Μια σύντομη ιστορία του εμβληματικού γλυπτού του Πολυτεχνείου, γραμμένη από τον δημοσιογράφο και συγγραφέα Δημήτρη Μανιάτη, όπως την παρουσίασε στον προσωπικό του λογαριασμό στο facebook

------------------------------------------------------------------------------------------

Φέτος παρατήρησα στα κοινωνικά δίκτυα πως το ακροδεξιό αγράμματο πλαγκτόν και οι απόγονοι των βασανιστών του ΕΑΤ- ΕΣΑ φαγώθηκαν για την παρουσία του γλυπτού δια χειρός Μέμου Μακρή εντός του χώρου του Πολυτεχνείου. Τι "κεφάλα" γράφανε", τι "δουλειά έχει εκεί η μούρη του Σβορώνου", τι "πάρτε την κεφάλα από κεί". Επειδή είναι αγράμματοι και δειλοί παραθέτω μερικά στοιχεία για το ΓΙΑΤΙ βρίσκεται εκεί πού βρίσκεται το περίφημο έργο και γιατί κάθε χρόνο για 3 ημέρες το τιμά ο ελληνικός λαός, πλην των γνωστών καθαρμάτων: 

«Σ' αυτό εκφράζεται η εμπειρία μου από τα ελληνικά πράγματα. Εμπειρία που ξεκίνησε από την Κατοχή, συνεχίστηκε με την Εθνική Αντίσταση και κατέληξε στο Πολυτεχνείο, που τα γεγονότα του τα άκουγα από μακριά. Σ' αυτή την εμπειρία μου αναφέρονται πολλά έργα μου. Ήθελα ωστόσο να κάνω ένα συνθετικό έργο που να περικλείει όλες τις εμπειρίες από ήρωες - θύματα που έπεσαν ως τώρα για την ελευθερία. Κι επειδή τη γλυπτική μου την άρχισα με πορτρέτα ήθελα προς το τέλος της καριέρας μου να συνοψίσω σ' ένα ανθρώπινο κεφάλι τα αισθήματα που είχα απ' αυτή την εμπειρία. Με μια έκφραση όχι παραστατική, αλλά που θα έβγαινε από ένα ανθρωπιστικό σύνολο και θα αποτυπωνόταν σε ένα κεφάλι»

Αυτό το κεφάλι δεν προοριζόταν για έκθεση σε ελληνικό δημόσιο χώρο, αλλά είχε δουλευτεί για την αναδρομική στην Πινακοθήκη. «Στην έκθεση», που είχε πραγματοποιηθεί στις αρχές της άνοιξης, «ιδιαίτερη εντύπωση προκάλεσε το κεφάλι. Μια ομάδα νέων του Πολυτεχνείου ήρθε μια μέρα και μου είπε ότι το έργο θα ταίριαζε για μνημείο του Πολυτεχνείου»

Από αυτή τη συνομιλία του Μέμου Μακρή με τους νέους φιλότεχνους του Πολυτεχνείου, ήρθε αίτημα από την ΕΦΕΕ, το οποίο υιοθέτησε η πρυτανεία του Ιδρύματος, η οποία το αποδέχτηκε και γραπτά ζήτησε από τον καλλιτέχνη να δωρίσει το έργο. Συγκροτείται επιτροπή, υπό τον καθηγητή Αρχιτεκτονικής Ιωάννη Λιάπη (1922-1993), η οποία έκανε δοκιμή τοποθέτησης έργου στον χώρο του Πολυτεχνείου, πάνω σε ξύλινο βάθρο.

Αφού, λοιπόν, έκρινε ότι εναρμονίζεται με τον χώρο, ζήτησε από τον πρύτανη, τον καθηγητή Φυσικής και τότε πρόεδρο της Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Υφεση και την Ειρήνη (ΕΕΔΥΕ) Γεώργιο Βουδούρη (1919-1989) να προχωρήσουν οι προετοιμασίες για την οριστική και έγκαιρη τοποθέτησή του.

«Δεν μου αρέσει να δωρίζω έργα μου», λέει στην ίδια συνέντευξή του ο τότε 66χρονος κομμουνιστής γλύπτης. Αλλά τότε, γιατί έκανε τη δωρεά;

«Γιατί δώρισα αυτό το έργο μου, που το αγαπώ περισσότερο απ' όλα και το θεωρώ το καλύτερο; Τι να πω. Να μια αιτία: για την επιστροφή στην Ελλάδα κάτι έκανε και το Πολυτεχνείο!

Ο χώρος του Πολυτεχνείου είναι ιερός και είναι για μένα μεγάλη τιμή που εκεί θα βρίσκεται ένα έργο μου. Και μην ξεχνάτε ότι κι εγώ σπούδασα και βγήκα απ' αυτόν τον χώρο».

Πρότυπο για το γλυπτό αποτέλεσε ο συναγωνιστής του στα χρόνια της Αντίστασης και του Εμφύλιου, από τις τάξεις του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, ο μετέπειτα ιστορικός Νίκος Σβορώνος (1911-1989).

[στοιχεία από την αμείμνηστη δημοσιογράφο Αριστούλα Ελληνούδη]