Ποιο είναι το ζητούμενο της γενικής παιδείας; Η στοιχειώδης μόρφωση των ανθρώπων. Πάει να πει η αφομοίωση & εμπέδωση βασικών εννοιών-γνώσεων-συμπεριφορών που διακρίνουν έναν «πολιτισμένο» άνθρωπο.

Η ελληνική παιδεία ασθενεί. Βαρέως. Είναι η μόνη; Όχι, το πρόβλημα είναι παγκόσμιο. Όπως και πολλά άλλα προβλήματα που δεν περιορίζονται σε έναν εθνικό χώρο, αλλά οι ιδιομορφίες του κάθε χώρου-χώρας δίνουν μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία στο κάθε πρόβλημα. Στην περίπτωσή μας, λόγου χάρη, για ιστορικούς-κοινωνιολογικούς λόγους, παραμένει ακόμα ακμαίο το σφιχταγκάλιασμα θρησκείας & παιδείας – α ναι, έχουμε πια 21ο αιώνα, για να μην ξεχνιόμαστε. Παρά τις άπειρες ένδοξες «εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις», όπου ο κάθε υπουργός κάθε νέας κυβέρνησης ακυρώνει ό,τι έκαναν οι προηγούμενοι, τα βασικά κενά της παιδείας μας, που βγάζουν μάτι, παραμένουν και συμπυκνώνονται στα ακόλουθα:

1. ΕΛΛΕΙΨΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ. Σε έναν κόσμο που κινδυνεύει να αφανιστεί σε ελάχιστα χρόνια λόγω ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, το ελληνικό σχολείο μαθαίνει μόνο στους μαθητές δημοτικού κάτι ψιλά περί ανακύκλωσης. Αυτά. Τίποτα άλλο!!!

Η περιβαλλοντική αγωγή είναι μια σύνθεση από πολλά μαθήματα, όπως Βιολογία, Φυσική, Χημεία, Γεωγραφία. Είναι όλα αυτά μαζί και πολλά παραπάνω. Ωστόσο, έγκειται στην οικολογική ευαισθησία του κάθε δασκάλου ή καθηγητή να μιλήσει στα παιδιά για το περιβάλλον. Οι μαθητές κάθε ηλικίας καταναλώνουν απερίσκεπτα πλαστικά μιας χρήσης κάθε μέρα (ποτηράκια, σακουλάκια, καλαμάκια) και κανείς δε βρίσκεται να τους μιλήσει γι’ αυτό. Οι πυρκαγιές και οι πλημμύρες θα μας ρημάζουν κάθε χρόνο, η στάθμη της θάλασσας θα ανεβαίνει, τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα κάνουν πάρτι, εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο θα ξεριζώνονται από τα μέρη τους προς το άγνωστο, και την ίδια ώρα το ελληνικό σχολείο θα επιμένει στον αυτισμό του.

2. ΕΛΛΕΙΨΗ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ. Η χώρα μας έρχεται τρίτη παγκοσμίως σε υπέρβαρα & παχύσαρκα παιδιά! Μα πώς; Δεν είμαστε η χώρα της περίφημης μεσογειακής διατροφής;

Ήμασταν. Δεν είμαστε πια. Τα αγγελούδια μας μεγαλώνουν με τόνους junk-food, άφθονη ζάχαρη & αλάτι, μπόλικο κρέας, ελάχιστα λαχανικά & φρούτα. Από κανένα σπίτι δε λείπουν τα αναψυκτικά τύπου cola και τα σχετικά σνακς από λευκό αλεύρι. Η ανταμοιβή για καλούς βαθμούς είναι συχνότατα σουβλάκια. Η κατάσταση χειροτερεύει τραγικά με την έλλειψη κίνησης των παιδιών. Παρκαρισμένα 6 ώρες κάθε πρωί στα σχολικά θρανία, θα γυρίσουν σπίτι κουρασμένα και πεινασμένα για να ξαναπαρκάρουν για το διάβασμα του σχολείου στο σπίτι ή σε κάποιο φροντιστήριο. Όταν όλα αυτά θα έχουν τελειώσει, απόγευμα ή βράδυ, η διασκέδασή τους θα είναι πιθανότατα ένα τάμπλετ ή μια άλλη οθόνη. Η ακινησία είναι ο κανόνας, η κίνηση & το παιχνίδι η εξαίρεση. Μεγαλώνει δίπλα μας, με τις ευλογίες μας, μια γενιά υποψήφιων διαβητικών, υπερτασικών, καρδιοπαθών, νεφροπαθών, νευρωτικών ενηλίκων. Δεν θα έπρεπε να υπάρχει στα σχολεία μάθημα Διατροφολογίας ή τέλος πάντων, μάθημα περί υγείας, όπου τα παιδιά να μαθαίνουν βασικά πράγματα για τη διατήρηση της υγείας τους; (Εδώ δε γεννήθηκε ο Ιπποκράτης ή κάνω λάθος, που έλεγε «Κάλλιον προλαμβάνειν παρά θεραπεύειν»; Στο όνομά του δεν ορκίζονται οι νέοι πτυχιούχοι γιατροί;)

3. ΕΛΛΕΙΨΗ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ. Το προαναφερθέν σφιχταγκάλιασμα ελληνικού σχολείου & ελληνικής ορθόδοξης εκκλησίας (μιας ιδιαίτερα συντηρητικής εκκλησίας) έχει ένα σοβαρότατο αντίκτυπο στο θέμα της σεξουαλικής αγωγής & γενικά των σεξουαλικών σχέσεων. Από τη στιγμή που η ελληνική εκκλησία καταδικάζει τις προγαμιαίες σχέσεις, τα υπόλοιπα έπονται ως λογική ακολουθία. Μπορούμε να συμπυκνώσουμε τη στάση του ελληνικού σχολείου σε αυτά τα ευαίσθητα θέματα με μια λέξη: Αποσιώπηση. Την ίδια ώρα διάφορες στατιστικές δείχνουν ότι οι έφηβοι/ες στην πλειοψηφία τους έχουν την πρώτη ερωτική επαφή γύρω στα 13 τους χρόνια. Μπορεί κανείς να φανταστεί ότι αν το σχολείο δε λέει λέξη για όλα αυτά τα θέματα και οι γονείς δεν ξέρουν παρομοίως πώς να τα χειριστούν, η κατάληξη είναι ότι η βασική ενημέρωση που αντλούν τα παιδιά, σε αφθονία μάλιστα, είναι από τα πορνο-σάιτ στο ίντερνετ. Προφανώς τα πορνο-σάιτ δεν είναι ο πιο κατάλληλος δάσκαλος για τις ευαίσθητες αυτές ηλικίες. Πολλές είναι οι συνέπειες αυτής της στρεβλής εξέλιξης. Μια απ’ αυτές είναι η υιοθέτηση λάθος προτύπων που αφορούν εμφάνιση, συμπεριφορά, κλπ. Μια ακόμη χειρότερη είναι η έλλειψη προφυλάξεων στο σεξ (π.χ. προφυλακτικό) με αποτέλεσμα γύρω στις 30.000 εκτρώσεις κάθε χρόνο από κοπέλες κάτω των 16 (!). Κατά τα άλλα η εκκλησία θέλει να καθιερώσει τη μέρα του αγέννητου παιδιού, τη στιγμή που η πριμοδοτούμενη από αυτήν άγνοια οδηγεί τα κορίτσια αναγκαστικά στην έκτρωση. Το μάθημα της Σεξουαλικής αγωγής είναι απόλυτα απαραίτητο να μπει στο σχολείο, αν θέλουμε να είμαστε σύγχρονη δυτική κοινωνία και, αν επίσης θέλουμε, τα σχολεία μας να βγάζουν ψυχικά, διανοητικά, σωματικά ολοκληρωμένους ανθρώπους - και όχι καταπιεσμένους, νευρωτικούς, εν δυνάμει εγκληματίες.

4. ΕΛΛΕΙΨΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ. Τα παιδιά μας πλέον ψηφίζουν στα 17 τους. Ασκούν ένα από τα πιο θεμελιώδη δικαιώματα-υποχρεώσεις του πολίτη, που σηματοδοτεί και το πέρασμά τους στην ηλικία της ωριμότητας. Όλα αυτά θεωρητικά βέβαια. Πώς είναι δυνατόν, με τι κριτήρια μπορεί ένας νέος να αποφασίσει τι θα ψηφίσει, όταν δεν ξέρει πού παν τα τέσσερα; Όταν είναι εκτός διδακτέας ύλης ο Β’ παγκόσμιος πόλεμος; Όταν δεν διδάσκεται για το ναζισμό, το φασισμό, για το ολοκαύτωμα των εβραίων, για την ατομική βόμβα στη Χιροσίμα; Το τεράστιο κενό στη διδασκαλία της νεώτερης ιστορίας έχει άμεσο αντίκτυπο στην ατελή διαμόρφωση της πολιτικής συνείδησης των νέων. Δεν είναι λίγοι οι νέοι που ψήφισαν Χρυσή Αυγή για χαβαλέ ή γιατί απλά τους πέρασαν για σκληρούς τύπους. Τα σχετικά γκάλοπ σε κεντρικούς δρόμους της πρωτεύουσας που δείχνουν 19 στους 20 νέους να γνωρίζουν καλά για τα next top model, αλλά να αγνοούν εκκωφαντικά εθνικές-κοινωνικές επετείους, καταγράφουν επίσης το μέγεθος του προβλήματος. (Είναι αλήθεια βέβαια, ότι στη μεταμνημονιακή Ελλάδα το πολιτικό σύστημα δεν επιθυμεί ενεργούς πολίτες αλλά πειθήνιους σκλάβους των 500 €…)

5. ΕΛΛΕΙΨΗ ΟΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ. Τα παιδιά μας πλέον όχι μόνο ψηφίζουν στα 17 τους αλλά τους επιτρέπεται να βγάλουν και δίπλωμα οδήγησης. Η πολιτική του νεοελληνικού κράτους στα θέματα οδικής αγωγής συμπυκνώνεται στη φράση: «Μην τρομάζετε τον κόσμο με εικόνες & ειδήσεις από αυτοκινητιστικά ατυχήματα, αφήστε τους να απολαύσουν την οδήγηση!» Πίσω απ’ αυτή τη φράση βέβαια, κρύβονται οι πωλήσεις αυτοκινήτων που πρέπει να παραμένουν σε κάθε περίπτωση ακμαίες. Ο έλληνας και το αμάξι του είναι αυτοκόλλητοι. Οι στατιστικές όμως έχουν άλλη γνώμη γι’ αυτή τη σχέση αγάπης. Είμαστε στην πρώτη πεντάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε θανάτους και αναπηρίες από αυτοκινητιστικά. Φυσικά δε φταίνε μόνο οι κακοί δρόμοι. Φταίει και η νοοτροπία των ελλήνων, δε βάζουμε κράνος, δε φοράμε ζώνη, οδηγούμε και μιλάμε στο κινητό, παραβιάζουμε κόκκινα φανάρια, οδηγούμε μεθυσμένοι, θεωρούμε μαγκιά να κάνουμε ταυτόχρονα πολλά πράγματα αντί να εστιάζουμε την προσοχή μας στο τιμόνι. Οι δρόμοι μας, σε πόλεις, χωριά και εθνικές οδούς είναι γεμάτοι με μικρά εικονοστάσια γεμάτα από φωτογραφίες αδικοχαμένων και τα καντηλάκια τους. (Παρ’ όλη την πρωτιά μας όμως σε αναπηρίες από οδικά ατυχήματα, σπανίως βλέπουμε να κυκλοφορούν στους δρόμους των πόλεών μας αναπηρικά αμαξίδια! Άλλη πληγή αυτή, ο εγκλωβισμός στους τέσσερις τοίχους των ΑμέΑ…) Δεν είναι η «κακιά στιγμή» που θα φέρει το ατύχημα. Είναι η ολοκληρωτική έλλειψη οδικής αγωγής από τη μικρή ηλικία -αυτό περιλαμβάνει και πεζούς, ποδηλάτες, κλπ.

6. ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ. Τα παιδιά φτάνουν στην Γ λυκείου, στο κατώφλι τω ν διαβόητων πανελληνίων εξετάσεων, χωρίς συνήθως να έχουν ιδέα τι θα ήθελαν να κάνουν στη ζωή τους – κάποια παιδιά έχουν μια γενική ιδέα για το τι δε θα ήθελαν, λίγα παιδιά έχουν αποφασίσει πραγματικά. Στο πρόγραμμα διδασκαλίας θεωρητικά υπάρχει το μάθημα Σ.Ε.Π. (στοιχεία επαγγελματικού προσανατολισμού). Στην πράξη το μάθημα αυτό ποτέ δε γίνεται – συνήθως είναι ώρα κενή ή γίνονται άλλα μαθήματα αντ’ αυτού. Το φαντάζεστε; Εκεί που θάπρεπε να δοθεί βάρος ώστε από τη μικρή ακόμα ηλικία ένας άνθρωπος να συνειδητοποιεί τις φυσικές του κλίσεις και να τις ακολουθεί, υπάρχει το …κενό. Θεωρείται γενικά ταμπού στην ελληνική κοινωνία το να μη δώσει το παιδί πανελλήνιες. Κανείς δε ρωτάει πραγματικά τα παιδιά τι θέλουν. Παρουσιάζεται ένας μονόδρομος, αυτός της εισαγωγής σε μια σχολή , ως συνταγή επιτυχίας στη ζωή. Λες και όλο το πρόβλημα είναι να μπεις σε μια σχολή και όχι να βγεις. Λες και το να σπουδάσεις μια επιστήμη είναι περίπατος και όχι κατάθεση ψυχής και ζωής. Λες και είναι υποχρεωτικό όλοι οι άνθρωποι να γίνουν επιστήμονες, δεν υπάρχουν δεκάδες μη επιστημονικά επαγγέλματα… Τα παιδιά αφού δώσουν πανελλήνιες, έρχονται για πρώτη φορά αντιμέτωπα με τη συμπλήρωση του μηχανογραφικού δελτίου που θα τα οδηγήσει στην επιτυχημένη επιλογή σχολής. Το αποτέλεσμα πάρα πολλές φορές είναι μια κακή επιλογή, μια άχαρη και επίπονη φοιτητική ζωή, με μπόλικο άγχος, αντιγραφή & σκονάκια στις εξεταστικές περιόδους, άσκοπη κατανάλωση ενέργειας για μια σχολή που δεν τους αρέσει. Και στη συνέχεια έχουμε ανθρώπους κουρασμένους πριν την ώρα τους, σε επαγγέλματα που ακολουθούν μοιρολατρικά, μια ζωή εξαρχής λάθος, μιας και η σωστή καθοδήγηση δεν δόθηκε την ώρα που έπρεπε.

7. ΕΛΛΕΙΨΗ ΓΝΩΣΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. Πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι ό ένας στους δύο έφηβους είναι «λειτουργικά αναλφάβητος»! Τη δεκαετία του ΄70, όταν καταργήθηκε η καθαρεύουσα, όλοι σχεδόν πιστέψαμε ότι μπαίναμε σε μια νέα περίοδο, όπου η διγλωσσία δε θα τυραννούσε πια τον κόσμο και οι άνθρωποι θα έβγαιναν από το ελληνικό σχολείο πιο μορφωμένοι και λιγότερο ταλαιπωρημένοι. Αμ δε… Σταδιακά οι νέοι άνθρωποι άρχισαν να χάνουν την ικανότητα έκφρασης, τόσο στο γραπτό λόγο όσο και στον προφορικό. Η κατάσταση επιδεινώθηκε την τελευταία δεκαετία με την επέλαση της τεχνολογίας, τα σμάρτφόουνς, τα γκρίκλις, τα σύντομα γραπτά μηνύματα, την αντικατάσταση των βιβλίων από οθόνες, την κυριαρχία της εικόνας σε βάρος του έναρθρου λόγου. Η γλώσσα από ύψιστο εργαλείο έκφρασης κατάντησε ένα συνονθύλευμα από ήχους και φθόγγους στα στόματα βαρετών φιλολόγων που δεν γνωρίζουν και δε μπορούν να μεταδώσουν την αγάπη και την ομορφιά της γλώσσας (τα γκράφιτι των πιτσιρικάδων που «κοσμούν» τους τοίχους της Αθήνας απεικονίζουν το χάος, την παρακμή, την ασχήμια). Αμαθείς δημοσιογράφοι ολοκληρώνουν το τοπίο, βομβαρδίζοντας τους πολίτες με ωκεανούς τυποποιημένων λέξεων & εκφράσεων. Η λογοτεχνία και η ποίηση εξόριστες. Η φτωχοποίηση της γλώσσας είναι μια βραδυφλεγής βόμβα για μια κοινωνία, ένας καρκινικός όγκος που εξελίσσεται σταθερά και καταβροχθίζει τη συνθετική, δημιουργική, φαντασιακή ικανότητα του ανθρώπινου μυαλού. Η ανθρώπινη πνευματικότητα χωρίς τις λέξεις καταρρέει. Το ελληνικό σχολείο φέρει τεράστια ευθύνη γι’ αυτήν την κατάντια.

8. ΕΛΛΕΙΨΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ. Τα παιδιά δεν ξέρουν ποιος είναι ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Βίκτορ Ουγκώ, ο Βάγκνερ, ο Νίτσε, ο Ροντέν, ο Βαν Γκογκ, κλπ. διότι δεν τους διδάσκονται. Κατά καιρούς υπάρχει κάποιο ξεχασμένο, «δευτερεύον» μάθημα, δηλ. η ώρα του παιδιού… Το πρόγραμμα γενικά προβλέπει συχνά-πυκνά ημέρες χωρίς μάθημα, που υποτίθεται ότι οι καθηγητές και η διεύθυνση του σχολείου θα οργανώσουν μια επίσκεψη σε μουσείο, αρχαιολογικό χώρο, πολιτιστικό δρώμενο τέλος πάντων. Τις περισσότερες φορές οι ημέρες αυτές εκφυλίζονται σε βόλτες και καφετέριες της ευρύτερης ζώνης, με σκοπό την εμπέδωση των διαφόρων ειδών καφέ στην ελληνική αγορά, την εκπαίδευση σε τάβλι, πόκερ, video-games, και λοιπά παίγνια, γενικότερα τη μύηση στο συναρπαστικό κόσμο της εστίασης (ζελατερί, σουβλακερί, γκουρμεδερί). Πού χρόνος για καλές τέχνες και γράμματα!... Αυτά είναι για τους κουλτουριάρηδες.

Τα αποτελέσματα είναι εμφανή έως κραυγαλέα, καθώς δεν υπάρχει η έννοια του κενού στην ιστορία, τον πολιτισμό, κλπ. Το όποιο κενό θα γεμίσει σύντομα από κάτι. Ας πούμε από την ελληνική σκουπιδο-τηλεόραση. Στα περισσότερα σπίτια αυτό το μηχάνημα βοά από το πρωί ως το βράδυ παράγοντας τόνους ακατέργαστης ηλιθιότητας, κενότητας, χυδαιότητας. Φυσικά υπάρχουν και κάποια ντοκιμαντέρ & καλές ταινίες, αλλά οι ακροαματικότητες γίνονται στα τηλε-σκουπίδια.

Η έλλειψη κουλτούρας & αισθητικής, ιδιαίτερα στην ελληνική επαρχία, καταγράφεται σε κάθε τομέα της ζωής.Το ελληνικό σχολείο, ενώ θα μπορούσε να παίξει κάποιο θετικό ρόλο σε όλο αυτό το σκηνικό, απουσιάζει δραματικά (Φυσικά υπάρχουν και λαμπρές εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα).

9. ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ-ΒΙΒΛΙΩΝ-ΚΤΙΡΙΩΝ. Παρά λίγο να ξεχαστώ. Πάγιες ελλείψεις, σύμφυτες με το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, τόσο συνηθισμένες και χιλιοειπωμένες που τις παίρνουμε σαν δεδομένες. Φυσικά και είναι απαράδεκτο. Είναι απαράδεκτο που ως λαός έχουμε αποδεχτεί τα δύο σημαντικότερα δημόσια αγαθά (Παιδεία και Υγεία) να τα πληρώνουμε εξτρά, εκτός φορολογίας μας, ώστε να έχουμε καλύτερη εξυπηρέτηση. Είναι ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΟ να έχουμε δεχτεί ως κοινωνία να είναι στην αρχή της κάθε νέας σχολικής χρονιάς υπό διαπραγμάτευση(!) τα αυτονόητα, δηλ. αν τα παιδιά μας θα έχουν τα σχολικά βιβλία στην ώρα τους, καθηγητές σε επάρκεια, σχολικές αίθουσες και κτίρια ασφαλή. Είναι ΑΠΑΡΑΔΕΚΤΟ να παραιτούμαστε ως πολίτες με τέτοια ευκολία από το δικαίωμα στη Δημόσια Δωρεάν Παιδεία και να καταφεύγουμε ως πελάτες στην ιδιωτική (κάθε είδους φροντιστήρια). Ίσως τώρα που καταστράφηκε η μεσαία τάξη να καταστραφεί και η μικροαστική νοοτροπία της, αυτή που μόνο ζημιά έκανε τόσα χρόνια και μπορεί να συνοψιστεί στην κυνική φράση: «Τι με νοιάζει εμένα, εγώ έχω να πληρώσω.» Ίσως εξαναγκαστούμε τώρα πια που όλοι φτωχοποιηθήκαμε δεόντως, να επιστρέψουμε στο πρώτο πληθυντικό (εμείς) αντί του πρώτου ενικού (εγώ). Και αυτό αν θέλετε, είναι και η μόνη ελπίδα να περάσουμε και μεις πολιτισμικά στην κατηγορία των ευρωπαϊκών χωρών, εκεί όπου οι άνθρωποι λογίζονται και συμπεριφέρονται ως πολίτες και όχι ως υπήκοοι.

Στα παραπάνω ο καθένας μπορεί να αλλάξει αρίθμηση-προτεραιότητα κατά το γούστο του. Θα ήταν ευχής έργον να αλλάξει όμως το ελληνικό σχολείο. Είναι ρεαλιστικό αυτό το όνειρο; Και ναι και όχι, όπως όλα τα όνειρα, ειδικά τα όνειρα που αφορούν το ελληνικό μας κράτος. Το σχολείο είναι αναπόσπαστο κομμάτι του ελληνικού μας κράτους, είναι νύχι και κρέας με το ελληνικό μας κράτος. Άρα το ερώτημα μετατίθεται, τρόπον τινά, στον αν μπορεί να αλλάξει το ελληνικό κράτος. Μα αυτό εξαρτάται από ιδρύσεως του νεοελληνικού μας κράτους από την τιτανομαχία διαρκείας που διεξάγεται εντός αυτού μεταξύ των δυνάμεων του Καλού και των δυνάμεων του Κακού. Βέβαια, συχνά οι ρόλοι του κακού και του καλού εναλλάσσονται, ειδικά όταν οι καλοί παίρνουν την εξουσία και μετατρέπονται σε κακούς και τούμπαλιν.

Και τα χρόνια περνούν και «είμαστε μια ωραία ατμόσφαιρα», όπως έλεγε κι ο Ντίνος Ηλιόπουλος, και οι γενιές φεύγουν κι έρχονται νέες και όλα αλλάζουν και όλα μένουν ίδια. Σα να τρέχεις σε κυλιόμενο διάδρομο, σαν τη μέρα της μαρμότας, σαν (γνησίως νεοελληνικός) εφιάλτης.

Ευτυχείτε συνέλληνες!...

Θεοδόσης Βρανάς, καθηγητής φρο. στα οικονομικά + κοινωνιολογία