Μεγάλος είναι ο διαδικτυακός “εμφύλιος” που έχει ξεσπάσει με αφορμή την πρόθεση του Γιώργου Χατζιδάκι (γιού του Μάνου Χατζιδάκι και αποκλειστικού διαχειριστή των πνευματικών δικαιωμάτων του έργου του μεγάλου καλλιτέχνη) να κινηθεί νομικά προκειμένου να απαγορεύσει μια σειρά συναυλιών στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας περιοδείας με έργα των Χατζιδάκι-Θεοδωράκη και με ερμηνευτές τη Νατάσα Μποφίλιου και το Γιάννη Χαρούλη

Στο διαδικτυακό αυτό “πόλεμο” παίρνουν μέρος και διακεκριμένοι Έλληνες καλλιτέχνες - στιχουργοί, συνθέτες, ερμηνευτές – αλλά και πολυάριθμοι λάτρεις της μουσικής, άλλοι συντασσόμενοι με την πλευρά του Γιώργου Χατζιδάκι και άλλοι με τους διοργανωτές της συναυλίας

Με το παρόν άρθρο δεν πρόκειται να πάρουμε θέση υπέρ της μίας ή της άλλης πλευράς. Στόχος μας είναι να θέσουμε κάποια ερωτήματα και να αναδείξουμε κάποια λάθη, υπερβολές ή παραλείψεις  και από τις δύο πλευρές. Είναι αναμφίβολο πως το ζήτημα είναι σύνθετο, πως κάθε πλευρά διαθέτει ένα μέρος του δικαίου και πως αυτά τα φαινόμενα δεν είναι σπάνια σε ένα κόσμο όπου σχεδόν τα πάντα αντιμετωπίζονται ως εμπορεύσιμα προϊόντα

Είναι βέβαιο επίσης πως, πέρα από το συγκεκριμένο θέμα, η συζήτηση πυροδοτεί και δύο βασικά ερωτήματα, όπως

α) είναι θεμιτό και ηθικό να καταβάλλονται πνευματικά δικαιώματα ακόμη και 70 χρόνια μετά το θάνατο του δημιουργού, προς όφελος δύο γενιών κληρονόμων;

β) έχει το δικαίωμα ένας καλλιτέχνης - ή ο κληρονόμος του- να απαγορεύει την εκτέλεση των έργων του, ακόμη και αν αποδίδονται πλήρως τα νόμιμα πνευματικά δικαιώματα;

Ας αφήσουμε όμως τα ερωτήματα αυτά να αιωρούνται – αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο να επανέλθουμε σε μελλοντικό άρθρο - και ας εστιάσουμε στη συγκεκριμένη υπόθεση, ξεκινώντας από τις αφίσες προώθησης της περιοδείας, οι οποίες παραπέμπουν ευθέως σε εξώφυλλα κασετών που πωλούνταν σε υπαίθριους πάγκους γύρω από την Ομόνοια τη δεκαετία του’80 ή σε Μοναστηράκι των 90΄ς. Μόνο το τσολιαδάκι λείπει από την αφίσα και ένα μπουκαλάκι ούζο - ίσως και τρεις τύποι να χορεύουν συρτάκι

Σχετικά με το θέμα της αφίσας, ο υπεύθυνος διοργάνωσης της συναυλίας, ο Michel Boersma, CEO της GTP Entertainment Michel Boersma με έδρα στο Λονδίνο, ένας  «βραβευμένος παραγωγός με 30 χρόνια εμπειρίας στη δημιουργία, την παραγωγή και τη διαχείριση ζωντανής ψυχαγωγίας και εκθέσεων» δήλωσε στην ΕφΣυν πως

«Στόχος μας είναι επίσης να προσελκύσουμε ένα νέο διεθνές (μη ελληνικό) κοινό, ανθρώπων που ενδιαφέρονται για τη world music. Μια νέα γενιά θαυμαστών του Χατζιδάκι και του Θεοδωράκη, δηλαδή.

Αυτό το δυνητικό κοινό χρειάζεται οπτικά μηνύματα που να αναγνωρίζει αμέσως, καθώς είναι πιθανό να μην είναι τόσο εξοικειωμένο με τα ονόματα των συνθετών όσο ένας Έλληνας. Γι’ αυτό επελέγη η εικόνα του Παρθενώνα για τη φετινή περιοδεία – για άμεση αναγνωρισιμότητα»

Δεν γνωρίζουμε εάν ο συγκεκριμένος άνθρωπος αντιλαμβάνεται πως με τη δήλωσή του υποτιμά την καλλιτεχνική βαρύτητα των δύο μεγάλων Ελλήνων συνθετών, δηλώνοντας πως η εικόνα της Ακρόπολης θα βοηθήσει στην αναγνωρισιμότητα του έργου τους. Είναι σα να μας λέει πως μια αφίσα των Pink Floyd θα χρειαζόταν τον Big Ben ή το Στόουνχετντζ  - ή μια αφίσα του Bob Dylan το άγαλμα της Ελευθερίας. Αστειότητες που προδίδουν άγνοια, ασέβεια και μια καθαρά οικονομίστικη αντίληψη πως όλα επιτρέπονται για την επίτευξη του στόχου – που δεν είναι άλλος από την κερδοφορία του εγχειρήματος

Από την άλλη πλευρά, ο Γιώργος Χατζιδάκις κατηγορήθηκε από πολλούς ότι παραχωρεί  πολύ δύσκολα άδειες για δημόσιες εκτελέσεις των έργων του Μάνου, γεγονός που – σύμφωνα με τους επικριτές του - εμποδίζει τη διάδοση του έργου του και ίσως και την ανανέωσή του μέσω καινούργιων επανεκτελέσεων.

Ο ίδιος, απαντώντας, δήλωσε 

«Είναι γνωστό ότι, στο όνομα της καλλιτεχνικής και αισθητικής αρτιότητας, ο Μάνος Χατζιδάκις απέρριπτε συστηματικά προτάσεις που δεν ανταποκρίνονταν στο όραμά του και στις αρχές του, αδιαφορώντας για το οποιοδήποτε οικονομικό ή άλλο όφελος. Μετά τον θάνατό του, ως γιός και μοναδικός κληρονόμος του, είναι μέγιστη ευθύνη μου να διαφυλάσσω το έργο του με τον τρόπο που ο ίδιος είχε προσδιορίσει»

Πολλά μπορούν να του καταλογιστούν – και ήδη πολλοί το έκαναν κατηγορώντας τον πως λόγω της στάσης του το έργο του Μάνου Χατζιδάκι δεν προβάλλεται τόσο, όσο θα του άξιζε

Ξεχνούν όμως όλοι αυτοί ότι και ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκις, όσο ζούσε, είχε μία παρόμοια στάση επιβάλλοντας ένα πλήθος απαγορεύσεων. Θα είχαν άραγε το θάρρος οι ίδιοι επικριτές να του απευθύνουν τότε τις ίδιες κατηγορίες; Ή μήπως βρίσκουν σήμερα το εύκολο θύμα και σηκώνουν την παντιέρα – και χρησιμοποιώντας, κάποιοι, ακόμη και το γεγονός ότι ο Γιώργος  είναι θετός και όχι φυσικός γιος του Μάνου ως όπλο σε αυτή την αντιπαράθεση;

Ας θυμηθούμε λοιπόν ότι ο Μάνος Χατζιδάκις, σε όλη του τη ζωή, επέβαλλε ένα πλήθος περιορισμών σχετικά με τον τρόπο χρήσης του έργου του. Απαγόρευε, για παράδειγμα, τη χρήση των έργων του σε διαφημίσεις, τη χρήση τους από πολιτικά κόμματα, την αποσπασματική εκτέλεση μεγάλων έργων του, την εκτέλεσή τους από συγκεκριμένους ερμηνευτές, τη χρήση τους σε τηλεοπτικές εκπομπές χαμηλής ποιότητας ή τη διασκευή τους χωρίς την άδειά του

Γενικά, κάθε φορά που ετίθετο θέμα αδειοδότησης, υπήρχε αγωνία για το εάν ο Μάνος Χατζιδάκις θα δώσει τη συγκατάθεσή του

Ας θυμηθούμε λοιπόν κάποιες χαρακτηριστικές περιπτώσεις – στην πρώτη από αυτές, ο Μάνος Χατζιδάκις έδρασε από κοινού με τον άλλο μεγάλο συνθέτη, τον Μίκη Θεοδωράκη

1984 - Ομαδικό απαγορεύεται

Τον Απρίλιο του 1984, ένας μεγάλος αριθμός συνθετών και στιχουργών, με επικεφαλής τον Μίκη Θεοδωράκη και τον Μάνο Χατζιδάκι, αποχωρεί από το συνδικαλιστικό τους όργανο – την Ένωση Μουσικοσυνθετών Στιχουργών Ελλάδας (ΕΜΣΕ) και συστήνουν την Ένωση Δημιουργών Ελληνικού Τραγουδιού (ΕΔΕΤ).

Αιτία ήταν η έντονη διαφωνία τους με το νομοσχέδιο για τα πνευματικά δικαιώματα, το οποίο περιελάμβανε και τα λεγόμενα “συγγενικά δικαιώματα” – δηλαδή το δικαίωμα των εκτελεστών (τραγουδιστών, μουσικών, ηθοποιών κ.λπ.) να λαμβάνουν και αυτοί ποσοστά όταν τα έργα στα οποία συμμετέχουν παίζονται από το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση

Όπως ισχυρίζονταν οι δημιουργοί, το νομοσχέδιο αυτό έδινε το δικαίωμα στους ερμηνευτές να απαγορεύουν την εκτέλεση έργων στα οποία συμμετείχαν. Προφανώς οι συνθέτες θεωρούσαν πως μόνο αυτοί θα έπρεπε να έχουν τέτοιο δικαίωμα

Στην πραγματικότητα, ήταν μια προσπάθεια των συνθετών να διατηρήσουν το “πάνω χέρι” απέναντι στους τραγουδιστές, καθώς έβλεπαν τραγουδιστές-εκτελεστές να αποκτούν φήμη που κάποιες φορές ξεπερνούσε τους ίδιους τους δημιουργούς

 Αποκορύφωμα της σύγκρουσης με τους τραγουδιστές ήταν η απαγόρευση, τον Μάιο του ίδιου χρόνου, που επέβαλλαν οι συνθέτες στους Γιώργο Νταλάρα, Χαρούλα Αλεξίου και Δήμητρα Γαλάνη να ερμηνεύουν τραγούδια τους

Δημιουργήθηκε τότε μία μεγάλη ένταση αλλά και μία μεγάλη νομική σύγχυση, καθώς υπήρχαν συνδημιουργοί-στιχουργοί που δεν συμφωνούσαν με την απαγόρευση

Κάποια στιγμή βέβαια η κατάσταση εκτονώθηκε, οι δημιουργοί και οι “απαγορευμένοι”  τραγουδιστές τα βρήκαν και η ΕΔΕΤ αποδυναμώθηκε μέχρι που διαλύθηκε

Όσο για το επίμαχο νομοσχέδιο, τελικά έγινε νόμος εννέα χρόνια αργότερα, το 1993

1985 – Χατζιδάκις/Μπάλτσα

Το Νοέμβριο του 1985, ο Μάνος Χατζιδάκις απαγορεύει στον Σταύρο Ξαρχάκο και στην Αγνή Μπάλτσα να περιλάβουν τραγούδια του σε δίσκο

Όπως δήλωσε: «Θεωρώ τελείως ακατάλληλη την κυρία Μπάλτσα να πει τραγούδια μου σ’ αυτό τον δίσκο για τον οποίο κανένας δεν ζήτησε την άδειά μου»

Στην απαγόρευση αντιδρά δημόσια ο συνδημιουργός-στιχουργός των τραγουδιών, Αλέκος Σακελλάριος, δηλώνοντας ότι αυτός δεν συμφωνεί με την απαγόρευση. Και αρχίζει έτσι ένας δημόσιος καβγάς μεταξύ των δύο, μέσω της “Ελευθεροτυπίας”, όπου ανταλλάσσονται βαρύτατοι και χαμηλού επιπέδου χαρακτηρισμοί

«Επιπόλαιος γέρων» ο Σακελλάριος, κατά τον Χατζιδάκι, τον οποίο «έβλεπα ως τώρα με συμπάθεια και τον θεωρούσα απλώς γραφικό, χωρίς να μου διαφεύγει μερικές φορές το βλέμμα του. Φαίνεται ότι αυτός ο κύριος κρύβει πολλές ασχήμιες μέσα του»

«Η ηλικία πειράζει μόνο μερικές κακογερασμένες χοντρές κυρίες, που με παρδαλά ντυσίματα προσπαθούνε να φαίνονται νέες», ανταπαντάει ο Σακελλάριος.

Ο Ξαρχάκος και η Μπάλτσα περιορίστηκαν σε ένα πικρό “ουδέν σχόλιον” . Παρόλα αυτά, ο Μάνος Χατζιδάκις δεν κατάφερε να εμποδίσει την κυκλοφορία του δίσκου στο εξωτερικό από τη γερμανική εταιρεία Deutsche Grammophon, στην οποία ο συνθέτης είχε εκχωρήσει τα δικαιώματά του

Τον Σεπτέμβριο του 2009, μάλιστα, με το Μάνο Χατζιδάκι να έχει φύγει πλέον από τη ζωή, ο Ξαρχάκος και η Μπάλτσα εμφανίστηκαν θριαμβευτικά στο Ηρώδειο , παρουσιάζοντας και τα επίμαχα τραγούδια χωρίς κανείς να τους το απαγορεύσει

Η πλευρά του Θεοδωράκη

Στο θέμα της διαμάχης μεταξύ του Γιώργου Χατζιδάκι και των διοργανωτών της περιοδείας Μποφίλιου-Χαρούλη παρενέβη και η πλευρά του Μίκη Θεοδωράκη και πιο συγκεκριμένα  η Schott Music GmbH & Co., διαχειρίστρια των πνευματικών δικαιωμάτων του Μίκη Θεοδωράκη – αν έχετε ζαλιστεί από την ατελείωτη παράθεση ξενικών εταιρικών ονομάτων, ζητάμε συγγνώμη. Αυτά συμβαίνουν από τη στιγμή που όλα στον κόσμο μας γίνονται εμπόρευμα

Στην ανακοίνωση αυτή αναφέρει πως:

Πληροφορηθήκαμε από το διαδίκτυο την είδηση για την πραγματοποίηση της περιοδείας και δεν θελήσαμε ως τώρα να προβούμε σε κάποια ενέργεια ή δήλωση, αφ' ενός γιατί ο νόμος δεν απαιτεί άδεια όταν ένα έργο που έχει κυκλοφορήσει εκτελείται ως έχει και όχι σε διασκευή και αφ' ετέρου γιατί οι απόψεις του Μίκη Θεοδωράκη, ως γνωστόν, ήταν ότι "απαγορεύεται το απαγορεύεται", ότι από την ώρα που ένα έργο δημιουργείται και κυκλοφορεί, αυτονομείται, φεύγει και από τον ίδιο τον δημιουργό του και επομένως μπορεί να παίζεται ελεύθερα και ότι ο τελικός κριτής για το τι μένει για πάντα και τι πηγαίνει στον κάλαθο των αχρήστων, είναι ο χρόνος και το κοινό.

Από την άλλη πλευρά όμως, ο Μίκης Θεοδωράκης συνδεόταν με μακρόχρονη και βαθύτατη σχέση φιλίας και εκτίμησης με τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος όρισε να είναι ο γιος του αυτός που θα διαχειρίζεται το όνομα και το έργο του όταν δεν θα είναι ο ίδιος στη ζωή. Και πιστεύουμε ότι ο Μίκης Θεοδωράκης δεν θα αισθανόταν καθόλου καλά να συμμετέχει σε περιοδεία που πραγματοποιείται με πλήρη αντίθεση του ανθρώπου που ο Μάνος Χατζιδάκις όρισε να αποφασίζει για το έργο του.

Εφ’ όσον δεν αντιτίθεται σε κάποια διάταξη νόμου η περιοδεία αυτή, που μάλιστα φαίνεται να είναι περιοδεία υψηλών προδιαγραφών και από πλευράς συντελεστών και από πλευράς αιθουσών στις οποίες θα λάβουν χώρα οι συναυλίες και εφ’ όσον οι παραπάνω απόψεις του δημιουργού που εκπροσωπούμε μας δεσμεύουν απόλυτα, ενώ βεβαίως δεν έχουμε καμία αρμοδιότητα σε θέματα του έργου του Μάνου Χατζιδάκι, δεν προτιθέμεθα προς το παρόν να προβούμε σε κάποια ενέργεια αλλά θα θέλαμε να απευθυνθούμε στην οργανώτρια εταιρεία και να την καλέσουμε να κάνει ό,τι είναι δυνατόν, ώστε να λήξει το συντομότερο η διαμάχη αυτή, που φέρνει και την “πλευρά Θεοδωράκη” σε πάρα πολύ δύσκολη θέση και να βρεθεί άμεσα μία λύση που να σέβεται τις απόψεις του κ. Γιώργου Χατζιδάκι, ο οποίος σύμφωνα με την επιθυμία και τα όσα έχει ορίσει ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκις, εκπροσωπεί και διαχειρίζεται το έργο του»

Η συνέχεια επί της οθόνης του Διαδικτύου – στην καλύτερη των περιπτώσεων

Πηγές:

https://www.efsyn.gr/themata/peridiabainontas/143105_apagoreyseis-alla-kai-kabgades

https://www.lifo.gr/now/entertainment/theoro-teleios-akatallili-tin-kyria-na-pei-tragoydia-moy-otan-o-manos-hatzidakis?fbclid=IwY2xjawOaOn5leHRuA2FlbQIxMABicmlkETBhRjFuOVNZQm1TZGRPVW1Qc3J0YwZhcHBfaWQQMjIyMDM5MTc4ODIwMDg5MgABHrZtcFD5_cvsn-vUHWDwdi-9i6jco6fDgZUJ7WGi7RY3IIE0tN2fbOTyvbOp_aem_1y6peQejiEBYWBbHRtDUIg

https://mikropragmata.lifo.gr/zoi/o-gios-tou-chatzidaki-i-diafimisi-i-mpofiliou-ki-o-charoulis/

https://www.efsyn.gr/tehnes/moysiki-horos/492330_moysikos-emfylios-gia-tin-periodeia-sto-exoteriko

https://www.efsyn.gr/tehnes/moysiki-horos/492047_mia-diafimisi-kai-mia-periodeia-poy-exethesan-ton-giorgo-hatzidaki

https://www.ethnos.gr/culture/article/390097/anatrophsthdiamaxhgiathnperiodeiampofilioyxaroylhhpleyratheodorakhzhtalyshkaisthrizeitongiorgoxatzidaki