του Αντώνη Λαζαρή

Βιολόγου, MSc περιβαλλοντικής επικοινωνίας, καθηγητή Μ.Ε. 

Το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας είναι ένας μικρός, αλλά ιδιαίτερα σημαντικός υγροβιότοπος της Ανατολικής Αττικής.

Υπάρχει ένας ιδιαίτερα σημαντικός αριθμός ειδών ορνιθοπανίδας που φωλιάζουν στο ποτάμι ή επισκέπτονται τακτικά το βιότοπό του.

Πέρα από αυτά τα είδη που αποτελούν τακτικούς επισκέπτες υπάρχει και ένας ακόμα σημαντικός αριθμός ειδών που χρησιμοποιεί το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας ως ενδιάμεσο σταθμό κατά την μετανάστευση.

Υγροβιότοποι, όπως αυτός του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας έχουν έναν ιδιαίτερα ζωτικό ρόλο κατά την μετανάστευση των πουλιών καθώς παρέχουν τη δυνατότητα για τροφή και για ξεκούραση στα κουρασμένα από το μακρύ ταξίδι πτηνά.

Ο ρόλος που έχουν θυμίζει τον ρόλο των Σταθμών Εξυπηρέτησης (ΣΕΑ) στις μεγάλες εθνικές οδούς.

Κατά την μετανάστευση τα είδη των πτηνών έχουν ανάγκη τους ενδιάμεσους αυτούς σταθμούς για την ξεκούρασή τους και την ανάκτηση δυνάμεων κατά το μακρύ ταξίδι της μετανάστευσης. Η εξαφάνιση, η υποβάθμιση και η αλλοίωση των ενδιάμεσων αυτών υγροβιότοπων μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την επιβίωση αρκετών μεταναστευτικών παρυδάτιων πτηνών. Αυτό τονίζει σε ανακοίνωσή της η διευθύντρια της Ελληνικής ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΙΚΗΣ Εταιρείας, εθνικού εταίρου της BirdLife International, Κωνσταντίνα Ντεμίρη:

«Η υποβάθμιση, ο κατακερματισμός και η απώλεια των βιοτόπων που είναι απαραίτητοι για την επιβίωση των μεταναστευτικών πουλιών μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για εκατομμύρια ανθρώπους που επίσης βασίζονται σε αυτούς τους βιότοπους. Αν καθυστερήσουμε κι άλλο τη λήψη μέτρων για την προστασία και την αποκατάστασή τους, σπρώχνουμε στο χείλος της εξαφάνισης δεκάδες αν όχι εκατοντάδες είδη άγριας ζωής, κάτι που θέτει σε κίνδυνο και τη δική μας επιβίωση».

Σε υψηλότερη κατηγορία κινδύνου κατατάσσει 16 είδη μεταναστευτικών παρυδάτιων πουλιών η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN), στην πρόσφατη αναθεώρηση του Κόκκινου Καταλόγου της. Μάλιστα, η κατάσταση για ορισμένα είδη κρίνεται εξαιρετικά ανησυχητική, καθώς οι μειώσεις που καταγράφονται, ξεπερνούν το 1/3 του πληθυσμού τους.

Άλλωστε, σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, μόνο λίγες εβδομάδες μετά τη δημοσίευση της IUCN, ανακοινώθηκε και επίσημα πως η λεπτομύτα, ένα μεταναστευτικό παρυδάτιο πουλί που κάποτε αναπαραγόταν στη Δυτική Σιβηρία και διαχείμαζε στη Μεσόγειο (και στη χώρα μας), θεωρείται πλέον εξαφανισμένη, κατά τους επιστήμονες. Πρόκειται για την πρώτη γνωστή, παγκοσμίως, εξαφάνιση είδους πουλιού από την ηπειρωτική Ευρώπη, τη Βόρεια Αφρική και τη Δυτική Ασία.

Στα παρυδάτια πουλιά που πλέον βρίσκονται σε κίνδυνο περιλαμβάνονται και είδη που απαντούν ή διέρχονται από τη χώρα μας, όπως το αργυροπούλι, η λασποσκαλίδρα, η δρεπανοσκαλίδρα και ο χαλικοκυλιστής. Πρόκειται για είδη που -όπως και εκατομμύρια άλλα μεταναστευτικά πουλιά- ακολουθούν συγκεκριμένες διαδρομές, γνωστές ως μεταναστευτικοί διάδρομοι (flyways), ενώ κάθε χρόνο διασχίζουν πλήθος χωρών, κάνοντας συχνά στάσεις για ξεκούραση και ανεφοδιασμό. Αυτό το γεγονός τα καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτα σε απειλές, όπως η υποβάθμιση και η απώλεια των βιοτόπων που έχουν ανάγκη για την επιβίωσή τους αλλά και η κλιματική αλλαγή. Τα τέσσερα είδη αυτά των πουλιών αποτελούσαν ή αποτελούν ακόμα τακτικούς θαμώνες του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας κατά την μετανάστευση.

Σκαλίδρα και χαλικοκυλιστής

Λασποσκαλίδρα

Λασποσκαλίδρες

Λασποσκαλίδρες

Δρεπανοσκαλίδρα

Δρεπανοσκαλίδρα

Χαλικοκυλιστής

Οικογένεια χαλικοκυλιστών

Χαλικοκυλιστής

Αλλά για πόσο ακόμα; Αν η μελέτη της διευθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας ολοκληρωθεί τότε ένας σημαντικός υγροβιότοπος θα έχει σε μεγάλο βαθμό υποβαθμιστεί.

Υπάρχουν αρκετά είδη πουλιών που βλέπαμε με μεγαλύτερη συχνότητα στο Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας τα προηγούμενα χρόνια. Κάποια είδη ολοένα και σπανίζουν σε αυτόν τον υγροβιότοπο.

Για πολλά είδη πουλιών η υποβάθμιση των μικρών υγροβιοτόπων στα οποία τα πουλιά βρίσκουν τροφή και ξεκούραση κατά την μετανάστευση μπορεί να σημάνει την αρχή του τέλους που να οδηγήσει ακόμα και στην εξαφάνισή τους.

«Η ανησυχητική μείωση του αριθμού των μεταναστευτικών πουλιών που εδώ και χιλιετίες ενώνουν ανθρώπους, χώρες και ηπείρους δείχνει ξεκάθαρα πόσο αποτυχημένες είναι οι στρατηγικές που συνεχίζουμε να εφαρμόζουμε. Οι κυβερνήσεις σε όλον τον κόσμο οφείλουν να στηρίξουν έμπρακτα τις δεσμεύσεις που έκαναν πριν από δύο χρόνια, λαμβάνοντας επιπλέον μέτρα για την προστασία και την αποκατάσταση ακόμα περισσότερων οικοσυστημάτων (χερσαίων, θαλάσσιων, γλυκού νερού) και προχωρώντας σε ριζικές αλλαγές στα συστήματα που μας παρέχουν τροφή, ενέργεια και άλλα αγαθά», δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Περιβαλλοντικών Οργανώσεων για την Προστασία των Πουλιών BirdLife International, Martin Harper.

Λασποσκαλίδρες

Λασποσκαλίδρες

Ευτυχώς που έχουμε και τα ημερολόγια για να θυμόμαστε την ημερομηνία που θα εξαφανίσουμε τη ζωή.

Η εξαφάνιση της ζέβρας Quagga σαν χθες, μας θύμισε και άλλα, πολλά ζώα που ο άνθρωπος έχει φροντίσει να εξαφανίσει, είτε καταναλώνοντας τα είτε γιατί τον ανταγωνίζονταν. Είναι μία άσχημη ιστορία, ένα μνημείο άγνοιας και θανάτου στην κυριολεξία.  Μερικά μόνο δείγματα περιλάβαμε στην ανάρτηση μας αυτή. Ενδεχομένως να ακολουθήσει και άλλη, με αφανισμένα είδη ζώων ή και ακόμα μία με εξαφανισμένα είδη φυτών. Εξαφανισμένα όχι γιατί καταναλώθηκαν πλήρως, αλλά γιατί αλλοιώθηκαν μέσω της κατασκευής προτιμητέων από τον άνθρωπο καρυοτύπων και των αντίστοιχων φαινοτύπων. Με την παραγωγή νέων υποειδών. Την προωθούμενη από εμάς γενετική ρύπανση θα μπορούσαμε να πούμε, με άλλα λόγια.

Ένα ζωικό είδος, που προφανώς αποτελούσε προϊόν της εξελικτικής διαδικασίας, εξαφανίστηκε γιατί έπεσε στα χέρια ενός άλλου προϊόντος της ίδιας παράλληλης εξελικτικής  διαδικασίας. Στα χέρια του ανθρώπου. Και βέβαια δεν απέφυγε τη μοίρα που επιφυλάσσει ο άνθρωπος για τα φυτικά και ζωικά είδη που χρειάζεται ως το κατεξοχήν αδηφάγο είδος. Να καταναλωθούν ή να μεταλλαχθούν (να προσαρμοστούν βίαια στις απαιτήσεις του αυθέντη) ή να εξαφανιστούν για να μη καταλαμβάνουν και ζωτικό χώρο εις βάρος των πιο αναγκαίων για τον άνθρωπο, «μονάδων».

Οι άγνωστες γενοκτονίες ειδών παραμένουν άγνωστες, γιατί δεν βρίσκουμε κάποια οικονομική ωφέλεια (σε μία καπιταλιστική κοινωνία) στο να τις ανακαλύψουμε και να διδαχθούμε από αυτές.  Ελάχιστα μπορούμε να καταλάβουμε οι άνθρωποι, αφού δεν είμαστε και τόσο ευαίσθητοί στις φαινομενικά μικρές, αλλαγές που υφίσταται η διαδικασία της εξέλιξης της ζωής. Κάποιος «ανεξήγητος» υπερπληθυσμός άλλου οργανισμού που «ξαφνικά» προκαλεί εντύπωση, ή η «απρόσμενη» εκδήλωση επιδημιών στον πλανήτη ανήκουν σε αυτά που μπορούμε να δούμε αλλά όχι και να καταλάβουμε πιο εύκολα.