Ο Ευστράτιος Αργέντης, 31 ετών, έμπορος από τη Χίο, ο Δημήτριος Νικολίδης 32 ετών, γιατρός από τα Γιάννενα, ο Αντώνιος Κορωνιός 27 ετών, έμπορος και λόγιος από τη Χίο, ο Ιωάννης Καρατζάς 31 ετών, λόγιος από τη Λευκωσία της Κύπρου, ο Θεοχάρης Γεωργίου Τουρούντζιας 22 ετών, έμπορος από την Σιάτιστα, ο Ιωάννης Εμμανουήλ 24 ετών, φοιτητής της ιατρικής από τη Καστοριά και ο αδελφός του, ο Παναγιώτης Εμμανουήλ 22 χρονών, υπάλληλος του Αργέντη, ήταν οι επτά σύντροφοι του Ρήγα Βελεστινλή, του Εθνομάρτυρα και προδρόμου του λαϊκού ‘21, που φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και τελικά στραγγαλίστηκαν όλοι μαζί από τους Οθωμανούς, στο φρούριο του Νεμπόισα, στο Βελιγράδι και δίπλα στον Δούναβη. Στον ποταμό που ρίχτηκαν τα νεκρά σώματα τους.

Η σύλληψη του Ρήγα και των αναφερθέντων πιο πάνω συντρόφων του, σχετιζόταν με δύο προκηρύξεις. Ήταν το «Επαναστατικό Μανιφέστο» και η «Προκήρυξη». Οι προκηρύξεις είχαν τυπωθεί και κυκλοφορήσει ευρέως και σε μεγάλο αριθμό αντιτύπων ανάμεσα στους ελληνόφωνους της κεντρικής Ευρώπης. Οι δύο προκηρύξεις στάλθηκαν στον Αντώνη Νιώτη στην Τεργέστη, για να τις παραλάβει ο Ρήγας μαζί με τον αφοσιωμένο του φίλο Χριστόφορο Περραιβό, στο ταξίδι του από τη Βιέννη και για να τις προωθήσει στην Ελλάδα.

Η επιστολή, με την οποία ενημέρωνε ο Ρήγας τον σύντροφο του, Αντώνη Κορωνιό για την αποστολή των εντύπων, έπεσε στα χέρια του Δημητρίου Οικονόμου, εμπορικού συνεργάτη ή προϊστάμενου του Αντωνίου Κορωνιού, προς τον οποίο απευθυνόταν η επιστολή.

Ο Οικονόμου, παρότι και αυτός ήταν μέλος της οργάνωσης -σύμφωνα με τον Γ. Κορδάτο- ήταν πράκτορας του Πατριαρχείου. Πρόδωσε από δολιότητα ή φόβο το επαναστατικό σχέδιο του Ρήγα, καταδίδοντας τα πάντα στην αυστριακή αστυνομία και τον νομάρχη, βαρώνο Πιττόνι, διοικητή της αστυνομίας στη Τεργέστη, ανταλλάσσοντας την προδοσία με προστασία για τον ίδιο. Ο Πιττόνι με τη σειρά του ενημέρωσε το κυβερνήτη της πόλης Κόντε Πομπήιο Μπριγκίντο κι αυτός τον διέταξε να συλλάβει τους συνωμότες, οι οποίοι εκτελέστηκαν δια στραγγαλισμού, όπως ήδη αναφέραμε, μετά από σχεδόν ένα εξάμηνο.

Η επαναστατική δράση του Ρήγα, για την οποία συνεθλίβη από τους μηχανισμούς των 2 μεγάλων αυτοκρατοριών -της Αυστριακής και της Οθωμανικής- δεν ήταν βέβαια δύο προκηρύξεις. Ας εξετάσουμε λοιπόν καλύτερα, όσο μας επιτρέπουν οι περιορισμοί που αυτοδικαίως ισχύουν για μία ανάρτηση σε διαδικτυακό μέσο, η οποία σκοπό έχει να πληροφορήσει, να διαδώσει περαιτέρω τον σεβασμό στο πρόσωπο του μεγάλου Έλληνα Διαφωτιστή Ρήγα και όχι να κουράσει ή να μπερδέψει τον αναγνώστη της.

Ο Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός

Κάθε Έλληνας που περνάει από τα θρανία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και πιο συγκεκριμένα στην έκτη δημοτικού, μαθαίνει για τη γέννηση του Ρήγα στο Βελεστίνο της Μαγνησίας (η αρχαία πόλη Φεραί) που η κρατούσα αντίληψη την τοποθετεί στο 1757, από εύπορη οικογένεια. Από τη νεανική του ζωή τα μόνα γνωστά είναι αυτά που ο ίδιος αναγράφει στην Επιπεδογραφία (χάρτης θα λέγαμε σήμερα) της Φεράς νυν λεγομένης Βελεστίνος, στην δωδεκάφυλλη «Χάρτα της Ελλάδος».

Η Wikipedia μας πληροφορεί πως «το πραγματικό όνομα είναι: Αντώνιος Κυριαζής. Σημειώνει όμως πως τώρα έχει διαγραφεί ως ανιστόρητο από το Βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ΄Δημοτικού. Το σίγουρο είναι κατά τους σοβαρότερους βιογράφους του, πως το βαπτιστικό του ήταν Ρήγας και επώνυμο έβαλε το όνομα της γενέτειρας του κατά τη συνήθεια των λογίων της εποχής του).

Το όνομα του πατέρα του μάλλον ήταν «Κυρίτζης», όπως φαίνεται στο αυτόγραφο του Ρήγα σε βιβλίο που είχε στην κατοχή του. Το συγκεκριμένο βιβλίο μάλιστα είναι στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Το «Κυρίτζης» ή παραλλαγές του θεωρείται συνηθισμένο όνομα στην περιοχή του Βελεστίνου, που διατηρείται μέχρι σήμερα. Από εργασίες του παιδίατρου και προέδρου της Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών Βελεστίνου – Ρήγας και μελετητή του Ρήγα, Δ. Καραμπερόπουλου, του ακαδημαϊκού Θ. Πετσάλη και από κείμενα του Στ. Τσώνη - αλλά και από άλλες ανεξάρτητες πηγές - θεωρείται ανακριβές το ότι ο πατέρας του ονομαζόταν Γεώργιος Κυρατζής ή Κυριαζής (στο ίδιο)]

Εικόνα 1. Ιδιόγραφα του Ρήγα από το βιβλίου του Δ. Καραμπερόπουλου

 

Σύμφωνα με τη συστηματική μελέτη «Όνομα και καταγωγή του Ρήγα Βελεστινλή» θεωρήθηκε ότι είναι ντόπιος, γηγενής και δεν είχε βλάχικη καταγωγή. Η μητέρα του ονομαζόταν Μαρία και είχε ένα αδελφό με το όνομα Κώστας. Η ύπαρξη αδελφής του αμφισβητείται διότι δεν υπάρχουν σχετικά έγγραφα. Η ύπαρξη του αδελφού του επιβεβαιώνεται και από τον Φρ, Πουκεβίλ που αναφέρει πως είχε και ένα αδελφό, τον Κωστή, ο οποίος μάλιστα συμμετείχε στην επανάσταση του 1821.

Κατά τον Χριστόφορο Περραιβό, ο Ρήγας Βελεστινλής διδάχθηκε τα πρώτα του γράμματα από ιερέα στο Βελεστίνο και κατόπιν στη Ζαγορά. Καθώς διψούσε για μάθηση, ο πατέρας του τον έστειλε στα Αμπελάκια για περαιτέρω μόρφωση. Όταν επέστρεψε, έγινε δάσκαλος στην κοινότητα Κισσού Πηλίου.

Πιο μεγάλος ταξίδεψε στο Άγιο Όρος, φιλοξενούμενος του ηγουμένου της μονής Βατοπεδίου, Κοσμά με τον οποίο και ανέπτυξε στενή φιλία. Στην ίδια μονή συνδέθηκε φιλικά με τον συμπατριώτη του μοναχό Νικόδημο (Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη), ο οποίος του είχε παραχωρήσει τα κλειδιά της βιβλιοθήκης της φημισμένης Αθωνιάδας Σχολής για να εμπλουτίσει τις γνώσεις του.

Στην Κωνσταντινούπολη

 

Σύμφωνα με τον πρώτο βιογράφο του Ρήγα, τον γιατρό Δ. Στωικό

«Ὁ Ρήγας φυγών ἐκ Θεσσαλίας ἦλθεν εἰς Κωνσταντινούπολιν ἐφωδιασμένος δια συστατικῶν γραμμάτων κατά μέν τήν παράδοσιν πρός τόν πρέσβυν τῆς Ρωσσίας, κατά δά τόν Ζ. Ἐσφιγμενίτην πληροφορηθέντα ἐξ ὑποκειμένου ἀξιοπίστου, πρός τούς ἀδελφούς Λαπάτας, Εὐστάθιον καί Γεώργιον, ὅπερ καί ὀρθότερον. Οἱ ἀδελφοὶ Λαπάται συνέστησαν αὐτόν πρός τόν Ἀλέξανδρον Ι. Ὑψηλάντην, ὅστις διετέλεσεν ἀπό τῆς 9 Αὐγούστου μέχρι τῆς 14 Σεπτεμβρίου 1774 μέγας Διερμηνεύς τοῦ κράτους καί μετά τινας μῆνας ἤτοι περί τά τέλη τοῦ αὐτοῦ ἔτους (ἀκριβῶς τήν 12 Δεκεμβρίου 1774) ἀνεχώρησε διά τήν Βλαχίαν, τῆς ὁποίας διωρίσθη ἡγεμών»

Και

«Κατά τόν Ζ. Ἐσφιγμενίτην ὁ Ρήγας ἔφυγεν ἐκ Θεσσαλίας κατ’ ἀρχάς τοῦ ἔτους 1769 (γρ. 1773), κατά δέ τήν παράδοσιν ὡρισμένως ἔφυγε κατά μῆνα Μάρτιον· ὅθεν ἐάν παραδεχθῶμεν ὡς φαίνεται ὀρθόν ὅτι ὁ Ρήγας ἔφυγεν ἐκ Θεσσαλίας τόν Μάρτιον τοῦ 1773, δυνάμεθα νά εἴπωμεν θετικῶς καί ὡρισμένως ὅτι ὁ Ρήγας διέτριψεν ἐν Κων/πόλει περί τά δύο ἔτη, κατ’ ἀρχάς μέν ἐπί βραχύν χρόνον παρά τοῖς ἀδελφοῖς Λαπάταις καί ἀκολούθως παρά τῇ Ὑψηλαντικῇ οἰκογενείᾳ»

Δηλαδή ο Ρήγας πήγε στην Κωνσταντινούπολη το 1773 σε ηλικία 17 χρονών (και όχι το 1785 που θέλουν πολλές βιογραφίες μεταξύ των οποίων και των σχολικών βιβλίων).

Άλλη μία αντίφαση που προκύπτει μεταξύ του Στωικού και άλλων, μεταγενέστερων βιογράφων, που θέλουν τον Ρήγα να σκοτώνει στην ηλικία των είκοσι ετών στο Βελεστίνο, έναν Τούρκο πρόκριτο επειδή του είχε συμπεριφερθεί δεσποτικά. Στην ίδια εκδοχή, ο Ρήγας μετά τον φόνο κατέφυγε στο Λιτόχωρο του Ολύμπου, όπου κατατάχθηκε στο σώμα των αρματολών του θείου του, Σπύρου Ζήρα. Αυτή η εκδοχή προέρχεται από την παράδοση, η οποία συνήθως διανθίζεται με ηρωικά στιγμιότυπα κατά την πάροδο του χρόνου και μάλλον δεν αντέχει, σε σύγκριση με την τεκμηρίωση της βιογραφίας του Στωικού.

Η καταστροφή του Βελεστίνου από τους Τούρκους.

 

Παρόμοια παράδοση γεννήθηκε για την εξήγηση της καταστροφής του Βελεστίνου ως πατρίδα του Βελεστινλή, εξ αφορμής του ξεσπάσματος της Επανάστασης του '21, στο οποίο ξέσπασμα είχε συντελέσει και ο Ρήγας.

Αρχικά, μία καταστροφή του Βελεστίνου σημειώθηκε το 1785, από επιδρομές αλβανικών ομάδων, αλλά δεδομένου πως και οι συγγενείς του βρίσκονταν ήδη στη Βλαχία, ο Ρήγας δεν το έμαθε. Αλλιώς θα το σημείωνε σε κάποιο βιβλίο του, το πιθανότερο σε κάποια επιπεδογραφία.

Η αλήθεια είναι πως το Βελεστίνο καταστράφηκε από Οθωμανικά στρατεύματα - η χριστιανική συνοικία το ονομαζόμενο Βαρούσι – πολύ αργότερα, κατά την Επανάσταση του 1821, όταν οι επαναστάτες του Πηλίου και της Μαγνησίας επιτέθηκαν στους Οθωμανούς του Βελεστίνου και μετά συνεδρίασαν στο Βελεστίνο προς τιμήν του Ρήγα. Η συνεδρίαση μάλιστα αποκαλούνταν «Βουλή της Θετταλομαγνησίας». Στη συνέχεια, ο ερχομός των τουρκικών στρατευμάτων από τη Λάρισα είχε ως συνέπεια την τιμωρία των χριστιανών του Βελεστίνου και την καταστροφή της χριστιανικής συνοικίας, λόγω της επίθεσης που είχαν οργανώσει οι χριστιανοί προηγουμένως.

Στη Βλαχία

Στα 25 του χρόνια, όπως προκύπτει από τα ρουμάνικα αρχεία αλλά και από τη διασταύρωση ιστορικών πληροφοριών, βρέθηκε στη Βλαχία. Η οικογένεια του στη Μαγνησία διώχθηκε από τους Οθωμανούς. Από τον διωγμό διασώθηκαν μόνο η μητέρα του με τον αδερφό του, οι οποίοι μετακόμισαν στη Βλαχία, όπου συντηρούνταν από τον Ρήγα.

Από έγγραφο που έχει εντοπίσει και αναδημοσιεύει ο Λέανδρος Βρανούσης (και υπογράφει ο Ρώσος πρέσβης), προκύπτει πως ο Ρήγας πήγε στη Βλαχία το 1782. Υπάρχουν βιογραφίες του Ρήγα που τον θέλουν το 1785 στην Κωνσταντινούπολη, στον κύκλο των Φαναριωτών και κατόπιν, το 1788 στη Βλαχία, ως διοικητικό υπάλληλο, αλλά δεν υπάρχει επαρκής τεκμηρίωση γι’ αυτό.

Στο έγγραφο του Βρανούση (15/2/1798) αναφέρεται ένας «Ρήγας» ο οποίος ήταν Γραμματέας του ηγεμόνα Ν. Καρατζά (1782-1783) και πολύ πιθανό και του επόμενου Μ. Σούτζου 1783-1786, πριν αναλάβει και στην υπηρεσία του Ν. Μαυρογένη (ο επόμενος). Σίγουρα μάλιστα, ο Ρήγας πρέπει να βρισκόταν στη Βλαχία πολύ παλαιότερα από το 1782, αλλά προς το παρόν δεν υπάρχει τρόπος να αποδειχθεί αυτό.

Στην υπηρεσία του Νικολάου Μαυρογένη

Ο Ρήγας είχε γράψει για τον Μαυρογένη πως πρόκειται για «έκτρωμα της ανθρώπινης φύσης» και αυτό κάνει ακόμα και τους πιο συστηματικούς μελετητές του βίου του, να αναρωτιούνται πώς ένας πατριώτης του εκτοπίσματος του Ρήγα, μπήκε στην υπηρεσία του Μαυρογένη. Τι και ποιοι μεσολάβησαν γι’ αυτό, κανείς δεν ξέρει, αλλά ο Περραιβός, φίλος αδερφικός του Ρήγα, το βεβαιώνει ως γεγονός. Πάντως δεν πρέπει να έμεινε και πολύ στην υπηρεσία του Μαυρογένη στην Κράγιοβα, αφού, όταν ο πρώτος εξεδιώχθη μαζί με τους συνεργάτες του, ο Ρήγας δεν περιλαμβανόταν στους εκδιωχθέντες.

1790 - Στην υπηρεσία του σερδάρη Χ. Κυρλιάνου (K. Kirlianu)

Στα μέσα του 1790 προσελήφθη γραμματέας του διοικητή των στρατευμάτων του Μαυρογένη (σερδάρη) στην Κούρτεα ντ Αρτζες, του Χριστόφορου Κυρλιάνου. Τον Κυρλιάνου τον εκτιμούσαν πολύ οι Αυστριακοί και του είχαν απονείμει τον τίτλο του βαρόνου. Μαζί με τον Κυρλιάνου πήγαν στη Βιέννη, όπου ο Ρήγας ήταν ο διερμηνέας του, αφού ο (βαρόνος πλέον) Κυρλιάνου, δεν μιλούσε άλλη γλώσσα εκτός από τα ρουμάνικα. Στον Κυρλιάνου είναι μάλιστα αφιερωμένο και το βιβλίο του Ρήγα «Φυσικής απάνθισμα». Μετά τη Βιέννη τσακώθηκαν, για οικονομικούς λόγους, αλλά στον Κυρλιάνου έμεινε η αφιέρωση…

 

Εικόνα 2. Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του έργου «Φυσικής απάνθισμα»

 

 Από τα αρχεία του Βουκουρεστίου - Ταξίδια

Από τα πλούσια αρχεία του Βουκουρεστίου μαθαίνουμε πως ο Ρήγας είχε αποκτήσει κτήματα στη Βλαχία, είχε κτηματικές διαφορές με μοναστήρια, άφησε έγκυο την κοπέλα (2) που είχε προσλάβει για να περιποιείται τη μητέρα του και άλλα «καθημερινά».

Απολάμβανε την εκτίμηση των ανθρώπων, λόγω της ευρυμάθειας του, του απλού και κατανοητού λόγου του, της γλυκύτητας του, αλλά και λόγω των αξιωμάτων που είχε αναλάβει. Το 1796 που έφυγε για τη Βιέννη, ήταν η χρονιά που η όμορφη ζωή του Ρήγα στη Ρουμανία θα τελείωνε.

Κατά την παραμονή του στη Βλαχία, ενδεχομένως να επισκέφτηκε και την Τρανσυλβανία. Στη Μολδαβία μάλλον δεν πήγε ποτέ. Από την αλληλογραφία του που υπάρχει στα αρχεία, αποδεικνύεται πως αλληλογραφούσε με αρκετούς επιφανείς εποχής, όπως ο Λάμπρος Βηλαράς και ο Λάμπρος Φωτιάδης, αλλά και άλλοι, Έλληνες και Ρουμάνοι κυρίως.

Η Βιέννη – Η προδοσία και η σύλληψη στην Τεργέστη

Ο Ρήγας, όπως είδαμε κατά τη θητεία του ως διερμηνέας του Χρ. Κυρλιάνου, επισκέφτηκε τη Βιέννη το 1790. Ήταν μία επίσκεψη που χάρηκε και κοντά στον σερδάρη Κυρλιάνου, ήρθε σε επαφή με ανώτερα διοικητικά στελέχη της αυτοκρατορίας.

Η δεύτερη φορά που ο Ρήγας βρέθηκε στη Βιέννη ήταν το 1796. Ο Δ. Καραμπερόπουλος σε σχετική του μελέτη, μας πληροφορεί πως

«Ο Ρήγας Βελεστινλής παρέμεινε στη Βιέννη από τον Αύγουστο του 1796 έως τον Δεκέμβριο του 1797 προετοιμάζοντας το επαναστατικό σχέδιο και τυπώνοντας τα βιβλία του και τους χάρτες του. Αφού πήρε διαβατήριο από τις Αυστριακές αρχές πήγε στην Τεργέστη με σκοπό να κατέβει στην Ελλάδα. Όμως μετά από προδοσία από τον ΄Ελληνα έμπορο Δημήτριο Οικονόμου, ο Ρήγας συνελήφθη από την Αυστριακή Αστυνομία. Ορισμένοι ιστορικοί συγγραφείς, χωρίς να εξετάσουν την όλη επαναστατική δράση του Ρήγα στη Βιέννη, απομόνωσαν το γεγονός της σύλληψης και υποστήριξαν ότι συνελήφθη διότι δεν δρούσε συνωμοτικά και μάλιστα τον θεώρησαν «επιπόλαιο εξεταστή των πραγμάτων», όπως χαρακτηριστικά ο Ιωάννης Φιλήμων. Αντίθετα η έρευνα δείχνει ότι πράγματι ο Ρήγας είχε μία πετυχημένη συνωμοτική δράση, να τυπώσει τα τόσα του έργα, να έχει διάφορες συναντήσεις και να προετοιμάσει το επαναστατικό του σχέδιο»

Το υλικό που περιέχεται στην ανάκριση που ακολούθησε τη σύλληψη του Ρήγα και των συντρόφων του είναι πλούσιο σε λεπτομέρειες από τη συνωμοτική δράση του Ρήγα στη Βιέννη. Το ανακριτικό υλικό στοιχειοθετεί σε μεγάλο βαθμό ότι ο Ρήγας κατά την προετοιμασία του επαναστατικού του σχεδίου στη Βιέννη έδρασε συνωμοτικά.

• Τύπωσε τα βιβλία και τους χάρτες του παίρνοντας τη σχετική άδεια από το λογοκριτή της Αστυνομίας.
• Κατόρθωσε και είχε επαφές με τους Έλληνες της Βιέννης δημιουργώντας ένα κύκλο οπαδών του στα σπίτια των οποίων τραγούδαγαν τον Θούριο, καθώς επίσης είχε επαφές με υψηλά πρόσωπα, όπως ο καθηγητής της ιατρικής και ιατρός της αυτοκράτειρας.
• Έλαβε διαβατήριο από την Αστυνομία για τη μετάβασή του στην Ελλάδα.
• Η Αυστριακή Μυστική Αστυνομία δεν είχε μάθει την επαναστατική κίνηση του Ρήγα, μέχρις ότου ο Οικονόμου τον πρόδωσε, με αποτέλεσμα να συλληφθεί και τότε η Αυστριακή Μυστική Αστυνομία να γνωρίσει την, εξυφαινόμενη στην επικράτειά της, επαναστατική του κίνηση.
• Ο Ρήγας αναδεικνύεται πραγματικός επαναστάτης με συνωμοτική δράση, με συγκεκριμένο σχέδιο προετοιμασίας, δράσης στρατιωτικής και πολιτικής καθώς και προνοητικότητα για το μέλλον της επανάστασής του, με τη δημιουργία του δημοκρατικού του κράτους, σύμφωνα με το Σύνταγμα του που είχε ήδη τυπώσει παράνομα.

Στη Βιέννη, 223 χρόνια πριν, ο Ρήγας, με τη δράση του και εντέλει στο Βελιγράδι με τον μαρτυρικό του θάνατο, όρθωσε τους δύο πυλώνες στους οποίους στηρίζεται το όραμα, που ακόμα η «ελεύθερη και ανεξάρτητη Ελλάδα» δεν έχει καταφέρει να εμπεδώσει και να ολοκληρώσει. Το «οικοδόμημα» που ανήγειρε ο Ρήγας πατούσε σε δύο βάσεις: Στον Θούριο και στο Σύνταγμα.

Εικόνα 3 . Το επαναστατικό κάλεσμα του Ρήγα. Ο Θούριος

 

Ο Θούριος που καλούσε στην Ελευθερία ως επαναστατική πρακτική όλων των υπόδουλων στους Οθωμανούς λαών και το Σύνταγμα, που ήταν ο καταστατικός χάρτης της επόμενης  ημέρας.

 

Εικόνα 4 . Το σχέδιο για την επόμενη μέρα. Το Σύνταγμα της Ελευθερίας, της Ισότητας και της Αδελφοσύνης. Ακόμα βρίσκεται στα σχέδια των ονειροπόλων  του ανθρώπινου κόσμου

 

Ο Ρήγας είναι αληθινός επαναστάτης και το όραμα του παμβαλκανικό. Ενώνει λαούς, στηρίζει την κοινωνία τους. Το υποκείμενο της Επανάστασης και της ελεύθερης ζωής για τον Ρήγα διαφέρει από εκείνο της –αφιερωμένης σε αυτόν- Ελληνικής Νομαρχίας.

Ο Ρήγας καλεί όλους τους υπόδουλους λαούς της αυτοκρατορίας, σε ένα κοινό όραμα

 τά τα γαλλικά πρότυπα - να συντάξει το πολίτευμα της προσδοκώμενης «Ελληνικής Δημοκρατίας», δηλαδή εκείνες τις διακηρύξεις που θα διευκόλυναν τον πολιτικό χειρισμό των σχεδίων του και θα νομιμοποιούσαν την επανάσταση, εξασφαλίζοντας τη συμμαχία της Δημοκρατικής Γαλλίας, η οποία είχε διακηρύξει ότι ήταν η «φυσική σύμμαχος και βοηθός όλων των ελεύθερων λαών».

 

Σ’ Ανατολή και Δύσι και Νότον και Βοριά

για την Πατρίδα όλοι να ’χωμεν μια καρδιά·

στην πίστιν του καθένας ελεύθερος να ζη,

στην δόξαν του πολέμου να τρέξωμεν μαζί.

Βουλγάροι κι Αρβανίτες, Αρμένοι και Ρωμιοί,

αράπηδες και άσπροι, με μιά κοινή ορμή,

για την Ελευθερίαν να ζώσωμεν σπαθί

πως είμασθ΄αντριωμένοι, παντού να ξακουσθή»

(Θούριος, στίχ. 41-48)

 

Ο Ανώνυμος της (αφιερωμένης στον Ρήγα), Ελληνικής Νομαρχίας, οχτώ χρόνια μετά τον θάνατο του, εστιάζει πια στους Έλληνες :

«Ναι, φίλτατοί μου Έλληνες, το εγχείρημα είναι δύσκολο για μένα, αλλά η Πατρίδα το ζητάει, το χρέος μου με βιάζει, και μόνον η αλήθεια των λόγων μου προμηνύει καλή έκβαση. Αντί για ρητορικές φράσεις, θα καλλωπίσει τα έργα μου η διήγηση των θαυμαστών έργων των παλαιών Ηρώων, η δε μεγαλοσύνη του θέματος και το κοινό όφελος μού τάζουν την ποθούμενη ανταμοιβή, εννοώ να καταπείσω τους ομογενείς μου Έλληνες.

Άμποτες λοιπόν ν’ αξιωθώ ν’ αποδείξω εμπράκτως όσα με τα λόγια, προς το παρόν, αποφάσισα να σας κοινοποιήσω, κι αυτό εύχομαι ακόμη για όλους τους αγαπητούς Έλληνες και τους αληθινούς φιλοπάτριδες»

(Ελληνική Νομαρχία πρώτη σελίδα)

 

Αλλά αυτά θα τα δούμε αναλυτικότερα παρακάτω. Τώρα αφήνουμε τον Ρήγα – άνθρωπο και ας καταπιαστούμε με τον Ρήγα –επαναστάτη, τον Ρήγα –ήρωα.

Εικόνα 5 . Ο στίχος του Χάλερ γίνεται κάλεσμα ελευθερίας και απόφθεγμα στη γραφίδα του Ρήγα

 

 

Ο Ρήγας ο επαναστάτης και το ακόμα ζητούμενο όραμα του

Άνθρωπος ικανός να εμπνέει και να συναρπάζει. Ο Ρήγας είναι ταυτόχρονα:

• ο πολιτικός νους μιας επανάστασης μεγάλων διαστάσεων,
• ο άνθρωπος που σκέπτεται τον πολιτικό χειρισμό της απελευθερωτικής τους προσπάθειας τόσο σε διεθνή όσο και σε βαλκανική κλίμακα.
• ο νομομαθής και πολιτικός που καταγίνεται στην προπαρασκευή του πολιτικού καθεστώτος, το οποίο θα εφάρμοζε η ανεξάρτητη επικράτεια των χωρών που θα επαναστατούσαν.

Ο Ρήγας διαβάζει τους Συνταγματικούς χάρτες και τα σχετικά σχέδια των Εθνοσυνελεύσεων της επαναστατικής Γαλλίας, μελετά το Γαλλικό Σύνταγμα του 1793 και προσπαθεί –κατά τα γαλλικά πρότυπα - να συντάξει το πολίτευμα της προσδοκώμενης «Ελληνικής Δημοκρατίας», δηλαδή εκείνες τις διακηρύξεις που θα διευκόλυναν τον πολιτικό χειρισμό των σχεδίων του και θα νομιμοποιούσαν την επανάσταση, εξασφαλίζοντας τη συμμαχία της Δημοκρατικής Γαλλίας, η οποία είχε διακηρύξει ότι ήταν η «φυσική σύμμαχος και βοηθός όλων των ελεύθερων λαών».

Ζει μέσα στον ζωντανό κυματισμό της Γαλλικής Επανάστασης του 1789. Θαυμάζει τον Βοναπάρτη, ο οποίος στα πρώτα χρόνια ήταν θερμός δημοκράτης προτού γίνει αυτοκράτορας. Επρόκειτο να απογοητεύσει οικτρά τον Ρήγα, ο οποίος όμως δεν έζησε για να λάβει αυτή την απογοήτευση. Θαύμαζε τον δημοκρατικό ακόμα, Βοναπάρτη για τις –τότε- ιδέες του και πίστευε στη βοήθειά του.

Ο Ρήγας ονειρευόταν τη δημιουργία ενός ομοσπονδιακού παμβαλκανικού κράτους που θα αντικαθιστούσε την Οθωμανική Αυτοκρατορία και στο οποίο οι Έλληνες θα έπαιζαν πρωταρχικό ρόλο. Για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου προσπάθησε να εξεγείρει όλους τους υπόδουλους στους Τούρκους λαούς της Βαλκανικής εναντίον τους.

Προσπάθησε να συναντήσει το Βοναπάρτη για να τον πείσει να βοηθήσει την εξέγερση των βαλκανικών λαών. Λίγο πριν ζητήσει τη βοήθεια του Γάλλου προξένου στην Τεργέστη, συνελήφθη από τους Αυστριακούς, οι οποίοι ανησυχούσαν µε την εξάπλωση των δημοκρατικών ιδεών και οι οποίοι , παρά τα έως τότε ειωθότα (βλ. και παρακάτω στο παρόν «Η τύχη των επαναστατών…») σε αντίστοιχες υποθέσεις, τον παρέδωσαν στους Τούρκους, πουλώντας τους έτσι διπλωματική εκδούλευση.

 

 Εικόνα 6 . Σύνθεση της Χάρτας του Ρήγα και άλλων «επιπεδογραφιών» του

Οι πληροφορίες για τη µυστική επαναστατική δράση του Ρήγα είναι ασαφείς και προέρχονται κυρίως από μαρτυρίες βιογράφων και πληροφορίες τις οποίες απέσπασε η ανάκριση των Αυστριακών αρχών μετά από τη σύλληψη του Ρήγα και των συντρόφων του. Το πιθανότερο είναι πως δεν είχε ακόμα δημιουργηθεί οργανωμένη επαναστατική ομάδα, αλλά διάσπαρτες επαφές µε ομοεθνείς που πίστευαν στις ιδέες του Ρήγα

 Εικόνα 7 . H Ελληνική Ταβέρνα της Βιέννης,  το κέντρο της μυστικής εταιρείας του Ρήγα

 

Τελικά το τυπωμένο επαναστατικό υλικό (τα κιβώτια με τα επαναστατικά έντυπα) στάλθηκαν ως εμπορεύματα από τη Βιέννη στην Τεργέστη, όπου στις 8 Δεκεμβρίου του 1797 έφθασε και ο ίδιος ο Ρήγας. Τα κιβώτια όμως είχαν ήδη περιέλθει στα χέρια των αυστριακών αρχών, μετά από την προδοσία (όπως αναφέραμε στην αρχή της ανάρτησης) του Δημητρίου Οικονόμου, από την Κοζάνη, που διατηρούσε εμπορικό κατάστημα στην Κωνσταντινούπολη και ανήκε στον ευρύτερο κύκλο των συνεργατών του Ρήγα. Ο ιστορικός Γ. Κορδάτος θεωρεί τον Δημήτριο Οικονόμου πράκτορα του ελληνικού θρησκευτικού κατεστημένου, του Οικουμενικού Πατριαρχείου και των αρχόντων Φαναριωτών, που δεν ήθελαν –σύμφωνα με τις απόψεις του συγγραφέα– επ’ ουδενί λόγο μια επανάσταση από την οποίαν θα έχαναν τα προνόμιά τους. Η θέση αυτή τεκμηριώνεται επαρκώς και προβάλλει ως επικρατέστερη.

Τα ίδια υποστηρίζει και ο συγγραφέας Λουκάς Αξελός (2003), ο οποίος επιπλέον θεωρεί ότι τα συμφέροντα των εύπορων μερίδων της ελληνικής κοινωνίας σε μεγάλο βαθμό ταυτίζονταν με τα συμφέροντα της ξένης αποικιοκρατικής παρουσίας στη νοτιοανατολική λεκάνη της Μεσογείου και δεν ήθελαν να διαταραχτεί το υπάρχον καθεστώς.

Υποστηρικτική της άποψης των Κορδάτου και Αξελού είναι και η άποψη του Γιάννη Σκαρίμπα, η οποία περιλαμβάνεται μέσα στο νόημα της ακρογωνιαίας παραγράφου του δίτομου με επίτομο, έργου του «Το ’21 και η αλήθεια», η οποία έχει ως εξής (διατηρούμε την ορθογραφία της εποχής)

«Δύο είταν τα Εικοσιένα: Το ένα του λαού και των πιο προοδευτικών ανθρώπων εκείνου του καιρού, το άλλο των κοτζαμπάσηδων και των πολιτικάντηδων. Του πρώτου οι ρίζες αντλούνε τους χυμούς τους από τα “Δίκαια του ανθρώπου” του Ρήγα Βελεστινλή, πάνω στ’ άλλο πέφτει βαρύς ο ίσκιος της “Πατρικής Διδασκαλίας” του Μακαριωτάτου Πατριάρχη της Αγίας Πόλης Ιερουσαλήμ Κυρ-Άνθιμου – ή πιο σωστά του Γρηγορίου». (3)

Η τύχη των επαναστατών και των σχεδίων τους

Ο Ρήγας συνελήφθη και τα έργα του καταστράφηκαν. Ειδοποιήθηκε ο υπουργός Αστυνομίας στη Βιέννη, ο οποίος έκανε ανακρίσεις και προέβη στις εκεί πρώτες συλλήψεις. Κατόπιν ενημέρωσε τον αυτοκράτορα για τη συνωμοσία των Ελλήνων.

Ο Ρήγας κάνει μία απόπειρα αυτοκτονίας, με ένα μαχαίρι που όμως η λεπίδα του δεν ήταν ικανή να σκοτώσει. Σιδηροδέσμιος οδηγείται στη Βιέννη στις 30 Δεκεμβρίου. Τη σύλληψη και την κράτηση ακολουθεί η εξάρθρωση του δικτύου των μελών της «μυστικής αδελφότητας», της οργάνωσης του Ρήγα, με διαδοχικές συλλήψεις.

Παρά τα ενοχοποιητικά στοιχεία, φαίνεται ότι το «έγκλημά» τους εάν κατέληγε στα τακτικά δικαστήρια, θα έμενε μάλλον ουσιαστικά ατιμώρητο. Και αυτό επειδή τόσο ο Ρήγας όσο και οι συνεργάτες του συνωμοτούσαν, αλλά όχι σε βάση ουσιώδη και σε καμιά περίπτωση εναντίον του Αυστριακού μονάρχη.

Κατά τα συνηθισμένα, η πράξη τους θα επέσυρε μια ελαφρά ποινή – συστάσεις, αστυνομική παρακολούθηση ή στη χειρότερη περίπτωση μια απέλαση. Άλλη όμως ήταν η τύχη όσων είχαν οθωμανική υπηκοότητα και διαφορετική εκείνων που ήταν υπήκοοι αυστριακοί. Οι πρώτοι παραδόθηκαν στους Τούρκους, ενώ οι δεύτεροι απλώς απελάθηκαν από την επικράτεια των Αψβούργων.

Η αυτοκρατορική και ακραία δεσποτική Αυστρία προτίμησε να δείξει τις καλές της προθέσεις προς την Οθωμανική αυτοκρατορία και να της προσφέρει μια «εκδούλευση», με την προσδοκία κάποιων ανταλλαγμάτων.

Από την άλλη το δόγμα της εξωτερικής πολιτικής της αυτοκρατορίας των Αυστριακών ήταν να παραμείνει ισχυρή η Οθωμανική αυτοκρατορία, ως ανάχωμα της επεκτατικής πολιτικής των Ρώσων. Ήταν μία εγγύηση για τη δική τους ασφάλεια. Έτσι παρέδωσε 8 από τους συλληφθέντες –ως Οθωμανούς υπηκόους– στην Τουρκία, ενώ τους άλλους τους απέλασε.

Ισχυρή φρουρά παρέλαβε τον Ρήγα και τους επτά συντρόφους του από τις φυλακές της Βιέννης στις 27 Απριλίου και τους οδήγησε στο Zemun, τότε παραδουνάβιο φρούριο της Αυστρίας και σήμερα ένα αριστοκρατικό τμήμα της ευρύτερης περιοχής του Βελιγραδίου. Τέλος, στις 10 Μαΐου τους παρέδωσε στον Οσμάν πασά, τον Τούρκο διοικητή του Βελιγραδίου. Φυλακίστηκαν στον πύργο Νεμπόισα.

 

Εικόνα 8 . H φυλακή και τόπος μαρτυρίου του Ρήγα και των συντρόφων του  Kula Nebojsa Βελιγράδι

 

Σαράντα ημέρες μετά, στις 13 Ιουνίου του 1798 θανατώθηκαν όλοι με στραγγαλισμό. Λίγες ημέρες μετά τις δολοφονίες κυκλοφόρησαν στην τότε γαλλοκρατούμενη Κέρκυρα ο Θούριος και ο Πατριωτικός Ύμνος, από τον Χριστόφορο Περραιβό.

 

Ο Ρήγας Βελεστινλής, παιδί του Διαφωτισμού

Όπως είδαμε και παραπάνω, ο Ρήγας εμφορούταν από τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης, η οποία ήταν απότοκο του Διαφωτισμού. Ως Διαφωτισμός «εννοείται η πνευματική κίνηση που σημειώθηκε στη Δυτική Ευρώπη από τα τέλη του 17ου, και σε όλο τον 18ο αιώνα με κύριους στόχους τη λύτρωση του ανθρώπινου πνεύματος από τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες, την αυθεντία του κράτους και της εκκλησίας και την επικράτηση του ορθού λόγου, της πνευματικής ελευθερίας, της ανεξιθρησκίας και του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, χωρίς όμως και να λειτουργήσει ως φιλοσοφικό κίνημα» (4)

Οι ιδέες του διαφωτισμού, δηλαδή του ορθολογικού ανθρώπου που θέτει ως σκοπούς τη γνώση την ελευθερία και την ευτυχία, διαχύθηκαν στον ελλαδικό χώρο, όταν διαμορφώθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες στις αρχές του 18ου. Ως χρονικά όρια αυτού του ρεύματος προσδιορίζονται μεταξύ του 1700 και 1821, δηλαδή από εποχής Βολταίρου καλούμενη «προδρομική περίοδος», με την ανάθεση της εξουσίας των παραδουνάβιων ηγεμονιών σε Έλληνες ηγεμόνες, και αργότερα με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, το 1774, που αρχίζει η λεγόμενη «περίοδος ανακαίνισης» όπου και η μεγαλύτερη ακμή του, θα οδηγήσει στην Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Εικόνα 9 . Ta 3 πρώτα άρθρα από τα «Δίκαια του Ανθρώπου» του Ρήγα

Ο Ρήγας και τα έργα του εντάσσονται στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό, μαζί με τα έργα του Ευγ. Βούλγαρη, του Ι. Μοισιόδακα, του Δ. Καταρτζή Φωτιάδη, του Αδ. Κοραή και άλλων. Μαζί με τα έργα των προαναφερθέντων, 2 έργα όπως η Ελληνική Νομαρχία (Ανωνύμου του Έλληνος) και ο «Ρωσοαγγλογάλλος», σατιρικό ποίημα ανωνύμου, τα οποία καλλιέργησαν το έδαφος της Επανάστασης. Της Επανάστασης του ’21 του λαού. Εκείνου που πάνω του έπεφτε το φως των «Δικαιωμάτων του Ανθρώπου» του Ρήγα και όχι η μαύρη σκιά της «Πατρικής Διδασκαλίας» του Γρηγορίου του Ε’. Όλοι αυτοί οι λόγιοι, μαζί και ο πρόδρομος της Επανάστασης Ρήγας, ήταν η ελληνική όψη του κύματος που έστειλε στην Ευρώπη η Γαλλική Επανάσταση.

Σε μία εποχή που οι αυτοκρατορίες έτρεμαν τον επαναστατικό αέρα που έπνεε από τη Γαλλία , δεν υπήρχε περίπτωση να αντιληφθούν κινήσεις υπονόμευσης τους και να μην αντιδράσουν με τον πιο βάρβαρο τρόπο. Όταν δε, ολοκληρώθηκε η ήττα του Ναπολέοντα (1814 πρώτη εξορία –και Βατερλώ 1815) οι νικητές διεξήγαγαν το συνέδριο της Βιέννης (Οκτώβριος 1814 - Ιούνιος 1815). Δεκαέξι χρόνια μετά την εκτέλεση του Ρήγα και των συντρόφων του, οι οποίοι συνελήφθησαν από τους Αυστριακούς και παραδόθηκαν και εκτελέστηκαν από τους Οθωμανούς, οι αντιπρόσωποι των νικητριών δυνάμεων ίδρυσαν την Ιερή Συμμαχία για να επαναφέρουν και να υποστηρίξουν το «παλαιό καθεστώς» των αριστοκρατικών προνομίων. Αυτό το αναχρονιστικό -ακόμα και για την εποχή- δόγμα το ονόμασαν «αρχή της νομιμότητας».

Η επάνοδος στην «αρχή της νομιμότητας» ενίσχυσε τους μοναρχικούς θεσμούς. Οι νικήτριες δυνάμεις καθόρισαν νέα σύνορα στην Ευρώπη, χωρίς να εκτιμηθεί η εθνολογική σύνθεση των πληθυσμών της. Η δράση όμως γεννά αντίδραση η οποία κορυφώνεται όσο αυξάνει η βαναυσότητα του εξουσιαστή. Οι λαοί της Ευρώπης, αμφισβητώντας τις αρχές του απολυταρχικού καθεστώτος, προκάλεσαν από το 1820 έως το 1848 μια σειρά από εξεγέρσεις, οι οποίες οδήγησαν στον σχηματισμό κρατών είτε από συνενώσεις μικρότερων (Ιταλία, Γερμανία) είτε από διαμελισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (Ελλάδα).

Ο Διαφωτισμός αποδείχθηκε τελικά δυνατότερος από την δεσποτεία των αυτοκρατοριών. Μόνο στην Ελλάδα δεν μπόρεσε να επικρατήσει, αφού τον καταδίωξε το σκοτάδι της Εκκλησίας, η οποία φάνηκε ισχυρότερη από τους Οθωμανούς ή τους κοτζαμπάσηδες (που τελικά προσεταιρίστηκε). Έτσι, ο επαναστάτης Ρήγας και το έργο του αναζητούν ακόμα τη δικαίωση στην χώρα που γεννήθηκε και που τον τιμά στείρα ως πρόδρομο μίας επανάστασης, που αν την έβλεπε σήμερα ο Ρήγας, θα απορούσε γιατί οι νεοέλληνες θεωρούμε πως «πέτυχε»

Ο Ρήγας και η Εκκλησία

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ σε επιστολή του, 1 Δεκεμβρίου 1998, προς τον Μητροπολίτη Σμύρνης χαρακτηρίζει το επαναστατικό κείμενο του Ρήγα «Νέα Πολιτική Διοίκησις», (περιείχε το Σύνταγμα και τον Θούριο), πως είναι αντίθετο με την Ορθόδοξη Εκκλησία, «…τοις δόγμασι της ορθοδόξου ημών πίστεως εναντιούμενον», και γι’ αυτό του συστήνει να συγκεντρώσει τα έντυπα και χειρόγραφα της «Νέας Πολιτικής Διοικήσεως» του Ρήγα, που υπήρχαν στην περιοχή της Μητροπόλεώς του.

Η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών Βελεστίνου έστειλε το 1998 στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο επιστολή επισυνάπτοντας το βιβλίο με το Σύνταγμα και τον Θούριο και επισημαίνοντας ότι πουθενά ο Ρήγας δεν διατυπώνει απόψεις εναντίον της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Ως εκ τούτου θα πρέπει «να αρθεί η καταδικαστική εκείνη απόφαση» για το Σύνταγμά του.

Η απάντηση βέβαια ήταν αρνητική. Στην απαντητική επιστολή της Αρχιγραμματείας της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, όπου συζητήθηκε το θέμα, τονίστηκε εν κατακλείδι πως η Εγκύκλιος του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ ήταν «καιρικού χαρακτήρος» (στα !!!) λόγω των τότε συνθηκών στην Ανατολή και πως «δεν επιβλήθηκε κάποιο επιτίμιο» (εννοεί αφορισμό).

Ακόμα πιο προκλητική είναι και η δικαιολόγηση που επιχειρεί ο Βαρθολομαίος, για τη δουλοπρεπή στάση του Γρηγορίου του Ε', με την αναφορά στον προφήτη Ιερεμία από την Παλαιά Διαθήκη, ο οποίος «συνεβούλευσε τους αιχμαλώτους εις την Βαβυλώνα Ιουδαίους όπως ζήσουν εκεί ειρηνικώς άχρι καιρού, καίτοι αιχμάλωτοι και βιαίως μετοικισθέντες ( Ιερ.36, 4-11), σαφώς δε ο Εκκλησιαστής αποφαίνεται «ότι καιρός τώ παντί πράγματι» (3, 1-11, 17)»

 

 

Εικόνα 10 . To άρθρο 7 των Δικαίων του Ανθρώπου. Πως να μην τον διώκει το Πατριαρχείο;

 

Μπροστά στον φλογερό πατριώτη Ρήγα, το Πατριαρχείο δείχνει ξεκάθαρα τη θέση της επίσημης Εκκλησίας για την Επανάσταση, η οποία και δεν άλλαξε ποτέ, αφού ακόμα και  μετά από 200 χρόνια, ο διάδοχος του Γρηγορίου του Ε', ο Βαρθολομαίος, επιμένει να δικαιολογεί την άθλια εκείνη στάση του προκατόχου του.

Τις επιστολές (της καταδίκης από τον Γρηγόριο Ε’) αναφερόμενες στην καταδίκη του Ρήγα από το Πατριαρχείο, από 1/12/1798, του αιτήματος άρσης της, -22/6/1998 200 χρόνια μετά και την άρνηση του Πατριαρχείου – 5/8/1998 ΑΠ 858, μπορείτε να τις βρείτε εδώ ως παράρτημα

Για την ιστορία (και μπορείτε να σχολιάσετε ελεύθερα), το 1798, την ίδια περίοδο που εκτελέστηκε ο Ρήγας και οι σύντροφοι του από τους Οθωμανούς, ο Γρηγόριος ο Ε’ εξέδωσε την «Πατρική Διδασκαλία» ξεπερνώντας σε δουλοπρέπεια τους πιστότερους υπηρέτες του σουλτάνου. Αναφέρει ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως

«Ο Θεός ύψωσε την βασιλείαν αυτήν των Οθωμανών περισσότερον από κάθε άλλην, διά να αποδείξη αναμφιβόλως ότι θείω εγένετω βουλίματι… εμεθοδεύθη εις τον τρέχοντα αιώνα μιαν άλλην πονηρίαν και απάτην ξεχωριστήν, δηλαδή τον νυν θρυλούμενον σύστημα της ελευθερίας… δέλεαρ του διαβόλου και φαρμάκι ολέθριον διά να κατακρημνίση τους λαούς εις την απώλειαν και ακαταστασίαν… Αδελφοί μη πλανηθήτε… κλείσατε τα αυτιά σας και μη δώσετε καμίαν ακρόασιν εις ταύτας τας νεοφανείς ελπίδας της ελευθερίας… φυλάξατε στερεάν την πίστιν και ως οπαδοί του Ιησού Χριστού απαρασάλευτον την υποταγήν εις την πολιτικήν διοίκησην…»

 

Εικόνα 11 . Ο τουρκόφιλος Γρηγόριος Ε’ που καταδίκασε τον Ρήγα και ευθύνεται ως ηθικός αυτουργός για την εκτέλεση του. Μετά βέβαια αφόρισε την Επανάσταση του 21, τον Αλ. Υψηλάντη, τον Κολοκοτρώνη, την Μπουμπουλίνα κλπ

 

Ο Κοραής απάντησε στο Πατριαρχείο με την «Αδελφική Διδασκαλία» και κάνει την παρακάτω αναφορά στον Ρήγα «Παρίστανται ίσως ταύτην τη ώραν δέσμιοι έμπροσθεν του τύραννου οι γενναίοι ούτοι της Ελευθερίας μάρτυρες. Ίσως ταύτην την ώραν κατεβαίνει εις τα ιεράς κεφαλάς των η μάχαιρα του δημίου, εκχέεται το γενναίον ελληνικόν αίμα…» αλλά το Πατριαρχείο και ο Πατριάρχης επέμειναν και τότε, όπως επιμένουν ακόμα και σήμερα

Τον Ρήγα και τα επαναστατικά του κηρύγματα καταδίκασε και ένας άλλος ανώτερος κληρικός ο μητροπολίτης ο Ιωαννίνων Ιερόθεος . Το 1801 απευθυνόμενος στους κατοίκους της Πάργας που βοηθούσαν τους Σουλιώτες οι οποίοι συγκρούονταν με τον Αλή Πασά έγραφε:

«… ακούετε και ακολουθάτε , ως μανθάνω , τας συμβουλάς του Περραιβού ο οποίος σας απατά , δεν ηξεύρετε ότι αυτός με κάποιον Ρήγαν Θεσσαλόν και άλλους μερικούς παρομοίους λογιωτάτους, συνεννοούμενοι με τους Φραντζέζους , εσκόπευον να κάμουν επανάστασιν κατά του κραταιωτάτου Σουλτάνου αλλ’ ο μεγαλοδύναμος Θεός τους επαίδευσε κατά τας πράξεις των με τον θάνατον όπου τους έπρεπε, μόνον δε ο Περραιβός εσώθη δια τας ιδικάς σας αμαρτίας…».

Εκτός από τους υψηλόβαθμους κληρικούς, ακόμα και καλόγεροι καταδίκαζαν τον Ρήγα και το σχέδιο του. Ο καλόγερος Κύριλλος Λαυριώτης άφησε ένα χειρόγραφο σύγγραμμά «Ερμηνεία στην Αποκάλυψη» φθάνει στο σημείο να γράψει ότι ο Ρήγας «άνθρωπος ήν, ανθρώπου μορφήν ενδεικνύμενος».

Η ενόχληση του Πατριαρχείου από τη δράση του Ρήγα, σύμφωνα με τον Γ. Κορδάτο, ήταν και ο κύριος παράγοντας που οδήγησε τον Ρήγα στον θάνατο. Ο Οικονόμου δεν ήταν ο μόνος που πρόδωσε το Ρήγα. Ο Γ. Κορδάτος γράφει πως «προδότης έγινε και ο μητροπολίτης Βελιγραδίου Μεθόδιος». Αναφέρει: «Κι αυτός ήταν μυημένος και τα ήξερε όλα, γιατί , κατέχοντας μεγάλη θέση στη Σερβία, μια που καμώθηκε τον επαναστάτη και πατριώτη, μπήκε – κατ’ εντολή βέβαια του Πατριαρχείου- στην οργάνωση και καθιστούσε ενήμερο τον Πατριάρχη για τις κινήσεις του Ρήγα… Αυτοί οι δύο ήταν κατάσκοποι μέσα στην Εταιρία του Ρήγα και τον πρόδωσαν. Εξάλλου και η αυστριακή ανάκριση το δηλώνει καθαρά, πως κατόπιν «εμπιστευτικών καταγγελιών» έπιασε το Ρήγα και τους συντρόφους του»

Η αντίθετη θέση. Οι απολογητές

 Ο ιστορικός Απόστολος Δασκαλάκης στηριζόμενος σε έκθεση του αυστριακού πρεσβευτή στην Οθωμανική Αυλή βαρώνου Herbert Rathkiel συμπεραίνει πως «Είναι αναμφίβολον ότι ο Πατριάρχης ενδιεφέρθη δια την τύχην του Ρήγα και των επτά συντρόφων συντρόφων του, ότι μετέσχεν εις τας μυστικάς διαπραγματεύσεις μεταξύ Δραγουμάνου (σ.σ. του πρίγκηπα Υψηλάντη) και Αυστριακού πρεσβευτού και ότι κατέβαλε προσπαθείας να αναλάβη την φύλαξίν των προς σωτηρίαν των»

Ο Δασκαλάκης δεν εξηγεί τη δουλοπρεπέστατη στάση του Γρηγορίου Ε απέναντι στην Πύλη. Όπως και διάφοροι απολογητές της εξουσίας, έτσι και ο Δασκαλάκης ισχυρίζεται ότι το Πατριαρχείο δήθεν… εκβιάστηκε για να υπογράψει. Όμως αυτό το επιχείρημα-πέρα από το ότι προσβάλλει αφενός τη μνήμη του Ρήγα- προσβάλλει και την μνήμη των αγωνιστών του 1821 που επίσης τους είχε αφορίσει, αφορίζοντας την Επανάσταση την ίδια.

Οι απολογητές ξεχνούν ότι ο Γρηγόριος Ε’ είχε στείλει δύο ακόμη εγκυκλίους: Μία ανοιχτή για τους κληρικούς και μία εμπιστευτική προς τους μητροπολίτες, εν αγνοία του Σουλτάνου, την οποία κανένας δεν τον υποχρέωσε να συντάξει.

Πως θα βοηθούσε ένας τόσο τουρκόφιλος Πατριάρχης έναν επαναστάτη, όταν ο Γρηγόριος ήταν αυτός που βρισκόταν πίσω από την «Πατρική Διδασκαλία» ενώ λίγους μήνες μετά απέστειλε τη γνωστή εγκύκλιο με την καταδίκη των ιδεών του Ρήγα. Είναι αισχρό όταν η Εκκλησία προσπαθεί να βρει απολογητές για τις θηριωδίες της.

Χριστόδουλος Παρασκευαΐδης (πρώην αρχιεπίσκοπος Αθηνών): Ο Ρήγας ήταν ένας επικίνδυνος ονειροπόλος…

Ένας ακόμα απολογητής του Γρηγορίου Ε' για την ηθική αυτουργία του στη σύλληψη και θανάτωση του Ρήγα, είναι ο πρώην αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος. Το ότι χαρακτήριζε τον Ρήγα ως επικίνδυνο ονειροπόλο δεν αρκεί βέβαια για να δικαιολογήσει τη δουλοπρέπεια του Πατριάρχη, έτσι το «τραβάει περαιτέρω» στο βιβλίο του «Γρηγόριος Ε’ ο εθνάρχης της οδύνης» (εκδ. Αποστολική Διακονία ΑΘΗΝΑ 2004)

«Ενεφανίσθη λοιπόν ένας οραματιστής, με πρόγραμμα επαναστατικό αλλά με βάσι τις αρχές της Γαλλικής Επαναστάσεως, που δεν άγγιζαν το μέγα πρόβλημα της υπόδουλης χώρας. Απεναντίας έσπερναν αναρχία και θεωρητική εξέγερσι. Κρινόμενος ο Ρήγας με τα μέτρα της εποχής του ήταν ένας επικίνδυνος ονειροπόλος. Η υπό στυγνή δουλεία Ελλάς είχε ανάγκη πολιτικής και όχι κοινωνικής επαναστάσεως.

Η όλη υπόθεσις του Ρήγα μέχρι το μαρτύριο αφήκε εποχή στη ζωή της χώρας αναμφισβητήτως, αλλά ηθική και θεωρητική ήταν η ωφέλεια και κατεφάνη αργότερα. Δεν αναγνωρίζεται ως μάρτυς, εθνομάρτυς, αναγνωρίζεται ως πρωτομάρτυς. Ο Πατριάρχης έπρεπε να έχη λόγο και είχε τόσον από το ύψος της αποστολής του, όσον και από τις ασφαλείς εντολές των κρατούντων. Και ενήργησε αναλόγως. Κατηγορίες ευτελείς εις βάρος του είναι ξεπερασμένες πλέον»

Η Ιστορία είναι αμείλικτη. Ο Γρηγόριος ο Ε’ τιμωρήθηκε από τα αφεντικά του, που τόσο πιστά υπηρέτησε. Φυσικά η Εκκλησία -η οργάνωση του που ακόμα τον υποστηρίζει θα λέγαμε- φρόντισε να τον ονομάσει άγιο για να ξεπλύνει τις αμαρτίες του απέναντι στον ελληνικό λαό. Ο Ρήγας αντίθετα, αυτοδικαίως ανήκει στο Πάνθεο των ηρώων αλλά η παρακαταθήκη που άφησε, ακόμα δεν έχει βρει συνεχιστές. Είναι όμως ζωντανή, όπως ζωντανές αλλά ανολοκλήρωτες στην εμπέδωση από το αποκαλούμενο ελληνικό έθνος, παραμένουν οι αρχές που ορίζουν τον Άνθρωπο. Η Ελευθερία η Ισοτιμία και η Αδελφοσύνη

 

Εικόνα 12 . Πίνακας του Θεόφιλου. Ο Κοραής και ο Ρήγας υποβαστάζουν την πληγωμένη Ελλάδα

 

 

Εργογραφία του Ρήγα

 

1) Σχολείον των ντελικάτων εραστών...παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού, Βιέννη 1790.

2) Φυσικής απάνθισμα...παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού, Βιέννη 1790.

3) Νέος Ανάχαρσις, τόμος τέταρτος παρά...Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού, Βιέννη 1797

4) Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως...παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού, Βιέννη 1796

5) Χάρτα της Ελλάδος...παρα του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού, Βιέννη 1797

6) Νέα Χάρτα της Βλαχίας...παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού, Βιέννη 1797.

7) Γενική Χάρτα της Μολδοβίας...παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού, Βιέννη 1797.

8) Στο αφιερωματικό κείμενο του βιβλίου του «Ηθικός τρίπους»Μι, Βιέννη 1797, υπογράφει «Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός».

9) Στην εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που εξέδωσε στη Βιέννη 1797, αναγράφει το «παρά του Ρήγα Βελεστινλή Θετταλού».

 

Παραπομπές
(1)	Έτσι υπογράφει ο ίδιος ο Ρήγας όλα του τα σωζόμενα έργα (Άπαντα τα σωζόμενα, έκδοση της Βουλής των Ελλήνων. Ως μαθητής έγραφε στα βιβλία του το όνομα Ρήγας Κυρίτζης Βελεστίνου, αλλά δεν υπάρχει άλλη σοβαρή, διασταυρούμενη τεκμηρίωση που να επιβεβαιώνει το όνομα του αυτό. Το «Αντώνιος Κυριαζής» που είχε επικρατήσει από το 1930 και τον Φ. Μιχαλόπουλος έχει αποδειχθεί λάθος και μάλιστα αφαιρέθηκε και από τα σχολικά βιβλία. Με ασφάλεια μπορούμε να πούμε πως το πραγματικό όνομα του εθνεγέρτη ήταν «Ρήγας» και ως επώνυμο πρόσθεσε το όνομα της γενέτειράς του το «Βελεστινλής», κατά τη συνήθεια των λογίων της εποχής.
(2)	Στη δίκη που έγινε ο Ρήγας αρνήθηκε την κατηγορία αλλά δέχτηκε να πληρώσει 20 τάληρα μετρητοίς, στην κοπέλα για να μην τον ξανααπασχολήσει
(3)	Για τον ρόλο της Εκκλησίας στην προεπαναστατική περίοδο και την αντίθεση της απέναντι στην Επανάσταση, όπως και σε ό,τι δημοκρατικό θα αναφερθούμε σε άλλη, εξειδικευμένη στο θέμα, ανάρτηση
(4)	Wikipedia Νεοελληνικός Διαφωτισμός

Βιβλιογραφία (διασταύρωση και έλεγχος πηγών από τον συντάκτη)

Ρήγας, Ανέκδοτα κείμενα, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κύπρου, 2011

Γιάννης Κορδάτος, Ιστορία της Νεοελληνικής λογοτεχνίας. 1453 - 1961, Επικαιρότητα, Αθήνα, 1983

Νικόλαος Πανταζόπουλος, Μελετήματα για τον Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα, β΄εκδ., 1998

Ρήγας Βελεστινλής, Διαφωτιστής, Επαναστατης, Μάρτυρας ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ Ε Ιστορικά

Δημήτριος Καραμπερόπουλος,Το χαρτογραφικό έργο του Ρήγα Βελεστινλή υπό το φως των νέων ερευνών, Ανάτυπο, Αθήνα 2010

Δημήτριος Καραμπερόπουλος. Ρήγας Βελεστινλής: Περιπέτειες ενός ονόματος (σε PDF)

Γεώργιος Κοντογιώργης, Η Ελληνική δημοκρατία» του Ρήγα Βελεστινλή, εκδ. Παρουσία, Αθήνα, 2008

Ρήγας Φεραίος: Διανοητική προετοιμασία και επαναστατική πράξη (αποθηκευμένη σελίδα του mani.org)

Φλορίν Μαρινέσκου, Ο Ρήγας στη Βλαχία

Διαδικτυακή παρουσίαση της Χάρτας του Ρήγα από τον Δ. Καραμπερόπουλο

Δημ. Α. Στωϊκός, ἰατρός Βιογραφία Ρήγα του Βελεστινλή 1895 (αναδημ. Rhigassociety.gr)

Το επικίνδυνο όραμα της επανάστασης Εφημερίδα Συντακτών Δ. Ψαρράς 20/3/2020

Το στρατηγικό σχέδιο του Ρήγα (βίντεο)

Πως συλλογάται ο Ρήγας; Δημητρης Ψαρράς, ΠΟΛΙΣ Αθήνα 2020

 

Για την υπερεθνική ανινοβολία του Ρήγα, προτείνουμε για διάβασμα
	Miguel Castillo Didiet : Ρήγας Βελεστινλής και Francisco de Miranda Παραλληλισμού 1998
	Ρακόβσκι και Ρήγας, στα πολιτισμικο-ιστορικά πρότυπα της αναγέννησης των Βαλκανίων 2003
Και τα έργα του Ρήγα από την ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΦΕΡΩΝ-ΒΕΛΕΣΤΙΝΟΥ-ΡΗΓΑ. «Ρήγα Βελεστινλή, Απαντα τα έργα». με ευρετήριο-επιμέλεια-εισαγωγή σε κάθε έργο Δ. Καραμπερόπουλου