Εξώφυλλο:  Η συγκέντρωση στη Βοστίτσα (26-30/1/1821)

Μόνο οι πέτρες και οι φανατικοί της τηλεοπτικής ενημέρωσης απέμειναν να πιστεύουν πως στις 25 Μαρτίου του 1821, ο μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός, σήκωσε επαναστατικό λάβαρο και όρκισε οπλοφόρους στην Αγία Λαύρα, ανάβοντας το φυτίλι της ελληνικής επανάστασης του 1821. Πλήθος ιστορικών (μεταξύ τους ο Κ. Παπαρρηγόπουλος και Ι. Φιλήμων), συγγραφέων, αλλά ούτε και ο Π.Π. Γερμανός στα απομνημονεύματα του, δεν αναφέρουν τίποτα περί 25ης Μαρτίου 1821 και μας πληροφορούν έμμεσα και άμεσα, πως την 25η Μαρτίου δεν άναψε το φυτίλι της εξέγερσης.

Για να είμαστε δίκαιοι με εκείνους που εξακολουθούν να πιστεύουν πως στις 25 Μαρτίου του 1821, οπλοφόροι μαζεύτηκαν στην Αγία Λαύρα και έδωσαν όρκους κλπ, θα πρέπει να κάνουμε μία σύντομη αναφορά στον μύθο. Στις ρίζες του και στην χρονική τοποθέτηση του εορτασμού της έναρξης της επανάστασης του ’21, η οποία διείσδυσε στον μύθο και έγινε στοιχείο του, χωρίς εκείνος και οι δημιουργοί του να το έχουν ποτέ σκεφτεί.

Ο ξεσηκωμός όπως τον μετέφερε ο μύθος

Ο μύθος. Ο τόπος, οι συντελεστές

Ο μύθος με την ύψωση του επαναστατικού λαβάρου από τον Π.Π. Γερμανό, τον όρκο των παλληκαριών και όλα τα συναφή, τα οποία βρίσκονται σε αρμονία με το πνεύμα του ρομαντισμού που πνέει στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία της περιόδου, οφείλεται εν μέρει σε αυτή. Στη ρομαντική λογοτεχνία ή σε λογοτεχνικά έργα που την προσεγγίζουν.

Ο Φρανσουά Πουκεβίλ, Γάλλος γιατρός, διπλωμάτης, ιστορικός συγγραφέας, ακαδημαϊκός και κατά κάποιο τρόπο «περιηγητής με το ζόρι» αφού η αιχμαλωσία του από Αλγερινούς πειρατές έγινε αφορμή να γνωρίσει τόπους και φυλακές από την Τρίπολη ως την Κωνσταντινούπολη. Ο θερμός ελληνομαθής φιλέλληνας, στο έργο του «Ιστορία της αναγεννήσεως της Ελλάδος», που εξέδωσε το 1824 (και τον κατέστησε ακαδημαϊκό) περιγράφει τη σκηνή που έχει μεταφερθεί ως «ιστορία» μέχρι τις μέρες μας. Τα πρόσωπα τα γνώριζε, αφού από ο 1814 ήταν πρόξενος της Γαλλίας στην Πάτρα.. Ο Πουκεβίλ περιγράφει τη σκηνή, αλλά χωρίς να προσδιορίζει χρόνο. Η σκηνή «χρονίστηκε» αργότερα

Ο μύθος. Ο χρόνος -η 25η του Μάρτη 1821

 Πρώτα-πρώτα, είναι γνωστό το ότι η Φιλική Εταιρία είχε ορίσει την 25η Μαρτίου σαν μέρα έναρξης της επανάστασης.

Την όρισε στα πλαίσια του θρησκευτικού μυστικισμού που περιβάλλει μία επαναστατική οργάνωση της εποχής;

Την όρισε προσπαθώντας να κάνει τους χριστιανούς να συνδυάσουν την επανάσταση με μια πολύ σημαντική γιορτή της Χριστιανοσύνης, προκειμένου να εννοήσουν την θεία προέλευσης της;  Όλα είναι πιθανά.

Συγκέντρωση Φιλικών

Ο Παπαφλέσσας μιλάει στην Βοστίτσα (Αίγιο)

Στη μάζωξη (τη μυστική σύσκεψη) της Βοστίτσας (26 – 30 Ιανουαρίου 1821), ο Παπαφλέσσας λέει ότι η 25η Μαρτίου θα είναι η 1η μέρα της επανάστασης. Αν αυτό δεν προστέθηκε εκ των υστέρων, είναι πιθανό να συνέβη πράγματι, αφού ο Παπαφλέσσας ήταν Φιλικός, άρα ήξερε τον «προγραμματισμό» της Φιλικής Εταιρείας και τον ανακοίνωνε στους παριστάμενους.

Παρά τους υφιστάμενους λόγους για να τοποθετηθεί χρονικά η έναρξη της επανάστασης στις 25/3, αυτό δεν συνέβη, μέχρι τις 15 Μαρτίου 1838 (27/3 με το νέο ημερολόγιο) με το υπ. αριθμ. 980/1838 διάταγμα του Όθωνα μετά από πρόταση του υπουργού Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Εκπαίδευσης Γλαράκη, το οποίο καθιέρωσε «την ημέραν ταύτην (25/3) εις το διηνεκές ως ημέραν Εθνικής Εορτής». Έτσι ολοκληρώθηκε και αυτό που είχε ξεκινήσει ως υπουργός εξωτερικών του Όθωνα ο Κωλέττης 3 χρόνια πριν. Έτσι ολοκληρώθηκε η κατασκευή του μύθου, ο οποίος επιβιώνει ως σήμερα.

Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο (της έναρξης της επανάστασης)

Σε παλιότερο σημείωμα μας, εδώ στην Attica Voice και στην ενότητα του αφιερώματος στα 200 χρόνια από τη συμβολική χρονολογία έναρξης της εξέγερσης, στο κείμενο μας για τον Αλέξανδρο Υψηλάντη (Ο πρίγκηπας -26/2/2021) είχαμε δει πως η επανάσταση είχε σχεδιαστεί από τη Φιλική Εταιρεία και κυρίως τον «Γενικός Έφορο» της, τον Αλ. Υψηλάντη, να ξεκινήσει σε πολλές εστίες ταυτόχρονα. Μαζί με τον Αλ. Υψηλάντη είχαν συνταχθεί οι οπλαρχηγοί Γεωργάκης Ολύμπιος και Βασίλειος Καραβίας.

Σκηνή από μάχη

Οι παραδουνάβιες ηγεμονίες, λόγω του ειδικού καθεστώτος απουσίας Οθωμανικού στρατού, ήταν ιδανικές. Η πρώτη εχθροπραξία στο έδαφος των ηγεμονιών, έλαβε χώρα στο Γαλάτσι της Ρουμανίας (Μολδαβίας) στις 21/2/1821. Έγινε ένοπλη σύγκρουση μεταξύ 150 Κεφαλλονιτών επαναστατών με αρχηγό τον θειακό (Ιθακήσιο) Βασίλειο Καραβία, και Τούρκων του Γαλατσίου, η οποία καταλήγει σε νίκη των Ελλήνων, εκδίωξη των Τούρκων και σφαγή αμάχων. Ειδικά στις ηγεμονίες, οι οποίες ήταν αποστρατικοποιημένη ζώνη για τους Οθωμανούς, υπό την εγγύηση της Ρωσίας, η παρουσία Τούρκων στρατιωτών ήταν μάλλον απίθανη και η πλειονότητα των σφαγιασθέντων ήταν άμαχοι.

Ο οπλαρχηγός Β. Καραβίας έκανε την πρώτη επίθεση της ελληνικής εξέγερσης σκοτώνοντας περίπου 160 Τούρκους, και πυρπολώνταςε μερικά σπίτια της πόλης. Κατόρθωσε επίσης να κυριεύσει 11 τουρκικά πλοία που βρίσκονταν στο λιμάνι. Όταν ο Υψηλάντης πληροφορήθηκε όσα γίνονταν στο Γαλάτσι, έδωσε εντολή να μη φονευθούν οι Τούρκοι που είχαν συλληφθεί στο Ιάσιο, αλλά να φυλακιστούν σε μοναστήρια.  Δεν πρόλαβε όμως.

Όπως και να είναι όμως, η πρώτη σύγκρουση τοποθετείται στις 21 Φεβρουαρίου του 1821.

Στο μεταξύ τα γεγονότα έτρεχαν.

Αφενός ξεκινούσαν καρμπονάρικες, κοινωνικές επαναστάσεις στην Ιταλική χερσόνησο και τα νέα που έφταναν δημιουργούσαν επαναστατικό κλίμα και στη Βαλκανική.

Αφετέρου η σύλληψη του Ύπατρου (βλ. Η Φιλική Εταιρεία 2/3/2021) και η αποκάλυψη των επαναστατικών σχεδίων από τους Διόγο, Τσολάκογλους και Δουσίτσα (στο ίδιο), ασκούσαν τεράστια πίεση στον Αλ. Υψηλάντη. Έτσι, ο Υψηλάντης «αναγκασθείς εκ των περιστάσεων να μην περιμένει την ορισθείσαν 25η Μαρτίου» διέσχισε τα σύνορα της Ρωσίας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία (ο Προύθος ποταμός) και de facto στις 22 Φεβρουαρίου 1821 κήρυξε πρόωρα την επανάσταση. Ακολούθησε και η κυκλοφορία των προκηρύξεων του, ειδικά της δεύτερης «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος»(24/2) και από την 1η Μαρτίου ξεκίνησε ουσιαστικά τις πολεμικές επιχειρήσεις στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Άρα μία ημερομηνία που θα έπρεπε να γιορτάζεται η έναρξη της επανάστασης, θα ήταν η 22α ή η 24η Φεβρουαρίου ή η 1η Μαρτίου, έστω και αν η πρώτη εστία της βρισκόταν στο Ιάσιο της Ρουμανίας. Επειδή στην Ελλάδα δεν ανεχόμαστε να γιορτάζομε μία «αλλοδαπή» επανάσταση, όπως δεν αντέχουν και πολλοί «πατριώτες» ό,τι αλλοδαπό, μία αληθινή, ιστορική ημερομηνία – λογική αφετηρία των εχθροπραξιών, δεν μας έκανε. Προτιμήσαμε τoν μύθο, ο οποίος άλλωστε είναι πλήρης αν και μύθος.

Ντόπιες αλήθειες

Το πρώτο αληθινό, ιστορικό γεγονός που έχει και στενή συνάφεια με την εξέγερση που ακολούθησε, είναι η άφιξη του Κολοκοτρώνη από τα Επτάνησα (Ζάκυνθο), στην Πελοπόννησο. Αποβιβάζεται στην Καρδαμύλη της Μάνης και διαμένει στον Πύργο του Π.Τρουπάκη του αποκαλούμενου «Μούρτζινου». Στα απομνημονεύματα του ο Κολοκοτρώνης λέει πως αποβιβάστηκε στην Καρδαμύλη για να προετοιμάσει την Επανάσταση. Να μία πρώτη σημαίνουσα ημερομηνία στο χρονολόγιο των γεγονότων του 21

 Ο πύργος του Μούρτζινου στην Άνω Καρδαμύλη

Στην Πελοπόννησο οι εχθροπραξίες, επίσης ξεκίνησαν νωρίτερα από την 25η. Ο θρύλος αλλά και λίγες πηγές θέλουν στις 17/3 να ξεκινούν οι Μανιάτες του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη από την Αρεόπολη, για να κινηθούν εναντίον των Τούρκων. Όλη η Μάνη ξεσηκώθηκε και στις 22 Μαρτίου ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης με τους Μανιάτες του και με τον Κολοκοτρώνη πολιορκεί την Καλαμάτα και την καταλαμβάνει στις 23.

Στις 20 – 21 Μαρτίου έχουμε την πολιορκία στα Καλάβρυτα. Πρωτοστατούν οι φιλικοί Σωτήρης Χαραλάμπης, Ασημάκης Φωτήλας, Βασίλης Πετμεζάς, Σωτήρης Θεοχαρόπουλος και Νίκος Σολιώτης.

Στις 21/3 αρχίζουν οι συμπλοκές στην Πάτρα. Ο ίδιος ο Π. Π. Γερμανός στα απομνημονεύματα του λέει ότι από τις 19 Μαρτίου, μαζί με πρόκριτους των γύρω περιοχών, κρύβονται σε μέρη ασφαλή λόγω του ότι ήταν «πεφοβισμένοι».

Από μια αναφορά του γραμματέα του Ολλανδικού προξενείου στην Πάτρα, Τζιοβάνι Σολαίρ, μαθαίνουμε πως ο Σολαίρ έρχεται σε επαφή με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, τον Παπαδιαμαντόπουλο και τον Λόντο. Στην αναφορά του προς τον πρεσβευτή της Ολλανδίας στην Κωνσταντινούπολης καταγγέλλει πως «οι Έλληνες πρόξενοι της Ρωσίας και της Πρωσίας είναι μέλη της Φιλικής Εταιρείας» και πως ειδικότερα ο Ιθακήσιος πρόξενος της Ρωσίας , Ι.Βλασσόπουλος, είναι ένας από τους αρχηγούς της.

Η στάση του Σολαίρ απέναντι στην Επανάσταση είναι εχθρική, οι αναφορές του όμως που εκθέτουν με ημερολογιακό τρόπο τα γεγονότα, αποδεικνύουν πως η επανάσταση που επρόκειτο να ξεσπάσει ήταν κάτι που όλοι  ανέμεναν

Γράφει ο Σολαίρ: “… Στις 8 Μαρτίου μεγάλος αριθμός καλά αρματωμένων Επτανησίων ανέλαβαν τη φρούρηση των προξενείων της Ρωσίας, της Πρωσίας, της Αυστρίας και της Σουηδίας

… Στις 11 Μαρτίου οι Έλληνες φόρτωσαν τα υπάρχοντά τους και εμπορεύματα για τα Ιόνια, τον κόλπο της Ναυπάκτου και τα χωριά της Πάτρας

… Στις 20 Μαρτίου, οι ραγιάδες έστειλαν τις οικογένειές τους στα προξενεία. Ο πρόξενος της Γαλλίας δέχτηκε πολύ κόσμο. Της Αγγλίας κανέναν

… Στις 22 Μαρτίου, επειδή οι Τούρκοι ήξεραν ότι οι Επτανήσιοι πρόξενοι της Ρωσίας, της Πρωσίας, της Σουηδίας και της Αυστρίας είχαν ανάμιξη στην εξέγερση των ραγιάδων, οι Τούρκοι έστειλαν έναν Αγά και συγκλήθηκε σύσκεψη στο Γαλλικό προξενείο με σκοπό να πεισθούν οι Έλληνες πρόξενοι να σταματήσουν τις ταραχές και να καταθέσουν οι ραγιάδες τα όπλα που κρατούσαν. Οι Έλληνες πρόξενοι απάντησαν πως δεν γνωρίζουν τίποτα, πως δεν έχουν καμία ανάμιξη και πως δεν ασκούσαν καμία εξουσία πάνω στους ραγιάδες. Οι πρόξενοι της Αγγλίας, της Ισπανίας και εγώ δεν είπαμε λέξη

… Την αυγή της 23 Μαρτίου ο φίλος μου κ.Γκουμπερνάτις που βρισκόταν στο Ισπανικό προξενείο, με ειδοποίησε ότι όλοι οι πρόξενοι ήταν έτοιμοι να μπαρκάρουν … Πήρα μόνο τα αρχεία του προξενείου και τα πιο πολύτιμα πράγματά μου. Μπαρκάραμε για το Μεσολόγγι”

Το απόγευμα της 24ης Μαρτίου ο επίσκοπος Γερμανός ευλογεί τις σημαίες και τα όπλα των επαναστατών (για τις μάχες που είχαν ήδη αρχίσει) και στις 26 Μαρτίου απευθύνουν «Διακήρυξη προς τους Προξένους των Ευρωπαϊκών δυνάμεων στην Πάτρα».

Και για να μην ακυρώσουμε την ημέρα της Εθνικής Εορτής, ως «κενής Ιστορικού περιεχομένου», να αναφέρουμε εδώ πως στις 25/3/1821 ο Θ. Κολοκοτρώνης ξεκινά από τη Σκάλα της Λακωνίας με έναν μικρό στρατό. Οι κάτοικοι των περιοχών απ’ όπου περνούσε ενθαρρύνονταν να καταταγούν στο ένοπλο σώμα του. Πολλοί πήραν τα όπλα, αποφασισμένοι να πολεμήσουν για την ελευθερία τους, στις διαταγές του Κολοκοτρώνη.

Η επίσημη Ιστορία βέβαια παραλείπει πως στην ιδιότυπη αυτή στρατολόγηση, η διαταγή του Κολοκοτρώνη ήταν: «Όποιο χωριό δεν θέλει να ακούσει τη φωνή της πατρίδας, τσεκούρι και φωτιά».  Ήταν φυσικό λοιπόν, η στρατολόγηση αυτή να είναι εξαιρετικά επιτυχημένη.

Στην υπόλοιπη Ελλάδα η επανάσταση αρχίζει να αποκτά διαστάσεις μετά την 25η Μαρτίου.

Αναβρασμός από πριν το 1820

Φυσικά δεν θα αναφερθούμε στη δράση του Λάμπρου Κατσώνη ή του Κατσαντώνη ούτε θα πάμε στα Ορλωφικά. Αυτές ήταν συρράξεις που είχαν τον δικό τους, ξεχωριστό χαρακτήρα. Είτε εκείνον του κλεφτοπολέμου (Κατσαντώνης) είτε της πρόχειρα σχεδιασμένης αλλά, κατ’ επίφαση, τακτικής εξέγερσης (Ορλωφικά), είτε με χαρακτήρα κάπου ανάμεσα στις δύο αυτές περιπτώσεις (οι επιθέσεις του Λάμπρου Κατσώνη)

Θα μείνουμε σε κοντινό στο 1821 χρόνο και θα δούμε πως ήδη το κλίμα στο νότιο άκρο της Βαλκανικής ήταν ήδη επαναστατικό.

Η σύγκρουση του Αλή πασά με την Πύλη, με αποκορύφωμα την πολιορκία των Ιωαννίνων, το καλοκαίρι του 1820, ήταν το έντονο σημάδι του επαναστατικού κύματος που φούσκωνε. Στο στρατό του Αλή υπηρετούσαν οπλαρχηγοί που συμμετείχαν και στην ελληνική επανάσταση.

Το κεφάλι του Αλή πασά παραδίδεται στον Σουλτάνο

Ο Αλή πασάς, για να συμβιβαστεί με τον Μαχμούτ τον Β’, έδωσε τις πληροφορίες που είχε στην κατοχή του, ήδη ένα χρόνο, για την Φιλική Εταιρεία και την επαναστατική προετοιμασία. Ήταν απλά επαλήθευση των πληροφοριών που είχαν δώσει ήδη οι προδότες φιλικοί Διόγος, Τσολάκογλους, Δουσίτσας, ικανή όμως να βάλει φωτιά στο κλίμα της εποχής και να την κάνει να «μυρίζει επαναστατικό μπαρούτι». Αποτέλεσμα ήταν να σημειωθούν εξεγέρσεις τοπικού χαρακτήρα, από το φθινόπωρο του 1820. Και βέβαια τότε αποφάσισε και ο Κολοκοτρώνης να αφήσει την Ζάκυνθο και να αποβιβαστεί στον Μοριά στις 6/1/1821

Η γιορτή της Πρωτοχρονιάς (1/1/1822 Α’ Εθνοσυνέλευση)

Από το 1822 μέχρι το 1838 η επέτειος της επανάστασης είχε τοποθετηθεί την 1η Ιανουαρίου. Η ημερομηνία επελέγη γιατί ήταν η ημερομηνία που η επαναστατημένη Ελλάδα αποκτούσε Σύνταγμα, στο πλαίσιο της Α’ Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου (20/12/1821 - 15/1/1822). Επρόκειτο για τη «Διακήρυξη της Εθνικής Συνελεύσεως» (κεντρικό πρόσωπο ο δικαστής Αναστάσιος Πολυζωίδης). 

Το προσωρινό πολίτευμα της Ελλάδας όπως ψηφίστηκε στην Α’ Εθνοσυνέλευση/1/1822

Με τη Διακήρυξη ορίστηκε ο τρόπος της προσωρινής λειτουργίας του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους και ψηφίστηκε την 1 Ιανουαρίου 1822 το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας, (κείμενο του Ιταλού Vincenzo Gallina) γραμμένο μαζί με τους Αλ. Μαυροκορδάτο και τον Θ. Νέγρη.

Όπως και να το κάνουμε, η απόκτηση Συντάγματος από μία χώρα, είναι ένας σπουδαίος λόγος για να εορτάζεται η μέρα εκείνη ως εθνική επέτειος. Ανώτερη ίσως από την 3η του Σεπτεμβρίου, που θεωρούμε πως αποκτήσαμε Σύνταγμα μετά τον Όθωνα. Αν είχαμε κρατήσει εκείνο της Α’ Εθνοσυνέλευσης (αφού δεν τολμήσαμε να έχουμε εκείνο που είχε καταρτίσει ο Ρήγας), σήμερα κάθε πρωτοχρονιά θα είχαμε πραγματική γιορτή της δημοκρατίας.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΩΝ που θα μπορούσαν να επιλεγούν ως εθνικές επέτειοι της έναρξης της Επανάστασης του 1821

14 ημερομηνίες, όλες συνδεδεμένες με ιστορικά γεγονότα. Η τελευταία όμως ήταν εκείνη που όρισε την ημερομηνία της Εθνικής Εορτής. Αν και ήταν 15 με το Ιουλιανό ή 27 με το Γρηγοριανό ημερολόγιο, το βασιλικό διάταγμα του Όθωνα ακολούθησε –μάλλον χωρίς να την υπολογίσει- την επιταγή των Φιλικών, που ήθελαν την Επανάσταση να αρχίζει ανήμερα του Ευαγγελισμού.

Τους Φιλικούς τους είχαν ξεχάσει, ήδη από το 1821, δίχως πιθανόν να γνωρίζουν το τι είχαν ορίσει οι «ξεχασμένοι». Ακολούθησαν τελικά την επιταγή τους, άσχετα αν οι προθέσεις τους ήταν άλλες. Άλλωστε μόλις είχαν περάσει 2 χρόνια από εκείνη τη δεξίωση στο παλάτι του Όθωνα, που ο βαρόνος Κ. Μπέλιος, όταν ανάφερε τη Φιλική Εταιρεία, είχε εισπράξει αποδοκιμασία και σύσταση από τον Φαναριώτη Βλαχούτζη «να αποφεύγει στο μέλλον να χρησιμοποιεί αυτές τις λέξεις» (βλ. Attica Voice Η Φιλική Εταιρεία)

Βρήκαν πλαγίως λίγη δικαίωση από τον Βαυαρό Όθωνα. «Η Ελλάς ευγνωμονούσα»

Τελικά η Ιστορία ήρθε να δικαιώσει εμμέσως βέβαια, με ένα καπρίτσιο της, τον επίμονο Σκουφά, τον ευφυή Τσακάλωφ και τον κατάφορα αδικημένο, συστηματικά προδομένο και πλέον πάμφτωχο κι εγκαταλειμμένο αγωνιστή, Ξάνθο, όπως και την πλειάδα όσων εντάχθηκαν στη Φιλική Εταιρεία, ορίζοντας ως ημερομηνία έναρξης της Επανάστασης, αυτή που όρισαν εκείνοι.

Και ας μην είχε γίνει τίποτα τελικά εκείνη την ημέρα

Και η εθνική επέτειος τελικά ήθελε τον Γερμανό της