Ένα φυσικό φαινόμενο δεν είναι ρατσιστικό ή ταξικό, αλλά όταν συναντά μια ανθρώπινη κοινωνία και μετατρέπεται σε καταστροφή συνήθως αναπαράγει και ενισχύει τις κοινωνικές ανισότητες.

Jacob Remes,  «Disaster Citizenship» («Πολίτης της Καταστροφής», 2016

Στις 19 του περασμένου  Ιουλίου μία φωτιά που ξέσπασε εντός κατοικημένης περιοχής, στο ανατολικό Πεντελικό και σε μέρος που υποτίθεται πως με εκτίμηση κινδύνου στο 4, θα βρισκόταν ανάμεσα στα σημεία διασποράς των εποπτικών και των πυροσβεστικών μέσων αλλά και των ομάδων πολιτικής προστασίας. Η φωτιά εξελίχθηκε σε πυρκαγιά που κατέκαψε την πολύπαθη ανατολική Πεντέλη, σε περιοχές αρμοδιότητας του δήμου Ραφήνας, στο Πικέρμι, την Παλλήνη και τον Γέρακα. Έκαψε δασικές εκτάσεις που είχαν καταφέρει να αναρρώσουν από την τελευταία μεγάλη πυρκαγιά του 2009, αλλά και δάση, ρέματα και κλιτύες που δεν είχαν τότε υποστεί μεγάλη βλάβη. Μετά τη λήξη της απειλής (μετά από 2 μέρες) και αφού δεν έχει γίνει καμία αποτελεσματική προσπάθεια αντιμετώπισης της πυρκαγιάς από τις επίγειες δυνάμεις, παρά μόνο από τα εναέρια μέσα και όσο αυτά μπορούσαν να έχουν αποτέλεσμα, ξεκίνησε η εντατική αποποίηση των βαριών ευθυνών των αληθινά ενόχων. Συνηθισμένα πράγματα αυτά στον τόπο μας θα πείτε, αλλά ειδικά στη Ραφήνα, αυτή η αποποίηση ευθυνών αποτελεί μόνιμη επωδό σε όλες τις συμφορές που έχει βιώσει η περιοχή τα πέντε τελευταία χρόνια. Με κορυφαία βέβαια και εξόχως αηδιαστική, την γραφειοκρατικού τύπου απεμπόληση των ευθυνών που σαφέστατα του αναλογούν, από τον δήμαρχο της περιοχής. Αλλά αυτό είναι γνωστό στους πάντες  και επιπλέον δεν είναι το θέμα το οποίο θέλει να καταδείξει η παρούσα ανάρτηση.

Το θέμα της παρούσας ανάρτησης είναι η φιλολογία που αναπτύσσεται συστηματικά μετά από κάθε καταστροφή, περί «φυσικών φαινομένων», «ακραίων φαινομένων» και εν ολίγοις, μη αντιμετωπίσιμων καταστάσεων, οι οποίες αποδίδονται συλλήβδην  στην κλιματική αλλαγή. Σίγουρα η κλιματική αλλαγή είναι μία αφόρητη και δυναμική κατάσταση την οποία ο (πλεονέκτης) άνθρωπος αποδεδειγμένα προωθεί, μέσω της ληστρικής εκμετάλλευσης των πόρων που ο ίδιος ο πλανήτης του προσφέρει για την επιβίωση και την ευδοκίμηση του. Οι πόροι αυτοί δεν είναι ανεξάντλητοι και επιπλέον ο πλανήτης δεν διαθέτει απεριόριστους «χώρους υποδοχής» των αποβλήτων που παράγει η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων από τον άνθρωπο. Έτσι σε κάποιο ποσοστό, μικρό ή μεγαλύτερο, η ανθρώπινη δραστηριότητα που υπακούει πρώτα στους νόμους της καπιταλιστικής οικονομίας και της διαρκούς έντασης της παραγωγής, δεν λαμβάνει υπόψη της τις επιπτώσεις της πάνω στον ίδιο τον πλανήτη. Είναι όμως αυτή η γενεσιουργός αιτία του δυναμικού φαινομένου που ονομάζεται κλιματική αλλαγή; Όχι αποκλειστικά αλλά είναι και αυτή*, μεταξύ άλλων.

Η κλιματική αλλαγή συνοδεύεται από ακραία φαινόμενα αλλά αυτό ισχύει για όλη τη γεωγραφία των περιοχών που πλήττονται. Για παράδειγμα η κακοκαιρία «Μήδεια» (13-16/2/2021) άφησε χωρίς ρεύμα την …Εκάλη, ακόμα και τον Στέφανο Μάνο, όπως και άλλες, ταξικά και εισοδηματικά κατώτερες περιοχές, που δεν κατοικούσαν πρώην και νυν υπουργοί.  Η φετινή «Ελπίδα» απέκλεισε περιοχές εισοδηματικά ανώτερες και δεν επηρέασε περιοχές με χαμηλότερο μέσο εισόδημα. Τα παραπάνω γεγονότα όμως δεν μπορούν να αποδώσουν έναν χαρακτήρα «ισότητας» των πολιτών απέναντι στα φαινόμενα.

Και το εξηγούμε.

Οι πυρκαγιές ή οι κακοκαιρίες είναι φαινόμενα που δεν μπορεί να εμποδίσει ο άνθρωπος. Ο άνθρωπος μπορεί να λάβει τα μέτρα του ώστε να μπορέσει να τα αντιμετωπίσει και να μετριάσει τις επιπτώσεις τους πάνω του. Και όταν λέμε «ο άνθρωπος» δεν εννοούμε βέβαια τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά. Εννοούμε την ανθρώπινη κοινωνία. Την πολιτεία η οποία ορίζει δημοκρατικά, πραγματικά ή κατ’ επίφαση, τους εκπροσώπους της οι οποίοι θα μεριμνήσουν γι’ αυτό ως υπεύθυνοι και αρμόδιοι που είναι, γιατί οι ίδιοι (ίσως και κάποιοι άλλοι ακόμα) θέλησαν να είναι σε αυτή τη θέση. Δεν τους έκανε κανείς με το ζόρι δημάρχους, περιφερειάρχες, υπουργούς ή πρωθυπουργούς.

Όσο ακραία και αν είναι τα μετεωρολογικά φαινόμενα, δεν αρκούν για να κλείσουν από μόνα τους  τους δρόμους σε μία -υποτίθεται οργανωμένη- πόλη ή και χώρα. Τα φαινόμενα δεν κόβουν το ρεύμα. Ούτε διευκολύνουν την επέλαση μίας πυρκαγιάς. Όταν εκδηλώνονται φαινόμενα ο άνθρωπος (με τα ορισμένα από τον ίδιο) εργαλεία του, τα μάχεται. Τα εμποδίζει και τα σταματά. Δεν τα κλιμακώνει (αν έχει νου στο κεφάλι του). Ακόμα και σε μέρη που πραγματικά δοκιμάζονται από φαινόμενα κλίμακας, όπως είναι η Καλιφόρνια των ΗΠΑ με τις δασικές πυρκαγιές που μπορεί να καίνε ακόμα και για ένα ή παραπάνω χρόνια, η μάχη από τον άνθρωπο δίνεται για να εμποδίσει την επέκταση τους, μέχρι να τα σταματήσει. Στην Ελλάδα, αφού βρήκαμε την ηλίθια πανάκεια των εκκενώσεων, μετά τον όλεθρο στο Μάτι Αττικής, την εφαρμόζουμε παντού. Η μάχη -η όποια μάχη δινόταν- έπαψε να δίνεται. Με αποτέλεσμα να έχουμε μεν από το 1981 20.000.000 καμένα στρέμματα δάσους και δασικών εκτάσεων, τα 10.000.000 από αυτά, μόλις την τελευταία 15ετία δε. Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε το 2021 και το 2022 (των …εκκενώσεων) που «μάζεψαν» μόνα τους 2.000.000 στρέμματα καμένων δασών και δασικών εκτάσεων. Προφανώς τα αποτελέσματα των πυρκαγιών δεν οφείλονται στα «ακραία φαινόμενα» αλλά στο ότι η φωτιά πια, αφήνεται να ολοκληρώσει το έργο της ανεμπόδιστη. Αλλά τι σημασία έχει; Η «πολιτική προστασία» για τους πιστούς τηλεθεατές, πέτυχε. Αλλιώς θα ονομαζόταν «δασική προστασία» αλλά τότε ποιος θα της έδινε σημασια;.

Αξίζει να γυρίσουμε μερικές παραγράφους πίσω, στον Στέφανο Μάνο και την Εκάλη και να συμπεράνουμε πως οι κακοκαιρίες έχουν πιο ευρύ κοινωνικό φάσμα δράσης από τις πυρκαγιές. Οι κακοκαιρίες τολμούν και χτυπούν και την ανώτερη «τάξη». Οι πυρκαγιές ποτέ. Το πολύ πολύ να θίξουν την αποκαλούμενη «μεσαία τάξη»

Οι πλημμύρες

Τον Νοέμβριο του 2017 η δυτική Αττική πλημμύρησε και υπήρξαν και ανθρώπινα θύματα. Οι λόγοι πολλοί αλλά αποκαλυπτικοί του φαιδρού της ελληνικής Πολιτείας. Στη Μάνδρα και τη Νέα Πέραμο πλημμύρησαν 2 ρέματα. Ένα διευθετημένο και ένα όχι. Η αυθαίρετη δόμηση στα ρέματα που δεν κατεδαφίζεται για κοινωνικούς λόγους (!!!) και οι άρπα – κόλλα μελέτες διευθέτησης (υποτίθεται οριοθέτησης) που καταρτίζονται με οικονομικά κριτήρια (!!!) είχαν το ίδιο αποτέλεσμα. Και όλα αυτά σε μία περιοχή της Αττικής που οι κάτοικοι δεν ανήκουν ούτε στα μέσα και φυσικά ούτε στα υψηλότερα εισοδηματικά στρώματα. Και που η εκκένωση τους (αν ήταν τότε της μόδας) θα κατέληγε πάλι στο νερό.

Οι πλημμύρες στην ανατολική Αττική έχουν άλλη διαχείριση και αξιοποίηση από την τοπική και κεντρική εξουσία. Εκεί η αξία της γης είναι μεγαλύτερη κατά πολλές φορές από τη γη της δυτικής Αττικής. Έτσι καταρτίζονται ταχύτατα μελέτες οριοθέτησης για τα ρέματα και τα ποτάμια αλλά επιλέγονται μικροί χρόνοι επαναφοράς του πλημμυρικού φαινομένου ως δεδομένο για τη σύνταξη τους. Για λόγους οικονομικότερων κατασκευών; Πιθανόν, αλλά μοιάζει πιο πιθανή η εκδοχή της επείγουσας (άρπα κόλλα)  οριοθέτησης και διευθέτησης, για την απόσπαση δημόσιας γης (η ζώνη των ρεμάτων είναι δημόσια σύμφωνα με το Σύνταγμα) και η απόδοση της στους ιδιοκτήτες αυθαιρέτων εντός ρεμάτων και σε δημόσια γη, μέχρι την ώρα της διευθέτησης. Το θέμα της κατεδάφισης (έστω και με αποζημίωση) και της απόδοσης στο δημόσιο της….δημόσιας γης, δεν κρίνεται ως ενδεδειγμένη λύση.

Αλλά και εκεί, στην ανατολική Αττική, δεν θα αργήσουν να φανούν τα αποτελέσματα της εγκληματικής προχειρότητας. Γιατί η νουνεχής και σχεδόν παγκόσμια επιλογή είναι η απομάκρυνση των κατοικιών και των οικοδομών από την πλημμυρική  ζώνη των ρεμάτων και η απελευθέρωση τους ώστε να ρέουν ελεύθερα. Έτσι θα παροχετεύουν το νερό, ακόμα και στα αποκαλούμενα «ακραία φαινόμενα» οπότε  δεν θα υπάρξουν πλημμύρες κατοικιών, γεγονός που προκαλεί την άμεση βάφτιση των φαινομένων, μικρών ή μεγάλων, ως «ακραία φαινόμενα». Αλλά η αξία της γης που «ελευθερώνεται» με τα έργα και τα επιδιωκόμενα «ψηφαλάκια» ιεραρχούνται πολύ ψηλότερα από την ανθρώπινη ζωή και την περιουσία, αυτά δηλαδή που διαλαλούν πως προστατεύουν οι φαφλατάδες δήμαρχοι και λοιποί της πολιτικής προστασίας, στις δασικές πυρκαγιές.

Αλλά είπαμε: Όπου φτωχός (στην τσέπη και τον νου) και η μοίρα του.

Τελειώνοντας. Οι καταστροφές που ξεκινούν από φυσικά φαινόμενα, σήμερα στον 21^ο αιώνα δεν είναι φυσικές. Δεν ήταν ποτέ. Πάντα ήταν και εξακολουθούν να είναι αμιγώς πολιτικές. Και πολύ φοβόμαστε πως θα κλιμακωθούν, όχι γιατί τα φαινόμενα θα γίνουν πιο «ακραία» αλλά γιατί το πολιτικό, αυτοδιοικητικό και κυρίως το οικονομικό σύστημα έχει πια σχεδόν ολοκληρώσει τη στελέχωση των διαχειριστών του τόπου με τους ελλιπείς και άβουλους αχυρανθρώπους του.

___________

* Για τις επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στη Φύση, θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε το παράδειγμα των χρυσοθήρων του 1896 στο Κλοντάικ, στα σύνορα μεταξύ Καναδά και Αλάσκας. Αυτοί οι «κύριοι» χρησιμοποιώντας την τότε νέα μέθοδο της κυάνωσης -από το 1888- στην απομόνωση του χρυσού από τις προσμίξεις του, προκάλεσαν λιμό στους ντόπιους πληθυσμούς αλλά και στους ίδιους, αφού τα ζώα που εξέτρεφαν πέθαιναν ομαδικά από δηλητηρίαση και η περιοχή λόγω συνθηκών δεν διέθετε γεωργική παραγωγή.

Επιπλέον αρθρογραφία  και πιο εξειδικευμένες πηγές:

Disaster Citizenship (University of Illinois Press, 2016)

Internationalviewpoint.org Floods: this is not a natural disaster

INFO-WAR: Δεν υπάρχει τίποτα φυσικό σε μια φυσική καταστροφή