Μουσική Θάνος Μικρούτσικος, Στίχοι Κώστας Τριπολίτης

Έβγαλε βρώμα η ιστορία ότι ξοφλήσαμε
είμαστε λέει το παρατράγουδο στα ωραία άσματα
και επιτέλους σκασμός οι ρήτορες πολύ μιλήσαμε
στο εξής θα παίζουμε σ' αυτό το θίασο μόνο ως φαντάσματα

Κάτω οι σημαίες στις λεωφόρους που παρελάσαμε
άλλαξαν λέει τ' ανεμολόγια και οι ορίζοντες
μας κάνουν χάρη που μας ανέχονται και που γελάσαμε
τώρα δημόσια θα έχουν μικρόφωνο μόνο οι γνωρίζοντες

Δήλωσε η τσούλα η ιστορία ότι γεράσαμε
τις εμμονές μας περισυλλέγουνε τα σκουπιδιάρικα
όνειρα ξένα ράκη αλλότρια ζητωκραυγάσαμε
και τώρα εισπράττουμε απ' την εξέδρα μας βροχή δεκάρικα

Βγήκαν δελτία και επισήμως ανακοινώθηκε
είμαστε λάθος μες το κεφάλαιο του λάθος λήμματος
ο σάπιος κόσμος εκεί που σάπιζε ξανατονώθηκε
κι οι εξεγέρσεις μας είναι εν γένει εκτός του κλίματος

Ξέσκισε η πόρνη η ιστορία αρχαία οράματα
τώρα για σέρβις μας ξαποστέλνει και για χαμόμηλο
την παρθενιά της επανορθώσαμε σφιχτά με ράμματα
την κουβαλήσαμε και μας κουβάλησε στον ανεμόμυλο

Ο Σταυρός του Νότου είναι ο μικρότερος από τους 88 αστερισμούς και ο γνωστότερος από τους αστερισμούς του νότιου ημισφαίριου της ουράνιας σφαίρας. Σήμερα, είναι ορατός σε γεωγραφικά πλάτη νοτιότερα του βόρειου 25ου παράλληλου (δηλαδή, από την νότια Αίγυπτο και νοτιότερα). Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που τον είχαν καταγράψει ως μέρος του αστερισμού του Κενταύρου καθώς τότε ήταν ακόμα ορατός από τον ελλαδικό χώρο. Λόγω της μετάπτωσης του άξονα της Γης όμως, ο Σταυρός του Νότου εμφανιζόταν όλο και χαμηλότερα στον νυχτερινό ορίζοντα μέχρι που το 400 μ.Χ. περίπου, χάθηκε και ξεχάστηκε, μέχρι που ανακαλύφθηκε και πάλι κατά την Εποχή των Ανακαλύψεων. 

Για πρώτη φορά καταγράφηκε ως ξεχωριστός αστερισμός το 1603, από τον Ολλανδό θαλασσοπόρο Φρέντερικ ντε Χούτμαν. Από τότε, και μέχρι την εποχή των ηλεκτρονικών ναυτιλιακών βοηθημάτων, ο Σταυρός του Νότου, ήταν ένας πολύτιμος “σύμμαχος” για τους θαλασσοπόρους που ταξίδευαν στους νότιους ωκεανούς και τους βοηθούσε να βρουν τον Νότο.

Στο βόρειο ημισφαίριο μπορούμε εύκολα να βρούμε τον Βορρά με τον Πολικό Αστέρα, λόγω του ότι βρίσκεται σχεδόν πάνω από τον Βόρειο Πόλο. Στο νότιο ημισφαίριο όμως, δεν υπάρχει κάποιο αντίστοιχο αστέρι πάνω από το Νότιο Πόλο. Ο Σταυρός του Νότου όμως, μπορεί να μας βοηθήσει, καθώς τα τέσσερα από τα πέντε αστέρια σχηματίζουν έναν νοητό σταυρό. Παίρνοντας την απόσταση μεταξύ των δύο αστέρων που σχηματίζουν τον μακρύτερο άξονα του σταυρού και εκτείνοντας την κατά 4,5 φορές προς την κατεύθυνση του μακρύτερου σκέλους του σταυρού, βρίσκουμε τον Νότο. Οι δύο φωτεινότεροι αστέρες του Κενταύρου, ο α και ο β, που βρίσκονται αριστερά από τον Σταυρό του Νότου, “λειτουργούν” ως ένα βοήθημα καθώς η χαρακτηριστική τους παρουσία μας βοηθά να βρούμε ευκολότερα τόσο τον αστερισμό, όσο και τον νότο. Για τον λόγο αυτό, ονομάζονται και ως Δείκτες. 

Μπορεί οι αρχαίοι Έλληνες να τον γνώριζαν και οι Ευρωπαίοι της Αναγέννησης να τον έμαθαν μέσω των μεγάλων θαλασσοπόρων, οι σύγχρονοι όμως Έλληνες τον έμαθαν – ίσως χωρίς να γνωρίζουν τι πραγματικά είναι - μέσα από την ποίηση του Νίκου Καββαδία και ιδιαίτερα μέσα από τη μελοποίηση σειράς ποιημάτων του από το Θάνο Μικρούτσικο.

Για το «Σταυρό του Νότου» μιλάμε, ένα από τα σημεία αναφοράς της ελληνικής δισκογραφίας, εκεί όπου ο Θάνος Μικρούτσικος, κόντρα στις δυσοίωνες προβλέψεις, τόλμησε να μελοποιήσει τον ποιητή της θάλασσας και της ζωής, τον Νίκο Καββαδία. Τα 8 από τα 11 τραγούδια του δίσκου τα ερμήνευσε ο Γιάννης Κούτρας, δύο από αυτά ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ενώ το ομώνυμο τραγούδι «Σταυρός του Νότου» ερμήνευσε η Αιμιλία Σαρρή. Ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1979 από τη LYRA και ακολούθησαν δύο εκδόσεις ακόμη, οι «Γραμμές των οριζόντων» (1991) και η ζωντανή ηχογράφηση του «Σταυρού του Νότου» στο Μέγαρο Μουσικής (2005) που δεν αποτελούν απλώς διαφορετικές ενορχηστρώσεις αλλά νέες επεξεργασίες και νέα έργα.

O Θάνος Μικρούτσικος αφηγείται για το πώς γεννήθηκε ο «Σταυρός του Νότου» : «Το 1977 ο σπουδαίος παραγωγός κινηματογράφου και εφοπλιστής Γιώργος Παπαλιός έκανε την παραγωγή του σίριαλ «Πορεία 090», με τη σκηνοθεσία του Τάσου Ψαρρά. […] Μου ζήτησαν να γράψω μουσική και τους πρότεινα να γράψω και ορισμένα τραγούδια μελοποιώντας ποιήματα του Νίκου Καββαδία. Συμφώνησαν και έγραψα επτά τραγούδια για τη σειρά. Αυτά τα τραγούδια τα μελοποίησα σε επτά νύχτες – όχι διαδοχικές». […] Τα τραγούδια ακούγονται κάθε εβδομάδα στο σίριαλ, αλλά δεν κάνουν κάποια ιδιαίτερη αίσθηση».

O Πατσιφάς (ιδιοκτήτης της εταιρίας Lyra), αν και δέχτηκε να ηχογραφηθούν τα τραγούδια αυτά μαζί με άλλα τέσσερα που δεν ακούστηκαν στη σειρά, δεν πίστεψε αρχικά στο δίσκο. «Σε αγαπάω πολύ και σε πιστεύω, αλλά αυτόν τον δίσκο θεώρησέ τον ως ένα δώρο από μένα. Δεν πρόκειται να πουλήσει ούτε χίλια αντίτυπα!», είχε πει στον Θάνο Μικρούτσικο κατά την πρώτη ακρόαση του δίσκου. Αλλά και οι κριτικές με τις οποίες έγινε αρχικά δεκτός ο δίσκος ήταν ολοκληρωτικά αρνητικές. Τελικά, βέβαια, όλοι αυτοί διαψεύστηκαν πανηγυρικά. Ο Σταυρός του Νότου, μέσα σε λίγους μήνες είχε πουλήσει 50.000 αντίτυπα ενώ μέχρι σήμερα υπολογίζεται ότι έχει πουλήσει συνολικά (μαζί με τις δύο επανεκδόσεις) πάνω από 2 εκατ. αντίτυπα.

Ο ίδιος ο Θάνος Μικρούτσικος είχε δώσει τη δική του εξήγηση για την τεράστια απήχηση του Σταυρού του Νότου. Αυτό που είχε προκαλέσει τις πρώτες κακές κριτικές σύμφωνα με το Θάνο Μικρούτσικο, δηλαδή η επιλογή του Καββαδία που δεν τον θεωρούσαν σπουδαίο ποιητή, αυτή ακριβώς τελικά ήταν και η αιτία της μεγάλης επιτυχίας του δίσκου.

«Αποκαλύφθηκε με τη μελοποίηση η καββαδική φιλοσοφία», υποστηρίζει ο Μικρούτσικος. «Για μένα ο Καββαδίας δεν είναι ο ποιητής της θάλασσας και των ναυτικών  - αυτά τα χρησιμοποίησε σχεδόν προσχηματικά -, αλλά ένας ποιητής που μίλησε για την ελευθερία, για την αξία της ανατροπής, για τη δύναμη της ζωής χωρίς συμβάσεις. Αυτά τα επίπεδα προσπάθησα να αναδείξω με τη μελοποίησή μου, και φαίνεται πως δικαιώθηκα, αν αναλογιστούμε πως αυτά τα τραγούδια έγιναν πολύ αγαπητά, κυρίως στη νεολαία, και πως έχουν ήδη περάσει σε μια τρίτη γενιά»

«Θα το πω, απλά: τι είπε ο Καββαδίας; “Λυπήσου αυτούς που δεν ονειρεύονται”. Τι λέει στους νέους; “Πιάστε το αδύνατο!” . Ας θυμηθούμε τον στίχο «Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία». Επιλέγει, δε, τον καρχαρία, αφού είναι ό, τι πιο ανθεκτικό στο ζωικό βασίλειο. Αδυνατείς να τα βάλεις μαζί του. Κι όμως…»

https://greatnavigatorscom.wordpress.com/2019/04/21/%CE%BF-%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%85%CF%81%CF%8C%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BD%CF%8C%CF%84%CE%BF%CF%85/

https://www.alfavita.gr/koinonia/308219_o-stayros-toy-notoy-o-diskos-poy-simadepse-genies

https://www.thetoc.gr/politismos/article/thanos-mikroutsikos-i-istoria-tou-staurou-tou-notou-video

https://www.iefimerida.gr/stories/thanos-mikroytsikos-istoria-toy-stayroy-toy-notoy

Με αφορμή το θάνατο του ευγενούς και ιδιαίτερα ταλαντούχου μουσικού και συνθέτη Νότη Μαυρουδή, παρουσιάζουμε την ιστορία ενός από τα πιο όμορφα τραγούδια του. Το «Πρωϊνό τσιγάρο» σε στίχους του μεγάλου ποιητή Άλκη Αλκαίου

«Χαράζει η μέρα και η πόλη έχει ρεπό
Στη γειτονιά μας καπνίζει ένα φουγάρο
Κι εγώ σε ζητάω σαν πρωινό τσιγάρο
Και σαν καφέ πικρό και σαν καφέ πικρό

Άδειοι οι δρόμοι δε φάνηκε ψυχή
Και το φεγγάρι μόλις χάθηκε στη δύση
Και γω σε γυρεύω σαν μοιραία λύση
Και σαν ανατολή και σαν ανατολή

Βγήκε ο ήλιος το ράδιο διαπασών
Μ' ένα χασάπικο που κλαίει για κάποιον Τάσο
Κι εγώ σε ποντάρω κι ύστερα πάω πάσο
Σ' ένα καρέ τυφλών, σ' ένα καρέ τυφλών

Άδειοι οι δρόμοι δε φάνηκε ψυχή
Και το φεγγάρι μόλις χάθηκε στη δύση
Και γω σε γυρεύω σαν μοιραία λύση
Και σαν ανατολή και σαν ανατολή»

Ο Άλκης Αλκαίος έγραψε το «Πρωινό τσιγάρο» με την επιθυμία να το μελοποιήσει ο Μάνος Λοΐζος. Το έστειλε μάλιστα στο μεγάλο συνθέτη, όταν αυτός νοσηλευόταν εκείνη την εποχή σε νοσοκομείο της Μόσχας. Ο Λοΐζος πρόλαβε να διαβάσει τους στίχους, όχι όμως να τους μελοποιήσει, καθώς δεν κατάφερε να βγει ζωντανός από αυτή την άδικη περιπέτεια της υγείας του, όντας μόλις 45 χρονών

Μετά το θάνατο του Λοΐζου, ο Αλκαίος ενέταξε το ποίημά του σε μια ποιητική συλλογή που μετά την κυκλοφορία της, διάβασε ο Νότης Μαυρουδής. Ο Μαυρουδής ξεχώρισε το ποίημα αυτό, το μελοποίησε και θέλησε να το εντάξει στο δίσκο του «Στην όχθη της καρδιάς μου». . Ο Αλκαίος όμως αρνήθηκε να δώσει την άδεια, εξηγώντας του ότι το προόριζε για το Μάνο Λοΐζο

Τελικά, με τη μεσολάβηση του Θάνου Μικρούτσικου, ο Άλκης Αλκαίος υποχώρησε και έδωσε την άδεια στο Νότη Μαυρουδή. Το τραγούδι αφιερώθηκε στη μνήμη του Μάνου Λοΐζου και κυκλοφόρησε το 1984 στο δίσκο «Στην όχθη της καρδιάς μου». Το «Πρωινό τσιγάρο» στην πρώτη αυτή ηχογράφηση ερμήνευσε χορωδία αποτελούμενη από τους Γιώργο Μεράντζα, Γιάννη Σαμσιάρη, Σάκη Μπουλά, Θανάση Νικόπουλο, Κώστα Θωμαΐδη, Ανδρέα Μικρούτσικο, ενώ κιθάρα στο δίσκο έπαιξε ο Νότης Μαυρουδής

Το τραγούδι αυτό παίχτηκε λίγο αργότερα στη μεγάλη συναυλία στο Ολυμπιακό Στάδιο, στις 13 του Σεπτέμβρη 1985, στη μνήμη του Μάνου Λοΐζου με αφορμή τη συμπλήρωση τριών χρόνων από τον θάνατό του. Η στιγμή εκείνη ήταν συγκλονιστική για όλους, μα πιο πολύ για το Νότη Μαυρουδή. Όταν άρχισε να το ερμηνεύει η Χαρούλα Αλεξίου με τον Γιώργο Νταλάρα, έσβησαν όλα τα φώτα του σταδίου και αμέσως άναψαν οι αναπτήρες από τους θεατές. Όπως δήλωσε αργότερα ο Νότης Μαυρουδής : «Να βλέπεις αυτό το θέαμα… 80.000 άνθρωποι με έναν αναπτήρα… Να βλέπεις τις φλογίτσες… Είχα συγκλονιστεί. Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι αυτή η δοξασία με παίρνει κι εμένα μέσα» διηγείται ο συνθέτης. «Ήταν πάρα πολύ συγκινητικό. Τόσο που έβαλα τα κλάματα και δεν μπορούσε να με συνεφέρει η παρέα μου… Η ιστορία του “Πρωινού τσιγάρου” είναι και δική μου ιστορία…» 

Άδειοι οι δρόμοι δε φάνηκε ψυχή / Και το φεγγάρι μόλις χάθηκε στη δύση / Και γω σε γυρεύω σαν μοιραία λύση / Και σαν ανατολή και σαν ανατολή

Οι πληροφορίες για την ιστορία του τραγουδιού αντλήθηκαν από  εδώ

Η Ρόζα είναι από εκείνα τα τραγούδια που ταυτίζονται τόσο πολύ με τον πρώτο ερμηνευτή τους, ώστε κάθε επόμενος ερμηνευτής να φέρει το πολύ μεγάλο βάρος να ανταποκριθεί επάξια. Είναι τέτοια η συγκλονιστική ερμηνεία του Δημήτρη Μητροπάνου στη Ρόζα, ώστε οι αναπόφευκτες συγκρίσεις φορτώνουν στους ώμους κάθε επόμενου ερμηνευτή αυτό το βάρος που είναι πολύ δύσκολο να κρατηθεί.

Με αφορμή την πρόσφατη επέτειο θανάτου του, στις 17 Απριλίου του 2012, θελήσαμε κι εμείς να γράψουμε μία μικρή σημείωση γι’ αυτόν τον πολύ μεγάλο ερμηνευτή που ήταν όμως εξίσου μεγάλος και ως άνθρωπος. Αυτός ήταν και ο λόγος άλλωστε που ο Δημήτρης Μητροπάνος τιμήθηκε και αγαπήθηκε από όλους. Λιτός, λαϊκός, αυθεντικός είναι ίσως αυτός που μετά τον Καζαντζίδη και τον Μπιθικώτση συμπληρώνει την αγία τριάδα των μεγάλων ερμηνευτών του λαϊκού μας τραγουδιού

Και, για να μιλήσουμε λίγο και για το τραγούδι, η Ρόζα είναι πλέον ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα και συγκλονιστικά ζεϊμπέκικα. Είναι ένα τραγούδι στο οποίο συναντήθηκαν τρεις μεγάλες μορφές του ελληνικού τραγουδιού. Ο Θάνος Μικρούτσικος στη μουσική, ο Άλκης Αλκαίος στους στίχους και ο Δημήτρης Μητροπάνος στην ερμηνεία

Όσο για το ποια είναι η Ρόζα του τραγουδιού, ο Άλκης Αλκαίος δεν αποκάλυψε ποτέ αν ήταν η Ρόζα Λούξεμπουργκ, η φλογερή επαναστάτρια με το τραγικό τέλος. Θεωρούμε πως μάλλον μικραίνουμε την ποίηση του Αλκαίου στην προσπάθειά μας να ερμηνεύουμε τα κύματα εικόνων που συνέθετε (το ίδιο ακριβώς νιώθουμε και για την ποίηση του Μάνου Ελευθερίου). Αν σε μια στροφή ο Αλκαίος έγραψε για αυτή τη Ρόζα, σε κάποια άλλη στροφή θα έγραψε για κάποια άλλη. Για όλες τις Ρόζες που ματαιώθηκαν

Βαδίζουμε μαζί στον ίδιο δρόμο
μα τα κελιά μας είναι χωριστά
σε πολιτεία μαγική γυρνάμε
δε θέλω πια να μάθω τι ζητάμε
φτάνει να μου χαρίσεις δυο φιλιά

Με παίζεις στη ρουλέτα και με χάνεις
σε ένα παραμύθι εφιαλτικό
φωνή εντόμου τώρα ειν' η φωνή μου
φυτό αναρριχώμενο η ζωή μου
με κόβεις και με ρίχνεις στο κενό

Σαν σήμερα, στις 13 Απριλίου του 1947, γεννήθηκε ο Θάνος Μικρούτσικος. Με αφορμή την επέτειο αυτή, επιλέξαμε να ακούσουμε ένα τραγούδι του μεγάλου συνθέτη. Όχι από αυτά της «πρώτης γραμμής», αλλά από μια συνεργασία του Θάνου Μικρούτσικου με έναν μεγάλο τραγουδιστή που η ζωή τον αδίκησε. Μιλάμε για τον Διονύση Θεοδόση, μια από τις φωνές που είναι βέβαιο πως θα μεσουρανούσε στο ελληνικό τραγούδι, αν δεν πέθαινε τόσο νωρίς, σε ηλικία μόλις 35 χρονών.

Το τραγούδι που επιλέξαμε είναι το «Όσο κρατάει ένας καφές» σε στίχους του μεγάλου ποιητή Άλκη Αλκαίου… «Αυτό το βράδυ μη μ’ αφήνεις μόνο/σ’ ένα ναρκοπέδιο γυρνώ/Αυτό το βράδυ που σε πίνω και στεγνώνω/ή θα σωθώ ή θα χαθώ»