Free press δεν σημαίνει ελεύθερος τύπος

Οδεύουμε προς τη μέση του Αυγούστου και βρισκόμαστε άλλοι με καλή διάθεση και σε κατάσταση διακοπών και άλλοι στα ίδια, σε καλοκαιρινή ένταση εργασίας, υψηλή ή χαμηλή. Αυτή η περίοδος λοιπόν του Αυγούστου που ο Eco τον ήθελε να μην έχει ειδήσεις, είναι ένας καλός χρόνος για να κοιτάξουμε λίγο πίσω, σε όσα ζήσαμε την χρονιά αυτή, που ήδη την κατάπιαμε μέχρι τη μέση. Το ερέθισμα για αυτή την αναδίφηση γίνεται ακόμα πιο έντονο φέτος, χρονιά που είχαμε και 4 εκλογικές αναμετρήσεις που εξελίχθηκαν  μέσα σε περίοδο 40 ημερών.  Και μια και βρισκόμαστε σε ένα θεματικό ιστολόγιο (atticavoice,gr), ας ψαχουλέψουμε την εμπειρία της «δημοσιογραφικής» κάλυψης των εκλογών, κυρίως των τοπικών και το φαινόμενο της «δωρεάν ενημέρωσης»

Αν για τις εθνικές και τις ευρωπαϊκές εκλογές τα πράγματα είναι -λίγο ως πολύ- σταθερά επαναλαμβανόμενα με λίγες διαφοροποιήσεις ως προς τις συγκεντρώσεις και τις εν γένει προεκλογικές εκστρατείες, τα πράγματα αποκτούν άλλη διάσταση σε ότι αφορά τις περιφερειακές και τις δημοτικές (στο πνεύμα του Κλεισθένη) εκλογές.

Στις ευρωπαϊκές και τις εθνικές εκλογές, λόγω της μορφής και του όγκου του εκλογικού σώματος, την πολιτική διαφήμιση αναλαμβάνουν (εκ του νόμου μάλιστα) τα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά δίκτυα εθνικής εμβέλειας, οι εφημερίδες πανελλαδικής κυκλοφορίας και φυσικά οι διαδικτυακοί ιστότοποι, που είναι εξορισμού παγκόσμιας εμβέλειας, αλλά επιδέχονται έναν περιορισμό που βρίσκεται ακριβώς στην αυξημένη εμβέλεια τους.

Δεν έχουν χώρο και χρόνο με λίγα λόγια, για  να ασχοληθούν με θέματα περιορισμένης γεωγραφικά απήχησης (τοπικά ή και περιφερειακά) και επιπλέον πρέπει να διαθέτουν και λόγο (που μεταφέρει το διαμεσολαβούμενο μήνυμα) αποδεκτό και σε καμία περίπτωση «λόγο καφενείου» όπως συμβαίνει με πολλούς διαδικτυακούς ιστοτόπους και φυλλαδιάκια με τοπική θεματολογία.

Όλα τα παραπάνω συνιστούν μία αγορά, ένα οικονομικό κύτταρο που διαθέτει τον δικό του κύκλο εργασιών, τον δικό του τζίρο. Η ανάγκη των υποψηφίων κάθε εκλογικής αναμέτρησης για προβολή, δημιουργεί ζήτηση και τα μέσα προσφέρουν τον τρόπο να ικανοποιηθεί αυτή η ζήτηση. Όταν η ζήτηση για προβολή γιγαντωθεί, εκεί κοντά στις τελευταίες 30 μέρες πριν τις εκλογές ή και νωρίτερα, η προσφορά των μέσων σπανίως καλύπτει τη ζήτηση και τότε εμφανίζονται  ευκαιριακά μέσα κάθε τύπου, που θα καλύψουν το κενό και θα κάνουν και τη δική τους αρπαχτή. Θα προσποριστούν (νόμιμα ή παράνομα) μέρος του κύκλου εργασιών που γεννιέται από την επικείμενη εκλογική αναμέτρηση. Βέβαια υπάρχουν και οι πιο «σταθεροί συνεργάτες» των υποψηφίων, που είναι εκείνοι που για καιρό αμείβονται με ποικιλία τρόπων, για την προβολή συγκεκριμένων υποψηφίων. Αυτό βέβαια είναι λίγο ριψοκίνδυνο για ένα μέσο βέβαια γιατί όταν περιπέσει στην αντίληψη του κοινού η «συνεργασία» το μέσο αυτομάτως κατατάσσεται στα ΜΜΑ (Μέσα Μειωμένης Αξιοπιστίας). Παραδείγματα γνωρίζουμε όλοι από την καθημερινότητα των τόπων που ζούμε, αλλά και όλης της χώρας συμπεριλαμβανόμενης.

Άλλος τρόπος διαχείρισης της προβολής μέσα από τα «Μέσα», πέρα από την συστηματικά  αμοιβόμενη συνεργασία  (με το κομμάτι ή με τον μήνα κλπ) είναι και η εξαγορά του ίδιου του μέσου από τους ενδιαφερόμενους.  Και αν αυτό στα μεγάλα «Μέσα» ή στους εδραιωμένους ενημερωτικούς ιστοτόπους δεν συμβαίνει λόγω κόστους, υπάρχουν τα «φυντανάκια» αδελφάκια τους, τα ευκαιριακά εκδιδόμενα εφημεριδάκια που συλλήβδην περιγράφονται με τη νεοελληνική προσφώνηση «free press» .  Μάλιστα πολλές φορές ένα free press δεν είναι αυθύπαρκτο αλλά ανήκει σε κάποιο άλλο μέσο που είναι εδραιωμένο και το οποίο επεκτείνεται στον χώρο του free press, για την αύξηση του μεριδίου του στον κύκλο εργασιών του τομέα της «ενημέρωσης», αλλά και την αύξηση της διείσδυσης του σε άλλου τύπου κοινό.

 Ένα "μπουκέτο" από free press έντυπα της ανατολικής Αττικής

Η ενημέρωση σε εισαγωγικά

Όταν αναφερόμαστε στις ευκαιριακές εκδόσεις τύπου free press ή σε μέσα που αναπτύσσουν συνεργασία με συγκεκριμένους χώρους, η λέξη ενημέρωση πρέπει να μπαίνει σε εισαγωγικά. Ο λόγος είναι ότι η επιβίωση των μέσων αυτών δεν εξαρτάται από την ποιότητα της ενημέρωσης την οποία διακινούν. Αυτή δεν υπάρχει αφού η εξάρτηση τους από την ιδιοκτησία ή τους συνεργάτες, φιλτράρει ενδελεχώς την πληροφορία, σε σημείο που να την παραλλάσσει σε «διάδοση» ή ακόμα πιο σαφώς, σε προπαγάνδα.

Είναι αλήθεια πως μέσα στην πληθώρα των ευκαιριακών μέσων και τον θόρυβο που προκαλούν, η σύγχυση μεταξύ είδησης και αλλοιωμένης πληροφορίας είναι εύκολη. Αλλά τελικά δεν νοιάζει κανέναν. Τα free press δεν ενδιαφέρονται να αποκτήσουν κοινό που αξιολογεί το υποτιθέμενο «δημοσιογραφικό» τους έργο και εξ αυτού να τα προτιμήσει. Όχι. Διαφήμιση πουλάνε. Ο κύριος στόχος είναι να γεμίσουν τις σελίδες τους με διαφημίσεις καταστημάτων, κέντρων διασκέδασης, ταβερνών, υποψηφίων εκλογών, χρηματοδοτών οργανισμών κλπ. Αυτοί είναι που πληρώνουν και ο σκοπός είναι η προβολή αυτών. Ο αναγνώστης δεν μπορεί να έχει απαιτήσεις αφού δεν πληρώνει για το έντυπο. Είναι παράλογο να ζητάει κανείς αλήθεια ή ποιότητα, όταν δεν πληρώνει γι΄αυτά.

Οι χώροι διακίνησης – Τα στέκια

Ο χώρος  διακίνησης των free press είναι ο δρόμος, τα ψιλικατζίδικα, οι φούρνοι, τα καφενεία και γενικά οι χώροι που μαζεύουν κόσμο. Τα καφενεία έχουν προνομιακή θέση αφού προσφέρουν και τον χώρο ανάγνωσης και σχολιασμού της θεματολογίας των εντύπων. Εκεί γίνεται και η διάχυση της «τροποποιημένης κατά τον πελάτη» πληροφορίας που διακινεί το free press.

Πολλά διαδικτυακά μέσα διαθέτουν και ένα αδελφό free press αφού θα τους αυξήσει το μερίδιο στον κύκλο εργασιών της διαφήμισης προϊόντων και προσώπων, αλλά και αποκτούν επιπλέον διείσδυση σε χώρους που δεν διακρίνονται για την ενασχόληση τους με το διαδίκτυο, όπως τα παραδοσιακά καφενεία και οι χώροι που συχνάζουν οι μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωποι, που είναι ο κατ’ εξοχήν στόχος των free press. Τα διαδικτυακά μέσα που διαθέτουν free press εκδοχή συνήθως λειτουργούν ανατροφοδοτώντας με ενέσεις «αξιοπιστίας», το ένα το άλλο. Μάλιστα αν ο ιδιοκτήτης ή  ο χρηματοδότης  - πελάτης,  αγοράζει χώρο, πληροφορία, μέσο και σε άλλα Μέσα ή ιστοτόπους,  τότε επιβάλλει τη δική του μοναδική γραμμή, τη μοναδική δική του εικόνα που οι «δικοί του άνθρωποι» τον φιλοτεχνούν ως «Τη μοναδική ενδεδειγμένη, υπεύθυνη και αξιόπιστη λύση»  και άντε μετά οι αντίπαλοι να τους μαζέψουν όλους από τα καφενεία να τους πείσουν για το αντίθετο!!

Το ψέμα και η μισή αλήθεια

Οι μεγάλοι δάσκαλοι της προπαγάνδας και του ελέγχου της πληροφορίας διδάσκουν πως επειδή ο κόσμος έχει μισοανοίξει τα μάτια του, δεν μπορείς να τον κοροϊδεύεις με εξόφθαλμα ψέματα. Μερικοί το κάνουν ακόμα, αλλά απλά εκτίθενται συστηματικά. Όπως έγραφε και ο Νίκος Τσιφόρος (που πρόσφατα του είχαμε και ένα αφιέρωμα) σήμερα ο κόσμος έχει ξυπνήσει και δεν μπορείς να κοροϊδέψεις ούτε πιτσιρή για να του φας τη σβούρα του. Πως λοιπόν θα διαδόσεις το ψέμα σου για να γίνει πιστευτό;

Οι πιο έξυπνοι «εκδότες», είτε εκδίδουν σε διαδικτυακά μέσα είτε σε free press, παραθέτουν παραποιημένη μορφή της αλήθειας (που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί και αποτελεί βάση αξιοπιστίας). Η αλήθεια παρουσιάζεται κατάλληλα  παραλλαγμένη, τόσο όσο χρειάζεται για να περάσει το «μήνυμα του πελάτη». Είναι η επονομαζόμενη και «μισή αλήθεια», για την οποία διδαχθήκαμε στο μάθημα της Λογικής κάποτε, πως συνιστά στην ουσία ψέμα. Και μιας και διανύουμε καλοκαιρινή περίοδο που οι πιθανότητες ανάφλεξης δασικών πυρκαγιών είναι αυξημένες αλλά δεν υπάρχει καμία πρόληψη αποφυγής του κινδύνου εκ μέρους των δημοτικών αρχών, να ένα παράδειγμα μισής αλήθειας.

Ένα παράδειγμα (προς αποφυγη)

 Στην καταγγελία δημοτών για αδιαφορία του δήμου και του δημάρχου μπροστά στην επιβεβλημένη πρόληψη που θα έπρεπε να υπάρχει για την αποφυγή κινδύνου πυρκαγιάς, αφενός ο δήμαρχος ισχυρίζεται ψευδώς σε πανελλαδικής εμβέλειας μέσο πως «έχει καθαρίσει το μεγαλύτερο ποσοστό του δήμου του», ενώ παράλληλα «τοπικά μέσα» διαφημίζουν εργασίες καθαρισμού, προφανώς για φωτογραφικούς λόγους (μισή αλήθεια)  ενώ η εικόνα παραμένει σταθερά ίδια και κακή, κυρίως απειλητική.  Παράλληλα υπήρχαν αναρτήσεις που μιλούσαν για πρόστιμα σε όσους βγάζουν κλαδιά στους δρόμους και άλλα τέτοια νόστιμα αλλά τίποτα για πραγματικές εργασίες αποκομιδής των εύφλεκτων υλικών. Είχαμε με λίγα λόγια την δημιουργία μίας εικονικής πραγματικότητας που η συστηματική προβολή της κόντεψε να την επιβάλει ως τη μόνη αλήθεια.

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα αλλά δεν θα επεκταθούμε περιπτωσιολογικά

Τελικά πως γλιτώνει κανείς από το θηρίο;

Όταν η συστηματική αλλοίωση της πραγματικότητα μέσω της διάδοσης ψευδών ειδήσεων (με το αζημίωτο) παγιωθεί, το πιο σοβαρό κοινό αποχωρεί. Βέβαια τα Μέσα αυτά, ακολουθώντας διάφορες τεχνικές αλιείας αναγνωστών, παλεύουν με νύχια και με δόντια να μην υποστούν την απώλεια που συνεπάγεται και μείωση μέρους των εσόδων. Αυτό για τα διαδικτυακά μέσα (το clickbait δίνει και παίρνει) αλλά ακόμα και για τα free press, που τα έσοδα τους είναι αποκλειστικά από τη διαφήμιση, η απαξίωση τους από το κοινό, τους μειώνει τους πελάτες. Έτσι το παλεύουν με περισσότερα stands διάθεσης του φύλλου, με ιντριγκαδόρικους πλαγιότιτλους ή και υπέρτιτλους, ελλείψει πραγματικών ειδήσεων ή ειδήσεων κατά παραγγελία του πελάτη. Βέβαια, αν τα πράγματα δεν πάνε καλά, έχουν και τη δυνατότητα σιωπηλής παύσης της έκδοσης, αφού από τη μία δεν συμφέρει οικονομικά αλλά και από την άλλη, δεν θα λείψει και σε κανέναν. Όταν ο «εκδότης» μυριστεί χρήμα το μέσο θα ξανακυκλοφορήσει.

Για να γλιτώσει κανείς την παραπληροφόρηση, ο τρόπος είναι σταθερός εδώ και χρόνια. Λέγεται διασταύρωση της είδησης και όχι φυσικά διασταύρωση μέσων που είναι γνωστό πως διακινούν ειδήσεις κατά παραγγελία. Διασταύρωση της είδησης σε τοπικά μέσα, γίνεται εύκολα αφού ο κάθε πολίτης μπορεί να έχει εύκολα άμεση πρόσβαση στα γεγονότα και να μην εξαρτάται από τον πονηρό διαμεσολαβητή τους. Διασταύρωση μπορεί να γίνει ακόμα και με τον μεγάλο αριθμό ιστοτόπων που υπάρχουν σήμερα και  ασχολούνται με τοπικά θέματα. Το ίδιο ισχύει βέβαια και στα μεγαλύτερης εμβέλειας μέσα και για πιο σοβαρά θέματα.

Ο αναγνώστης, ο επισκέπτης μίας ιστοσελίδας πρέπει να διατηρεί τις επιφυλάξεις του για αυτά που διαβάζει, ειδικά στις αποκαλούμενες «ενημερωτικές» ιστοσελίδες. Ειδικά αν αυτές οι ιστοσελίδες έχουν και κάποια χρόνια ζωής που διαφημίζονται ως «ενημερωτικές», σημαίνει πως έχουν δώσει εξετάσεις για την αξιοπιστία τους και όσο πιο χαμηλή η αξιολόγηση της αξιοπιστίας τους, τόσο μεγαλύτερες πρέπει να είναι και οι επιφυλάξεις του κοινού.

Επιφυλάξεις δεν χρειάζεται να διατηρεί κανείς απέναντι στα γνωστά ως ελεγχόμενα και καθοδηγούμενα μέσα, τα οποία πρέπει άμεσα να παραμερίσει ο κάθε ενδιαφερόμενος, μήπως και  στάση του αυτή σηματοδοτήσει την ανάγκη αλλαγής πλεύσης και απόκτησης σοβαρότητας από τους αυτοαποκαλούμενους «δημοσιογράφους» των μέσω αυτών.

Τέλος, ειδικά για τα free press, επειδή διατηρούν μία στάση που υποτιμά τον άνθρωπο και θεωρούν πως μπορούν να καταστήσουν τον καθένα ως μέλος του διαφημιστικού κοινού τους, προκειμένου να προσποριστούν έσοδα από διαφήμιση, θα έπρεπε να γνωρίσουν την περιφρόνηση αφού δεν προσφέρουν τίποτα παρά μόνο ψευδείς ειδήσεις και προώθηση των θέσεων των πελατών τους, που πληρώνουν άλλωστε για να τους παρουσιάσουν τη διαφήμιση ως είδηση.

Μία λύση που θα διευκόλυνε το κοινό αλλά και θα κάλυπτε οποιεσδήποτε ηθικές αναστολές περί προπαγάνδας και διάδοσης παραποιημένων ειδήσεων, θα ήταν να τοποθετείται η μαρκίζα «Περιέχει Τοποθέτηση Προϊόντος» δίπλα στον όνομα του κάθε μέσου που βιοπορίζεται έτσι. Θα ήταν ότε ξεκάθαρο πως πρόκειται για διαφημιστικό έντυπο και όχι για εφημερίδα – ενημερωτικό μέσο. Θα ήταν καλό αλλά δεν γίνεται, αφού θα καταργούσε τη δυνατότητα διείσδυσης του μέσου στο κοινό,  τη δυνατότητα δηλαδή του να φέρει έσοδα.

Η πληροφορία σήμερα διακινείται ελεύθερα και φτάνει σε όποιον την αναζητά. Η πληροφορία όμως εύκολα μπορεί να μετατραπεί σε θόρυβο, ο οποίος καταπνίγει την πραγματική είδηση και τη γνώση. Οι σύγχρονοι προπαγανδιστές, ως γνήσιοι εχθροί της αλήθειας, αυξομειώνουν την ένταση του θορύβου των πληροφοριών ανάλογα με το αν θέλουν να κρύψουν ή να προβάλλουν μία είδηση. Εμείς ως κοινό οφείλουμε να αξιολογούμε και την πληροφορία και το μέσο που τη μεταδίδει. Δυστυχώς δεν έχουμε την άνεση πια να εμπιστευόμαστε άκριτα αυτούς που μας μεταφέρουν την είδηση γιατί -όπως έχουν τα πράγματα σήμερα- τελικά το μήνυμα που μας μεταφέρουν είναι το ίδιο το Μέσο*

*Marshall  Mc Luhan