρασμένου από τον τετραετή πόλεμο)  που διέθετε για μια τέτοια επιχείρηση, όπως και στην ακαταλληλότητα της εποχής. Ο Ντ’ Εσπεραί δεν εισακούστηκε. Κανείς μέχρι τότε δεν είχε τη στοιχειώδη διορατικότητα για το τέλος του πολέμου που πλησίαζε από μέρα σε μέρα.

Από τον Νοέμβριο του 1918, αλλά πρακτικά από τον Ιανουάριο του 1919, ο Βενιζέλος ξεκινά την αποδεδειγμένα απαράδεκτη, αλλά για τον Βενιζέλο έχουσα ιδιαίτερη σημασία ως «δήλωση προσήλωσης στη συμμαχία»,  αποτυχημένη εκστρατεία του ελληνικού στρατού στην Κριμαία, στο πλευρό των συμμάχων του, Γάλλων και Άγγλων (Ιανουάριος – Απρίλιος 1919). Η εκστρατεία αυτή κατέληξε στην εκκένωση της Κριμαίας τον Απρίλιο του 1919.

Προς την κατάληψη της Σμύρνης

Αν και η Κριμαία στάθηκε μεγάλη αποτυχία για την Αντάντ και τον ένθερμο σύμμαχο της, τον Βενιζέλο, οι σύμμαχοι προσέφεραν στην Ελλάδα, δηλαδή τον τοποτηρητή τους  –όχι βέβαια με αγαθές προθέσεις- την άδεια να στείλει στρατό στη Σμύρνη. Το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο των νικητών του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου που συνεδρίαζε στο Παρίσι στην Συνδιάσκεψη Ειρήνης, δίνει στην Ελλάδα την εντολή να αποβιβάσει στρατό στη Σμύρνη, προκειμένου να επιβάλει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία τους όρους της Συνθήκης του Μούδρου, που είχε υπογραφεί 6 μήνες πριν. Έτσι στις 15 Μαΐου του 1919 (2 Μαίου με το Γρηγοριανό ημερολόγιο) ο ελληνικός στρατός αποβιβάζεται στη Σμύρνη. Η Πρώτη Μεραρχία (δηλαδή το 4ο, 5ο και 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων και οι  Ια και Ιβ μοίρες Ορειβατικού Πυροβολικού), μεταφέρεται από την Ελευθερούπολη της Καβάλας στη Σμύρνη. Την γενική διοίκηση των στρατευμάτων έχει ο συνταγματάρχης Πυροβολικού, Ν.  Ζαφειρίου.

Εορταστική υποδοχή του ελληνικού στρατού στην Σμύρνη

Ο ελληνικός στρατός εγκαθίσταται στην Σμύρνη

Την ώρα που ο ελληνικός  στρατός ξηράς φτάνει στη Σμύρνη αρχίζει να αναπτύσσεται η ανάπτυξη και προώθηση της ελληνικής  πολεμικής αεροπορίας. Η Ναυτική Αεροπορική Υπηρεσία (ΝΑΥ) οργανώνει και διοικεί την Ναυτική Αεροπορική Μοίρα Σμύρνης (ΝΑΜΣ). Συγκεκριμένα η ΝΑΜΣ είχε στην διάθεσή της 25 αεροπλάνα. 10 βομβαρδιστικά και 15 καταδιωκτικά. (Airco De Havilland DH9 τα πρώτα και Sopwith Camel 1F.1 τα δεύτερα, μας πληροφορεί η Wikipedia για τους τύπους των αεροσκαφών που αποτελούσαν την πολεμική αεροπορική δύναμη της Σμύρνης)

Μέχρι τις 17/5 με το νέο ημερολόγιο, του 1919 η ελληνική μεραρχία καταλαμβάνει τα πυροβολεία στα Βουρλά, κατά μήκος της ακτής της Σμύρνης  και στις 18 Μαΐου 1919  αποβιβάζεται από την Μυτιλήνη το 6ο Σύνταγμα Αρχιπελάγους

Η Μαινεμένη καταλαμβάνεται στις 21/5 από το 5ο Σύνταγμα Πεζικού και την επόμενη μέρα, στις 22 Μαΐου 1919 φτάνει στη Σμύρνη, το 8ο Σύνταγμα Κρητών. Οι ημερομηνίες είναι όλες με το νέο ημερολόγιο.

Το II Τάγμα του 5ου Συντάγματος Πεζικού καταλαμβάνει το Νυμφαίο κοντά στη Σμύρνη στις 23 Μαΐου 1919 και μέχρι τις 24/5 καταλαμβάνεται όλη η περιοχή της Μαγνησίας από τα Ι και III τάγματα του 5ου Συντάγματος Πεζικού. Σταδιακά μέχρι τις 13/6/1919  η ζώνη της Σμύρνης έχει αναπτυχθεί σε βάθος 120 χλμ. από τα μικρασιατικά παράλια. Το δε 8^ο Σύνταγμα με τους Κρήτες έχει φτάσει και εγκατασταθεί στην Πέργαμο, στη Μυσία.

Η Πέργαμος στις 15/6 δέχεται επίθεση από Τούρκους ατάκτους (Τσέτες), ο ελληνικός στρατός υποχωρεί. Στις 16/6 το Α΄ Σώμα Στρατού με διοικητή τον υποστράτηγο Κωνσταντίνο Νίδερ, αναλαμβάνει την διοίκηση όλων των μονάδων του στρατού στην Μικρά Ασία. Ο Νίδερ ανακαταλαμβάνει την Πέργαμο από τους Τσέτες μετά από 3 μέρες, στις 20/6/1919,   οι Τσέτες όμως έχουν στραφεί προς το Αϊδίνι το οποίο και κατέλαβαν στις 18/6/1919.

Η τουρκική αντίσταση

Στις 7/19 Ιουνίου ο Μουσταφά Κεμάλ, ο αξιωματικός του τούρκικου στρατού που έμελλε να ηγηθεί της τουρκικής αντίστασης και της χώρας ολόκληρης, αποβιβάζεται στην Σαμψούντα και οργανώνει την τουρκική αντίσταση. Στις 18/30 Ιουνίου 1919 στην Αμάσεια εκδίδεται το πρώτο κείμενο-διακήρυξη της αντίστασης του τουρκικού λαού στις συμμαχικές αποφάσεις

Μπροστά στην ένταση των επιθέσεων από τους Τούρκους ατάκτους (Τσέτες) αποφασίζεται η ενίσχυση των ελληνικών δυνάμεων, οπότε στις 2/7 αρχίζει η μεταφορά δια θαλάσσης του Ελληνικού εκστρατευτικού σώματος από τη Ρουμανία στη Μ. Ασία. Το 4ο Σύνταγμα Πεζικού ενεργεί αντεπίθεση και ανακαταλαμβάνει το Αΐδίνιο στα μέσα του Ιουλίου και στο τέλος του μήνα (31 Ιουλίου 1919) ολοκληρώνεται η συγκρότηση της Μεραρχίας Σμύρνης.

Μυστικές συμφωνίες που ορίζουν σύνορα

Στα πλαίσια της «Συνδιάσκεψης Ειρήνης των Παρισίων»  του 1919 και στο Παριζιάνικο προάστιο των Σεβρών, στις 29/7/1919, ο Βενιζέλος υπογράφει μυστικό σύμφωνο με τον  Ιταλό υπουργό των εξωτερικών  Τομάζο Τιττόνι. Το σύμφωνο αυτό μεταξύ άλλων ορίζει πως η Ελλάδα παραιτείται -υπέρ της Ιταλίας-  των διεκδικήσεών της επί των Σανζακίων του Αϊδινίου και του Μεντεσέ καθώς και επί της κοιλάδας του Μαιάνδρου όπου ο ελληνικός στρατός τα κατείχε κατά το ήμισυ. Ο ποταμός Μαίανδρος καθορίστηκε ως το όριο (σύνορο) μεταξύ των δύο χωρών στο έδαφος της  Μικράς Ασίας.

Σύμφωνα με το άρθρο 10 του μυστικού συμφώνου  προβλεπόταν η σύνδεση του με την εφαρμογή των  αποφάσεων της συνδιάσκεψης, δηλαδή η επικύρωσή του, καθώς και η επίσημη κατάθεση αυτού, να γινόταν στο Παρίσι ταυτόχρονα με την κατάθεση των επικυρώσεων της Συνθήκης Ειρήνης με την Τουρκία. Σκοπός ήταν να συμπέσει η έναρξη εφαρμογής του διμερούς συμφώνου με την έναρξη εφαρμογής  της Συνθήκης Ειρήνης. Η συμφωνία προέβλεπε επίσης ότι σε περίπτωση που οι αξιώσεις της Ιταλίας στη Μικρά Ασία δεν ευοδώσουν, η χώρα  δεν θα έφερε καμία δέσμευση επί των σημείων του συμφώνου που την αφορούσαν. Επειδή τελικά το πάντρεμα του διμερούς συμφώνου με την εφαρμογή των αποφάσεων της Συνδιάσκεψης Ειρήνης οδήγησε στην μη πρακτική εφαρμογή του, το σύμφωνο Βενιζέλου – Τιττόνι ονομάστηκε «μυστική συμφωνία». Στην πραγματικότητα τίποτα δεν ήταν μυστικό. Το μνημόνιο των Συμμάχων (των κυρίαρχων Άγγλων, Γάλλων, Αμερικανών) τον Δεκέμβριο του 1919 περιλάμβανε  τμήματα της συμφωνίας αυτής.

Παρά την υιοθέτηση στοιχείων της διμερούς συμφωνίας από τη Συνδιάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού, η μοίρα του κειμένου είχε κλείσει ήδη από τον Ιούλιο του 1920. Ήδη φαινόταν πως από τη συνθήκη των Σεβρών η Σμύρνη θα παραχωρείτο στην Ελλάδα και ο νέος υπουργός Εξωτερικών της Ιταλίας, ο Κάρλο Σφόρτσα, ξαφνικά και απροειδοποίητα, στις 22 Ιουλίου του 1920, προσκαλεί τον Έλληνα πρέσβη στη Ρώμη Λ. Κορομηλά στον οποίο και επέδωσε σχετική Διακοίνωση προς την Ελληνική Κυβέρνηση η οποία ακύρωνε μονομερώς το σύμφωνο. Επίσημα η Ιταλία δήλωνε πως «αναλαμβάνει την πλήρη αυτής ελευθερίαν δράσεως ως προς όλα τα σημεία περί των οποίων η Συμφωνία αυτή πραγματεύεται». Με απλά λόγια, η Ιταλία δεν μπορούσε να δεσμευτεί όταν έβλεπε πως ανοίγονταν πεδία από τα οποία θα αποκόμιζε οφέλη ενεργώντας ελεύθερα, χωρίς δεσμεύσεις από κανέναν.

Εντωμεταξύ η Ελλάδα συνεχίζει την αποστολή δυνάμεων στη Μικρά Ασία, όλο το καλοκαίρι του 1919 και μέχρι τον Αύγουστο του 1920, οπότε υπεγράφη η  Συνθήκη Ειρήνης των Σεβρών στις 27/7-10/8 1920.

Η κλασική πλέον φωτογραφία της υπογραφής της συνθήκης των Σεβρών από τον Ελ.Βενιζέλο

Η Συνθήκη των Σεβρών - Μία κενή συμφωνία

Ήταν η κατάληξη (μία από τις καταλήξεις) της Συνδιάσκεψης Ειρήνης του Παρισιού που ξεκίνησε ανεπίσημα στις 12 Ιανουαρίου του 1919. Υπογράφηκε ανάμεσα στους νικητές του Α΄ Παγκοσμίου (Προέχουσες και Συμμαχικές Δυνάμεις)  και την ηττημένη Οθωμανική Αυτοκρατορία, στο προάστιο Σέβρ του Παρισιού. Με την συνθήκη των Σεβρών οριστικοποιείται το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με ο διαμοιρασμός των εδαφών της, η γέννηση του κράτους της Τουρκίας, και η απόδοση στην Ελλάδα, των διεκδικούμενων εδαφών.

Η ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης έμεινε υπό οθωμανική κυριαρχία αλλά με ελληνική διοίκηση. Η συνθήκη προέβλεπε  πως την επόμενη 5ετία (1925)  οι κάτοικοι θα ψήφιζαν για να  αποφασίσουν για την τελική κατοχή της περιοχής. Θα γινόταν δηλαδή ένα δημοψήφισμα, για το οποίο υπάρχει η εκτίμηση –λόγω της έντονης οικονομικής παρουσίας και δραστηριότητας του ελληνικού στοιχείου- πως θα οριστικοποιούσε την παρουσία των Ελλήνων στην Σμύρνη και την ευρύτερη περιοχή.

Η εκτίμηση αυτή βέβαια παραβλέπει το ήδη ενεργό κίνημα της Τουρκικής Αντίστασης, το οποίο σίγουρα θα επηρέαζε σημαντικά το προγραμματισμένο δημοψήφισμα. Αλλά οι εκτιμήσεις επιτρέπονται μέχρι το σημείο που γίνονται θεμέλια «Μεγάλων Ιδεών» οπότε και αποδεικνύονται ανεπαρκείς για τέτοιο μεγάλο διακύβευμα.

Η Συνθήκη των Σεβρών αποτέλεσε για τον ελληνικό πληθυσμό σε Ελλάδα και Μικρασία έναν θρίαμβο του Βενιζέλου, ο οποίος δεν εγκατέλειπε το Παρίσι καθ’ όλη τη διάρκεια της Συνδιάσκεψης Ειρήνης, προκειμένου να βρίσκεται δίπλα στα κέντρα των αποφάσεων. Όχι άδικα γιατί η συμμετοχή του είχε αποκτήσει ιδιαίτερο βάρος και τον είχε καταστήσει εκπρόσωπο της Αντάντ και μάλιστα με ιδιαίτερο κύρος. Το κακό ήταν πως ήδη μέσα στη συμμαχία υπήρχαν διαφοροποιήσεις και αντίθετες θέσεις. Θέσεις που τις οδηγούσε το συμφέρον της κάθε χώρας ξεχωριστά, πάντα με προσανατολισμό την πρόσβαση στην πετρελαιοφόρο γη της Μέσης Ανατολής.

Παράλληλα, η Συνθήκη των Σεβρών ΄ήταν φανερό πως, είχε υπογραφεί μεταξύ των Συμμάχων και ενός …πτώματος. Ήταν μία συνθήκη που έδειχνε πως θα καταλήξει κενό γράμμα.  Η Οθωμανική Τουρκία ήταν ήδη νεκρή από καιρό. Η νέα δύναμη που είχε ανατείλει ονομαζόταν Μουσταφά Κεμάλ και η συγκεκριμένη δύναμη δεν είχε υπογράψει τίποτα ούτε και θα αποδεχόταν τετελεσμένα .

Όλα αυτά θα εκδηλώνονταν σε λίγο καιρό