(Με αφορμή το βιβλίο «Το στοίχημα της από-ανάπτυξης» του Σερζ Λατούς)

«Όταν το τελευταίο δέντρο θα έχει κοπεί, το τελευταίο ψάρι θα έχει πιαστεί, το τελευταίο ποτάμι θα έχει δηλητηριαστεί, τότε θα καταλάβουμε ότι τα χρήματα δεν τρώγονται.»   (Ινδιάνοι Κρι Β.Αμερικής)

Για πολλές χιλιετηρίδες από την εμφάνιση του είδους μας στον πλανήτη γη η έννοια της ανάπτυξης ήταν άγνωστη, η πρόοδος των κοινωνιών συντελούνταν αργά, ανεπαίσθητα σχεδόν για τις καθημερινές ζωές των ανθρώπων. Οι σύγχρονες μέθοδοι επιστημονικής έρευνας που διαθέτουμε μας παρέχουν τη μέγιστη δυνατή χρονολογική ακρίβεια στα μεγάλα γεγονότα που σημάδεψαν την ανθρωπότητα στην διαδικασία εξέλιξής της. Θα αναφερθώ εν τάχει σε μερικά από αυτά - που ασφαλώς δεν έχουν να κάνουν με ένδοξες προσωπικότητες, στρατηλάτες, πολιτικούς, κλπ., αλλά με σιωπηρές εξελίξεις στα μέσα παραγωγής της τροφής μας και όχι μόνο:

Άναμμα & συντήρηση της φωτιάς, εφεύρεση πήλινων σκευών για βράσιμο τροφής, εφεύρεση του τροχού και αργότερα τροχαλίας, πολύσπαστου, κλπ., εξόρυξη & αξιοποίηση μετάλλων, ναυσιπλοϊα, υδρόμυλος & ανεμόμυλος, εφεύρεση πυρίτιδας & πυξίδας, και τόσες άλλες. Η λεγόμενη «εποποιία του ανθρώπου» συνεχίζεται με ολοένα και πιο γοργούς ρυθμούς, το είδος μας ξεπερνάει κατά πολύ πλέον τη φυσική του γονιδιακή εξέλιξη και αναδεικνύει ως βασικό παράγοντα εξέλιξης τη μετάδοση από γενιά σε γενιά της γνώσης και της εμπειρίας. Ο homo τείνει να είναι όλο και πιο πολύ sapiens, σαλτάροντας μέσα στους αιώνες από ανακάλυψη σε ανακάλυψη, καταγράφει, προγραμματίζει, υλοποιεί, μετατρέπεται σε ένα αδηφάγο υπερδραστήριο δίποδο μυρμήγκι, κατασκευάζει δομές κρατικής οργάνωσης, υποδουλώνει και υποδουλώνεται και εν τέλει μετά το 17ο-18ο αιώνα κάνει το μεγάλο άλμα που μας φέρνει στο σήμερα: Δημιουργεί το τελειότερο μέχρι τότε οικονομικοπολιτικό σύστημα, τον καπιταλισμό. Ανοίγει κυριολεκτικά τους ασκούς του Αιόλου με τη βιομηχανική επανάσταση, για πρώτη φορά εκτινάσσεται στα ύψη η παραγωγή, η παραγωγικότητα και η εκμετάλλευση φυσικά του ανθρώπου από τον άνθρωπο, αλλά και όλων των άλλων φυσικών στοιχείων. Το ιδεολόγημα της διαρκούς απεριόριστης ανάπτυξης παίρνει σάρκα και οστά με την πλήρη καθυπόταξη της φύσης, η οποία από μητέρα όλων μετατρέπεται σε υπηρετικό προσωπικό του παντοδύναμου ανθρώπου.

Το σήμερα μας βρίσκει σε μια κατάσταση δύσκολα αναστρέψιμη ως προς τα θετικά της, αλλά κυρίως ως προς τα αρνητικά της. Δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω στο χρόνο, δε μπορούμε να περιορίσουμε τις ανάγκες μας όπως οι παπούδες και οι γιαγιάδες μας, έχουμε πειστεί ότι πρέπει συνεχώς να αυξανόμαστε και εμείς αλλά και οι ανάγκες μας. Φτάσαμε όμως στο τέλος(;) μιας ξέφρενης διαδρομής. Και αυτό γίνεται αντιληπτό από όλο και περισσότερους ανθρώπους του πλανήτη. Η καταστροφή και η επιβάρυνση που έχουμε επιφέρει στο φυσικό περιβάλλον (φυσικούς πόρους όπως λένε και οι οικονομολόγοι) είναι σωρευτική και ανυπολόγιστη. Είμαστε κυριολεκτικά το σαράκι της γης!

*1 εκατομμύριο είδη (από τα 8 συνολικά) φυτικά & ζωικά, βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης τις ερχόμενες δεκαετίες!

*10 φορές αυξήθηκε η ρύπανση από πλαστικά από το 1980 έως σήμερα! Δεν υπάρχει θάλασσα στον πλανήτη που να μην έχουν βρεθεί πλαστικά σκουπίδια!

*10 φορές αυξήθηκε το παγκόσμιο εμπόριο από το 1970 έως σήμερα!

*Το 1/3 των ιχθυοαποθεμάτων βρίσκεται σε μη βιώσιμο επίπεδο!

*Το 70% της γεωργίας συνδέεται με την παραγωγή κρέατος!

*300-400 εκατομμύρια τόνους τοξικών αποβλήτων πετάμε κάθε χρόνο στις θάλασσες!

*Αν συνεχιστεί η άνοδος θερμοκρασίας, το 2100 σταματάει η παραγωγή οξυγόνου από το φυτοπλαγκτόν!

*Λιώνοντας οι πάγοι στη Σιβηρία απελευθερώνονται θανατηφόρα μικρόβια που ήταν στην κατάψυξη!

*Έως και 90% της διατροφικής αξίας έχει χαθεί στα φυτικά είδη εξαιτίας της γεωργικής μονοκαλλιέργειας!

*250 εκατομμύρια περιβαλλοντικοί πρόσφυγες υπολογίζονται από τον ΟΗΕ ως το 2050 λόγω της κλιματικής αλλαγής (ερημοποίηση περιοχών ισημερινού, άνοδος στάθμης θάλασσας, λιώσιμο πολικών πάγων)!

Και πολλά πολλά άλλα…. Τα προβλήματα αυτά είναι τα αποτελέσματα της εφαρμογής στην πράξη του ιδεολογήματος της «διαρκούς ανάπτυξης». Κανένα είδος στον πλανήτη δεν αναπτύσσεται επ’ άπειρον σε βάρος των υπολοίπων ειδών. Η έννοια της φυσικής-οικολογικής ισορροπίας αποκλείει εξ ορισμού κάτι τέτοιο.

Οι οικονομολόγοι στην προσπάθειά τους να μετρήσουν την πρόοδο μιας οικονομίας (και κοινωνίας) εφηύραν το λεγόμενο Ακαθάριστο Εγχώριο (ή Εθνικό) Προϊόν (ΑΕΠ). Ορίζεται σαν η συνολική αξία σε χρηματικές μονάδες των τελικών αγαθών & υπηρεσιών που παράγονται σε μια χώρα σε ένα έτος. Ας μη μπούμε σε βαθειά οικονομολογικά νερά – που άλλωστε αφήνουν τους περισσότερους, και δικαίως, αδιάφορους. Ας επισημάνουμε απλά τα βασικά ελαττώματα που οι ίδιοι οι οικονομολόγοι δέχονται ότι έχει το ΑΕΠ τους ως δείκτης οικονομικής ευημερίας:

1. Το ΑΕΠ δεν περιλαμβάνει αξία παραγωγής που δεν είναι αντικείμενο αγοραπωλησίας. Η δουλειά της νοικοκυράς στο σπίτι, το κηπάκι που καλλιεργεί για ιδιοκατανάλωση ένας συνταξιούχος, η εθελοντική δουλειά χιλιάδων ανθρώπων που καθαρίζουν παραλίες ή μονοπάτια στο βουνό, που ασχολούνται με την προστασία των ζώων, που βοηθούν εθελοντικά συνανθρώπους τους (άτομα με ειδικές ανάγκες, μετανάστες, ηλικιωμένους, παιδιά, κ.α.), η πνευματική παραγωγή χιλιάδων ανθρώπων που δεν πουλάνε τα έργα τους (ζωγράφοι, συγγραφείς, μουσικοί, χειροτέχνες, κ.α.), μια ατέλειωτη λίστα ανθρώπινων δραστηριοτήτων που δεν προσμετράται στο ΑΕΠ, επειδή δε μεσολαβεί χρήμα!
2. Το ΑΕΠ είναι ποσοτικός και όχι ποιοτικός δείκτης. Πάει να πει ότι η ποιότητα της ζωής που πηγάζει π.χ. από την ύπαρξη ελεύθερου χρόνου, τις όμορφες ανθρώπινες σχέσεις, τα λεγόμενα ελεύθερα φυσικά αγαθά, ό,τι με λίγα λόγια κάνει τη ζωή μας να λέγεται ανθρώπινη, δεν προσμετράται στο ΑΕΠ μιας και δε μεσολαβεί χρήμα!
3. Το ΑΕΠ αγνοεί σύνθεση & κατανομή της παραγωγής. Μπορεί μια οικονομία να είναι 70% βιομηχανική και 30% αγροτική ενώ μια άλλη οικονομία το αντίστροφο, παρ’ ότι φαίνονται να έχουν το ίδιο ΑΕΠ. Υπάρχει ένα θέμα… Επίσης όσο πιο ίσα είναι μοιρασμένο το ΑΕΠ μεταξύ των πολιτών μιας χώρας τόσο ψηλότερο θεωρείται το βιοτικό επίπεδο. Το παραπάνω όμως δεν είναι εμφανές, αφού το ΑΕΠ δεν είναι παρά ένα νούμερο!
4. Το ΑΕΠ δεν δείχνει το μέγεθος της παραοικονομίας, δηλ. παράνομες συναλλαγές & δραστηριότητες, κολάσιμες ή μη από ηθική άποψη (π.χ. λαθρεμπόριο, διακίνηση ναρκωτικών, πορνεία, κ.α.), υπηρεσίες που δεν κόβονται αποδείξεις & παραστατικά (π.χ. ηλεκτρολογικές-υδραυλικές επισκευές σπιτιού, ιδιαίτερα μαθήματα, κ.α.) Η παραοικονομία όμως, ειδικά σε καιρούς κρίσης, αποτελεί ένα τεράστιο τμήμα της οικονομίας σχεδόν όλων των χωρών του κόσμου.
5. Το ΑΕΠ μετράει ως οικονομική ευημερία εισοδήματα-δαπάνες με αρνητικό κοινωνικό πρόσημο, π.χ. χρήματα που ξοδεύονται όταν γίνονται αυτοκινητιστικά δυστυχήματα (επισκευές οχημάτων, ασφάλειες για αποκατάσταση ζημιών, ιατρικές υπηρεσίες, δικηγορικές υπηρεσίες, κλπ.), χρήματα που ξοδεύονται όταν αυξάνονται τα διαζύγια σε έναν πληθυσμό ή όταν συμβαίνουν επιδημίες. Αυτό είναι και το πλέον παράδοξο όλων των ελαττωμάτων του ΑΕΠ!...

Βλέπουμε λοιπόν ότι η έμφαση των οικονομολόγων να δώσουν κύρος στις βασικές υποθέσεις της επιστήμης τους δημιούργησαν δείκτες, όπως το ΑΕΠ (και άλλοι πολλοί φυσικά, όπως παραγωγικότητα, ανταγωνιστικότητα, οικονομική αποτελεσματικότητα…..) που προσπαθούν να στριμώξουν την πραγματικότητα σε ένα στενό παπούτσι. Οι παράλληλες πραγματικότητες που κατασκευάζουν οι οικονομολόγοι βρίσκονται όλο και σε μεγαλύτερη διάσταση με τις κοινωνικές πραγματικότητες. Λες και έχουν παρωπίδες ή ακουστικά στ’ αυτιά και δεν έχουν επαφή με το τι συμβαίνει ακριβώς δίπλα τους. Με απλά ανθρώπινα λόγια θα μπορούσαμε να θέσουμε κάποια ερωτήματα – που κατά καιρούς όλοι μα όλοι οι άνθρωποι έχουμε στο μυαλό μας:

Πότε είμαστε πιο ευτυχισμένοι, όταν ευημερούμε μόνο εμείς ή όταν ευημερεί όλη η κοινότητα στην οποία ανήκουμε;

Πότε είμαστε πιο ευτυχισμένοι, όταν έχουμε περισσότερα γκάτζετς, τηλεοράσεις, αυτοκίνητα, λεφτά, δουλεύοντας τρελές ώρες ή όταν έχουμε λιγότερα από τα παραπάνω δουλεύοντας σε ανθρώπινους ρυθμούς;

Πότε είμαστε πιο ευτυχισμένοι, όταν έχουμε περισσότερα λεφτά και είμαστε ολομόναχοι ή όταν έχουμε λιγότερα λεφτά και έχουμε καλούς φίλους;

Οι απαντήσεις στα παραπάνω – που είναι και αρκετά αυτονόητες για τους περισσότερους – δείχνουν και το τι πρέπει να κάνουμε από δω και πέρα για να επιβιώσουμε ως είδος. Μπορεί ο περισσότερος κόσμος να μη γνωρίζει τις ιδέες της λεγόμενης «από-ανάπτυξης» αλλά τι ς έχει ήδη μέσα στο μυαλό του σε μια θολή μορφή, ως απάντηση στην τρελή εποχή που ζούμε. Η εποχή των παππούδων μας, που ναι μεν είχε πείνα, στερήσεις, κακουχίες, αρρώστιες, κλπ. αλλά είχε πιο ανθρώπινους ρυθμούς ζωής και πιο στέρεες ανθρώπινες σχέσεις και αξίες, ανασύρεται με νοσταλγία από το συρτάρι μας, ειδικά όταν είμαστε τσακισμένοι από κόπωση και νοιώθουμε ανήμποροι να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις της ζωής.

Πώς φτάσαμε τόσο γρήγορα εδώ που φτάσαμε; Πώς συμφωνήσαμε όλοι να ακολουθήσουμε ένα κυρίαρχο μοντέλο διαβίωσης γεμάτο οικονομικούς στόχους, υπερκατανάλωση, υπερχρέωση, στρες, έλλειψη ελεύθερου χρόνου; Πώς αφεθήκαμε με εμπιστοσύνη στις σειρήνες που μας έταζαν ευτυχία και με τα ίδια μας τα χέρια φτιάξαμε το χρυσό κλουβί μας; Κι απ’ την άλλη: Ωφελεί το αυτομαστίγωμα όταν είμαστε έτοιμοι να ξανακάνουμε αυτά ακριβώς που μας προκάλεσαν το πρόβλημα;

Κάποια ενδεικτικά επιστημονικά-στατιστικά στοιχεία μας δείχνουν το μέγεθος της απόκλισής μας από αυτό που ορίζουμε ως «φυσιολογικό», με απλά λόγια μας δείχνουν ότι δεν πάμε καλά:

Στη λίθινη εποχή όπου ο άνθρωπος ήταν τροφοσυλλέκτης-κυνηγός είναι ζήτημα αν εργαζόταν πάνω από 3-4 ώρες τη μέρα ώστε να εξασφαλίσει την επιβίωσή του. Στο μεσαίωνα, δηλ. την εποχή της δουλοπαροικίας, το 1/3 των ημερών του χρόνου ήταν θρησκευτικές κ.α. γιορτές όπου οι άνθρωποι ξεκουράζονταν!

Τα αυτοκινητικά δυστυχήματα είναι η κύρια αιτία θανάτου στις αναπτυγμένες χώρες: 1.200.000 νεκροί κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο και 20-50.000.000 τραυματίες! Τα αυτοκίνητα εκπέμπουν συνολικά το 80% των αερίων του θερμοκηπίου σε σχέση με άλλα μέσα μετακίνησης (πλοία, αεροπλάνα, τρένα). Για τη συντήρηση του αυτοκινήτου συχνά δαπανάται έως και το 1/3 του οικογενειακού προϋπολογισμού! Η δε υποτιθέμενη ταχύτητα που μας εξασφαλίζει για μετάβαση στον προορισμό μας συχνά πέφτει στα 20 χλμ./ώρα λόγω μποτιλιαρίσματος, αφού πλέον όλοι έχουν από 1 αυτοκίνητο, πολλές οικογένειες 1 ανά μέλος! Ωστόσο, το αυτοκίνητο παραμένει στη συνείδηση των περισσότερων το τοτέμ της ευημερίας, το τοτέμ της αδιαπραγμάτευτης ατομικής ελευθερίας!

Η καταναλωτική μανία να έχουμε στο τραπέζι μας ό,τι επιθυμήσουμε οποιαδήποτε εποχή του χρόνου από οποιοδήποτε μέρος της γής, έχει εκτινάξει το οικολογικό αποτύπωμα του μέσου δυτικού ανθρώπου σε δυσθεώρητα ύψη! Αν η Κίνα και η Ινδία ακολουθήσουν τα χνάρια του μέσου αμερικάνου πολίτη σύντομα θα χρειαστούμε 10 πλανήτες για να καλύψουμε μόνο τις ακόρεστες διατροφικές μας ανάγκες! Η διεθνοποίηση της οικονομίας, με τη βοήθεια των φθαρμένων οικονομολογικών εργαλείων (βλ. θεωρία συγκριτικού πλεονεκτήματος, θεωρία ορθολογικού καταναλωτή, θεωρία οριακής χρησιμότητας, κ.α.) έχει ολοκληρώσει το τοπίο της αλόγιστης σπατάλης φυσικών πόρων, αλλά και μόλυνσης του φυσικού περιβάλλοντος. Βλέπετε, όταν κατασκευάστηκαν οι οικονομικές θεωρίες της μεγέθυνσης (18ος-19ος αιώνας), η αισιοδοξία για την παντοδυναμία του ανθρώπου και της επιστήμης, για την κυριαρχία του πάνω στη φύση, δεν έβλεπε σχεδόν καθόλου τον κίνδυνο εξάντλησης των φυσικών πόρων και αφανισμού της βιόσφαιρας από τον σοφό άνθρωπο.

Το πιο αντιφατικό μας επίτευγμα ίσως έχει να κάνει με τον τομέα της Υγείας: Έχουμε δομήσει έναν τρόπο ζωής που μας αρρωσταίνει και παράλληλα, αντί να τον αποδομήσουμε και να κάνουμε βήματα προς φυσικότερες λύσεις, επενδύουμε στην ιατρική επιστήμη & έρευνα για θαυματουργά (κερδοφόρα) φάρμακα που θα αποκαταστήσουν την υγεία μας. Σε σχέση με τα προαναφερθέντα, π.χ. αντί να ξεφορτωθούμε το αυτοκίνητο ή έστω να το χρησιμοποιούμε λιγότερο ώστε να κινούμαστε, βρίσκουμε και δεύτερη δουλειά για να έχουμε περισσότερα λεφτά και να πληρώσουμε ένα πανάκριβο γυμναστήριο ή μια πανάκριβη θεραπεία ή spa!

Αντί να κάνουμε μια πιο υγιεινή διατροφή, πλούσια σε φρέσκα λαχανικά & φρούτα, με λιγότερες θερμίδες και ζωικές πρωτεϊνες, καταβροχθίζουμε ό,τι μας κατέβει και παράλληλα αγοράζουμε εξειδικευμένα ιατρικά σκευάσματα για να έρθουμε στα ίσα μας. Άπειρα τα παραδείγματα του κακομαθημένου παιδιού που λέγεται «δυτικός άνθρωπος-καταναλωτής», μιας ύπαρξης πλασμένης από τις ανάγκες κερδοφορίας των μεγάλων εταιριών!...(Ίσως αυτό είναι και το ερώτημα: Οι εταιρίες υπηρετούν τις ανάγκες μας ή εμείς τις ανάγκες των εταιριών; Ρητορικόν…)

Είναι οι ιδέες της από-ανάπτυξης νέες; Όχι. Πάντα υπήρχαν φωνές, εν μέσω καλπάζοντος καπιταλισμού, από αρχές 18ου αιώνα και μετά που μιλούσαν για μια πιο ισορροπημένη κατάσταση πραγμάτων. Οι λεγόμενοι «ουτοπικοί σοσιαλιστές», αναρχικοί και καταστασιακοί, αλλά και εκπρόσωποι της κομμουνιστικής & σοσιαλιστικής παράδοσης, εξαιρετικές προσπάθειες συνεταιριστικών κινημάτων από εργάτες & αγρότες, ειδικά στη μεσογειακή Ευρώπη στα τέλη 19ου και αρχές 20ου αιώνα, φωνές διανοητών όπως οι Καστοριάδης, Θόρο, Ίλιτς, Ντιούι, Γκορζ, κ.α.

Γιατί σήμερα έρχονται στο προσκήνιο με έμφαση οι ιδέες αυτές; Ο ίδιος ο ΟΗΕ έχει καλέσει στην τελευταία του συνδιάσκεψη για το κλίμα (2018) τα κράτη-μέλη να μειώσουν ΑΜΕΣΑ στο μισό την κτηνοτροφία!!! – ως βασικότατο υπεύθυνο για έκλυση αερίων του θερμοκηπίου. Ολόκληρο το επιστημονικό επιτελείο του ΟΗΕ, οι επιστήμονες των περιβαλλοντικών οργανώσεων Greenpeace, WWF, κ.α. όλοι συμφωνούν ότι αν ως το 2030 δεν πραγματοποιηθούν οι στόχοι της συνδιάσκεψης, η κλιματική αλλαγή θα πάρει διαστάσεις ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΕΣ!!! (Ήδη έχουμε τραγικά δείγματα από πρωτοφανείς πυρκαγιές στη Σιβηρία & Αλάσκα, καθώς και απροσδόκητα γρήγορο λιώσιμο πάγων στους πόλους)

Παρουσιάζω στη συνέχεια τις βασικές θέσεις-πυλώνες της θεωρίας της Από-ανάπτυξης, που αναπτύχθηκαν αναλυτικά από τον Σερζ Λατούς στο βιβλίο του ΤΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟ-ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ (2006). Θα μπορούσαν να συνοψιστούν στα εξής:

• Μείωση παραγωγής: Η αυτοματοποίηση-ρομποτοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας σε συνδυασμό με τις νέες τεχνολογίες δίνει την τεχνική δυνατότητα μείωσης της ποσότητας των παραγόμενων προϊόντων. Η μείωση αυτή θα έχει σαν άμεσα αποτελέσματα τη μείωση ρύπων-αερίων θερμοκηπίου, τη μείωση σκουπιδιών, τη μείωση εργάσιμων ωρών, τη μείωση ανεργίας (αν υπάρξει στοχευμένος σχεδιασμός είναι εφικτή). Η μείωση παραγωγής-κατανάλωσης θα μειώσει και τα απαιτούμενα υψηλά επίπεδα παραγόμενης ενέργειας, άρα θα χρειαζόμαστε ολοένα και λιγότερους υδρογονάνθρακες, θα είναι πιο εφικτό το πέρασμα σε ΑΠΕ (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας – ήλιος, άνεμος, νερό κυμάτων και υδατοπτώσεων, γεωθερμία, κλπ.) Η οικονομίστικη πλευρά των παραπάνω μέτρων (π.χ. μείωση κύκλου εργασιών επιχειρήσεων, μείωση ρυθμού κερδοφορίας, μείωση ή αύξηση επιπέδου μισθών & τιμών, κ.α.) θα αποτελέσουν θέματα διαπραγμάτευσης μεταξύ των λεγόμενων «κοινωνικών εταίρων».
• Μείωση κατανάλωσης: Αυτή, σε συνδυασμό με τη μείωση της παραγωγής, θα φέρει τη σταδιακή έξοδο από το φαύλο κύκλο «προσφοράς-ζήτησης» ο οποίος μας έχει οδηγήσει στο σημερινό οικολογικό αδιέξοδο. Ασφαλώς θα είναι πάρα πολύ δύσκολο να αποδομηθεί ο καταναλωτισμός ως ιδεολογία-τοτέμ στα μυαλά των περισσότερων ανθρώπων. Όμως, σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα τα εμφανή κοινωνικά οφέλη που θα υπάρξουν από τα παραπάνω μέτρα (κυρίως αύξηση ελεύθερου χρόνου για κοινωνικές συναναστροφές, ερωτικές σχέσεις, παιχνίδι, σπορ αλλά και καθαρού περιβάλλοντος), θα αντισταθμίσουν τις …απώλειες. Ο ψυχαναγκασμός του shopping-therapy, ο βομβαρδισμός με διαφημίσεις και προσφάτως με cookies-spy, η αδυναμία να φτάσεις το επιβαλλόμενο πρότυπο ζωής, ήδη έχουν φέρει τεράστιες μάζες ανθρώπων-καταναλωτών στα όρια της ψυχασθένειας. Σημειωτέο ότι δεν έχει καμία σχέση η εκ των άνω επιβαλλόμενη λιτότητα-στέρηση με την έννοια της λιτότητας στην από-ανάπτυξη, όπου θα είναι επιλογή η απαγκίστρωση από τον ψυχαναγκαστικό καταναλωτισμό και η επιστροφή σε μια φυσιολογική κατανάλωση – αν θέλετε, η απεξάρτηση από τα περίσσια υλικά αγαθά και το πέρασμα σε άυλα «πραγματικά» αγαθά, όπως οι ανθρώπινες σχέσεις.
• Επισκευή - Επαναχρησιμοποίηση – Κομποστοποίηση οργανικών υπολειμμάτων - Ανακύκλωση:

Δεν είναι μυστικό πια ότι μέσα σε 2 ανθρώπινες γενιές (60 χρόνια) μετατρέψαμε τον πλανήτη μας σε μια τεράστια χωματερή. Ο μύθος της ανακύκλωσης καταρρέει μπροστά στις καραβιές πλαστικών, τοξικών & πυρηνικών αποβλήτων που οι αναπτυγμένοι εξάγουν στις χώρες του τρίτου κόσμου. Κάθε 1 δευτερόλεπτο εξάλλου αδειάζει κάπου στον κόσμο ένα ολόκληρο φορτηγό από ρούχα, αφόρετα ή μισοφθαρμένα, μη ανακυκλώσιμα! Το life-style σκοτώνει τη γη. Το 70% περίπου των παραγόμενων προϊοντων δεν είναι παρά υλικά συσκευασίας! Για να μη μιλήσουμε για τα τεχνολογικά σκουπίδια (υπολογιστές, κινητά, γκάτζετς, κλπ.) Για να μη μιλήσουμε για τα πυρηνικά σκουπίδια, τα ληγμένα εργοστάσια παραγωγής πυρηνικής ενέργειας που από μόνα τους συνιστούν ένα πυρηνικό «ατύχημα» διαρκείας. Η παραπάνω σειρά (με bold γράμματα) και σε καταληκτικό στάδιο η καύση σε εργοστάσια τελευταίας τεχνολογίας των όποιων υπολειμμάτων είναι η μόνη λύση για τα παραγόμενα σκουπίδια. Ας θυμόμαστε ότι είμαστε το μόνο ον πάνω στη γη που παράγει σκουπίδια. Η μείωση παραγωγής-κατανάλωσης είναι ένα σίγουρο προαπαιτούμενο.

• Επανατοπικοποίηση – όχι παγκοσμιοποίηση: Σήμερα ο βιοπαραγωγικός χώρος που αναλογεί σε κάθε άνθρωπο του πλανήτη είναι 2,2 εκτάρια ενώ η γη διαθέτει μόνο 1,8 εκτάρια για τον καθένα μας. Από το 18ο αιώνα και μετά αυξάνουμε γοργά το οικολογικό μας αποτύπωμα, ενώ το 1960 μας ήταν απαραίτητο το 70% του πλανήτη, το 1999 ανέβηκε στο 120% και πολλές εκτιμήσεις μιλάνε για 200% το 2050! Με άλλα λόγια καταναλώνουμε πόρους και ζούμε πάνω από τις δυνατότητές μας !

Εκτός από την υπερ-παραγωγή και υπερ-κατανάλωση το μοντέλο διαβίωσης επιβάλλει τη διαρκή αύξηση των μεταφορών & μετακινήσεων πάνω στη γη με αποτέλεσμα περεταίρω αύξηση του οικολογικού αποτυπώματος. Η παγκοσμιοποίηση έφερε φτηνά προϊόντα και στο τελευταίο νοικοκυριό των δυτικών χωρών καταστρέφοντας τα εργατικά νοικοκυριά των φτωχών «τριτοκοσμικών» χωρών (φτώχεια, υπερ-εκμετάλλευση, παιδική εργασία & πορνεία), λεηλατώντας το φυσικό περιβάλλον (δάση, ορυκτός πλούτος, κάθε είδους πρώτες ύλες για τη βιομηχανία), υποδουλώνοντας όλο το ζωικό & φυτικό βασίλειο και μετατρέποντάς το σε χρηστικές αξίες για τον αφέντη (west) homo sapiens. Είναι επιτακτική η ανάγκη της τοπικοποίησης ξανά των οικονομιών, της παραγωγής & της κατανάλωσης, ώστε να μειωθούν οι μεταφορές εμπορευμάτων & ανθρώπων.

• Συνεργατικά όχι ανταγωνιστικά μοντέλα οικονομικών σχέσεων
• Αρμονική συμβίωση με την υπόλοιπη βιόσφαιρα
• Πραγματική δημοκρατία - αυτοδιαχείριση

Τα 3 παραπάνω στοιχεία είναι προϋποθέσεις αλλά και αποτελέσματα της εφαρμογής στην πράξη των προηγούμενων βασικών μέτρων για από-ανάπτυξη. Δεν θα επεκταθώ ιδιαίτερα σε αυτά, είναι ίσως πιο αυτονόητα από τα προηγούμενα.

Αποτελούν όλα τα παραπάνω μια ρεαλιστική πρόταση; Ένας τέτοιος κόσμος είναι εφικτός; Ένας τέτοιος κόσμος αντίκειται στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων ή μήπως αντίκειται και στην ανθρώπινη φύση; Ένας τέτοιος κόσμος είναι άραγε ένας άπιαστος παράδεισος που ανήκει μόνο στην ονειρική σφαίρα;

Είναι ο καπιταλισμός και το ιδεολόγημα της ανάπτυξης ο μόνος δρόμος που αναπόφευκτα έχει απομείνει στην ανθρωπότητα να βαδίσει;

Η απάντηση είναι προφανής για τον γράφοντα μιας και καταπιάστηκε με ένα τέτοιο ζήτημα.

Αργά ή γρήγορα, πριν καταστραφεί ο κόσμος μας από τις ασθένειες του καπιταλισμού ή μετά την καταστροφή του, ο παραπάνω στοιχειωδώς περιγραφόμενος δρόμος της από-ανάπτυξης θα είναι και ο μόνος δρόμος.

Επειδή Οικονομία χωρίς Οικολογία δεν υφίσταται.

Επειδή Άνθρωπος και Φύση είναι Ένα.

Επειδή τελικά …. «Θάλασσα λανθασμένη δε γίνεται» (ΜΑΡΙΑ ΝΕΦΕΛΗ του Οδυσσέα Ελύτη)

Θεοδόσης Βρανάς, καθηγητής οικονομικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης

Διαβάστε επίσης:

Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΑΝΑΠΤΥΞΗΣ – Κάρλος Τάιμπο

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΑΠΟ-ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ – Γ.Κολέμπας, Γ.Μπίλλας

SAPIENS – Γιουβάλ Χαράρι

Η ΚΡΙΣΙΜΗ ΚΑΜΠΗ - Φρίτγιοφ Κάπρα

ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗ: Η ΜΕΓΑΛΗ ΧΙΜΑΙΡΑ – Κώστας Βεργόπουλος

Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ – Τζωρτζ Σόρος

ΣΟΚ ΚΑΙ ΔΕΟΣ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Δ.Ν.Τ. – Ναόμι Κλάιν

Ο ΑΤΛΑΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ – Monde Diplomatique (2008)

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΤΡΕΛΟΚΟΜΕΙΟΥ – Κρις Χάρμαν

ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ – Ρόμπερτ Χάιλμπρόνερ

ΖΗΣΕ ΑΓΡΙΑ ΚΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ! – Γιούτα Ντίτφουρτ

Η ΠΑΛΙΡΡΟΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ – Λάιαλ Γουάτσον

ΑΧΥΡΕΝΙΑ ΣΚΥΛΙΑ – Τζων Γκρέι