"Αλίμονο στον αυτόδουλο πολίτη, που φτασμένος στα έσχατα της απελπισιάς παραδίνεται,

για να σωθεί, στο έλεος του Θεού και  στους νόμους των Κλεφτών”

Κώστας Βάρναλης - Η αληθινή απολογία του Σωκράτη

Στις 16 Δεκεμβρίου 1974 πεθαίνει ο Κώστας Βάρναλης, ο ποιητής-λογοτέχνης-δημοσιογράφος που στράτευσε την τέχνη του στην υπηρεσία του Δίκαιου. Η γλώσσα του είναι λαϊκή, χωρίς φτιασίδια, χωρίς ίχνος διανοουμενισμού. Είναι σκληρή, σατιρική και βλάσφημη. Τσακίζει κόκκαλα, ταράζει συνειδήσεις, δε χαρίζεται σε κανέναν, ούτε καν στο λαό για χάρη του οποίου γράφει.

Όπως έγραψε ο Μενέλαος Λουντέμης: «Μύριζε από την αρχή μπαρούτι· κατέβηκε δηλαδή στο στίβο χωρίς πάρα πολλά “γυμνάσματα” και δοκιμές και περιπλανήσεις στους “λειμώνες των ασφόδελων”. Μ’ άλλα λόγια, χωρίς αυτές τις πεισιθάνατες κραυγές που έβγαζαν όλοι οι λυρικοί του καιρού του. Όχι. Η Ποίηση του Βάρναλη ήταν από την αρχή αρσενική, λάσια, μια βολίδα πού’πεσε μες στα στεκούμενα νερά του μελίπηχτου λυρισμού».

Ο Βάρναλης έγραψε για να υπερασπιστεί τα δίκια του λαού. Ένα λαό, όμως, που ούτε τον χάιδεψε, ούτε τον θεώρησε άμοιρο των ευθυνών του για την κατάστασή στην οποία βρισκόταν. Αντιθέτως, τον κατηγόρησε για τη μοιρολατρία και την παθητικότητά του

«Έτσι, στη σκοτεινή ταβέρνα
πίνουμε πάντα μας σκυφτοί·
σαν τα σκουλήκια, κάθε φτέρνα
όπου μας εύρει μας πατεί.
Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα,
προσμένουμε, ίσως, κάποιο θάμα!»

γράφει ο Βάρναλης στους Μοιραίους. Το ποίημα αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Μαύρος Γάτος το 1922, την περίοδο που ο ποιητής χάραζε τη νέα του πορεία, αποφασίζοντας να υπηρετήσει με την τέχνη του τον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη. Το 1964, μελοποιήθηκε από το Μίκη Θεοδωράκη και τραγουδήθηκε από το Γρηγόρη Μπιθικώτση

Δε χαρίζεται σε κανέναν ο Βάρναλης. Βλέπει και στηλιτεύει την υποκρισία και την κακία

«Θεριά οι ανθρώποι δεν μπορούν
το φως να το σηκώσουν
δεν είναι η αλήθεια πιο χρυσή
απ’ την αλήθεια της σιωπής
χίλιες φορές να γεννηθείς
τόσες, τόσες θα σε σταυρώσουν»

γράφει στους Πόνους της Παναγιάς. Το ποίημα αυτό εκδόθηκε το 1927. Το 1980 μελοποιήθηκε από τον Λουκά Θάνο και τραγουδήθηκε από το Νίκο Ξυλούρη σε μια συγκλονιστική ερμηνεία 

Όμως, ο Βάρναλης, πιστεύει στη δύναμη του λαού. Ελπίζει πως κάποια μέρα ο σκλαβωμένος άνθρωπος, που μέχρι τότε αγόγγυστα υπόμενε την εκμετάλλευση, θα συνειδητοποιηθεί και θα ξεσηκωθεί διεκδικώντας το δίκιο του

«Άιντε θύμα άιντε ψώνιο,

άιντε σύμβολο αιώνιο

αν ξυπνήσεις μονομιάς, θα `ρθει ανάποδα ο ντουνιάς»

γράφει ο Βάρναλης στην Μπαλάντα του κυρ-Μέντιου. Το ποίημα αυτό εκδόθηκε το 1956. Το 1974 μελοποιήθηκε από το Λουκά Θάνο και τραγουδήθηκε από το Νίκο Ξυλούρη.  

Όσο για το λαό; Ησυχία, μην τον ξυπνήσουμε