Η παρούσα ανάρτηση βουτάει σε έναν παλιότερο, σκοτεινό κόσμο. Γυρνάει 50 χρόνια πίσω, όταν διωκόταν ο ελεύθερος λόγος από το καθεστώς και η τέχνη από εκκλησιαστικές και παραεκκλησιαστικές οργανώσεις. Όταν βασίλευε το γελοίο (αλήθεια πότε έπαψε να βασιλεύει το γελοίο στη χώρα μας) και όταν το σκοτάδι είχε επιβάλλει ένα νομικό οπλοστάσιο για να διώκει την ελευθερία. Οι ελεύθεροι άνθρωποι άλλωστε, πάντα διώκονταν από το σκοτάδι των ερεβωδών εξουσιών.

Αναφερόμαστε στην δικαστική περιπέτεια του λογοτεχνικού περιοδικού ΤΡΑΜ της Θεσσαλονίκης, κατά την πρώτη περίοδο της έκδοσης του. Ένα περιοδικό που στήριξε ο Γιώργος Σαββίδης, καθηγητής της Φιλοσοφικής και διακεκριμένη μορφή των λογοτεχνικών και όχι μόνο, πραγμάτων της χώρας. Ένα περιοδικό που δημοσίευσε ανέκδοτα έργα του Σεφέρη, του Σαχτούρη, του Ελύτη. Αυτό το περιοδικό καταδίωξε και φυλάκισε την εκδοτική του ομάδα, η παραθρησκευτική και παρεκκλησιαστική «αδελφότητα θεολόγων η Ζωή» και ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Λεωνίδας, μέσα στη Χούντα. Επρόκειτο για μία δίωξη τόσο αστήρικτη και τόσο σκοτεινή -όπως όλες οι διώξεις που έχουν στόχο την ελευθερία της έκφρασης.

 Δυστυχώς το φαινόμενο δεν έσβησε μαζί με την Χούντα. Επιβιώσεις του έφτασαν και στις μέρες μας και μάλιστα δείχνουν πως το ίδιο έκείνο σκοτάδι επανακάμπτει, με μεγαλύτερες αξιώσεις , πατώντας πάνω στην αδιαφορία ενός κόσμου που έχει ξεχάσει την αξία της τέχνης αλλά κυρίως έχει ξεχάσει την αξία της ελεύθερης έκφρασης.

 

Ένα λογοτεχνικό ΤΡΑΜ και οι περιπέτειες του

Τον Οκτώβριο του 1971 κυκλοφόρησε το πρώτο τεύχος του περιοδικού «Τραμ». Το τεύχος 1 περιείχε  κείμενα του Γ. Σεφέρη, του Χ.Λ. Μπόρχες και άλλων. Η εκδοτική ομάδα αποτελούταν από τη Μ. Καρδάκου, τον Π. Θεοδωρίδη, τον Δ. Καλοκύρη και τον Μ. Σουλιώτη. Τον Δεκέμβριο κυκλοφόρησε το δεύτερο τεύχος, το οποίο περιείχε κείμενα του Ελύτη αλλά και άλλων λογοτεχνών, νεότερων ή παλαιότερων.

Δημιουργός του αξιόλογου και πρωτοποριακού λογοτεχνικού περιοδικού ήταν ο Δημήτρης Καλοκύρης μαζί με τους προαναφερθέντες συμφοιτητές του της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Συμμετείχαν και άλλοι νέοι τότε λογοτέχνες όπως οι  Πάνος Θεοδωρίδης, Μανόλης Ξεξάκης, Γιώργος Χουλιάρας. Είχε μάλιστα και την υποστήριξη του τότε καθηγητή τους στη Φιλοσοφική του ΑΠΘ, Γιώργου Σαββίδη, ο οποίος –ως άνθρωπος μεγάλου κύρους- εξασφάλισε για το περιοδικό ανέκδοτες συνεργασίες  των Ελύτη, Καβάφη, Σαχτούρη, Σεφέρη .

Στο δεύτερο κιόλας χρόνο της έκδοσής του άρχισαν οι περιπέτειες. Το 1972, επί Χούντας, το έσυρε σε δίκη  ο τότε Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Λεωνίδας. Ο Λεωνίδας ήταν ο «ιεράρχης» που είπε σε επίσημη δοξολογία στην Αγία Σοφία: «αξιωθήκαμε να έχουμε δύο Δέσποινες :  την μία εν Ουρανοίς και την άλλη επί γης», δείχνοντας «αβρά» στην πρώτη σειρά των «ευσεβών επισήμων» την σύζυγο του δικτάτορα Παπαδοπούλου, τη γνωστή εκείνη την εποχή με το μικρό της, τη Δέσποινα.

Οι κατηγορίες με τις οποίες έγινε η παραπομπή σε δίκη από τον μητροπολίτη, ήταν ότι δημοσίευσε στο 3-4 τεύχος του δύο συνεργασίες: ένα ποίημα «Το σώμα» (του Ηλία Πετρόπουλου), και ένα πεζογράφημα με τίτλο «Το όνειρο» (του Θ. Λιβεριάδη). Ο χουντικός μητροπολίτης θεώρησε πως «προσβάλλουν καταφώρως την δημοσία αιδώ».

Ο Ηλίας Πετρόπουλος

Ο τότε νόμος περί τύπου της Χούντας προέβλεπε πως αν οι δημιουργοί κρίνονταν ένοχοι στο Πρωτοδικείο, οι εκδότες (οι υπεύθυνοι της έκδοσης κατά τον νόμο) θα οδηγούνταν στη φυλακή και μάλιστα με ποινή μη εξαγοράσιμη. Ο Ηλίας Πετρόπουλος αναμένοντας την καταδίκη του στο Πρωτοδικείο της Χούντας, έφυγε για το Παρίσι και έτσι δικάστηκε και καταδικάστηκε ερήμην. Όπως ήταν επίσης αναμενόμενο, η εκδοτική ομάδα (Μ. Καρδάκου και Δ. Καλοκύρης) οδηγήθηκαν στην φυλακή και το ΤΡΑΜ διέκοψε την έκδοση του.

Το 1976 ξανάνοιξε και η πορεία του κράτησε μέχρι το 1979, οπότε διέκοψε και πάλι, για διαφορετικούς λόγους. Η Τρίτη διαδρομή του περιοδικού άρχισε  το 1987 με επίβλεψη του Δ. Καλοκύρη αλλά με νέο εκδότη τον Γιώργο Κάτο. Σημαντική ήταν η βοήθεια για την τρίτη αυτή εκδοτική απόπειρα, από τον  «Όμιλο Δημητρέλη» (τις γνωστές σχολές σχεδίου, διακόσμησης και αρχιτεκτονικής εσωτερικών χώρων) και τον βιβλιοπώλη και εκδότη Μανόλη Μπαρμπουνάκη. Η έκδοση κράτησε μέχρι το 1991.

Το ΤΡΑΜ της τρίτης περιόδου είχε μεγάλη απήχηση στην πόλη και ιδιαίτερα στην φοιτητική κοινότητα του ΑΠΘ και όχι μόνο στην κοινότητα των φοιτητών της Φιλοσοφικής και του τότε κυλικείου της. Το περιοδικό είχε διάδοση και στο στέκι του Βιολογικού και στου Πολυτεχνείου, αλλά και γενικά σε όλους τους χώρους φοιτητικών μαζώξεων.

Ο Δημήτρης Καλοκύρης

Η δίκη του ΤΡΑΜ

Η δίκη του ΤΡΑΜ επί Χούντας, είχε πάρει μεγάλη δημοσιότητα. Τόσο στο ραδιόφωνο όσο και σε πρωτοσέλιδα εφημερίδων. Όλων σχεδόν των εφημερίδων Θεσσαλονίκης και Αθήνας. Η σκληρή και πάντα ανόητη  «μητροπολιτική» λογοκρισία έδωσε αφορμή και βήμα  στους δημοσιογράφους και στους σχολιαστές να κάνουν τη δική τους. έμμεση και όσο μπορούσαν πιο ξεκάθαρη, αντίσταση προς την δικτατορία και τις  ελληνοχριστιανικές της παραισθήσεις που τις ονόμαζε «ελληνοχριστιανικά ιδεώδη».  

Δημοσιεύματα υπήρξαν και στον ξένο τύπο, με ενημερωτικές πρωτοβουλίες γνωστών πνευματικών μας δημιουργών που ζούσαν διωγμένοι ή «αυτοεξόριστοι», λόγω Χούντας, στη Γαλλία, την Ιταλία και Γερμανία, όπως αναφέρει σε μεταγενέστερο δημοσίευμα του ο Δ. Καλοκύρης.

Οι «μάρτυρες»

Και μόνο τα πρόσωπα και οι ισχυρισμοί των μαρτύρων κατηγορίας  κατά τη δικονομική αντιπαράθεση, ενώπιον οποιουδήποτε δικαστηρίου θα σεβόταν την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης, θα αρκούσαν για να θέσουν υπό αμφισβήτηση τις κατηγορίες. Μάρτυρες κατηγορίας ήταν 2 ιερείς, ένας Διευθυντής δημοτικού Σχολείου, που συστεγαζόταν στο ίδιο κτιριακό συγκρότημα του οικοδομικού τετραγώνου Αγ. Σοφίας – Μητροπόλεως - Πρ. Κορομηλά & Κούσκουρα, που λειτουργούσε  υπό την «αιγίδα» της ...Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης και ένας συμβολαιογράφος (που κατά ορισμένες-συγκεκριμένες μαρτυρίες που προσκόμισε η υπεράσπιση εμφανιζόταν και σαν ύποπτος συμπεριφοράς ...κίναιδου).  Όλοι ανήκαν στην αδελφότητα θεολόγων «Η Ζωή», οργάνωση που μαζί με το αποσχισμένο παρακλάδι της, τον «Σωτήρα» αποτελούσαν ό,τι πιο συντηρητικό, «μαύρο» και σκοταδιστικό έχει εμφανιστεί ποτέ στα εκκλησιαστικά χρονικά της χώρας.

Οι «μάρτυρες», μέλη της Ζωής, ήταν άμεσα εξαρτημένοι από τον Μητροπολίτη με πολλούς τρόπους. Από οικονομικούς μέχρι «οργανωτικούς» στην σκοταδιστική ομάδα τους. Η δε «Ζωή» είχε βραχίονες και μέσα στο δικαστικό σώμα, όπως και στον στρατό και την κυβέρνηση (και όχι μόνο τη χουντική, όπως αποδείχθηκε στα επόμενα χρόνια).

Από την άλλη πλευρά, οι μάρτυρες υπεράσπισης προέρχονταν από την αφρόκρεμα του πνευματικού κόσμου (καθηγητές Πανεπιστημίου, Φιλόλογοι, Τεχνοκριτικοί, ο Πρόεδρος της Εταιρίας Λογοτεχνών, ο επί χρόνια Διευθυντής του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης). «Εκεί άλλωστε στηρίχτηκε κυρίως και η υπερασπιστική «γραμμή» των δικηγόρων των κατηγορουμένων, συνοψισμένη επιγραμματικά με το κύρος και την εξαιρετικά σύντομη : 3΄ μόνο λεπτά (!) αγόρευση του καλύτερου ίσως-τότε, ποινικολόγου της Θεσσαλονίκης : Ιπποκράτη Ιορδάνογλου,» μας πληροφορεί ο Δ. Καλοκύρης από τον ιστότοπο του.

Αυτό που διευκόλυνε το Εφετείο να εκδώσει καταδικαστική απόφαση, ήταν η απόφαση του Ηλία Πετρόπουλου να εγκαταλείψει οριστικά την Ελλάδα εκείνη την εποχή. Αποτέλεσμα ήταν να δικαστεί και να καταδικαστεί ερήμην. Ακολούθησε ως παρεπόμενο και η καταδίκη και φυλάκιση της εκδοτικής ομάδας.Στον ιστότοπο του λογοτέχνη Θ. Λιβεριάδη καθώς και σε εκείνον του Δ. Καλοκύρη μπορούν οι αναγνώστες να βρουν τις προσωπικές μαρτυρίες των διωχθέντων πρωταγωνιστών αυτής της παρωδίας δίκης. Παραθέτουμε τα διωχθέντα έργα για να σχηματίσει και ο αναγνώστης που μαθαίνει για τη δίκη από τις σελίδες της Attica Voice, γνώμη για το τι σημαίνει σκοταδισμός και τον παραλογισμό των διωκτών της τέχνης και κάθε  ελεύθερης έκφρασης. Σημειώνουμε εδώ πως, αν και πέρασαν 50 χρόνια από τη δίκη του περιοδικού ΤΡΑΜ, ο σκοταδισμός εξακολουθεί να χρησιμοποιεί τη δικαιοσύνη για να επιβάλλει το «μαύρο» στη ζωή μας. Με άλλους τρόπους αλλά τόσο όμοιας θέσης και αντίληψης.

Θέμης Λιβεριάδης

 

 

 

Παραθέματα:

Το σώμα, περιοδικό Τραμ, τεύχος  3/4, Θεσσαλονίκη, 1972

[1]

Τι τα θέλετε· μία γυναίκα γυμνή είναι θλιβερόν θέαμα.

Δυστυχώς δεν παρεφρόνησα εισέτι.

Η τέχνη έχει τη δική της ηθική.

Η ομορφιά νομιμότης της φύσεως.

Μπρος στο γυμνό γυναίκειο σώμα τα μικρά παιδιά απορούν

και τρομάζουν οι τρυφεροί γνήσιοι άνδρες.

Ένα γυναικείο γυμνό κορμί υποβάλλει μία συζήτηση περί προσωπικότητος.

Σώμα γλυκύτατο ολέθριο περίβλημα.

Της ημέρας σώμα και του μεσονυκτίου· σώμα της παρηγοριάς.

Δεν είναι φρόνιμο να βλέπουν όλοι οι άνθρωποι γυμνές τις ωραίες·

μη ρίπτετε τα άγια τοις κυσί και τους μαραγαρίτας τοις χοίροις.

Έχω στημένον πόλεμο βαθιά μου.

Θέα σημαίνει ιδεατή κατοχή.

Η ζωή είναι βουβή είναι. Όνειρα απαιτώ.

Η θλίψη μου αποτελεί την ευτυχία μου.

Σώμα, εσύ 'σαι η ψυχή.

Ω, αοίδιμον αιδοίον· ω, σχισμή αμφίστομη με την αργυρή υγρασία.

 

[2]

 Δια του μίσους δεν λησμονούν μιαν αγάπη.

Το μίσος μοιραία έρχεται σαν επιβραύευση του έρωτος.

Είναι ηθικόν ό,τι μου αρέσει.

Η ηδονή περιορίζει τη ρήξη με τον εαυτό μου.

Γυναίκα σε ανάκλιντρο, ένα θηρίο ξαπλωμένο μοιάζει,

και η ρέμβη το θρέφει.

Κάθε πτώμα είναι άρνηση ενός σώματος.

Κυρία μου, κοίταξέ με στα μάτια κι άκου το επιτύμβιο που εζήτησες

    ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΤΑΙ

    Η ΩΡΑΙΑ ΕΚΕΙΝΗ

    ΠΟΥ ΠΙΑ ΕΦΥΓΕ ΠΑΝΤΟΤΙΝΑ

    ΧΩΡΙΣ ΝΑ ΠΑΡΕΙ ΜΑΖΙ ΤΗΣ ΤΙΣ ΛΥΠΕΣ ΜΟΥ.

Όπου τελειώνει ο έρως αρχίζει η συγκατάβαση τελειώνει όπου.

Σήμερα η ερωτική πράξη θεωρείται άσκηση.

Η κάθε μέρα που σβήνει, η κάθε αυγή που έρχεται,

δυναμώνει την ασέβειά μου.

Τα άσχημα σώματα είναι χαρακτηριστικά.

Ας τεθεί, επιτέλους, και η γυναικεία ωραιότης υπό απαγόρευσιν.

Δια της ηδονής ο έρως απαλλάσσεται της θλίψεως.

Η συνουσία η κορύφωση του εγωϊσμού η.

Δεν γνωρίζω κάτι πιο μελαγχολικό από ένα ολόγυμνο γυναικείο σώμα.

Ω αιδοίον, ορφανών ωδείον, κέρας της Αμαλθείας,

θηκάρι μου, Σκύλλα και Χάρυβδη.

 

[3]

Όχι το σώμα σου, αλλά τα αισθήματά μου ανατέμνω.

Έκαστον σώμα κι ένας κωδίκελος.

Στέφανός σου το μίσος σου.

Μόνον ιστορίες θανάτων αφηγείται το σώμα.

Η ηδονή η ηχώ των ποτέ.

Σιωπάς εσύ· αλλά σε ανακαλύπτω.

Οι αληθινές μας στιγμές είναι οι στιγμές της μοναξιάς.

Καθώς τα λουλούδια, κάθε γυναικείο σώμα έχει το άρωμά του.

Ο θάνατος αποτελεί την μόνη αξιοπρεπή πράξη του σώματος.

Αγνοώ πού ανήκω πού.

Ο άνδρας με τη βέβηλη καρδιά δεν χαίρεται την ωραιότητα

του γυναικείου σώματος την ομορφιά.

Ηδονή χαμόγελο τελείας πράξεως.

Πλαγιασμένη, γυμνή, με το περιδέραιο των δακρύων του στα στήθια της

σκέφτεται πως η ωραιότης παρέχεται από την φύση σαν ελεημοσύνη.

Έσο επιεικής με τις παρορμήσεις του σώματος.

Είμαι ανεύθυνος για το κακό που πράττω.

Ελάχιστα πιστεύω στη διανοητικότητα των γυναικών.

 

[4]

Στον έρωτα όλοι είμαστε αυτοδίδακτοι.

Ο έρως δεν είναι σκοπός.

Οι άνδρες παραμένουν πιστοί μόνον προς την εργασία.

Οι άνδρες θεωρούν το έρωτα αλληγορικό διάλειμμα.

Η λήθη ο ανήθικος αυτός μηχανισμός η λήθη.

Η ωραία νεκρή μάλλον είναι αδύνατο να νιώθει υπερηφάνια.

Και την πατρίδα λησμονώ μπρος σ' ένα γυμνό νεανικό γυναικείο σώμα.

Η παρουσία της γυναίκας επιβάλλει την περισυλλογή.

Ναι, είναι ένας μύθος η δήθεν πλήρωση που προσφέρει ο έρως.

Ονομάζουν ζήλεια την αμοιβή του ερωτευμένου προς τη σύνευνόν του.

Η φιλολογία στον καιρό μας διέβρωσε και την σεξουαλική πράξη.

Ο έρως δεν εζήτησε την έγκρισή μας.

Οι άνθρωποι της Ανατολής εκ παραδόσεως και επί χιλιετίες,

είχανε το αρτιότερο σύστημα ιδιοκτησίας γυναικείων σωμάτων.

Το σώμα της γυναίκας είναι ένα οπτικό φαινόμενο,

που ορμητικά τείνει να γίνει ένα γεγονός αφής.

Η συνουσία είναι πάλη. Μόνο στο σκοτάδι δεν φοβάμαι.

Ρόγχος η συνουσία.

Ω, ιερόν αιδοίον και αηδές, ω, φιδομάνα και φιδότρυπα και φιδοφωλιά·

ω, αντι-ωραίον αιδοίον, προπύλαια της πλήξεως·

ω, γλυκιά μου τιμωρία.

 

[5]

Οι άνδρες, ενώπιον μιας γυμνής γυναίκας, είναι περισσότερο

ντροπάλοί απ' όσον υποθέτετε.

Αγκαλιασέ με και πνίξε με, η αισχρότης το καύχημά μου.

Για το χατίρι της αγαπημένης γίνομαι Λερναία Ύδρα.

Η δραματικότης της ανθρώπινης ψυχής, ερίδεται στην υποχρεωτική

συγχώρηση που παρέχει ο καθείς εις εαυτόν για την ανηθικότητά του.

Μίσος έρως μαύρος.

Η ιδεώδης ερωτική πράξη με δάκρυα λήγει.

Στου φιλώ τα μάτια, γιατί κι εσυ νιώθεις ότι ο έρως

αποτελεί το απαράδεκτον λάθος της φύσεως.

Δύο εραστές δύο συνένοχοι δύο.

Όποιος επαφίεται στη μοίρα ζει στην αλήθεια.

Όμως και τα αισθήματα αποταμιεύονται.

Τώρα σ' αγαπώ, και τώρα νιώθω σα νάχω βγάλει φύλλα.

Με γιασεμιά στολίζω τις μουχλιασμένες σου μασχάλες.

( Είναι φορεύς συνειδήσεως ο ερωτευμένος; )

Κάτι το ζωώδες ενυπάρχει στην λατρεία της γυναικείας ομορφιάς.

Το κάλλος η φιλοδοξία της νεότητος.

Ω, αιδοίον, χοάνη του διαβόλου: ω, αιδοίον, δοξασμένε νεροχύτη·

ω, αιδοιον, Μέκκα των λογισμών μου· ω, μακεδονικέ ουρανέ.

 

[6]

Εκπορεύεται από την αγάπη η μελαγχολία,

αλλά και συντρίβει την αγάπη η μελαγχολία.

Η ηδονή απωτάτη εκδίκηση του χρόνου.

Μισανθρώπους αποκαλούν τους φίλους της οικουμένης οι μισάνθρωποι.

Η γραμματική των φιλιών εξίσου απαραίτητη

με την γραμματική των λέξεων.

Κακή νίκη η των σωμάτων συνουσία.

Το μέλλον θα καταδείξει αν έρως σημαίνει εξαγρίωση

ηθών και αισθημάτων.

Αυτά και κάποια άλλα που με τρομάζουν και που δεν γράφονται,

σκέφτομαι σαν βλέπω γυμνές γυναίκες.

........................

Το όνειρο, του Θ. Λιβεριάδη μπορείτε να το βρείτε στην βιβλιοθήκη του greek-language.

Λόγω στενότητας χώρου δεν μπορούμε να το αναδημοσιεύσουμε

 

Πηγές και πηγές εικόνων: δημοσιεύματα  και αρχείο περιοδικού, όπως  οι αναφερόμενες με συνδέσμους  στο κείμενο ιστοσελίδες των Θ. Λιβεριάδη και Δ, Καλοκύρη