Η atticavoice, θέλοντας να αποτίσει φόρο τιμής στον αναμφισβήτητα πιο σημαντικό από τους Έλληνες συνθέτες, αλλά παράλληλα κινούμενη και από μια προσωπική ανάγκη να βάλει σε μια σειρά πολλά πράγματα γύρω από το έργο του μεγάλου δημιουργού, αποφάσισε να ετοιμάσει μια σειρά αφιερωμάτων πάνω στο έργο του Μίκη Θεοδωράκη. Ένα έργο τόσο πολυποίκιλο και τόσο ογκώδες, που κάνει αυτή τη σειρά των αφιερωμάτων να μοιάζει ένας Γολγοθάς. Γιατί εκτός από τον επικό και επαναστατικό Θεοδωράκη, υπάρχει ο απίστευτα λυρικός Μίκης. Υπάρχουν τα λαϊκά κοινωνικά του τραγούδια, υπάρχει το έργο του για τον κινηματογράφο, χωρίς βέβαια να ξεχνάμε το συμφωνικό του έργο.

Στο πρώτο αφιέρωμά μας θα ξεκινήσουμε με τον λυρικό Μίκη Θεοδωράκη και θα θυμηθούμε μερικές από τις πιο τρυφερές και πιο συγκινητικές μελωδίες στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού. Ο λυρισμός του Μίκη Θεοδωράκη είναι μοναδικός, ιδιαίτερα όταν μελοποιεί τους εξαιρετικούς στίχους του αδελφού του Γιάννη, και αυτό σίγουρα δεν είναι τυχαίο. Μιλώντας για τον αδελφό του, ο Μίκης λέει: “Ο Γιάννης έγραφε υπέροχους στίχους. Αλλά εκείνη την εποχή, επειδή στην Κρήτη όλοι ήταν ένοπλοι, εθεωρείτο ότι δεν είναι πολύ αντρίκιο να είναι κανείς ποιητής. Τα έγραφε κρυφά από μένα και μετά τα πετούσε από δω και από κει. Πήγαινα να πάρω κάτι το πρωί και έβρισκα ποιήματα του Γιάννη. Τα έκανα συλλογή και τα εξέδωσε ο Γουδέλης. Οι λιποτάκτες. Το «Χάθηκα» είναι το πιο χαρακτηριστικό τραγούδι μου, νομίζω. Είναι βέβαια και η «Όμορφη Πόλη», το «Χάθηκα» όμως μου θυμίζει το λιμάνι των Χανίων που έζησα μια ολόκληρη ζωή, τον αδελφό μου.»

Μέσα από το τεράστιο έργο του Μίκη, συγκεντρώσαμε γι’ αυτό το πρώτο αφιέρωμα 24 τραγούδια, τα οποία παρουσιάζουμε με χρονολογική σειρά με κριτήριο την ημερομηνία πρώτης ηχογράφησής τους, όσο και αν αυτή μερικές φορές δεν είναι εύκολο να τεκμηριωθεί, ιδιαίτερα την περίοδο που ο συνθέτης βρίσκεται στο εξωτερικό

Οι επανεκτελέσεις των τραγουδιών του από διαφορετικούς ερμηνευτές είναι αμέτρητες. Χρειάστηκε, για κάθε τραγούδι, να ακούσουμε πολλές διαφορετικές ερμηνείες και πολλές φορές αγνοήσαμε τις πρώτες εκτελέσεις προκειμένου να επιλέξουμε αυτή που μας ταίριαζε καλύτερα σε αυτό που δώσαμε ως τίτλο στο άρθρο μας : «Ο λυρικός Μίκης».

Ελπίζοντας πως καταφέραμε να ετοιμάσουμε μια αντιπροσωπευτική λίστα λυρικών τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη, σας ευχόμαστε καλή ακρόαση. Σ αυτούς τους άγριους καιρούς της μοναξιάς και της βαρβαρότητας, τα τραγούδια αυτά είναι ένα πραγματικό βάλσαμο της ψυχής

 

 

1. «Αν θυμηθείς τ΄όνειρό μου». Γράφτηκε το 1958 για τις ανάγκες της ταινίας Honeymoon του Michael Powell. Το τραγούδι αυτό έγινε η πρώτη μεγάλη διεθνής επιτυχία του συνθέτη και γνώρισε αμέτρητες εκτελέσεις με πιο χαρακτηριστική αυτή των Beatles (ως Honeymoon song). Γνώρισε επίσης πολύ μεγάλη επιτυχία στη Λατινική Αμερική. Είναι χαρακτηριστικό πως ήταν το πρώτο τραγούδι που έπαιξε ο ραδιοφωνικός σταθμός των επαναστατικών δυνάμεων του Φιντέλ Κάστρο και του Τσε Γκεβάρα, όταν έμπαιναν θριαμβευτές στην Αβάνα το Γενάρη του 1959

Το 1960, το τραγούδι θα ηχογραφηθεί με ελληνικούς στίχους του Νίκου Γκάτσου και θα περιληφθεί στην πρώτη δισκογραφική δουλειά του Μίκη, ένα 45άρι που θα συμπεριέχει και τη Μυρτιά.

«Στην αγκαλιά μου κι απόψε σαν άστρο κοιμήσου
δεν απομένει στον κόσμο ελπίδα καμιά
τώρα που η νύχτα κεντά με φιλιά το κορμί σου
μέτρα τον πόνο κι άσε με μόνο στην ερημιά

Αν θυμηθείς τ’ όνειρό μου
σε περιμένω να `ρθεις
μ’ ένα τραγούδι του δρόμου να ρθεις όνειρό μου
το καλοκαίρι που λάμπει τ’ αστέρι με φως να ντυθείς»

Θα πραγματοποιηθούν δύο σχεδόν παράλληλες εκδόσεις του. Μία με τραγουδίστρια τη Γιοβάννα και διεύθυνση του Μάνου Χατζιδάκι και μία άλλη με τραγουδίστρια τη Μαίρη Λίντα, το Μανώλη Χιώτη στο μπουζούκι και διεύθυνση του ίδιου του Μάνου Χατζιδάκι. Στη συνέχεια, ο συνθέτης θα εντάξει το τραγούδι αυτό στον κύκλο ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ, μαζί με άλλα σκόρπια τραγούδια της περιόδου 1959-1961

Εμείς το ακούμε από τη Γιοβάννα

 

2. «Όμορφη πόλη» ( ή «θα γίνεις δικιά μου», όπως αναφέρεται στις πρώτες ηχογραφήσεις του). Η «Όμορφη πόλη» περιλαμβάνεται στον κύκλο τραγουδιών ΛΙΠΟΤΑΚΤΕΣ που συνέθεσε ο Μίκης την περίοδο 1952-54, ενώ η πρώτη ηχογράφηση έγινε το 1960 και τραγουδά ο ίδιος ο συνθέτης. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του Γιάννη Θεοδωράκη, αδερφού του Μίκη.

«Όμορφη πόλη φωνές μουσικές,
απέραντοι δρόμοι, κλεμμένες ματιές,
ο ήλιος χρυσίζει, χέρια σπαρμένα
βουνά και γιαπιά, πελάγη απλωμένα.

Θα γίνεις δικιά μου πριν έρθει η νύχτα
τα χλωμά τα φώτα πριν ρίξουν δίχτυα
θα γίνεις δικιά μου

Η νύχτα έφτασε τα παράθυρα κλείσαν
η νύχτα έπεσε οι δρόμοι χαθήκαν»

Η «Όμορφη πόλη» γνώρισε αμέτρητες εκτελέσεις από Έλληνες και ξένους ερμηνευτές, όπως η Edith Piaf και η Dulce Pontes. Εμείς θα το ακούσουμε από τη λιτή και αισθαντική φωνή της Αρλέτας και το δίσκο “Romancero Gitano” που κυκλοφόρησε το 1978. Ο δίσκος περιλαμβάνει ποίηση του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, σε απόδοση Οδυσσέα Ελύτη και μελοποιημένα από το Μίκη Θεοδωράκη. Ο δίσκος περιλαμβάνει τέσσερα ακόμα τραγούδια, ένα εκ των οποίων η «Όμορφη πόλη»

 

3. Δακρυσμένα Μάτια. Από τους ΛΙΠΟΤΑΚΤΕΣ και αυτό το τραγούδι. Γραμμένο την περίοδο 1952-54. Η πρώτη ηχογράφηση έγινε το 1960 με την ερμηνεία του ίδιου του συνθέτη. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του Γιάννη Θεοδωράκη

«Χάθηκα σε μια γιορτή
έσμιξα στο πλήθος
σμίλεψα σε ζωγραφιά
την εικόνα σου πλατιά.

Με χίλια χρώματα παλιά
γέμισα παράπονα
στης απουσίας σου τα βράδια.

Χίλια φεγγάρια παρακάλεσα
το δρόμο να σου δείξουν
να φωτίσουν
τον ερχομό σου να ετοιμάσουν.

Πιστά τα μάτια μου σε σένα
κρυφά ζητήσαν
να αγκαλιάσουν, να χαράξουν
δυο δάκρυα φιλιά
να ακολουθήσουν
τις πύλες της ψυχής»

Εμείς θα το ακούσουμε από το Δημήτρη Ψαριανό και το δίσκο «Τα τραγούδια που αγαπώ» που κυκλοφόρησε το 1981

 

4. Χάθηκα. Και αυτό από τους ΛΙΠΟΤΑΚΤΕΣ. Ηχογραφήθηκε το 1960 με την ερμηνεία του ίδιου του συνθέτη. Οι στίχοι είναι του Γιάννη Θεοδωράκη.

«Χάθηκα,
Μέσα στους δρόμους που μ’ έδεσαν για πάντα
Μαζί με τα σοκάκια, μαζί με τα λιμάνια

Χάθηκα,
Γιατί δεν είχα τα φτερά και είχα εσένα Κατινιώ
Γιατ’ είχα όνειρα πολλά
Και το λιμάνι,
και το λιμάνι είναι μικρό
Γιατ’ ήμουν πάντα μόνος
Και θα `μαι πάντα μόνος»

Από αφήγηση του Μίκη Θεοδωράκη : «Ήταν μια κοπέλα που ο αδελφός μου ήθελε να την μάθει σκάκι. Αλλά επειδή το σπίτι μας ήταν πολύ μικρό, ήταν ένα δωμάτιο μόνο όλο όλο, στα Χανιά, μια μέρα βλέπω τους γονείς μου απέναντι από το σπίτι, να είναι με ομπρέλα, με βροχή, και να περιμένουν. Ήμουν φαντάρος εγώ. Λέω «τι κάνετε εδώ;». Μου λένε «ο αδελφός σου μαθαίνει σκάκι σε μια Κατινιώ, μας απαγορεύει να ανεβούμε πάνω». -«Και στέκεστε εδώ μες τη βροχή;» — «Εμ, μας έδιωξε». Ανεβαίνω πάνω, ανοίγω την πόρτα, πήγα να τον σκοτώσω που λέει ο λόγος. Η Κατινιώ, έφυγε η Κατινιώ.”

Εμείς θα το ακούσουμε από τη μοναδική Χαρούλα Αλεξίου και το δίσκο της «24+1 τραγούδια» του 1977

 

5. Αγάπη μου (ή «Αστέρι μου, φεγγάρι μου»). Πρώτη ηχογράφηση το 1962 . Γράφτηκε στα τέλη του 1961 στο Παρίσι για τις ανάγκες της ταινίας «Φαίδρα» του Ζυλ Ντασέν, με πρωταγωνιστές τη Μελίνα Μερκούρη και τον Άντονι Πέρκινς. Οι στίχοι είναι του Γιάννη Θεοδωράκη

«Αστέρι μου, φεγγάρι μου, της άνοιξης κλωνάρι μου
κοντά σου θά `ρθω πάλι, κοντά σου θά `ρθω μιαν αυγή
για να σου πάρω ένα φιλί και να με πάρεις πάλι.

Αγάπη μου, αγάπη μου, η νύχτα θα μας πάρει,
τ’ άστρα κι ο ουρανός, το κρύο το φεγγάρι.

Θα σ’ αγαπώ, θα ζω μες στο τραγούδι
θα μ’ αγαπάς, θα ζεις με τα πουλιά
θα σ’ αγαπώ, θα γίνουμε τραγούδι
θα μ’ αγαπάς, θα γίνουμε πουλιά.

Ο ποταμός είναι ρηχός
κι ο ωκεανός είναι μικρός
να πάρουν τον καημό μου.

Να διώξουνε τα μάτια σου
να πνίξουνε τους όρκους σου
από το λογισμό μου»

Είναι τέτοιο το βάρος της ερμηνείας της Μελίνας Μερκούρη στην ταινία, που δεν θα μπορούσαμε να μην το ακούσουμε από αυτήν

 

6. Κοιμήσου αγγελούδι μου (Νανούρισμα). Γράφτηκε για τις ανάγκες της παράστασης «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού» που ανέβηκε το 1962 στο Θέατρο Καλουτά από το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο του Μάνου Κατράκη. Είναι το μοναδικό τραγούδι της παράστασης που δεν έχει γράψει τους στίχους ο Μίκης Θεοδωράκης και ένα από τα δύο - όλα κι όλα - τραγούδια που έχει γράψει ο συνθέτης σε στίχους του Κώστα Βίρβου.

«Κοιμήσου αγγελούδι μου
παιδί μου νάνι – νάνι
να μεγαλώσεις γρήγορα
σαν το ψηλό πλατάνι
Να γίνεις άντρας στο κορμί
και στο μυαλό
για να σε πάντα μες το δρόμο
τον καλό
Κοιμήσου αγγελούδι μου
γλυκά με το τραγούδι μου

Κοιμήσου περιστέρι μου
να γίνεις σαν ατσάλι
να γίνει κι η καρδούλα σου
σαν του Χριστού μεγάλη

Για να μην πεις μες στην ζωή σου
δεν μπορώ
κι αν πρέπει ακόμα να σηκώσεις
και σταυρό
Κοιμήσου αγγελούδι μου
γλυκά με το τραγούδι μου
Γλυκά με το τραγούδι μου»

Στην παράσταση ακουγόταν από την ηθοποιό Δέσποινα Μπεμπεδέλη. Με την ίδια ερμηνεύτρια ηχογραφήθηκε για τη δισκογραφία το 1962, ενώ σχεδόν παράλληλα ηχογραφήθηκε - και έγινε πιο γνωστό - με τη λαϊκή τραγουδίστρια Γιώτα Λύδια

Εμείς θα το ακούσουμε όμως από τη μοναδική Σαβίνα Γιαννάτου και το δίσκο «Νανουρίσματα» του 1985

 

7. Προδομένη μου αγάπη. Γράφτηκε και αυτό για τις ανάγκες της παράστασης «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού». Ηχογραφήθηκε το 1962 με δύο σχεδόν παράλληλες εκτελέσεις: μία από τη Γιώτα Λύδια και μία από τη μεγάλη κυρία του θεάτρου, Βέρα Ζαβιτσάνου. Οι στίχοι είναι του ίδιου του συνθέτη

Τα μεσάνυχτα που σμίγουνε οι ώρες
Προδομένη μου αγάπη
Τα μεσάνυχτα που σμίγουν οι καρδιές μας
Προδομένη μου αγάπη
Νταν νταν νταν νταν σημαίνει
Νταν το τέλος της αγάπης

Δυο πουλιά δυο περιστέρια
ταξιδεύουνε μέσα στ’ αστέρια

Τα μεσάνυχτα που είναι μακριά ο ήλιος
Προδομένη μου αγάπη
Τα μεσάνυχτα που είναι κοντά οι ζωές μας
Προδομένη μου αγάπη
Νταν νταν νταν νταν σημαίνει
Νταν το τέλος της αγάπης

Δυο πουλιά δυο περιστέρια
ταξιδεύουνε μέσα στ’ αστέρια

Τα μεσάνυχτα θα σε περιμένω
Προδομένη μου αγάπη
Σαν θα φύγει το φεγγάρι στο σκοτάδι
Προδομένη μου αγάπη

Εμείς θα το ακούσουμε από τη Βέρα Ζαβιτσάνου σε μια εκτέλεση του 1962

 

8. Μαργαρίτα Μαγιοπούλα. Πρώτη ηχογράφηση το 1963 για τις ανάγκες της παράστασης «Μαγική Πόλη», μία σύμπραξη του Μίκη με τον άλλο μεγάλο, το Μάνο Χατζιδάκι. Στην ηχογράφηση αυτή τραγουδάει η Κλειώ Δενάρδου. Οι στίχοι είναι του Ιάκωβου Καμπανέλλη

«Είχα φυτέψει μια πορτοκαλιά
που την εζήλευε όλη η γειτονιά
Που την εζήλευε όλη η γειτονιά
είχα φυτέψει μια πορτοκαλιά

Αχ, Μαργαρίτα Μαγιοπούλα
Αχ, Μαργαρίτα Μαγιοπούλα
Αχ, Μαργαρίτα μάγισσα

Πρωί πρωί την πότιζα φιλιά
το δειλινό την πήραν τα πουλιά
Το δειλινό την πήραν τα πουλιά
πρωί πρωί την πότιζα φιλιά»

Εμείς θα το ακούσουμε από τη λιτή και αισθαντική φωνή της Αρλέτας και το δίσκο “Romancero Gitano” που κυκλοφόρησε το 1978.

 

9. Μαρίνα. Μελοποιημένο ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη. Πρώτη ηχογράφηση 1963. Περιλαμβάνεται στο έργο «Μικρές Κυκλάδες» και το ερμηνεύει η Ντόρα Γιαννακοπούλου

«Μαρίνα, πράσινο μου αστέρι
Μαρίνα, φως του αυγερινού
Μαρίνα μου, άγριο περιστέρι
και κρίνο του καλοκαιριού

Δώσε μου δυόσμο να μυρίσω
λουίζα και βασιλικό
μαζί μ’ αυτά να σε φιλήσω
και τι να πρωτοθυμηθώ
τη βρύση με τα περιστέρια
των αρχαγγέλων το σπαθί
το περιβόλι με τ’ αστέρια
και το πηγάδι το βαθύ
τις νύχτες που σε σεργιανούσα»
στην άλλη άκρη τ’ ουρανού
και ν’ ανεβαίνεις σε θωρούσα
σαν αδελφή του αυγερινού

Εμείς το ακούμε από τη Ντόρα Γιαννακοπούλου, την πρώτη ερμηνεύτρια του σπουδαίου αυτού τραγουδιού

 

10. Χρυσοπράσινο φύλλο. Πρώτη ηχογράφηση 1965 . Γράφτηκε για την ταινία «Το νησί της Αφροδίτης», ένα ντοκιμαντέρ με στόχο την προβολή της Κύπρου. Οι στίχοι είναι του Λεωνίδα Μαλένη

Γη της λεμονιάς, της ελιάς
γη της αγκαλιάς, της χαράς
γη του πεύκου, του κυπαρισσιού
των παλικαριών και της αγάπης

Χρυσοπράσινο φύλλο
ριγμένο στο πέλαγο

Γη του ξεραμένου λιβαδιού
γη της πικραμένης Παναγιάς
γη του λίβα, τ’ άδικου χαμού
τ’ άγριου καιρού, των ηφαιστείων

Χρυσοπράσινο φύλλο
ριγμένο στο πέλαγο

Γη των κοριτσιών που γελούν
γη των αγοριών που μεθούν
γη του μύρου, του χαιρετισμού
Κύπρος της αγάπης και του ονείρου

Χρυσοπράσινο φύλλο
ριγμένο στο πέλαγο

Η πρώτη εκτέλεση (και αυτή που θα ακούσουμε) ήταν του Γρηγόρη Μπιθικώτση

 

11. Τ΄ όνειρο καπνός ( Στης νύχτας το μπαλκόνι). Πρώτη ηχογράφηση 1965 από τον Γιάννη Πουλόπουλο. Ακολούθησε η ηχογράφηση της Μαρίας Φαραντούρη το 1966. Οι στίχοι είναι του Νίκου Γκάτσου

«Έσπειρα στον κήπο σου χορτάρι
να `ρχονται το βράδυ τα πουλιά
τώρα ποιο φεγγάρι σ’ έχει πάρει
κι άδειασε τού κόσμου η αγκαλιά

Στης νύχτας το μπαλκόνι
παγώνει ο ουρανός
κι είν’ η αγάπη σκόνη
και τ’ όνειρο καπνός

Κύλησαν τα νιάτα στο ποτάμι
κι έγινε ο καιρός ανηφοριά
Ήμουνα στον άνεμο καλάμι
κι ήσουνα στην μπόρα λυγαριά»

Εμείς θα το ακούσουμε από τον Γιάννη Πουλόπουλο

 

12. Άσμα Ασμάτων. Ηχογραφήθηκε το 1966. Είναι ένα από τα τέσσερα τραγούδια που έγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης πάνω στα ποιήματα του κύκλου «Η Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν» του Ιάκωβου Καμπανέλλη – έργο του συγγραφέα που βίωσε από πρώτο χέρι το κολαστήριο του ναζιστικού στρατοπέδου συγκέντρωσης

«Τι ωραία που είν' η αγάπη μου
Με το καθημερνό της φόρεμα
Κι ένα χτενάκι στα μαλλιά
Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία

Κοπέλες του 'Αουσβιτς
Του Νταχάου κοπέλες
Μην είδατε την αγάπη μου

Την είδαμε σε μακρινό ταξίδι
Δεν είχε πια το φόρεμά της
Ούτε χτενάκι στα μαλλιά

Κοπέλες του Μαουτχάουζεν
Κοπέλες του Μπέλσεν
Μην είδατε την αγάπη μου

Την είδαμε στην παγερή πλατεία
Μ' ένα αριθμό στο άσπρο της το χέρι
Με κίτρινο άστρο στην καρδιά»

Αυτός ο ύμνος στην αξία της ανθρώπινης ζωής έχει σφραγιστεί με μοναδικό τρόπο από την εξαιρετική ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη και δεν θα γινόταν να μην το ακούσουμε από αυτήν

 

13. Το τρένο φεύγει στις οχτώ. Πρώτη ηχογράφηση 1970. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του Μάνου Ελευθερίου.

Το τρένο φεύγει στις οχτώ
ταξίδι για την Κατερίνη
Νοέμβρης μήνας δε θα μείνει
να μη θυμάσαι στις οχτώ
να μη θυμάσαι στις οχτώ
το τρένο για την Κατερίνη
Νοέμβρης μήνας δε θα μείνει

Σε βρήκα πάλι ξαφνικά
να πίνεις ούζο στου Λευτέρη
νύχτα δε θα `ρθει σ’ άλλα μέρη
να `χεις δικά σου μυστικά
να `χεις δικά σου μυστικά
και να θυμάσαι ποιος τα ξέρει
νύχτα δε θα `ρθει σ’ άλλα μέρη

Το τρένο φεύγει στις οχτώ
μα εσύ μονάχος σου έχεις μείνει
σκοπιά φυλάς στην Κατερίνη
μεσ’ στην ομίχλη πέντε οχτώ
μεσ’ στην ομίχλη πέντε οχτώ
μαχαίρι στη καρδιά σου εγίνει
σκοπιά φυλάς στην Κατερίνη

Το τραγούδι περιέχεται στο δίσκο ΛΑΪΚΑ, τον οποίο ο συνθέτης έγραψε το 1968 στο Βραχάτι, όπου βρισκόταν σε κατ΄οίκον περιορισμό από τη χούντα και στη Ζάτουνα, όπου μεταφέρθηκε τον Αύγουστο του 1968. Η πρώτη ηχογράφηση του έργου έγινε το 1970 στο Παρίσι με τον Γιώργο Καπερνάρο και την Κατερίνα Κοντολίδου. Η δεύτερη ηχογράφησή των «Λαϊκών» έγινε και πάλι στο Παρίσι, το 1971, με ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας του συνθέτη, αυτή τη φορά με ερμηνευτές τον Αντώνη Καλογιάννη και τη Μαρία Δημητριάδη.

Εμείς το ακούμε από τη Μαρία Δημητριάδη

 

14. Στο παζάρι του ληστή. Πρώτη ηχογράφηση 1973 στο Παρίσι με ερμηνευτή τον Πέτρο Πανδή. Οι στίχοι είναι του Μάνου Ελευθερίου

Από τον κύκλο τραγουδιών "ΑΡΚΑΔΙΑ ΙΙ" , το δεύτερο κύκλο τραγουδιών που έγραψε ο συνθέτης το 1969, ενώ ήταν εξόριστος στη Ζάτουνα της Αρκαδίας

Στο παζάρι του ληστή
πούλησα τα δάκρυα μου
κι ήβρα την πόρτα σου κλειστή
αγάπη, αγάπη, αγάπη μου
πούλησα και την καρδιά μου

Στο παζάρι του φονιά
σ’ έφεραν σαν περιστέρι
Σάββατο βράδυ στις εννιά
και πούλησα, και πούλησα
τα μάτια μου κι αγόρασα μαχαίρι,
αγάπη μου σ’ αγόρασαν μ’ αλυσίδες
μ’ αλυσίδες και πληγές
και καρφιά στον ερωτά μου

Εμείς θα επιλέξουμε να το ακούσουμε από την Τάνια Τσανακλίδου

 

15. Δρόμοι παλιοί. Πρώτη ηχογράφηση 1975. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του Μανόλη Αναγνωστάκη.

Δρόμοι παλιοί που αγάπησα και μίσησα ατέλειωτα
κάτω απ’ τους ίσκιους των σπιτιών να περπατώ
νύχτες των γυρισμών αναπότρεπτες κι η πόλη νεκρή

Την ασήμαντη παρουσία μου βρίσκω σε κάθε γωνιά
κάμε να σ’ ανταμώσω κάποτε φάσμα χαμένο του πόθου μου κι εγώ

Ξεχασμένος κι ατίθασος να περπατώ
κρατώντας μια σπίθα τρεμόσβηστη στις υγρές μου παλάμες

Και προχωρούσα μέσα στη νύχτα χωρίς να γνωρίζω κανένα
κι ούτε κανένας κι ούτε κανένας με γνώριζε με γνώριζε

Το τραγούδι ανήκει στον κύκλο τραγουδιών «ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ». Πρόκειται για μια σειρά μελοποιημένων ποιημάτων του Μανόλη Αναγνωστάκη, τα οποία ο συνθέτης μελοποίησε μεταξύ του 1973 και 1974. Το 1973, η μελωδία του «Δρόμοι παλιοί» χρησιμοποιήθηκε ως βασικό μουσικό θέμα στην κινηματογραφική ταινία του Sidney Lumet,«Serpico» με πρωταγωνιστή τον Αλ Πατσίνο. Η ολοκληρωμένη ηχογράφηση του δίσκου ωστόσο, πραγματοποιήθηκε το 1975 στην Αθήνα, με ερμηνευτές την πρωτοεμφανιζόμενη Μαργαρίτα Ζορμπαλά και τον Πέτρο Πανδή

Το ακούμε από τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά

 

16. Όταν μια άνοιξη. Πρώτη ηχογράφηση 1975. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του Μανόλη Αναγνωστάκη.

Όταν μιαν άνοιξη χαμογελάσει
θα ντυθείς μια καινούργια φορεσιά
και θα `ρθεις να σφίξεις τα χέρια μου
παλιέ μου φίλε

Κι ίσως κανείς δε σε προσμένει να γυρίσεις
μα εγώ νιώθω τους χτύπους της καρδιάς σου
κι ένα άνθος φυτρωμένο στην ώριμη, πικραμένη σου μνήμη

Κάποιο τρένο, τη νύχτα, σφυρίζοντας,
ή ένα πλοίο, μακρινό κι απροσδόκητο
θα σε φέρει μαζί με τη νιότη μας
και τα όνειρά μας

Κι ίσως τίποτα, αλήθεια, δεν ξέχασες
μα ο γυρισμός πάντα αξίζει περισσότερο
από κάθε μου αγάπη κι αγάπη σου
παλιέ μου φίλε

Και αυτό, από τον κύκλο τραγουδιών ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ

Το ακούμε από τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά

 

17. Κόκκινο τριαντάφυλλο. Πρώτη ηχογράφηση 1976. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του ίδιου του συνθέτη.

Κάθε πρωί ξεκινούσαμε να πάμε στη δουλειά,
στο λεωφορείο γελούσαμε, είμαστε δυο παιδιά.

Κόκκινο τριαντάφυλλο, κόκκινο το δειλινό.

Κάποιο πρωί για τον πόλεμο κινήσαμε μαζί,
όλοι μαζί τραγουδούσαμε, παλεύαμε μαζί.

Κόκκινο τριαντάφυλλο, κόκκινο το δειλινό.

Μέσα στο Μάη σκοτώθηκες, το αίμα σου μαβί,
έβαψε μαύρο τον ουρανό, κόκκινο τον καιρό.

Κόκκινο τριαντάφυλλο, κόκκινο το δειλινό.

Μαζί σου όλα σκοτώθηκαν, όνειρα, ιδανικά,
γίναμε όλοι φαντάσματα, ζούμε συμβατικά.

Κόκκινο τριαντάφυλλο, κόκκινο το δειλινό.

Τώρα οι σημαίες γενήκανε είδη εμπορικά,
είναι τα όνειρα αγαθά καταναλωτικά.

Κόκκινο τριαντάφυλλο, κόκκινο το δειλινό.

Το Κόκκινο τριαντάφυλλο, μαζί με άλλο ένα τραγούδι, το «Εκείνος ήταν μόνος», θα κυκλοφορήσει σε δίσκο των 45 στροφών. Τα τραγούδια αυτά γράφτηκαν κάτω από την επιρροή του θανάτου του Αλέξανδρου Παναγούλη, ο οποίος την Πρωτομαγιά του 1976 σκοτώθηκε σε αυτοκινητικό δυστύχημα, λίγο πριν προβεί σε αποκαλύψεις στη Βουλή σχετικά με τα αρχεία της ΕΣΑ που βρίσκονταν στην κατοχή του

Ερμηνευτής των τραγουδιών ήταν ο Γιώργος Νταλάρας, ο οποίος ταυτίστηκε μαζί τους. Δικαιωματικά, λοιπόν, θα το ακούσουμε από αυτόν.

 

18. Μοιρολόι της βροχής. Πρώτη ηχογράφηση 1977, από συναυλία στο θέατρο Λυκαβηττού, με ερμηνευτή τον ίδιο το συνθέτη. Οι στίχοι είναι του Τάσου Λειβαδίτη

Μοιρολόι της βροχής
βράδυ Κυριακής,
πού πηγαίνεις μοναχός
ούτε πόρτα να μπεις,
πέτρα να σταθείς
κι όπου πας, χλωμό παιδί,
ο καημός σου στη γωνιά
σε καρτερεί.

Παλληκάρι χλωμό
μες στο καπηλειό
απομείναμε οι δυο μας,
ο καημός σου βραχνάς
πάψε να πονάς
η ζωή γοργά περνά
δυο κρασιά, δυο στεναγμοί
κι έχε γεια.

Παλληκάρι χλωμό
σ’ ηύρανε νεκρό
στο παλιό σταυροδρόμι,
μοιρολόι η βροχή
μαύρα π’ αντηχεί
στο καλό, χλωμό παιδί,
σαν τη μάγισσα
σε πήρε η Κυριακή.

Το τραγούδι αυτό αποτελεί μέρος από τον κύκλο τραγουδιών ΤΑ ΛΥΡΙΚΑ που ο συνθέτης έγραψε το 1976 και κυκλοφόρησε το 1978 με ερμηνευτή τον ίδιο το συνθέτη. Εμείς θα το ακούσουμε από το Γρηγόρη Μπιθικώτση, ο οποίος το ερμήνευσε στο δίσκο Οκτώβρης ‘78

 

19. Την πόρτα ανοίγω το βράδυ. Πρώτη ηχογράφηση 1978 από τον κύκλο τραγουδιών ΤΑ ΛΥΡΙΚΑ με ερμηνευτή τον ίδιο το συνθέτη. Οι στίχοι είναι του Τάσου Λειβαδίτη

Την πόρτα ανοίγω το βράδυ,
τη λάμπα κρατώ ψηλά,
να δούνε της γης οι θλιμμένοι,
να ’ρθούνε, να βρουν συντροφιά.

Να βρούνε στρωμένο τραπέζι,
σταμνί για να πιει ο καημός
κι ανάμεσά μας θα στέκει
ο πόνος, του κόσμου αδερφός.

Να βρούνε γωνιά ν’ ακουμπήσουν,
σκαμνί για να κάτσει ο τυφλός
κι εκεί καθώς θα μιλάμε
θα ’ρθει συντροφιά κι ο Χριστός.

Εμείς θα το ακούσουμε από την Άλκηστη Πρωτοψάλτη

 

20. Νύχτα μαγικιά ( ή «Ποτέ, ποτέ μαζί», όπως αναφέρεται στην πρώτη ηχογράφηση του τραγουδιού). Πρώτη ηχογράφηση 1979. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του Γιάννη Θεοδωράκη.

Η «Νύχτα Μαγικιά» ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά το 1979 και το τραγούδησε η Μαρία Δημητριάδη στο δίσκο της «Δελτίο καιρού» με τίτλο «Ποτέ, ποτέ μαζί». Εδώ το ακούμε από τη Δήμητρα Γαλάνη στους «Χαιρετισμούς», τη μοναδική δισκογραφική συνεργασία του Μίκη Θεοδωράκη με τη Δήμητρα Γαλάνη, η οποία κυκλοφόρησε το Σεπτέμβριο του 1982

«Νύχτα μαγικιά μια σκιά περνά
σκέψου τώρα τη φωνή
που σου ’λεγε, ποτέ, ποτέ μαζί

Βάδιζα σκυφτός, ήσουν ουρανός
με των άστρων τη μουσική
μου τραγουδάς, ποτέ, ποτέ μαζί

Μάγισσα χλωμή, το στερνό σου φιλί
ξεχασμένη μουσική
μια μαχαιριά, ποτέ, ποτέ μαζί»

 

21. Κάποτε θα’ ρθουν να σου πουν. Πρώτη ηχογράφηση 1979 για τις ανάγκες της ταινίας του Ανδρέα Θωμόπουλου «Ο Ασυμβίβαστος» με πρωταγωνιστή τον Παύλο Σιδηρόπουλο. Ερμηνεύει ο Παύλος Σιδηρόπουλος

Κάποτε θα `ρθουν να σου πουν
πως σε πιστεύουν, σ’ αγαπούν
και πώς σε θένε

Έχε το νου σου στο παιδί,
κλείσε την πόρτα με κλειδί
ψέματα λένε

Κάποτε θα `ρθουν γνωστικοί,
λογάδες και γραμματικοί
για να σε πείσουν

Έχε το νου σου στο παιδί
κλείσε την πόρτα με κλειδί,
θα σε πουλήσουν

Και όταν θα `ρθουν οι καιροί
που θα `χει σβήσει το κερί
στην καταιγίδα

Υπερασπίσου το παιδί
γιατί αν γλιτώσει το παιδί
υπάρχει ελπίδα

Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Το 1982, με άλλους στίχους γραμμένους αυτή τη φορά από το Γιάννη Θεοδωράκη, η μελωδία του συγκεκριμένου τραγουδιού συμπεριλήφθηκε στους ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΥΣ με τον τίτλο «Μη με προδώσεις» σε ερμηνεία της Δήμητρας Γαλάνη. Το 1998, με τους στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου, το τραγούδι επανακυκλοφορεί μέσα από τον κύκλο τραγουδιών ΣΕΡΕΝΑΤΕΣ σε ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη

Για λόγους πληρότητας, παραθέτουμε και τους στίχους του Γιάννη Θεοδωράκη, αν και αυτή η εκδοχή του τραγουδιού υποσκελίστηκε από την αρχική

Αυτός που ξέμεινε εδώ
θα ξαναρθεί με τον καιρό
να τον πληγώσεις.

Φίλοι κι εχθροί θα τον ζητούν
κατάματα θα σε κοιτούν
μη με προδώσεις.

Ψέματα οι ψεύτες θα σου πουν
στα όνειρά σου για να μπουν
θα το πληρώσεις.

Ρίξε τον ήλιο απ’ τα κλαδιά
στον κόρφο κρύψε τα καρφιά
μη με προδώσεις.

Απλώνει η νύχτα τη βροχή
μαζί ξεμάκραινες κι εσύ
θα μετανιώσεις.

Αν βρεις στο δρόμο νικητές
φωτιά, τσεκούρι και ληστές
μη με προδώσεις.

Εμείς θα το ακούσουμε από τον Παύλο Σιδηρόπουλο, τον άνθρωπο που θεωρούμε πως ταυτίστηκε πιο πολύ απ’ όλους με αυτό το τραγούδι

 

22. Ξημερώνει. Πρώτη ηχογράφηση 1981 . Από τον κύκλο τραγουδιών ΡΑΝΤΑΡ με ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα. Οι στίχοι είναι του Κώστα Τριπολίτη 

Η σκοτεινιά της κάμαρας
θα ρθει μαζί σου
ντύσου ντύσου ντύσου
κι η νύχτα αυτή που κράτησες δική σου
ντύσου ντύσου

Ο κόσμος ξημερώνει
ο κόσμος ξημερώνει

Με τα φιλιά που κάρφωσα
εδώ βαθιά σου
βιάσου βιάσου βιάσου
κι αυτά που απόψε κέρδισες δικά σου
βιάσου βιάσου

Ο κόσμος ξημερώνει
ο κόσμος ξημερώνει

Εμείς θα το ακούσουμε από την Αλέξια Βασιλείου, μια ιδιαίτερη φωνή, σε μια jazz εκδοχή του τραγουδιού

 

23. Σαν καφενείο. Πρώτη ηχογράφηση 1985. Από τον κύκλο τραγουδιών «ΦΑΙΔΡΑ» που κυκλοφόρησε από τη δισκογραφική εταιρεία ΣΕΙΡΙΟΣ του Μάνου Χατζιδάκι με ερμηνευτές την Αλίκη Καγιαλόγλου και τον Πέτρο Πανδή. Οι στίχοι είναι της Αγγελικής Ελευθερίου, αδελφής του Μάνου Ελευθερίου

Το στεναγμό μου πια δεν τον ακούς
η νύχτα λες που αναστενάζει
τα ρούχα σου ραντίζω μ’ αγιασμούς
και λέω «είναι μπόρα, θα περάσει»

Σαν καφενείο με κλειστά παράθυρα
και σ’ ένα δρόμο ερημικό
έγειρε τώρα η καρδιά σου
και σαν τον πόλεμο τον ξαφνικό
με τα σημάδια στο λαιμό
ζεστή με πήραν απ’ την αγκαλιά σου

Από το σπίτι δεν περνά κανείς
ούτε οι φίλοι κι οι γειτόνοι
η στέγη δε χαμήλωσε θαρρείς
μα είναι η αγάπη που τελειώνει

Σαν καφενείο με κλειστά παράθυρα
και σ’ ένα δρόμο ερημικό
έγειρε τώρα η καρδιά σου
και σαν τον πόλεμο τον ξαφνικό
με τα σημάδια στο λαιμό
ζεστή με πήραν απ’ την αγκαλιά σου

Το ακούμε από τη μοναδική φωνή της Αλίκης Καγιαλόγλου

 

24. Τα μάγια. Πρώτη ηχογράφηση 1998. Από τον κύκλο τραγουδιών ΣΕΡΕΝΑΤΕΣ που κυκλοφόρησε με ερμηνεύτρια τη Μαρία Φαραντούρη. Οι στίχοι είναι του Λευτέρη Παπαδόπουλου

Στο Μόλυβο, στη Μυτιλήνη
θα βρω μια μάγισσα που λύνει
τα μάγια που σου έχουν κάνει
και την καρδιά σου έχουν μαράνει.

Κι όταν λυθούν τα μαύρα μάγια
κάτω απ’ των άστρων την ανταύγεια
σ’ ένα κοχύλι θα κλειστούμε
και στο βυθό θ’ αγκαλιαστούμε.

Να μην μας δει ανθρώπου βλέμμα
γιατί τα μάγια σαν το αίμα
φεύγουνε και ξαναγυρνάνε
και την αγάπη τυραννάνε.

Το ακούμε από την Αλέξια Βασιλείου, σε ένα δίσκο που κυκλοφόρησε το 2001