Ο Σταυρός του Νότου είναι ο μικρότερος από τους 88 αστερισμούς και ο γνωστότερος από τους αστερισμούς του νότιου ημισφαίριου της ουράνιας σφαίρας. Σήμερα, είναι ορατός σε γεωγραφικά πλάτη νοτιότερα του βόρειου 25ου παράλληλου (δηλαδή, από την νότια Αίγυπτο και νοτιότερα). Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που τον είχαν καταγράψει ως μέρος του αστερισμού του Κενταύρου καθώς τότε ήταν ακόμα ορατός από τον ελλαδικό χώρο. Λόγω της μετάπτωσης του άξονα της Γης όμως, ο Σταυρός του Νότου εμφανιζόταν όλο και χαμηλότερα στον νυχτερινό ορίζοντα μέχρι που το 400 μ.Χ. περίπου, χάθηκε και ξεχάστηκε, μέχρι που ανακαλύφθηκε και πάλι κατά την Εποχή των Ανακαλύψεων. 

Για πρώτη φορά καταγράφηκε ως ξεχωριστός αστερισμός το 1603, από τον Ολλανδό θαλασσοπόρο Φρέντερικ ντε Χούτμαν. Από τότε, και μέχρι την εποχή των ηλεκτρονικών ναυτιλιακών βοηθημάτων, ο Σταυρός του Νότου, ήταν ένας πολύτιμος “σύμμαχος” για τους θαλασσοπόρους που ταξίδευαν στους νότιους ωκεανούς και τους βοηθούσε να βρουν τον Νότο.

Στο βόρειο ημισφαίριο μπορούμε εύκολα να βρούμε τον Βορρά με τον Πολικό Αστέρα, λόγω του ότι βρίσκεται σχεδόν πάνω από τον Βόρειο Πόλο. Στο νότιο ημισφαίριο όμως, δεν υπάρχει κάποιο αντίστοιχο αστέρι πάνω από το Νότιο Πόλο. Ο Σταυρός του Νότου όμως, μπορεί να μας βοηθήσει, καθώς τα τέσσερα από τα πέντε αστέρια σχηματίζουν έναν νοητό σταυρό. Παίρνοντας την απόσταση μεταξύ των δύο αστέρων που σχηματίζουν τον μακρύτερο άξονα του σταυρού και εκτείνοντας την κατά 4,5 φορές προς την κατεύθυνση του μακρύτερου σκέλους του σταυρού, βρίσκουμε τον Νότο. Οι δύο φωτεινότεροι αστέρες του Κενταύρου, ο α και ο β, που βρίσκονται αριστερά από τον Σταυρό του Νότου, “λειτουργούν” ως ένα βοήθημα καθώς η χαρακτηριστική τους παρουσία μας βοηθά να βρούμε ευκολότερα τόσο τον αστερισμό, όσο και τον νότο. Για τον λόγο αυτό, ονομάζονται και ως Δείκτες. 

Μπορεί οι αρχαίοι Έλληνες να τον γνώριζαν και οι Ευρωπαίοι της Αναγέννησης να τον έμαθαν μέσω των μεγάλων θαλασσοπόρων, οι σύγχρονοι όμως Έλληνες τον έμαθαν – ίσως χωρίς να γνωρίζουν τι πραγματικά είναι - μέσα από την ποίηση του Νίκου Καββαδία και ιδιαίτερα μέσα από τη μελοποίηση σειράς ποιημάτων του από το Θάνο Μικρούτσικο.

Για το «Σταυρό του Νότου» μιλάμε, ένα από τα σημεία αναφοράς της ελληνικής δισκογραφίας, εκεί όπου ο Θάνος Μικρούτσικος, κόντρα στις δυσοίωνες προβλέψεις, τόλμησε να μελοποιήσει τον ποιητή της θάλασσας και της ζωής, τον Νίκο Καββαδία. Τα 8 από τα 11 τραγούδια του δίσκου τα ερμήνευσε ο Γιάννης Κούτρας, δύο από αυτά ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ενώ το ομώνυμο τραγούδι «Σταυρός του Νότου» ερμήνευσε η Αιμιλία Σαρρή. Ο δίσκος κυκλοφόρησε το 1979 από τη LYRA και ακολούθησαν δύο εκδόσεις ακόμη, οι «Γραμμές των οριζόντων» (1991) και η ζωντανή ηχογράφηση του «Σταυρού του Νότου» στο Μέγαρο Μουσικής (2005) που δεν αποτελούν απλώς διαφορετικές ενορχηστρώσεις αλλά νέες επεξεργασίες και νέα έργα.

O Θάνος Μικρούτσικος αφηγείται για το πώς γεννήθηκε ο «Σταυρός του Νότου» : «Το 1977 ο σπουδαίος παραγωγός κινηματογράφου και εφοπλιστής Γιώργος Παπαλιός έκανε την παραγωγή του σίριαλ «Πορεία 090», με τη σκηνοθεσία του Τάσου Ψαρρά. […] Μου ζήτησαν να γράψω μουσική και τους πρότεινα να γράψω και ορισμένα τραγούδια μελοποιώντας ποιήματα του Νίκου Καββαδία. Συμφώνησαν και έγραψα επτά τραγούδια για τη σειρά. Αυτά τα τραγούδια τα μελοποίησα σε επτά νύχτες – όχι διαδοχικές». […] Τα τραγούδια ακούγονται κάθε εβδομάδα στο σίριαλ, αλλά δεν κάνουν κάποια ιδιαίτερη αίσθηση».

O Πατσιφάς (ιδιοκτήτης της εταιρίας Lyra), αν και δέχτηκε να ηχογραφηθούν τα τραγούδια αυτά μαζί με άλλα τέσσερα που δεν ακούστηκαν στη σειρά, δεν πίστεψε αρχικά στο δίσκο. «Σε αγαπάω πολύ και σε πιστεύω, αλλά αυτόν τον δίσκο θεώρησέ τον ως ένα δώρο από μένα. Δεν πρόκειται να πουλήσει ούτε χίλια αντίτυπα!», είχε πει στον Θάνο Μικρούτσικο κατά την πρώτη ακρόαση του δίσκου. Αλλά και οι κριτικές με τις οποίες έγινε αρχικά δεκτός ο δίσκος ήταν ολοκληρωτικά αρνητικές. Τελικά, βέβαια, όλοι αυτοί διαψεύστηκαν πανηγυρικά. Ο Σταυρός του Νότου, μέσα σε λίγους μήνες είχε πουλήσει 50.000 αντίτυπα ενώ μέχρι σήμερα υπολογίζεται ότι έχει πουλήσει συνολικά (μαζί με τις δύο επανεκδόσεις) πάνω από 2 εκατ. αντίτυπα.

Ο ίδιος ο Θάνος Μικρούτσικος είχε δώσει τη δική του εξήγηση για την τεράστια απήχηση του Σταυρού του Νότου. Αυτό που είχε προκαλέσει τις πρώτες κακές κριτικές σύμφωνα με το Θάνο Μικρούτσικο, δηλαδή η επιλογή του Καββαδία που δεν τον θεωρούσαν σπουδαίο ποιητή, αυτή ακριβώς τελικά ήταν και η αιτία της μεγάλης επιτυχίας του δίσκου.

«Αποκαλύφθηκε με τη μελοποίηση η καββαδική φιλοσοφία», υποστηρίζει ο Μικρούτσικος. «Για μένα ο Καββαδίας δεν είναι ο ποιητής της θάλασσας και των ναυτικών  - αυτά τα χρησιμοποίησε σχεδόν προσχηματικά -, αλλά ένας ποιητής που μίλησε για την ελευθερία, για την αξία της ανατροπής, για τη δύναμη της ζωής χωρίς συμβάσεις. Αυτά τα επίπεδα προσπάθησα να αναδείξω με τη μελοποίησή μου, και φαίνεται πως δικαιώθηκα, αν αναλογιστούμε πως αυτά τα τραγούδια έγιναν πολύ αγαπητά, κυρίως στη νεολαία, και πως έχουν ήδη περάσει σε μια τρίτη γενιά»

«Θα το πω, απλά: τι είπε ο Καββαδίας; “Λυπήσου αυτούς που δεν ονειρεύονται”. Τι λέει στους νέους; “Πιάστε το αδύνατο!” . Ας θυμηθούμε τον στίχο «Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία». Επιλέγει, δε, τον καρχαρία, αφού είναι ό, τι πιο ανθεκτικό στο ζωικό βασίλειο. Αδυνατείς να τα βάλεις μαζί του. Κι όμως…»

https://greatnavigatorscom.wordpress.com/2019/04/21/%CE%BF-%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%85%CF%81%CF%8C%CF%82-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BD%CF%8C%CF%84%CE%BF%CF%85/

https://www.alfavita.gr/koinonia/308219_o-stayros-toy-notoy-o-diskos-poy-simadepse-genies

https://www.thetoc.gr/politismos/article/thanos-mikroutsikos-i-istoria-tou-staurou-tou-notou-video

https://www.iefimerida.gr/stories/thanos-mikroytsikos-istoria-toy-stayroy-toy-notoy

Ένα ταξίδι στον μαγικό κόσμο της ποίησης του Νίκου Καββαδία.

Ένα ονειρικό ταξίδι στον μελοποιημένο κόσμο των ποιημάτων του Μαραμπού από τον Θάνο Μικρούτσικο.

Ένα ταξίδι φυγής στο όνειρο με τον Στάθη Μπίρμπα.

To μουσικό ταξίδι έλαβε χώρα στο φιλόξενο στέκι Beery-Beery στην πλατεία Δημητρακού της Ραφήνας.

Το όμορφο μαγαζί της Νάντιας αγκαλιάζει όλες τα είδη μουσικής έκφρασης και πολιτιστικής δημιουργίας σε έναν τόπο όπου ο πολιτισμός στερείται χώρων έκφρασης της δημιουργίας.

Ο Στάθης ο Μπίρμπας, έξι χρόνια πριν, είχε παρουσιάσει τα τραγούδια του Μαραμπού στην αίθουσα εκδηλώσεων του Γυμνασίου-Λυκείου Ραφήνας.

Τότε ήταν μαθητής.

Σήμερα, ως φοιτητής που πλησιάζει προς την ολοκλήρωση των σπουδών του, συνέχισε το ταξίδι στον μαγικό θαλασσινό κόσμο του ποιητή.

Κόσμος πολύς ήρθε να τιμήσει τον Μαραμπού, τον Θάνο Μικρούτσικο, τον Στάθη και την Νάντια.

Όλα έμοιαζαν μαγικά.

Σας σκηνές από ένα υπέροχο όνειρο.

Η μουσική, τα τραγούδια, ο όμορφος κόσμος, οι φίλοι οι καλοί, ο Στάθης και ο μοναδικός του τρόπος να αποδίδει αυτά τα τραγούδια.

Μας είπε πως δύο από τα τραγούδια που έπαιξε, η "Εσμεράλδα" και το "Επτά νάνοι στο s/s Cyrenia", τον έχουν βαθιά επηρεάσει στη ζωή του.

Η κόρη «ξανθή και γαλανή που όλο εμελέτα» είναι η ανιψιά του ποιητή, η Έλγκα Καββαδία.

Σε αυτήν είναι αφιερωμένο το ποίημα «¨Επτά νάνοι στο s/s “CYRENIA”.

Oι στίχοι του γράφτηκαν εν πλω στο s/s “CYRENIA”, ενώ πλησίαζε το λιμάνι Φρεμαντλ της Δυτικής Αυστραλίας, κοντά στο Περθ.

Ήταν στα 1954-1955 όταν ο ποιητής ταξίδευε με το «CYRENIA” στην μακρινή γραμμή που ένωνε την Ελλάδα με την Αυστραλία.

Της αφιερώνει του στίχους λέγοντας της πως «είναι ένα ποίημα που βρωμά πετρέλαιο και ελπίζει να της χαρίσει κάποτε ένα πραγματικά ωραίο ποίημα».

Οι στίχοι του περιγράφουν την ζωή του ίδιου του Μαραμπού με αναφορές στους ήρωες ενός βιβλίου που ο ίδιος συνήθιζε να διαβάζει στην μικρή Έλγκα.

Η Έλγκα Καββαδία μίσεψε πέρυσι για το στερνό ταξίδι της ζωής για να σμίξει ξανά με τον αγαπημένο της θείο.

Από μακριά φάνηκε ένα καράβι μέσα στην νύχτα.

Καράβι ολόφωτο να σχίζει να θάλασσα.

Ίσως, μέσα να ήταν ο Μαραμπού, η Έλγκα, ο Θάνος και να άκουγαν όλα αυτά τα υπέροχα.

Ο ίδιος ο Νίκος Καββαδίας δεν άκουσε ποτέ τη μελοποίηση των ποιημάτων του από τον Θάνο Μικρούτσικο.

Τα τραγούδια που αργότερα αποτέλεσαν τον περίφημο δίσκο "Ο Σταυρός του Νότου" πρωτογράφτηκαν του για μία εκπομπή στην τηλεόραση που καλά-καλά δεν πρέπει να προβλήθηκε ποτέ, ή αν προβλήθηκε κατέληξε στα αζήτητα.

Η εκπομπή είχε τον τίτλο "Πορεία 090".

Τα τραγούδια ακολούθησαν τελικά το δικό τους ταξίδι και έγιναν κομμάτι της συλλογικής μας μνήμης.

Ευχαριστούμε από καρδιάς τον Στάθη, την Νάντια, τον Νίκο, τον Αλέξη, τον Αριστείδη και όλους τους φίλους που παραβρέθηκαν στο φιλόξενο "Βeery-Beery" της Ραφήνας...

Η γλυκιά πρωταπριλιάτικη βραδιά μας έκλεινε το μάτι καθώς ετοιμαζόμασταν να πάμε στο Beery Beery, το μπαρ - μπυραρία της Ραφήνας για το αφιέρωμα στη μελοποιημένη ποίηση του Νίκου Καββαδία, που θα ξεκινούσε στις οχτώ το βράδυ. Ο αρχικός προγραμματισμός της εκδήλωσης για την Κυριακή είχε αλλάξει λόγω της πρόγνωσης της ΕΜΥ, η οποία μιλούσε για βροχές εκείνη τη μέρα. Η εκδήλωση θα γινόταν Σάββατο, μία μέρα νωρίτερα και αυτό μας έκανε να αναρωτιόμαστε για το αν αυτό θα επηρέαζε το τελικό αποτέλεσμα. Την ανησυχία μας αυτή την απάλυνε η ελπίδα που γεννούσε η γλυκύτητα του πρωταπριλιάτικου απογεύματος και προμήνυε ένα ακόμα καλύτερο βράδυ. Και δεν έπεσε έξω το προαίσθημα. Ήταν μία απόλυτα επιτυχημένη μουσική και ποιητική βραδιά. Το μόνο που επηρεάστηκε από την αλλαγή προγράμματος ήταν και το λιγότερο σημαντικό, όπως κάποια σκεύη που δεν είχαν προλάβει να παραληφθούν.

Η ποιότητα του προγράμματος ήταν εξαιρετική. Ο Στάθης Μπίρμπας στο πιάνο, στο τραγούδι αλλά και σε μέρος των αφηγήσεων και περιγραφών, που συνέδεαν τα ποιήματα με τη ζωή του ποιητή, έγινε το μέσο, η φωνή του ποιητή. Το δε μεγάλο του μουσικό ταλέντο και το ήθος του  έγιναν ο αγωγός από τον οποίο πέρασαν οι μουσικές των μελοποιημένων ποιημάτων και έφτασαν στα αυτιά μας και την ψυχή μας.

Καίριες στάθηκαν και οι εμβόλιμες αφηγήσεις του λάτρη και μελετητή του ποιητή και των πλοίων, του Αντώνη Λαζαρή, ο οποίος εμπλούτισε το αφιέρωμα με άγνωστα -στο ευρύτερο κοινό- περιστατικά και άλλα παραλειπόμενα από τη ζωή του ποιητή των θαλασσινών. 

Ο όμορφος χώρος, με τον συνδυασμό των εικαστικών προτάσεων του εσωτερικού χώρου του και την ποιητική και μουσική παλίρροια του εξωτερικού του, έμοιαζε να είναι η καλύτερη επιλογή για τη φιλοξενία της χθεσινής βραδιάς.

Με λίγα λόγια, ήταν μία υπέροχη βραδιά για τα δεδομένα της Ραφήνας, που μεγάλωσε τόσο τον πολιτιστικό ορίζοντα της πόλης αλλά και εκείνον της ψυχής μας

Λόγω πρόγνωσης βροχής την Κυριακή το βράδυ, η ημερομηνία αλλάζει σε Σάββατο 1 Απριλίου στις 20:00 Επιβιβαζόμαστε στο πλεούμενο του Μαραμπού, που δεν είναι άλλος από τον ποιητή Νίκο Καββαδία που με τη μελοποιημένη  ποίηση του θα μας ταξιδέψει από τη Ραφήνα, ίσως και στο "αλαργινό λιμάνι του Γκαμπέζ".

Η εκδήλωση αφιέρωμα στον ποιητή θα περιλαμβάνει παρουσίαση της

μελοποιημένης ποίησης του. Στο πιάνο και το τραγούδι θα είναι ο εξαιρετικός μουσικός  Στάθης Μπίρμπας

Η επιβίβαση θα γίνει από το στέκι των αυτόκλητων, το beer bar Beery Beery της πλατείας Δημητρακού στη Ραφήνα και θα ξεκινήσει στις οχτώ το βράδυ. Θέσεις διαθέσιμες για όλους, σε καμπίνα αλλά το ταξίδι είναι καλύτερο στο φιλόξενο κατάστρωμα, όπου θα μάθουμε αν "ο μπούσουλας είναι που στρέφει ή το καράβι;"

Beery Beery Πλατεία Δημητρακού, Ραφήνα 19009

Πίνακας της Δώρα Πασαλόγλου “Μαραμπού” 

Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος / Στίχοι: Νίκος Καββαδίας / Ερμηνεία: Γιάννης Κούτρας

Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία.
Παίξε στον άνεμο τη γλώσσα σου και πέρνα
Αλλού σε λέγανε Γιουδήθ, εδώ Μαρία
Το φίδι σκίζεται στο βράχο με τη σμέρνα.

Από παιδί βιαζόμουνα μα τώρα πάω καλιά μου.
Μια τσιμινιέρα με όρισε στον κόσμο και σφυρίζει.
Το χέρι σου, που χάιδεψε τα λιγοστά μαλλιά μου,
για μια στιγμή αν με λύγισε σήμερα δε με ορίζει.

Το μετζαρόλι ράγισε και το τεσσαροχάλι.
Την τάβλα πάρε, τζόβενο, να ξαναπάμε αρόδο.
Ποιος σκύλας γιος μας μούτζωσε κι έχουμε τέτοιο χάλι,
που γέροι και μικρά παιδιά μας πήραν στο κορόιδο;

Βαμμένη. Να σε φέγγει κόκκινο φανάρι.
Γιομάτη φύκια και ροδάνθη αμφίβια Μοίρα.
Καβάλαγες ασέλωτο με δίχως χαλινάρι,
πρώτη φορά σε μια σπηλιά στην Αλταμίρα

Σαλτάρει ο γλάρος το δελφίνι να στραβώσει.
Τι με κοιτάς; Θα σου θυμίσω εγώ πού μ’ είδες;
Στην άμμο πάνω σ’ είχα ανάστροφα ζαβώσει
τη νύχτα που θεμέλιωναν τις Πυραμίδες

Το τείχος περπατήσαμε μαζί το Σινικό.
Κοντά σου ναύτες απ’ την Ουρ πρωτόσκαρο εβιδώναν.
Ανάμεσα σε ολόγυμνα σπαθιά στο Γρανικό
έχυνες λάδι στις βαθιές πληγές του Μακεδόνα.

Βαμμένη. Να σε φέγγει φως αρρωστημένο.
Διψάς χρυσάφι. Πάρε, ψάξε, μέτρα.
Εδώ κοντά σου χρόνια ασάλευτος να μένω
ως να μου γίνεις, Μοίρα, Θάνατος και Πέτρα