Από μικρός του άρεσε να ακούει τους μεγαλύτερους να μιλούν για όσα είχαν ζήσει. Στην μεταπολεμική Ραφήνα η Μνήμη της Κατοχής ήταν ολοζώντανη. Οι διαφυγές που πραγματοποιήθηκαν από το λιμάνι της Ραφήνας κατά τη διάρκεια της Κατοχής είναι το πιο σημαντικό γεγονός της ιστορίας αυτής της μικρής πόλης.

Με τον καιρό ξεχάστηκαν από τους πολλούς οι διαφυγές, το ΕΑΜ, οι Γερμανοί της κατοχής, ο Δημήτρης ο Βαμβακάς, η Κατίνα, ο Otto, ο Teo, το Οχυρό, οι απλοί άνθρωποι που αντιστάθηκαν με όποιον τρόπο μπορούσαν απέναντι στους καταχτητές.

Ας διαβάσουμε τι έχει να μας πει για το Οχυρό και την μεγάλη του ιστορία. Τόπους, όπως το Οχυρό, θα πρέπει να τους σεβόμαστε. Η ιστορία δεν είναι ιός που μεταλλάσσεται. Η ιστορία είναι ζωντανή γύρω μας. Ας ακούσουμε τι έχει να μας πει η ίδια η Ιστορία, αφτιασίδωτη και αμεταποίητη.

Η ανάπλαση του Οχυρού που ανακοινώθηκε πρόσφατα είναι ένα ακόμα ένα πυροτέχνημα ανθρώπων που αντιλαμβάνονται την ιστορία του τόπου μας με έναν πολύ διαφορετικό τρόπο, για πολλούς με έναν αμφιλεγόμενο τρόπο.

Τα καλύτερα μαθήματα μας τα έχουμε κάνει στο Οχυρό, στο Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας, στις Μαρίκες, στον Άγιο Νικόλαο. Και σε κάποια από αυτά είχαμε την τύχη να έχουμε μαζί μας τον Στάθη το Δημητρακό.

Ακολουθεί ένα σχετικό κείμενο που έχει γράψει ο Στάθης ο Δημητρακός για το Οχυρό Ραφήνας στο triglianoi.gr 

12 Οκτωβρίου 1944: Η απελευθέρωση της Ραφήνας

Στις 12 Οκτωβρίου 1944 τα Γερμανικά στρατεύματα εκκένωσαν το "Οχυρό" και απελευθερώθηκε η Ραφήνα αφού προηγούμενα είχαν ειδοποιήσει τους κατοίκους της Ραφήνας να αφήσουν ανοιχτά τα παράθυρα και προκάλεσαν μια τεράστια έκρηξη σαν «αποχαιρετισμό», στη γαλαρία-αποθήκη των πυρομαχικών. Με την έκρηξη κατέστρεψαν σχεδόν όλα τα πυρομαχικ ά και δημιουργή θηκε ένας τεράστιος λάκκος με μεγάλο βάθος.

Μόλις αποχώρησαν οι Γερμανοί μία μεγάλη ελληνική σημαία υψώθηκε από τον  Λουκά Παπαδόπουλο, με τον ξάδερφο του Τρύφωνα Παπαδόπουλο και τον Λάζαρο Μισοκοίλη, (όλοι αείμνηστοι τώρα), και ίσως μαζί και με άλλους,  στο πρώτο μεγάλο κανόνι.

Η ιστορία της Ραφήνας είναι συνδεδεμένη με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου

Πριν τον πόλεμο με έδρα τη Ραφήνα είχε οργανωθεί υπηρεσία  προστασίας του Νότιου Ευβοϊκού. Πριν την κατάληψη της Αθήνας από τα Γερμανικά στρατεύματα αποφασίστηκε η αποχώρηση των Εγγλέζικων στρατευμάτων από την Ελλάδα. Έφυγαν και από τη Ραφήνα τις νύχτες 26/27 και 27/28 Απριλίου 1941, επιβιβάστ ηκαν σε Βρετανικά πλοία (δυο καταδρομικά, δύο αντιτορπιλικά και ένα μεταγωγικό)  με κατεύθυνση την Κρήτη (Σούδα) και την Αλεξάνδρεια. Την πρώτη νύχτα έφυγαν 3.503 και τη δεύτερη 800, όλοι χωρίς την παραμικρή απώλεια.

Οι Γερμανοί μπήκαν στην Αθήνα το πρωϊ της Κυριακής του Θωμά 27 Απριλίου 1941. Την Πρωτομαγιά του 1941, Γερμανικά στρατεύμα τα  ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην Ραφήνα. Στην αρχή  περίπου 3.000 Γερμανοί, οι οποίοι στην συντριπτική πλειοψηφία ήταν αυστριακής καταγωγής  και ήταν καλύτεροι από τους κατοπινούς «βέρους» Γερμανούς που ήρθαν το καλοκαίρι του 1941 και εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο λόφο της Παναγίτσας, όπως λεγόταν ως τότε ο λόφος του Οχυρού. Λίγο αργότερα  ήρθαν στη Ραφήνα και οι Ιταλοί.

Άρχισαν οχυρωματικά έργα από τον Μαραθώνα μέχρι τον Πόρτο Ράφτη. Στόχος των έργων ήταν η απόκρουση πιθανής απόβασης ή αποβάσεων των Συμμαχικών στρατευμάτων. Τα οχυρωματι κά έργα που έγιναν  κατά μήκος της παραλίας στην  Ραφήνα ήταν: Βάσεις αντιαεροπορικών πυροβολείων, ορύγματα και παρατηρητ ήρια μέσα στα βράχια με τεράστιους όγκους μπετόν και με καλωδιώσεις τηλεπικοινωνιών μεταξύ τους αλλά και με άλλες περιοχές (Χαλκίδα, Λαύριο, Πειραιάς).

;Eνα πέτρινο αντιαρματικό τείχος,  πλάτους περίπου ενός μέτρου και μήκους περίπου 100 μέτρα (σώζεται μέχρι και σήμερα) από την αρχή του λιμανιού (εκεί που είναι σήμερα ο Οργανισμός Λιμένος Ραφήνας) μέχρι το ξενοδοχείο "Ακτή" και από εκεί και πέρα μέχρι το Μεγάλο Ρέμα έγινε αντιαρματική τάφρος με άνοιγμα περίπου 5 μέτρα,  βάθος 4 μέτρων και μήκος περίπου 150 μέτρα (εκεί που είναι σήμερα η οδός Αραφηνίδων Αλών). Το αντιαρματικό τείχος είχε διακοπεί στο δρόμο προς το λιμάνι και είχε δημιουργηθεί μια πύλη  με μεγάλη μπάρα και γινόταν έλεγχος σε όποιον ήθελε να περάσει προς το λιμάνι.

Το αντιαρματικό τείχος και η αντιαρματική τάφρος πίστευαν ότι θα τους προστάτευε από απόβαση των Συμμάχων που θα γινόταν από τη θάλασσα.  Πάνω από το λιμάνι στο βόρειο ύψωμά του είχαν κατασκευάσει πολυβολεία και ορύγματα  με μπετό. Η αντιαρματική τάφρος μπαζώθηκε  και το ναρκοπέδιο μετά το ρέμα  είναι το σημερινό πάρκο Καραμανλή στις αρχές του οικισμού Πρωτέα (τότε δασάκι του Κάβου).

Στο Ασκηταριό  έφτιαξαν ορύγματα και πυροβολεία και αντιαεροπορικά πυροβολεία και ένα τεράστιο προβολέα που έλεγχε όλο το Νότιο Ευβοϊκό. Ο λόφος του «Οχυρού» ήταν έδρα αρχηγείου. Είχε περιφραχθεί με βαριά αγκαθωτά συρματοπλέγματα και πασσάλους . Πάνω στους πασσάλους, πάσσαλο πάρα πάσσαλο, είχαν νάρκες κατά προσωπικού παγιδευμένες με ένα ψιλό σύρμα.  Στο εσωτερικό των εγκαταστάσεων τοποθετήθηκαν 5 τεράστια περιστρεφόμενα κανόνια, τα 4 γαλλικής προέλευσης (της γραμμής Μαζινό. H γραμμή Μαζινό είναι τα οχυρωματικά έργα που έγιναν στα ανατολική και βορειοανατολικά σύνορα της Γαλλίας) και ένα γιουγκοσλαβικής προέλευσης, πάνω σε μεγάλες κυκλικές τσιμεντένιες βάσεις και γύρω τους υπήρχαν υπόγειες αποθήκες πυρομαχικών κατασκευασμένες με μπετόν. Τα κανόνια απείχαν περίπου 200 μέτρα μεταξύ τους. Στην κεντρική θέση εγκατέστησαν ένα μεγάλο παρατηρητήριο για τον έλεγχο των κινήσεων στο Νότιο Ευβοϊκό. Κατασκεύασαν κατοικίες για τους αξιωματικούς, βίλλα για τον διοικητή, σταθμό πρώτων βοηθειών-νοσοκομείου τύπου λυόμενου και κτίσματα για στρατιώτες και σταύλους. Έσκαψαν τάφρους και καταφύγια. Η είσοδος ήταν από εκεί που σήμερα είναι η βασική πρόσβαση και η είσοδος Γυμνασίου-Λυκείου, επίσης υπήρχε μονοπάτι δίπλα από το νεκροταφείο.

Οι Ιταλοί που ήταν στην Ραφήνα, έλεγχαν τα παράλια, από το Ασκηταριό μέχρι το Κόκκινο Λιμανάκι. Με τις επεμβάσεις τους αυτές οι Γερμανοί απέκοψαν πολλά πεύκα και αλλοίωσαν το περιβάλλον των ακτών. Οι Γερμανοί κατά τη διάρκεια της Κατοχής  επιτάξανε σπίτια στη Ραφήνα, επέβαλλαν απαγορεύσεις και καταναγκα σμούς (αγγαρείες), στερήσεις, έκαναν «μπλόκα», φυλακίσεις και εκτελέσεις ανθρώπων στη Ραφήνα και στη γύρω περιοχή.

Παρόλο, όμως, που η Ραφήνα ήταν οχυρωμένη σαν αστακός, ήταν τόπος διαφυγής προς τη Μέσα Ανατολή κατά τη διάρκεια της Κατοχής. . Η οργάνωση του ΕΑΜ Ραφήνας έδινε πληροφορίες, περιγραφές και σχεδιαγράμματα σχετικά με το οχυρό, τα κανόνια, τα πολυβολεία, τον οπλισμό και γενικά για κάθε οχύρωση που υπήρχε στην Ραφήνα.

Σήμερα διασώζονται οι τσιμεντένιες βάσεις των κανονιών, μερικές αποθήκες πυρομαχικών γύρω από τα κανόνια, άλλες αποθήκες που έμειναν ανέπαφες, οι βάσεις του παρατηρητηρίου και του σταθμού Α’ Βοηθειών (Νοσοκομείο) των στάβλων και αρκετά ορύγματα για να θυμίζουν την μαύρη περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και να χαρακτηρίζουν τον λόφο του Οχυρού σαν ιστορικό τόπο.

Στάθης Δημητρακός

Πηγή κειμένου Στ. Δημητρακού:

https://www.triglianoi.gr/index.php?topic=1007.msg2085