Ήταν Αύγουστος του 2020 όταν, τριγυρνώντας στα δρομάκια της Εξωγής, βρέθηκα έξω από το παλιό της καφενείο. Η ξεχαρβαλωμένη πόρτα του με προσκαλούσε να μπω μέσα και χωρίς να το σκεφτώ, τη δρασκέλισα και βρέθηκα μερικές δεκαετίες πίσω στο χρόνο. Αυτό όμως που μου κίνησε περισσότερο την προσοχή, ήταν μια μεγάλη αφίσα που απεικόνιζε το βόρειο ακρωτήρι της Ιθάκης και την περιοχή του Καθίσματος. Μια αφίσα που, όπως μπορούσα να εκτιμήσω, ήταν της δεκαετίας του ’90 και αναφερόταν σε ένα κάλεσμα του Δήμου Ιθάκης σχετικά με τις περιοχές Natura της Κεφαλονιάς και της Ιθάκης. Στις περιοχές αυτές συγκαταλέγεται και η συγκεκριμένη περιοχή που απεικόνιζε η αφίσα. Το ανατριχιαστικό με την συγκεκριμένη αφίσα ήταν πως βρισκόταν κολλημένη ακριβώς δίπλα από το παράθυρο του καφενείου, ένα παράθυρο από το οποίο έβλεπες ακριβώς αυτό που έδειχνε και η αφίσα. Τη μοναδικής ομορφιάς περιοχή του Πλατυνάμμου και του Καθίσματος. Ένα σήμα κατατεθέν του νησιού, μια από τις πιο πολυφωτογραφημένες γωνιές του. Από την αφίσα έβλεπα το παρελθόν και από το παράθυρο το παρόν. Και αυτό που μου έβλεπα από το παράθυρο δεν υπήρχε στην αφίσα και δε μου άρεσε καθόλου. Ένας μεγάλος δρόμος έκοβε το βουνό, ως εφιαλτικό προοίμιο της «ανάπτυξης» της περιοχής. Αυτή ακριβώς η εικόνα μου έδωσε το ερέθισμα να ασχοληθώ με το θέμα. Προσοχή όμως! Το άρθρο αυτό δεν προσφέρεται για τους οπαδούς της ισοπεδωτικής ανάπτυξης και για όσους θεωρούν πως οι επικριτές της ανάπτυξης αυτής θέλουν να μας πισωγυρίσουν στην εποχή των λυχναριών. Αυτοί, μπορούν να το προσπεράσουν. Και μια αξιοσημείωτη αναφορά: Μπήκα και φέτος, τον Απρίλη του 2022, στο παλιό καφενείο. Όλα ήταν όπως τα είχα βρει τότε. Το μόνο που έλειπε ήταν η συγκεκριμένη αφίσα

Η πρόσφατη επίσκεψή μας στην Πασχαλινή Ιθάκη, μας έδωσε την ευκαιρία να περιπλανηθούμε και να θαυμάσουμε για μια ακόμη φορά τις ομορφιές αυτού του ευλογημένου τόπου. Ενός τόπου που κατόρθωσε να γλιτώσει από το πρώτο κύμα που κατέστρεψε ανεπανόρθωτα πολλά νησιά, αυτό του μαζικού τουρισμού. Πράγματι, η Ιθάκη κατόρθωσε να γλιτώσει από τη λαίλαπα αυτή, καθώς το 1978 χαρακτηρίστηκε παραδοσιακός οικι­σμός με περιορισμούς στον αριθμό των ορόφων, την εμφάνιση και τον χρωματισμό των κτηρίων.

Και μπορεί, μεν, η Ιθάκη να σώθηκε από το πρώτο κύμα της «ανάπτυξης», κινδυνεύει όμως πολύ σοβαρά από το δεύτερο κύμα. Από τη νέα τάση που αναπτύσσεται ταχύτατα στην Ελλάδα και που είναι η δημιουργία τουριστικών δομών υψηλού επιπέδου για υψηλούς καλεσμένους. Για το σκοπό αυτό, μεγάλες εκτάσεις αγοράζονται, περιφράσσονται και λειτουργούν ως ανεξάρτητες επικράτειες εντός της περιοχής στην οποία ανήκουν. Οι πατρίκιοι θα απολαμβάνουν τουρισμό υψηλού επιπέδου, ενώ οι πληβείοι θα εισπράττουν στην καλύτερη περίπτωση κάποια ξεροκόμματα ίσα-ίσα για να μην ενοχλούν και για να κατηγορούν ως εχθρούς του λαού και του τόπου όσους δεν επιθυμούν ένα τέτοιο μέλλον

Το άρθρο αυτό αποτελεί συρραφή κειμένων που ανέβασα στον προσωπικό μου λογαριασμό στο facebook. Όπως ανέμενα, κάποια από αυτά τα κείμενα συνάντησαν αντιδράσεις από ανθρώπους που προσπαθούν να προωθήσουν τέτοια επιχειρηματικά σχέδια και οι οποίοι θεώρησαν πως έθιξα τη νομιμότητα των ενεργειών τους. Δεν πρόκειται όμως περί αυτού. Γνωρίζω άλλωστε πολύ καλά πως οι ανθρώπινοι νόμοι είναι ένα λάστιχο που, όσο πιο δυνατός είναι κάποιος, τόσο πιο πολύ μπορεί να το τεντώσει και να το φέρει στα μέτρα του. Γνωρίζω επίσης πως ό,τι είναι νόμιμο, δεν είναι απαραίτητα και ηθικό

Γι αυτό λοιπόν, ο προβληματισμός μου δεν έχει να κάνει να κάνει με τους ανθρώπινους νόμους, αλλά με κάτι πάνω από αυτούς. Έχει να κάνει με την υπέρβαση του μέτρου από τον άνθρωπο και την ύβρι που συντελείται εξαιτίας αυτού. Μια έννοια που απασχόλησε κατά κόρον τους αρχαίους τραγικούς ποιητές, αλλά φαίνεται πως δεν έχει θέση στον κόσμο του επελαύνοντος άκρατου καπιταλισμού και, ως εκ τούτου, δεν υπάρχουν οι θεοί που θα την τιμωρήσουν. Απομένει στον άνθρωπο, στον κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο, να καταγγέλλει την ύβρι και να την πολεμάει. Ακόμη κι αν ξέρει πως ο αγώνας είναι άνισος.

Ίσως όμως και να μην είναι. Πριν από λίγες μόλις ημέρες, το Σ.τ.Ε ακύρωσε  τις αποφάσεις έγκρισης περιβαλλοντικών όρων και παραχώρησης αιγιαλού για την ανέγερση πεντάστερου τουριστικού χωριού στην Ίο, σε ένα από τα πιο άθικτα τοπία στο Αιγαίο που μέχρι πρότινος δεν είχε γνωρίσει ανθρωπογενείς παρεμβάσεις και σε μια αναγνωρισμένου φυσικού κάλλους περιοχή – η οποία μάλιστα αποτελεί σήμα κατατεθέν για την Ιο. Βέβαια για να συμβούν όλα αυτά, χρειάστηκαν κινητοποιήσεις και προσφυγές κατοίκων και περιβαλλοντικών φορέων.

Ας αφήσουμε όμως την Ίο και ας επιστρέψουμε στην Ιθάκη

Κάθισμα Ιθάκης. Πάνω από τον επιβλητικό κόλπο των Αφαλών και δίπλα από την μοναδικής ομορφιάς παραλία του Πλατυνάμμου. Μια στέρνα, ένα πανέμορφο απομεινάρι μιας άλλης εποχής, στέκει ακόμη εκεί, τρανό δείγμα λαϊκής αρχιτεκτονικής, εναρμονισμένο απόλυτα με το περιβάλλον. Η φτωχική γη που ποτιζόταν από τη στέρνα, σιγά-σιγά εγκαταλείφθηκε και, χωρίς να το πολυκαταλάβει κανείς, βρέθηκε στα χέρια ενός ανδρός. (Από τις αντιδράσεις που σήκωσε η ανάρτηση αυτή, μάθαμε πως δεν είναι μόνο ένας ο άντρας. Ίσως είναι δύο). Από εργαλείο ζωής που έτρεφε κάποτε δεκάδες οικογένειες, μετατράπηκε σε επιχειρηματικό προϊόν. Το εμβληματικό Κάθισμα και μια πλαγιά βουνού έχουν αρχίσει να σκάβονται και είναι έτοιμα να θυσιαστούν στο βωμό του κέρδους και της ανθρώπινης πλεονεξίας. Ευτυχώς για την Περσεφόνη, κατά τις προτροπές του Νίκου Γκάτσου, εδώ και πολλές δεκαετίες κοιμάται στην αγκαλιά της Γης και δεν βλέπει τις ασχήμιες και την ασέβεια των ανθρώπων

Ηλιοβασίλεμα από την Παναγιά στη Σκάλα, πάνω από τον κόλπο των Αφαλών. Πρόκειται για ένα από τα λίγα μέρη στην Ιθάκη, από όπου μπορεί κανείς να απολαύσει το ηλιοβασίλεμα σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια. Στο συγκεκριμένο ύψωμα, μπορεί κάποιος να ανέβει περπατώντας πάνω σε τσιμεντόδρομο, από το χωριό των Αγίων Σαράντα. Είκοσι λεπτά περίπου διαρκεί η ανάβαση. Όποιος όμως θέλει να ανέβει με αυτοκίνητο, πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός. Ο δρόμος, φτιαγμένος εδώ και πάνω από σαράντα χρόνια, για να καλύπτει υπαρκτές- ακόμη και σήμερα- αγροτικές ανάγκες των κατοίκων της περιοχής, βρίσκεται από την αρχή της κατασκευής του σε μια μόνιμα απαράδεκτη κατάσταση. Στενός, κακοσυντηρημένος και επικίνδυνος, χωρίς μπάρες ασφαλείας πάνω από τους γκρεμούς , ο οδηγός παρακαλεί να μην διασταυρωθεί με άλλο αυτοκίνητο. Την ίδια στιγμή όμως, λίγα μέτρα πιο κάτω, ένας ιδιώτης ξεκοιλιάζει το βουνό και ανοίγει έναν ιδιωτικό δρόμο-λεωφόρο για προσδοκώμενα κέρδη. Από τη μια αγανακτείς για την ανικανότητα του κράτους να παρέχει στοιχειώδεις υποδομές και ασφάλεια στους πολίτες του και από την άλλη συνειδητοποιείς ότι το χρήμα είναι αυτό που κινεί τα πάντα. Και όλα αυτά, φωτογραφίζοντας ένα υπέροχο ηλιοβασίλεμα

Η υπέροχη παραλία του Ποντικού, στη νότια γωνία του Καθίσματος. Όσοι περπατούν στα βουνά της Ιθάκης, και δη της Βόρειας, γνωρίζουν πως υπάρχει ακόμη ένα μονοπάτι που οδηγεί στην παραλία αυτή και με λίγη προσοχή μπορούν να κατεβούν και να απολαύσουν ένα μπάνιο στα υπέροχα νερά αυτής της μαγευτικής αμμουδιάς. Παλιότερα, υπήρχαν και άλλα μονοπάτια στη γύρω περιοχή, που οδηγούσαν το ένα στη βόρεια παραλία του Καθίσματος και το άλλο στη μεγάλη παραλία του Πλατυνάμμου. Με την εγκατάλειψη της γης από τους καλλιεργητές, αυτά τα μονοπάτια έχουν κλείσει. Αυτό όμως που οδηγεί στην παραλία του Ποντικού υπάρχει ακόμη. Για πόσο όμως θα υπάρχει; Ήδη η πρόσβαση σε αυτό έχει διακοπεί μέσω περίφραξης. Θέλουμε να ελπίζουμε πως ο νέος μεγαλοϊδιοκτήτης του Καθίσματος και της ευρύτερης περιοχής, θα σεβαστεί το νόμιμο δικαίωμα των πολιτών να έχουν πρόσβαση στις παραλίες και θα φροντίσει για την ομαλή τους πρόσβαση στην υπέροχη παραλία του Ποντικού. Καλό θα ήταν να ενδιαφερθεί για το θέμα και ο Δήμος Ιθάκης και να εντάξει το μονοπάτι αυτό στο μεγάλο δίκτυο μονοπατιών που συντηρεί. Είναι βέβαιο πως αυτό θα είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και πιο εξωτικά.

Μάρμακας Ιθάκης. Απομεινάρια από αγροτόσπιτα αιώνων. Σε κάποιο άλλο σύμπαν, τα σπιτάκια αυτά θα μπορούσαν να αγοραστούν από το Δήμο, να αναστηλωθούν και να αποτελέσουν ένα Μουσείο Λαϊκής Παράδοσης. Στο δικό μας σύμπαν όμως, αυτό δεν πρόκειται να γίνει. Μόνο οι επενδυτές έχουν λόγο στο σύμπαν αυτό και μόνο η προοπτική κέρδους κινεί διαδικασίες. Στην αγροτική αυτή περιοχή της Ιθάκης, ένας από τους πιο γνωστούς εφοπλιστές αγοράζει μεθοδικά κομμάτι-κομμάτι την εγκαταλελλειμένη προγονική γη, προετοιμάζοντας την «ανάπτυξη». Το μέλλον είναι λίγο-πολύ γνωστό στους υποψιασμένους. Η γη θα περιφραχτεί και θα δημιουργηθεί μια κλειστή επικράτεια εντός του νησιού. Οι επιχειρηματικές δραστηριότητες θα φτάνουν μέχρι τη θάλασσα με εγκαταστάσεις υποδοχής πολυτελών σκαφών και δημιουργία de facto ιδιωτικών παραλιών. Για τους πατρικίους προετοιμάζεται τουρισμός υψηλού επιπέδου, ενώ στους πληβείους στην καλύτερη περίπτωση θα πεταχτούν κάποια ξεροκόμματα ίσα-ίσα για να μην ενοχλούν και για να κατηγορούν ως εχθρούς του λαού και του τόπου όσους δεν επιθυμούν ένα τέτοιο μέλλον

Άγιοι Σαράντα Ιθάκης. Μπορεί τα αρπακτικά και οι αμετροεπείς να προσπαθούν να σαρώσουν τα πάντα, καμουφλάροντας τη βουλημία τους πίσω από την επίκληση μιας ψευδεπίγραφης ανάπτυξης, υπάρχουν όμως και κάποιοι άλλοι, που έχουν οσμιστεί το πραγματικό νόημα της ζωής. Αυτούς τους ανθρώπους δεν θα τους συναντήσεις στα πρώτα τραπέζια. Ούτε θα τους ακούσεις να φωνάζουν. Ούτε θα τους δεις να μετέχουν στα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Οι άνθρωποι αυτοί θα κάθονται παράμερα, πίσω από τα φώτα και μακριά από το θόρυβο. Ευγενείς, λιτοί, χαμογελαστοί, καλαίσθητοι και πλήρεις, θα κάνουν πλάκα με την ανθρώπινη ματαιοδοξία. Μπορεί αυτοί οι άνθρωποι να μην είναι αυτοί που κινούν την ανθρώπινη ιστορία, τους ευχαριστούμε όμως που ομορφαίνουν τη ζωή μας.

Ανωγή Ιθάκης. Ένας ερειπωμένος μεσαιωνικός οικισμός - η Παλιά Ανωγή όπως ονομάζεται - επιμένει ακόμη να στέκει, σε πείσμα της εγκατάλειψης, αγναντεύοντας το πέλαγος. Η θέα μαγική. Λευκάδα, Μεγανήσι, Αρκούδι, Κάλαμος, Καστός, Άτοκος, ακτές Αιτωλοακαρνανίας ξεδιπλώνονται μαγευτικά μπροστά μας. Το τοπίο υποβλητικό, ειδικά την ώρα αυτή, λίγο πριν δύσει ο ήλιος. Ο ουρανός βάφεται με απίστευτα χρώματα. Οι σκέψεις φτερουγίζουν. Η μελαγχολία παραμονεύει. Δέος από το σάρωμα που προκαλεί ο χρόνος, δέος όμως και από την ομορφιά της φύσης που έχεις μπροστά στα μάτια σου. Δέος για την ίδια τη ζωή