Α. Το γεγονός

Ο δασάρχης Γεώργιος Τριανταφυλλίδης, αναφέρθηκε στην αποτυχημένη προσπάθεια υπαλλήλων του υπουργείου Γεωργίας  να αποτρέψουν καταστροφή δάσους στο Πικέρμι, το οποίο υλοτομούσε παράνομα ο έμπορος Αλκιβιάδης Κορωναίος. Όταν ο δασάρχης προσπάθησε να παρέμβει, ο Κορωναίος τον απείλησε πως θα τον καταγγείλει. Σύμφωνα με τον δασάρχη, η ομάδα  του Κορωναίου υλοτόμησε «ξυλεία ναυπηγήσιμη και μεταλλευτική περί τα 3.000 κυβικά μέτρα και 1.000.000 κυβικά μέτρα καυσόξυλα»

Ας κάνουμε ως atticavoice.gr  μία αδρή, απλή υπόθεση: Τα δάση του ανατολικού Πεντελικού  καλύπτονταν κάποτε από χαλέπιο και μαύρη πεύκη στα ψηλότερα, επίσης με δρυ και στις παραρεμάτιες εκτάσεις  από ιτιές, φράξο και πλάτανο. Σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση του δασάρχη Τριανταφυλλίδη, πρέπει να  υλοτομήθηκαν μαζικά κυρίως μαύρη πεύκη και δρυς για το τεχνικό ξύλο και η χαλέπιος  ή και άλλα είδη, για το καυσόξυλο. Με τα δεδομένα απόδοσης του κάθε είδους, για τις ποσότητες που ανέφερε ο δασάρχης Τριανταφυλλίδης, μπορούμε να εκτιμήσουμε πως υλοτομήθηκαν αποψιλωτικά ή επιλεκτικά, περίπου 200.000 στρέμματα δάσους στην Πεντέλη για την περίοδο που θα αναφέρουμε παρακάτω.

Β. Χρόνος, δράστες και εκτίμηση της έκτασης του γεγονότος που μαρτυρά  ο δασάρχης Γ. Τριανταφυλλίδης

Η αναφορά (το απόσπασμα της) του δασάρχη Τριανταφυλλίδη περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Μενέλαου Χαραλαμπίδη «Οι δωσίλογοι» που κυκλοφόρησε πριν από έναν χρόνο από τις εκδόσεις «Αλεξάνδρεια» και αποτελεί βιβλίο αναφοράς για τους σύγχρονους μελετητές αλλά και για όσους αναζητούν εξηγήσεις για το θλιβερό παρόν μας. Το σχετικό απόσπασμα το μεταφέραμε συνοπτικά, χωρίς -προς το παρόν- τις σχετικές αναφορές στη δίκη που ακολούθησε στην περίοδο της απελευθέρωσης και που κατηγορούμενους είχε τον Κορωναίο και τους συνεργάτες του οι οποίοι αποτελούταν -εκτός από τον Κορωναίο- από έναν βιομήχανο (Χ. Πεζά), έναν μηχανικό και άλλους τέσσερις ακόμα εμπόρους (μεταξύ των οποίων ο Γρ. Μπαλτάς που θα δούμε αργότερα την τύχη του) . Είναι από την ενότητα που ο συγγραφέας ασχολείται με τους οικονομικούς συνεργάτες των Γερμανών ναζί. Εδώ, η ομάδα των οικονομικών συνεργατών προμηθεύει μεγάλες ποσότητες ξυλείας, προϊόν παράνομης υλοτομίας, τα κατοχικά στρατεύματα για οχυρωματικά έργα, στρατιωτικά καταλύματα, ναυπηγικές εργασίες και καύσιμη ύλη. Οι Γερμανοί χορηγούσαν απευθείας, χωρίς διαγωνισμό, άδειες για υλοτομία σε Έλληνες εργολάβους – προμηθευτές τους. «Μόνο στα Ειδικά Δικαστήρια της Αθήνας και του Πειραιά πραγματοποιήθηκαν τουλάχιστον 30 δίκες για παράνομη υλοτομία, γεγονός που καταδεικνύει, πέρα από την οικονομική, την τεράστια οικολογική καταστροφή που προκλήθηκε από τη σαρωτική υλοτόμηση των δασών της Αττικής. Σύμφωνα με την επίσημη μεταπολεμική εκτίμηση, στα χρόνια της Κατοχής η υλοτομία εξαφάνισε το 75% των δασών της Αττικής» αναφέρει ο συγγραφέας – ιστορικός.

Γ. Πρακτικές – πρόδρομοι σημερινών νομοθετικών ρυθμίσεων

Το οικονομικό και οικολογικό έγκλημα της υλοτόμησης του 75% των δασών της Αττικής δεν στηρίχτηκε μόνο στη βία των όπλων των κατοχικών δυνάμεων. Οι Γερμανοί κατακτητές είχαν και την δυνατότητα να εγκαταστήσουν τη δική τους κατοχική γραφειοκρατία με την ευκαιρία που τους προσέφεραν πρόθυμα οι κατοχικές κυβερνήσεις Τσολάκογλου, Λογοθετόπουλου και Ράλλη, σε χρονολογική σειρά. Οι κυβερνήσεις αυτές φρόντισαν να καλύψουν και νομοθετικά τα εγκλήματα αυτά των Γερμανών και των συνεργατών τους.  Έτσι στο άρθρο 2 του νομοθετικού διατάγματος (ΝΔ ΦΕΚ217/28-8-1942 τ.Α’  περί εκμεταλλεύσεως των δασών και διαθέσεως των δασικών προϊόντων) αναφέρεται -για τις ανάγκες των στρατευμάτων κατοχής το Υπουργείο Γεωργίας, «κατόπιν συνεννοήσεως μετά Γερμανοϊταλικής επιτροπής» καθόριζε ποια δάση μπορούν να υλοτομηθούν, την ποσότητα ξυλείας προς υλοτόμηση και τον τρόπο εκμεταλλεύσεως της. Έτσι οι υπάλληλοι του Υπουργείου δεν είχαν καμία ισχύ επιβολής της εκτίμησης ή της άποψης τους. Γερμανοί και Ιταλοί, μέσω Ελλήνων εργολάβων, υλοτομούσαν  όποια δάση και σε όποια έκταση αυτοί επιθυμούσαν. Μάλιστα το διάταγμα όριζε πως για την εκμετάλλευση από τις δυνάμεις κατοχής «επιτρέπεται η παρέκκλισις από της κειμένης νομοθεσίας».

Το άρθρο 2 του ΝΔ 1690/1942 από το ΦΕΚ 217/28-8-1942 τ.Α’ (βλ. σύνδεσμο παραπάνω)

Τακτοποιημένοι -όπως θα λέγαμε σήμερα- και νομοθετικά, οι οικονομικοί συνεργάτες των κατοχικών δυνάμεων, πέρα από τα στρέμματα που εκτιμώνται πως υλοτομήθηκαν στο ανατολικό Πεντελικό με επίκεντρο το Πικέρμι, έδρασαν αποψιλώνοντας δάση σε Νέα Ερυθραία, μονή Πεντέλης, Σταμάτα, Σπάτα, Μπογιάτι (Αγ. Στέφανο), Καλέτζι, Μαραθώνα, Βουλιαγμένη, Γλυφάδα, Βάρκιζα, Καβούρι και αλλού. Άλλωστε όπως είδαμε και προηγουμένως,  η μεταπολεμική εκτίμηση αναφέρει πως υλοτομήθηκε το 75% των δασών της Αττικής.

Οι καταστροφικές επεμβάσεις στα δάση της Αττικής κατά την κατοχική περίοδο ήρθαν να συμπληρώσουν και τις εντατικές υλοτομίες που γίνονταν και από τον κατεχόμενο πληθυσμό για τις ανάγκες του κυρίως σε καυσόξυλα και την επιβίωση του, ειδικά τον πρώτο εξαιρετικά φονικό χειμώνα του 1941-1942, μέσα στον οποίο κορυφώθηκε και η πείνα από την αρπαγή των τροφίμων* για την «εξυπηρέτηση» των στρατών κατοχής και των τμημάτων τους που βρίσκονταν σε εμπόλεμες ακόμα ζώνες αλλά και λόγω της δράσης των κάθε λογής ντόπιων συνεργατών – μαυραγοριτών. Οι εκτιμήσεις όμως και τα νούμερα που δημοσιεύτηκαν δείχνουν πως η ασύγκριτα μεγαλύτερη καταστροφή των Αττικών δασών, συντελέστηκε από τους συνεργάτες των κατοχικών δυνάμεων μέσω των εργολάβων και των εμπόρων συνεργατών τους, υπό την κάλυψη των κυβερνήσεων δωσίλογων.

Δ. Η μεταπολεμική απονομή δικαιοσύνης

Όπως ξέρουμε από την Ιστορία, οι συνεργάτες των κατακτητών, μετά την απελευθέρωση, δεν τιμωρήθηκαν και σε όσους ελάχιστους απαγγέλθηκαν ποινές αυτές ήταν ελάχιστες. Για το θέμα υπάρχει πια πλούσια βιβλιογραφία, βασισμένη στα αρχεία των Ειδικών Δικαστηρίων που ακολούθησαν την Κατοχή και τα οποία βρίσκονται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (στην περίπτωση μας ο Μ. Χαραλαμπίδης ας παραπέμπει στο στοιχείο ΓΑΚ-ΚΥ-ΕΔΑ, πρακτικά 1201/17-6-1946 και 1478-1481/10-11/9/1946).  Για τις παράνομες υλοτομίες που αναφέρουμε εδώ, κατηγορήθηκαν 7 (επτά) άτομα. Στο δικαστήριο παρουσιάστηκαν μόνο 3 (τρείς). Οι δύο αθωώθηκαν ενώ ο τρίτος καταδικάστηκε σε 4 (τέσσερα) χρόνια φυλακή. Από τους 4 απόντες, οι δύο είχαν σκοτωθεί στα Δεκεμβριανά. Αυτοί ήταν: Ο βιομήχανος Χαρίλαος Πεζάς που αν και υπόδικος βρέθηκε να πολεμά μαζί με χωροφύλακες κατά του ΕΛΑΣ, στην υπεράσπιση του κτιρίου της Γενικής Ασφάλειας στην οδό Στουρνάρη. Εκεί τραυματίστηκε και πέθανε αργότερα στις 19/1/1945 στον Ερυθρό Σταυρό.

Αστυνομικά Χρονικά 1-2-1958 σελ. 5482: 'Η μεγάλη μάχη τής 5ης Δεκεμβρίου 1944 και ή ήττα των κομμουνιστών'.

Ο άλλος απών από τη δίκη, ο έμπορος Γρηγόριος Μπαλτάς βρέθηκε ανάμεσα στους εκτελεσμένους του Περιστερίου μετά τη λήξη των Δεκεμβριανών.

Η απονομή δικαιοσύνης λοιπόν τελικά περιορίστηκε στην τετραετή φυλάκιση ενός από τους 7 κατηγορούμενους για την καταστροφή του 75% των Αττικών δασών (και όχι μόνο)

Ε. Η κληρονομιά της  «κατά παρέκκλιση» καταστροφής των Αττικών δασών και της ατιμωρησίας

Τα δάση είναι πλουτοπαραγωγική πηγή για μία χώρα. Εκτός από την ξυλεία (τεχνική, πελεκητή, καυσόξυλα) και τους καρπούς του (κάστανα, καρύδια, κούμαρα, βότανα κάποτε και  θηράματα κλπ) είναι το κύριο σύστημα συγκράτησης, εξυγίανσης και απορρόφησης των ομβρίων υδάτων, της προστασίας από τη διάβρωση και της υποστήριξης της κατείσδυσης τους προς τον υδροφόρο ορίζοντα, άρα και την αποθήκευση πολύτιμου, γλυκού νερού. Επιπλέον προσφέρει υγεία και αναψυχή στον πληθυσμό, παραδασόβιο ή μη.

Στα χρόνια που ακολούθησαν την απελευθέρωση, με τις  πολιτικές - κοινωνικές αλλαγές και τις αλλαγές της οικονομικής δραστηριότητας στη χώρα, το δάσος έγινε ανεπιθύμητο αφού καταλάμβανε επιφάνειες γης υψηλής οικονομικής αξίας. Προϋπόθεση της οικονομικής εκμετάλλευσης της ήταν το να φύγει το ανεπιθύμητο δάσος προκειμένου να προχωρήσει η οικοπεδική αξιοποίηση της γης. Και έτσι έγινε. Οι ρυθμίσεις της κατά παρέκκλιση απόληψης ξυλείας στην Κατοχή εφαρμόστηκαν λίγο ως πολύ, αρκετά χρόνια μετά για την κατά παρέκκλιση οικοπεδοποίηση και δόμηση της δασικής γης. Τουλάχιστον αυτό αντιλαμβάνεται όποιος αποπειράται να ασχοληθεί σοβαρότερα με την πορεία που οδήγησε  στη σημερινή θλιβερή κατάσταση της Αττικής.

Μπορεί το νομοθετικό διάταγμα 1690/1942 του Τσολάκογλου να καταργήθηκε αλλά το πνεύμα του έμεινε ζωντανό σε ό,τι αφορά τη νομοθεσία που διέπει τις αλλαγές χρήσεων γης που ακολούθησαν αρκετές δεκαετίες μετά. Επιβιώσεις του πνεύματος της «κατά παρέκκλιση» παρανομίας  βρίσκει κανείς  στη «νομιμοποιημένη» δόμηση σε παρόδια οικόπεδα, η στην τετραστρεματία παλαιότερα αλλά και  στο νόμο για τις οικιστικές πυκνώσεις σε δάση και δασικές εκτάσεις, για να έρθουμε πιο κοντά στο σήμερα.

Αλλά δεν μπορούμε να συγκρίνουμε τις εποχές και τις συνθήκες μεταξύ τους. Μόνο τη νοοτροπία, το πνεύμα και τον τελικό στόχο των «κατά παρέκκλίση» επεμβάσεων στα δάση, που ήταν και παραμένει το κέρδος των «παρεκκλίνοντων». Όπως παραμένει ζωντανή και η διαρκής ατιμωρησία τους.

Πηγές:

ΟΙ ΔΩΣΙΛΟΓΟΙ, Μενέλαος Χαραλαμπίδης, ΑΘΗΝΑ 2023, εκδόσεις Αλεξάνδρεια

ΔΙΚΕΣ ΤΩΝ ΔΩΣΙΛΟΓΩΝ, Δημήτρης Κουσουρής, ΑΘΗΝΑ 2014, εκδόσεις ΠΟΛΙΣ

ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ τ. 113, 1/2/1958 (για την τύχη του Χ. Πεζά)

*Στη συμβολή του "στρατηγού" Καβράκου στην επιβολή της πείνας στον ελληνικό λαό, με την υποχρεωτική συγκέντρωση της παραγωγής σιτηρών από την ελεγχόμενη από τους κατακτητές Πανελλήνια Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών, έχουμε αναφερθεί και σε πρόσφατη ανάρτηση. Ο εκ των συνενόχων για την πείνα 1941-1942 τιμάται σήμερα με ονοματοδοσία δρόμου στο Πικέρμι