Κι οι νυχτερινοί ουρανοί ζωντάνεψαν από ένα φως, μια παλλόμενη, μαγευτική φλόγα.

Κεχριμπαρένια και βιολετιά, γαλακτερή και χρυσαφένια.

Σάρωσε τον ουρανό σαν γιγάντιο δρεπάνι, κι έπειτα τρεμουλιάζοντας έγινε μια σφήνα.

Λαμπρή σαν ασήμι, έσκισε τη νύχτα με την πριονωτή λάμα της.

Αργυρά σημαιάκια κυμάτισαν τρελά, βαριά λάβαρα ξεδιπλώθηκαν ράθυμα.

Με δέος γονατίσαμε και είδαμε με μάτι αγριεμένο, θαμπωμένο

τις πύρινες στρατιές να ξεχύνονται και να υποχωρούν στα πολεμικά πεδία του ουρανού

Ρόμπερτ Σέρβις

Από την «Μπαλάντα του Βόρειου Σέλαος»

Οι Φινλανδοί πίστευαν ότι ήταν Άγγελοι Κυρίου που κυνηγούσαν τους δαίμονες. Οι Λάπωνες έκρυβαν γυναίκες και παιδιά, σταμάταγαν τα έλκηθρα και μάζευαν τα κουδούνια για να μη γίνουν αντιληπτοί. Οι Νορβηγοί πίστευαν πως ερχόταν για να πάρει τις ανύπαντρες γυναίκες που είχαν ήδη γεράσει! «Αυτή είναι τόσο γριά που θα ΄ρθει να την πάρει», έλεγαν. Οι Εσκιμώοι πίστευαν πως είναι οι ψυχές των νεκρών που αναζητούν τους δικούς τους. Έτσι, κατά τη διάρκεια του φαινομένου, ούτε μιλούσαν ούτε σφύριζαν, φοβούμενοι μην κατέβει χαμηλά και τους αρπάξει. Αρχαιότερα, οι Βίκινγκς πίστευαν πως ήταν η αντανάκλαση των ασπίδων που κρατούσαν οι έφιππες Βαλκυρίες. Στην Κεντρική Ευρώπη, όπου το φαινόμενο εμφανιζόταν σπάνια, η εμφάνισή του αποτελούσε προμήνυμα μεγάλου κακού. Πολλές γκραβούρες της εποχής το παρουσιάζουν ως θηρίο της κόλασης με στόχο την καταστροφή.

Ο λόγος για το Σέλας, η αμυδρή εμφάνιση του οποίου στη χώρα μας στις 5 Νοεμβρίου, προκάλεσε πολλές συζητήσεις και έφερε το πανέμορφο αυτό φαινόμενο στην καθημερινή συζήτηση των Ελλήνων. Βλέπετε, το φαινόμενο αυτό κάνει πολύ σπάνια την εμφάνισή του σε τόσο χαμηλά γεωγραφικά πλάτη αν και όταν το κάνει, αυτό που βλέπουμε είναι μόνο ένα στατικό κόκκινο χρώμα που είναι το πάνω μέρος του Σέλαος και δεν έχει καμία σχέση με τις πολύχρωμες φαντασμαγορικές μεταμορφώσεις που έχουν την τύχη να απολαμβάνουν οι λαοί που ζουν στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη 

Όπως αναφέραμε, το Σέλας είναι ορατό από τις περιοχές που βρίσκονται κοντά στους πόλους, για αυτό και ονομάζεται Πολικό Σέλας. Όταν το φαινόμενο συμβαίνει στο Βόρειο πόλο αποκαλείται Βόρειο σέλας (Aurora Borealis η λατινική ονομασία του, δηλαδή Αυγή του Βορρά), ενώ αντίστοιχα όταν παρατηρείται στο Νότιο πόλο αποκαλείται Νότιο σέλας (Aurora Australis, δηλαδή Αυγή του Νότου). Το Σέλας, τόσο το Βόρειο όσο και το Νότιο, παρατηρείται συχνότερα κατά μήκος μιας ζώνης, της οποίας το κέντρο απέχει από τους πόλους της Γης περίπου 10 μοίρες και αυτό γιατί οι μαγνητικοί πόλοι της γης δεν ταυτίζονται ακριβώς με τους γεωγραφικούς της πόλους. Παρατηρείται κυρίως στην Βόρεια Αμερική (Καναδά και Αλάσκα και πολύ σπάνια στις βόρειες Η.Π.Α.), Γροιλανδία, Ισλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Φινλανδία καθώς και σε περιοχές της Σιβηρίας. Αν και το Σέλας εμφανίζεται στον Βορρά τις ίδιες σχεδόν στιγμές που εμφανίζεται και στον Νότο, η περιοχή παρατήρησης του στο Νότο είναι πρακτικά ακατοίκητη (κυρίως Ανταρκτική, Νότιο Παγωμένο και Ινδικό Ωκεανό)

«Ξαφνικά, ένα οπτικό υπερθέαμα φώτισε την αρκτική νύχτα. Πράσινες δέσμες φωτός που έμοιαζαν μ΄ ένα τεράστιο κινούμενο φίδι, εκτινάχτηκαν παντού σαν σε έκρηξη ηφαιστείου. Ξεκινώντας λίγο πιο ψηλά από τη γραμμή του ορίζοντα, κάλυψαν γρήγορα όλο τον ουράνιο θόλο αλλάζοντας διαρκώς μορφή και ταχύτητα.

Στη συνέχεια ακτινωτές φωτεινές δέσμες, που θύμιζαν τεράστιες δέσμες λέιζερ, ξεδιπλώθηκαν μπροστά μου με εκπληκτική ταχύτητα, σε όλο και πιο πολλούς χρωματισμούς.   Δίπλα στο αρχικό πράσινο, σαν συμπληρωματικά ενός ελλιπούς ουράνιου τόξου, εμφανίστηκαν σύντομα ορισμένες κίτρινες και ματζέντα φωτεινές ραβδώσεις, χορεύοντας κυριολεκτικά στον ουρανό σαν μπαλαρίνες, αλλάζοντας συνεχώς κατεύθυνση και ρυθμό.

Και τότε, καθώς το υπέροχο αυτό θέαμα ήταν έτοιμο να σβήσει, είδα από το κέντρο ακριβώς του ουρανού να ξεκινούν ομόκεντρες ακτίνες από λευκό φως που σχημάτιζαν ένα γιγάντιο λαμπερό στέμμα. Αμέσως μετά οι ακτίνες άλλαξαν κατεύθυνση και άρχισαν να περιστρέφονται ομόκεντρα γύρω πάντα από το φωτεινό στεφάνι»

Αυτή είναι η γλαφυρή περιγραφή της εμφάνισης ενός Βόρειου Σέλαος, όπως έγινε από την φωτογράφο Ε. Ζήρου και όπως αποτυπώθηκε στο περιοδικό Γαιόραμα, τ.42 σε σχετικό άρθρο του Δ. Σιμόπουλου, ιστορικού διευθυντή του Ευγενίδειου Πλανηταρίου

Σε γενικές γραμμές, το φαντασμαγορικό θέαμα του Σέλαος ξεκινά με μια αχνή λάμψη που φωσφορίζει αχνά μακριά στον ορίζοντα και σιγά σιγά αρχίζει να δημιουργείται ένας καταιγισμός φωτός που αποτελείται από αεικίνητες ακτίνες που σχηματίζουν αλλόκοτους φωτεινούς σχηματισμούς στον ουρανό που θυμίζουν κουρτίνες που σαλεύουν στο θρόισμα του ανέμου. Κάθε τόσο οι κουρτίνες εξαφανίζονται και εμφανίζονται ξανά από νέες ακτίνες φωτός που έρχονται από τα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας.

Προς το τέλος του φαινομένου που μπορεί να φτάσει και τις 6 ώρες μπορεί να παρατηρηθεί, αν και όχι πάντα, το «στέμμα του Σέλαος» (corona aurora). Από το κέντρο του ουράνιου θόλου εμφανίζεται αιφνίδια ένα κυκλικό φως σαν στεφάνι, από την περιφέρεια του οποίου ξεκινούν κάθετες λευκές ακτίνες προς το έδαφος σχηματίζοντας την εικόνα ενός γιγάντιου φωτεινού στέμματος που στρέφεται με ταχύτητα, με ενδιάμεσες αιφνίδιες στάσεις. Αυτό το χαρακτηριστικό φαινόμενο διαρκεί από μόλις λίγα δευτερόλεπτα μέχρι μισό λεπτό της ώρας και στη συνέχεια εξαφανίζεται

Πώς δημιουργείται το Βόρειο Σέλας

Η γενεσιουργός αιτία του Σέλαος είναι ο βομβαρδισμός των ανώτερων στρωμάτων της ατμόσφαιρας από φορτισμένα σωματίδια – κυρίως ηλεκτρόνια και πρωτόνια - που προέρχονται από τον ήλιο και αποτελούν το λεγόμενο ηλιακό άνεμο. Ο ηλιακός άνεμος εκπέμπεται από το στέμμα, την εξωτερική στιβάδα της ατμόσφαιρας του ήλιου που έχει θερμοκρασία που πλησιάζει τους 2.000.000 βαθμούς Κελσίου. Σε αυτή τη θερμοκρασία τα άτομα του δρογόνου διαλύονται και δημιουργούν ένα μείγμα από πρωτόνια και ηλεκτρόνια που ονομάζεται πλάσμα. Με τη βοήθεια των εκλάμψεων, τρισεκατομμύρια τόνοι πλάσματος εκτοξεύονται, δημιουργώντας τον ηλιακό άνεμο που αρχίζει να ταξιδεύει με ταχύτητες που φτάνουν τα 400 – 800 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Η δραστηριότητα αυτή εμφανίζει κατά διαστήματα κάποιες εξάρσεις που ταυτίζονται με περιόδους μέγιστης παρουσίας ηλιακών κηλίδων και τότε μιλάμε για μαγνητικές καταιγίδες

Ευτυχώς για εμάς, το μαγνητικό πεδίο της Γης μας προστατεύει από το μεγαλύτερο μέρος των μαγνητικών καταιγίδων, καθώς λειτουργεί ως ασπίδα προστασίας. Ένα μέρος όμως των φορτισμένων σωματιδίων τους καταφέρνει να εισέλθει στο εσωτερικό του μαγνητικού πεδίου της Γης, οδηγούμενο προς τους μαγνητικούς πόλους που είναι κοντά στους γεωγραφικούς πόλους, αλλά δεν ταυτίζονται ακριβώς

Κατά την κίνησή τους αυτή, τα σωματίδια του ηλιακού ανέμου, έχοντας αποκτήσει μεγάλη κινητική ενέργεια, συγκρούονται με άτομα οξυγόνου και αζώτου που βρίσκονται στην ανώτερη ατμόσφαιρα σε υψόμετρο 80-500 χιλιομέτρων, όπου ο ατμοσφαιρικός αέρας είναι πολύ αραιός (με πίεση μικρότερη από μερικά δέκατα του pascal).

Τα άτομα αυτά απορροφούν την ενέργεια των σωματιδίων που πέφτουν πάνω τους και μεταπηδούν σε υψηλότερες ενεργειακές καταστάσεις, όπου όμως δεν παραμένουν για πολύ και μετά από λίγο επανέρχονται στην αρχική τους ενεργειακή κατάσταση, αποδίδοντας την ενέργεια που είχαν απορροφήσει με τη μορφή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας (φως). Το χρώμα του φωτός καθώς και η μορφή και η ένταση του Σέλαος εξαρτάται από το είδος του ατόμου που διεγείρεται (οξυγόνο ή άζωτο), αλλά και από την ένταση των ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεων που εκτοξεύουν τα σωματίδια από το Διάστημα προς τη Γη καθώς από το ύψος της ατμόσφαιρας που εμφανίζονται αποτελεσματικές συγκρούσεις

Το πιο επικρατές χρώμα που είναι το πράσινο, προέρχεται από το ατομικό οξυγόνο Οξυγόνο (Ο) που βρίσκεται χαμηλά στην ατμόσφαιρα.

Το μπλε φως εκπέμπεται από το μοριακό Άζωτο (Ν₂), που βρίσκεται στα χαμηλά ή μεσαία στρώματα της ατμόσφαιρας.

Το κόκκινο (που είναι αρκετά σπάνιο), εκπέμπεται όταν τα ηλεκτρόνια συναντούν ατομικό Οξυγόνο (Ο) στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας. Αυτό συμβαίνει στις περιπτώσεις έντονων μαγνητικών καταιγίδων, όπου τα επερχόμενα ηλεκτρόνια έχουν μεγαλύτερη ταχύτητα

Ας δούμε όμως και το παρακάτω διαφωτιστικό εκπαιδευτικό βίντεο του Πανεπιστημίου του Όσλο της Νορβηγίας που εξηγεί τι έιναι το σέλας και πως δημιουργείται:

Το Βόρειο Σέλας στο Διάστημα

Σέλας δεν υπάρζει μόνο στη Γη, αλλά σε όλους τους πλανητες του ηλιακού μας συστήματος που έχουν μαγνητικά πεδία, όπως ο Δίας, ο Κρόνος, ο Ουρανός και ο Ποσειδώνας. Αντίθετα, οι μικροί μας γείτονες – ο Ερμής, η Αφροδίτη και ο Άρης – έχουν πολύ ασθενή μαγνητικά πεδία

Στο δικό μας πλανήτη, το Σέλας είναι ένα μόνιμο χαρακτηριστικό της γ’ήινης μαγνητόσφαιρας. Αν παρατηρηθεί από κάποια διαστημοσυσκευή, θα μοιάζει με δύο δίδυμα φωτοστέφανα που περιβάλλουν τους δύο μαγνητικούς πόλους της Γης, τη Θούλη της Γροιλανδίας και το Βοστόκ της Ανταρκτικής

Το Βόρειο Σέλας στην Ελλάδα

Όπως προαναφέραμε, στις 5 Νοεμβρίου του 2023, είχαμε μετά από αρκετά χρόνια την εμφάνιση Βόρειου Σέλαος στην Ελλάδα. Το φαινόμενο έγινε οπτικά αντιληπτό σε περιοχές της Μακεδονίας, σε πολλές εκ της οποίας για πρώτη φορά, ενώ οι περισσότερες αναφορές για παρατήρηση έγιναν από ορεινούς οικισμούς της Θεσσαλονίκης και των Σερρών, όπως στο Αηδονοχώρι, όπου έλαβε κοκκινωπή απόχρωση και φάνηκε σαν να «βγαίνει» πίσω από το Όρος Μενοίκιο. «Μια ισχυρή γεωμαγνητική καταιγίδα επιπέδου G3 επηρέασε την Ευρώπη προκαλώντας φαινόμενα σέλαος ακόμη και σε Ιταλία και Βουλγαρία» τόνισε σε ανάρτησή του ο διευθυντής της ΕΜΥ, Θοδωρής Κολυδάς.

Σέρρες (2023)

Η εμφάνιση του Σέλαος, αν και πολύ σπάνια για παραμεσόγειες χώρες, ήταν γνωστή στους αρχαίους Έλληνες. Πρώτος επιστημονικός παρατηρητής του φαινομένου ήταν ο Αριστοτέλης, ο οποίος αναφέρει σχετικά στα Μετεωρολογικά (Α',5): «Φαίνεται δέ ποτε συνιστάμενα νύκτωρ αἰθρίας οὔσης πολλὰ φάσματα ἐν τῷ οὐρανῷ..., ἡμέρας μὲν οὖν ὁ ἥλιος κωλύει, νυκτὸς δ' ἔξω τοῦ φοινικοῦ (δηλαδή του ιώδους), τὰ ἄλλα δι' ὁμόχροιαν οὐ φαίνεται». Αυτή η βαθυκόκκινη απόχρωση που παίρνει ο ουρανός όταν το Σέλας κάνει την εμφάνισή του στα γεωγραφικά πλάτη της Μεσογείου, είχε κάνει τους Ρωμαίους να μιλάνε για pluvia sanguinea (βροχή αίματος)

Η πρώτη σύγχρονη αναφορά εμφάνισης Σέλαος καταγράφεται στον κώδικα του σχολείου της Σκοπέλου, όπου αναφέρεται πως στις 4 Αυγούστου 1524 μία μεγάλη φωτεινή λάμψη εμφανίστηκε στον ουρανό δύο ώρες πριν το ηλιοβασίλεμα

Η δεύτερη αναφορά γίνεται στα χρονογραφήματα του Παπασυνοδινού το Σεπτέμβριο του 1621 όταν επτά φωτεινές στήλες εμφανίστηκαν στον ουρανό και παρέμειναν όλο το βράδυ

Η τρίτη αναφορά γίνεται στον κώδικα της βιβλιοθήκης της Πάτμου όπου αναφέρεται πως το Μάρτιο του 1739 μία κόκκινη λάμψη εμφανίστηκε στον ουρανό προς το Βορρά γύρω στις 3 το πρωί.

Η τέταρτη παρατήρηση βρέθηκε στις σημειώσεις του Καλλίνικου του 3ου, Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, όπου αναφέρεται πως στις 11 Ιουνίου 1771 και γύρω στα μεσάνυχτα ένα κόκκινο φως εμφανίστηκε στον ουρανό

Η πέμπτη αναφορά καταγράφεται στον κώδικα 8 της Βιβλιοθήκης της Βουδαπέστης της Ελληνικής κοινότητας και λέει πως την 1^η Σεπτεμβρίου του 1779, γύρω στις 9 το βράδυ, μία κόκκινη λάμψη εμφανίστηκε στον ουρανό προς τα δυτικά και αυτή η λάμψη παρέμεινε επί δύο ώρες.

Η έκτη αναφορά βρίσκεται πάλι στις σημειώσεις του Καλλίνικου του 3^ου και ειδικά στον 91ο κώδικα της βιβλιοθήκης της Ζαγοράς και λέει πως στις 12 Μαρτίου 1786, τα μεσάνυχτα, μία λάμψη σαν το φως του φεγγαριού εμφανίστηκε στον ουρανό προς τα βόρεια. Αργότερα η λάμψη αυτή απλώθηκε και ο ουρανός παρέμεινε κόκκινος μέχρι το πρωί

Η έβδομη και όγδοη αναφορά γίνονται στις 24 και 25 Οκτωβρίου 1870. Η πρώτη παρατήρηση έγινε από τον πλοίαρχο του Βασιλικού Ναυτικού Α. Βατσαξή, ο οποίος ήταν στη Λευκάδα και η δεύτερη παρατήρηση από τον Μ. Γιταράκο, έναν αξιωματούχο του χωριού Ξηροχώρι. Η μία μιλούσε για μια πύρινη λάμψη προς το βορρά που είχε κέντρο ένα σώμα φωτεινό, ενώ η δεύτερη για ένα κόκκινο φως από το οποίο ξεπηδούσαν ακτίνες λευκού φωτός

Η ένατη αναφορά γίνεται στις 24 Μαρτίου του 1940, όπου καταγράφεται εμφάνιση Σέλαος πάνω από την Αθήνα και δημοσιεύεται από το Εργαστήριο Αστρονομίας του Πανεπιστημίου Αθηνών

Η δέκατη και ενδέκατη αναφορά γίνονται τον Οκτώβριο και το Νοέμβριο του 2003 και αφορούν εμφάνιση Σέλαος πάλι πάνω από την Αθήνα

Μία δωδέκατη αναφορά έγινε το 2010 στην Αλεξανδρούπολη για να φτάσουμε στη φετινή 13^η αναφορά στη Μακεδονία

Πηγές

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%AD%CE%BB%CE%B1%CF%82

Γαιόραμα, τεύχος 42, Σέλας, τα μαγνητικά χρώματα των πόλων, Δ.Σιμόπουλος

https://uoa2-my.sharepoint.com/personal/iadaglis_o365_uoa_gr/_layouts/15/onedrive.aspx?id=%2Fpersonal%2Fiadaglis%5Fo365%5Fuoa%5Fgr%2FDocuments%2FPublic%2FGeotropio%5FAurora%2Epdf&parent=%2Fpersonal%2Fiadaglis%5Fo365%5Fuoa%5Fgr%2FDocuments%2FPublic&ga=1

https://www.kolydas.gr/content/%CF%84%CE%BF-%CE%B2%CF%8C%CF%81%CE%B5%CE%B9%CE%BF-%CF%83%CE%AD%CE%BB%CE%B1%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1