του Αντώνη Λαζαρή

Βιολόγου, MSc περιβαλλοντικής επικοινωνίας, καθηγητή Μ.Ε. 

Το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας είναι ένας μικρός, αλλά ιδιαίτερα σημαντικός υγροβιότοπος της Ανατολικής Αττικής.

Υπάρχει ένας ιδιαίτερα σημαντικός αριθμός ειδών ορνιθοπανίδας που φωλιάζουν στο ποτάμι ή επισκέπτονται τακτικά το βιότοπό του.

Πέρα από αυτά τα είδη που αποτελούν τακτικούς επισκέπτες υπάρχει και ένας ακόμα σημαντικός αριθμός ειδών που χρησιμοποιεί το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας ως ενδιάμεσο σταθμό κατά την μετανάστευση.

Υγροβιότοποι, όπως αυτός του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας έχουν έναν ιδιαίτερα ζωτικό ρόλο κατά την μετανάστευση των πουλιών καθώς παρέχουν τη δυνατότητα για τροφή και για ξεκούραση στα κουρασμένα από το μακρύ ταξίδι πτηνά.

Ο ρόλος που έχουν θυμίζει τον ρόλο των Σταθμών Εξυπηρέτησης (ΣΕΑ) στις μεγάλες εθνικές οδούς.

Κατά την μετανάστευση τα είδη των πτηνών έχουν ανάγκη τους ενδιάμεσους αυτούς σταθμούς για την ξεκούρασή τους και την ανάκτηση δυνάμεων κατά το μακρύ ταξίδι της μετανάστευσης. Η εξαφάνιση, η υποβάθμιση και η αλλοίωση των ενδιάμεσων αυτών υγροβιότοπων μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την επιβίωση αρκετών μεταναστευτικών παρυδάτιων πτηνών. Αυτό τονίζει σε ανακοίνωσή της η διευθύντρια της Ελληνικής ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ Εταιρείας, εθνικού εταίρου της BirdLife International, Κωνσταντίνα Ντεμίρη:

«Η υποβάθμιση, ο κατακερματισμός και η απώλεια των βιοτόπων που είναι απαραίτητοι για την επιβίωση των μεταναστευτικών πουλιών μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για εκατομμύρια ανθρώπους που επίσης βασίζονται σε αυτούς τους βιότοπους. Αν καθυστερήσουμε κι άλλο τη λήψη μέτρων για την προστασία και την αποκατάστασή τους, σπρώχνουμε στο χείλος της εξαφάνισης δεκάδες αν όχι εκατοντάδες είδη άγριας ζωής, κάτι που θέτει σε κίνδυνο και τη δική μας επιβίωση».

Σε υψηλότερη κατηγορία κινδύνου κατατάσσει 16 είδη μεταναστευτικών παρυδάτιων πουλιών η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN), στην πρόσφατη αναθεώρηση του Κόκκινου Καταλόγου της. Μάλιστα, η κατάσταση για ορισμένα είδη κρίνεται εξαιρετικά ανησυχητική, καθώς οι μειώσεις που καταγράφονται, ξεπερνούν το 1/3 του πληθυσμού τους.

Άλλωστε, σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, μόνο λίγες εβδομάδες μετά τη δημοσίευση της IUCN, ανακοινώθηκε και επίσημα πως η λεπτομύτα, ένα μεταναστευτικό παρυδάτιο πουλί που κάποτε αναπαραγόταν στη Δυτική Σιβηρία και διαχείμαζε στη Μεσόγειο (και στη χώρα μας), θεωρείται πλέον εξαφανισμένη, κατά τους επιστήμονες. Πρόκειται για την πρώτη γνωστή, παγκοσμίως, εξαφάνιση είδους πουλιού από την ηπειρωτική Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική και τη Δυτική Ασία.

Στα παρυδάτια πουλιά που πλέον βρίσκονται σε κίνδυνο περιλαμβάνονται και είδη που απαντούν ή διέρχονται από τη χώρα μας, όπως το αργυροπούλι, η λασποσκαλίδρα, η δρεπανοσκαλίδρα και ο χαλικοκυλιστής. Πρόκειται για είδη που -όπως και εκατομμύρια άλλα μεταναστευτικά πουλιά- ακολουθούν συγκεκριμένες διαδρομές, γνωστές ως μεταναστευτικοί διάδρομοι (flyways), ενώ κάθε χρόνο διασχίζουν πλήθος χωρών, κάνοντας συχνά στάσεις για ξεκούραση και ανεφοδιασμό. Αυτό το γεγονός τα καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτα σε απειλές, όπως η υποβάθμιση και η απώλεια των βιοτόπων που έχουν ανάγκη για την επιβίωσή τους αλλά και η κλιματική αλλαγή. Τα τέσσερα είδη αυτά των πουλιών αποτελούσαν ή αποτελούν ακόμα τακτικούς θαμώνες του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας κατά την μετανάστευση.

Σκαλίδρα και χαλικοκυλιστής

Λασποσκαλίδρα

Λασποσκαλίδρες

Λασποσκαλίδρες

Δρεπανοσκαλίδρα

Δρεπανοσκαλίδρα

Χαλικοκυλιστής

Οικογένεια χαλικοκυλιστών

Χαλικοκυλιστής

Αλλά για πόσο ακόμα; Αν η μελέτη της διευθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας ολοκληρωθεί τότε ένας σημαντικός υγροβιότοπος θα έχει σε μεγάλο βαθμό υποβαθμιστεί.

Υπάρχουν αρκετά είδη πουλιών που βλέπαμε με μεγαλύτερη συχνότητα στο Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας τα προηγούμενα χρόνια. Κάποια είδη ολοένα και σπανίζουν σε αυτόν τον υγροβιότοπο.

Για πολλά είδη πουλιών η υποβάθμιση των μικρών υγροβιοτόπων στα οποία τα πουλιά βρίσκουν τροφή και ξεκούραση κατά την μετανάστευση μπορεί να σημάνει την αρχή του τέλους που να οδηγήσει ακόμα και στην εξαφάνισή τους.

«Η ανησυχητική μείωση του αριθμού των μεταναστευτικών πουλιών που εδώ και χιλιετίες ενώνουν ανθρώπους, χώρες και ηπείρους δείχνει ξεκάθαρα πόσο αποτυχημένες είναι οι στρατηγικές που συνεχίζουμε να εφαρμόζουμε. Οι κυβερνήσεις σε όλον τον κόσμο οφείλουν να στηρίξουν έμπρακτα τις δεσμεύσεις που έκαναν πριν από δύο χρόνια, λαμβάνοντας επιπλέον μέτρα για την προστασία και την αποκατάσταση ακόμα περισσότερων οικοσυστημάτων (χερσαίων, θαλάσσιων, γλυκού νερού) και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές στα συστήματα που μας παρέχουν τροφή, ενέργεια και άλλα αγαθά», δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Περιβαλλοντικών Οργανώσεων για την Προστασία των Πουλιών BirdLife International, Martin Harper.

Λασποσκαλίδρες

Λασποσκαλίδρες

Την Παρασκευή 5/4/2024, ο Ορειβατικός Σύλλογος Σπάτων (ΕΟΣ Σπάτων) οργάνωσε την προβολή του ντοκιμαντέρ «Ο ασκός του Αιόλου» του Νασίμ Αλάτρας και μίας ομάδας ανθρώπων που θέλησαν να δείξουν τουλάχιστον ένα μέρος των όσων περιστρέφονται γύρω από την εξάπλωση των βιομηχανικών μονάδων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΒΑΠΕ) οι οποίες έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία 35 χρόνια πάνω στα ελληνικά βουνά.

Χάρτης ανεμογεννητριών στην Ελλάδα (πηγή: ΕΛΕΤΑΕΝ 2023)

Χάρτης αιολικών πάρκων στην Ελλάδα (πηγή: ΡΑΕ 2024)

Σήμερα, σύμφωνα με τον χάρτη της ΕΛΕΤΑΕΝ (έκδοση Δεκεμβρίου 2023) στην Ελλάδα έχουν εγκατασταθεί 2.948 ανεμογεννήτριες συνολικής παραγόμενης ισχύος 5.226 ΜW.  Αν αντιστοιχίσουμε τους αριθμούς αυτούς στη συνολική έκταση της Ελλάδας (131.957 τετραγωνικά χιλιόμετρα) και με δεδομένο πως το 80% αυτών, έχει ορεινή  φυσιογραφία (105.565 τ.χλμ.) μιλάμε για μία ανεμογεννήτρια ανά 0,000027 τετραγωνικά χιλιόμετρα (1 τ.χλμ. = 1000 στρέμματα) ορεινής γης. Αυτό που δεν φαίνεται από τον παραπάνω (ήδη υψηλό) συσχετισμό είναι η έκταση των συνοδών έργων για την εγκατάσταση των εργοστασίων αυτών, όπως είναι οι διανοίξεις μέσα σε δάση και πάνω σε κορυφογραμμές βουνών ή οι εκσκαφές για την θεμελίωση τους που φτάνουν και 950 ή 1000 κυβικά για κάθε μία και η έγχυση αντίστοιχης ποσότητας σκυροδέματος που προέρχεται από κοντινά λατομεία. Παλιές ή καινούργιες εξορύξεις.

Όλα αυτά ήταν αντικείμενο τόσο του ντοκιμαντέρ όσο και της συζήτησης που ακολούθησε και την παρουσιάζουμε εδώ.

Στη συζήτηση συμμετέχουν κατά σειρά εμφάνισης οι Τάσος Μπαλτάς (πρόεδρος του ΕΟΣ Χαλκίδας), Νασίμ Αλάτρας (δημοσιογράφος της Ελευθεροτυπίας κ.ά.) Αντώνης Λαζαρής (Βιολόγος MSc περιβαλλοντικής επικοινωνίας) και το κοινό της εκδήλωσης. Παρουσιάζει ο Ντίνος Μαχαίρας (νυν μέλος και πρώην πρόεδρος του ΕΟΣ Σπάτων)

Αξίζει να υπογραμμίσουμε την απορία που διατυπώνεται και μέσα στο ντοκιμαντέρ, σχετικά με τη συμβολή των ΒΑΠΕ στην οικονομία του ρεύματος στη χώρα. Παρά την εντατική ανάπτυξη των αιολικών σταθμών (που το ρεύμα τους υποτίθεται πως μπαίνει στο δίκτυο με μηδενική τιμή κόστους), το ηλεκτρικό ρεύμα έχει ακριβύνει ασύμμετρα για τους καταναλωτές!! Είναι μία άσκηση λογικής που δεν μπορεί να αφήσει ασυγκίνητους τους αναγνώστες, ακόμα και αν δεν δίνουν δεκάρα για την αλλοίωση του ορεινού χώρου ή την περιβαλλοντική καταστροφή που συντελείται.

Δημοσιεύουμε λοιπόν σήμερα το ντοκιμαντέρ (όπως είναι αναρτημένο στο You Tube) και το βίντεο των ερωτήσεων και της συζήτησης που ακολούθησε την προβολή της ταινίας και που περιέχει επικαιροποιημένα στοιχεία πάνω στο θέμα των αιολικών σταθμών στην Ελλάδα

Ο ασκός του Αιόλου (το ντοκιμαντέρ)

Βίντεο συζήτησης (προβολή ΕΟΣ Σπάτων στο "Παλιό Σινεμά" της Ραφήνας

Ένα κείμενο του Αντώνη Λαζαρή εις μνήμην της Ρένας Κουμιώτη

Χθες 3/4/2023 έφυγε από τη ζωή η Ρένα Κουμιώτη, η φωνή του λιμανιού της Ραφήνας και του "Αγία Κυριακή". Το 1973 τραγούδησε το περίφημο τραγούδι "Αγία Κυριακή" σε στίχους του Κώστα Βίρβου και σε μουσική του Μίμη Πλέσσα.

Η Ρένα Κουμιώτη (Νέα Ιωνία, 3 Μαΐου 1941 - Αθήνα 3 Απριλίου 2023) ήταν τραγουδίστρια του νέου κύματος. Οι γονείς της ήταν πρόσφυγες, ο πατέρας της από τη Σμύρνη και η μητέρα από την Κωνσταντινούπολη.

Το λιμάνι της Ραφήνας γνώρισε πολύ μεγάλες στιγμές κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Από εδώ πραγματοποιήθηκαν εκατοντάδες αποδράσεις αντιστασιακών κάτω από τη μύτη των Γερμανών. Μέρες δόξης λαμπρές που σιγά-σιγά σβήνονται από το σβηστήρα της λήθης του πανδαμάτορα χρόνου. 

Στην Κατοχή το λιμάνι έπαιξε σημαντικό ρόλο στην διαφυγή πολυάριθμων πατριωτών, ελλήνων και ξένων, προς τη Μέση Ανατολή. Σύμφωνα με αφηγήσεις παλιών κατοίκων της Ραφήνας, οι διαφυγές ήταν πολύ καλά σχεδιασμένες και γίνονταν κάτω από τη μύτη των Γερμανών. Ένα καλά οργανωμένο δίκτυο εξασφάλιζε την επιτυχία των επιχειρήσεων αυτών. Η μεταφορά τους γινόταν, συνήθως, μέχρι το Φελλό της Άνδρου ή τον Πλατανιστό της Καρύστου. Από εκεί τους παραλάμβανε κάποιο συμμαχικό υποβρύχιο για να τους προωθήσει προς την Τουρκία, ή την Αλεξάνδρεια. Άλλοτε πάλι τα καΐκια έφθαναν μέχρι τη Σμύρνη.

Το θρυλικό καΐκι "Αγία Κυριακή" έχει μείνει βαθιά ριζωμένο στη συλλογική μνήμη των ανθρώπων. Το καΐκι ανήκε στον Καρυστινό καπετάνιο Καδή. Πέρασε στην ιστορία γιατί τραγουδήθηκε από τη Ρένα Κουμιώτη σε ένα τραγούδι του Μίμη Πλέσα σε στίχους του Κώστα Βίρβου. Το γνωστό τραγούδι αποτυπώνει με το δικό του τρόπο μια ηρωϊκή εποχή για τη Ραφήνα και την Ελλάδα. Στη Ραφήνα το Ε.Α.Μ. διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη αυτής της ιστορίας.

• Η «Αγία Κυριακή»

Στη φωτογραφία εξωφύλλου βλέπουμε το "Αγία Κυριακή" στο λιμάνι της Ραφήνας στα μέσα της δεκαετίας του '50 σε μια σπάνια φωτογραφία από το Αρχείο του Στάθη του Δημητρακού.

Το λέγαν "Άγια Κυριακή"
εκείνο το καΐκι
που στη σκλαβιά, στην κατοχή
δούλευε στη διαφυγή,
πάλευε για τη νίκη.
Αλεξάνδρεια Ραφήνα
πήγαινε τα χρόνια εκείνα
και για μπάρκο μες στ' αμπάρια
είχε όλο παλληκάρια.
Τώρα η "Άγια Κυριακή"
στην αμμουδιά σαπίζει
κι όταν τη βλέπω στο γιαλό
τρέχει το δάκρυ μου θολό
και η καρδιά ραγίζει.
Αλεξάνδρεια Ραφήνα
πήγαινε τα χρόνια εκείνα
και για μπάρκο μες στ' αμπάρια
είχε όλο παλληκάρια.

Στο κείμενο του Στάθη του Δημητρακού για τον Σίμο Φραγκουλάκη και το Μπλόκο της Ραφήνας διαβάζουμε μεταξύ άλλων:

«Με εντολή του συντάγματος πάμε στο λιμάνι των Τσακαίων, προς τη μεριά του νησιού που βλέπει στην Τουρκία. Εκεί έρχονταν Εβραίοι που τους έστελνε ο Έβερτ, διοικητής της Αστυνομίας από την Αθήνα και με το καΐκι "Αγία Κυριακή" περνούσαν στην Τουρκία ή έφευγαν για την Αίγυπτο. Είχαν χρήμα και χρυσό και άμα ήθελες γινόσουν πλούσιος»[...]

Ένα ταξίδι στον μαγικό κόσμο της ποίησης του Νίκου Καββαδία.

Ένα ονειρικό ταξίδι στον μελοποιημένο κόσμο των ποιημάτων του Μαραμπού από τον Θάνο Μικρούτσικο.

Ένα ταξίδι φυγής στο όνειρο με τον Στάθη Μπίρμπα.

To μουσικό ταξίδι έλαβε χώρα στο φιλόξενο στέκι Beery-Beery στην πλατεία Δημητρακού της Ραφήνας.

Το όμορφο μαγαζί της Νάντιας αγκαλιάζει όλες τα είδη μουσικής έκφρασης και πολιτιστικής δημιουργίας σε έναν τόπο όπου ο πολιτισμός στερείται χώρων έκφρασης της δημιουργίας.

Ο Στάθης ο Μπίρμπας, έξι χρόνια πριν, είχε παρουσιάσει τα τραγούδια του Μαραμπού στην αίθουσα εκδηλώσεων του Γυμνασίου-Λυκείου Ραφήνας.

Τότε ήταν μαθητής.

Σήμερα, ως φοιτητής που πλησιάζει προς την ολοκλήρωση των σπουδών του, συνέχισε το ταξίδι στον μαγικό θαλασσινό κόσμο του ποιητή.

Κόσμος πολύς ήρθε να τιμήσει τον Μαραμπού, τον Θάνο Μικρούτσικο, τον Στάθη και την Νάντια.

Όλα έμοιαζαν μαγικά.

Σας σκηνές από ένα υπέροχο όνειρο.

Η μουσική, τα τραγούδια, ο όμορφος κόσμος, οι φίλοι οι καλοί, ο Στάθης και ο μοναδικός του τρόπος να αποδίδει αυτά τα τραγούδια.

Μας είπε πως δύο από τα τραγούδια που έπαιξε, η "Εσμεράλδα" και το "Επτά νάνοι στο s/s Cyrenia", τον έχουν βαθιά επηρεάσει στη ζωή του.

Η κόρη «ξανθή και γαλανή που όλο εμελέτα» είναι η ανιψιά του ποιητή, η Έλγκα Καββαδία.

Σε αυτήν είναι αφιερωμένο το ποίημα «¨Επτά νάνοι στο s/s “CYRENIA”.

Oι στίχοι του γράφτηκαν εν πλω στο s/s “CYRENIA”, ενώ πλησίαζε το λιμάνι Φρεμαντλ της Δυτικής Αυστραλίας, κοντά στο Περθ.

Ήταν στα 1954-1955 όταν ο ποιητής ταξίδευε με το «CYRENIA” στην μακρινή γραμμή που ένωνε την Ελλάδα με την Αυστραλία.

Της αφιερώνει του στίχους λέγοντας της πως «είναι ένα ποίημα που βρωμά πετρέλαιο και ελπίζει να της χαρίσει κάποτε ένα πραγματικά ωραίο ποίημα».

Οι στίχοι του περιγράφουν την ζωή του ίδιου του Μαραμπού με αναφορές στους ήρωες ενός βιβλίου που ο ίδιος συνήθιζε να διαβάζει στην μικρή Έλγκα.

Η Έλγκα Καββαδία μίσεψε πέρυσι για το στερνό ταξίδι της ζωής για να σμίξει ξανά με τον αγαπημένο της θείο.

Από μακριά φάνηκε ένα καράβι μέσα στην νύχτα.

Καράβι ολόφωτο να σχίζει να θάλασσα.

Ίσως, μέσα να ήταν ο Μαραμπού, η Έλγκα, ο Θάνος και να άκουγαν όλα αυτά τα υπέροχα.

Ο ίδιος ο Νίκος Καββαδίας δεν άκουσε ποτέ τη μελοποίηση των ποιημάτων του από τον Θάνο Μικρούτσικο.

Τα τραγούδια που αργότερα αποτέλεσαν τον περίφημο δίσκο "Ο Σταυρός του Νότου" πρωτογράφτηκαν του για μία εκπομπή στην τηλεόραση που καλά-καλά δεν πρέπει να προβλήθηκε ποτέ, ή αν προβλήθηκε κατέληξε στα αζήτητα.

Η εκπομπή είχε τον τίτλο "Πορεία 090".

Τα τραγούδια ακολούθησαν τελικά το δικό τους ταξίδι και έγιναν κομμάτι της συλλογικής μας μνήμης.

Ευχαριστούμε από καρδιάς τον Στάθη, την Νάντια, τον Νίκο, τον Αλέξη, τον Αριστείδη και όλους τους φίλους που παραβρέθηκαν στο φιλόξενο "Βeery-Beery" της Ραφήνας...