Πριν από μερικές ημέρες, στις 21 Μαϊου, γιορτάστηκε η μνήμη του Μεγάλου Κωνσταντίνου και της μητέρας του Ελένης, που η Χριστιανική Εκκλησία τους ανακήρυξε Αγίους.

Η αγιοποίησή τους βέβαια, ούτε με το ενάρετο του βίου τους είχε να κάνει, ούτε με θαύματα που καταλογίστηκαν σε αυτούς, αλλά με το ότι χάρη σε αυτούς η Χριστιανική θρησκεία όχι μόνο νομιμοποιήθηκε, αλλά έγινε επίσημη θρησκεία στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Ο Κωνσταντίνος είχε την απαραίτητη πολιτική οξυδέρκεια να διακρίνει τα μηνύματα των καιρών που έλεγαν ότι οι ώρες της Ρώμης του Δωδεκάθεου και της Δημοκρατίας ήταν πια μετρημένες.

Η μεταφορά της πρωτεύουσας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αποφασίζεται το 324 μΧ μετά την επικράτηση του Κωνσταντίνου στις μάχες με τους διεκδικητές του ρωμαϊκού θρόνου. Το 325 μ.Χ ο ίδιος ο Κωνσταντίνος συγκαλεί την Α’ Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια που καθιερώνει την Ορθοδοξία ως επίσημο δόγμα του κράτους και θεσπίζει το σύμβολο της Πίστεως «Πιστεύω»

Ένα χρόνο αργότερα, το 326 μ.Χ, Κωνσταντίνος δίνει εντολή να θανατωθούν ο πρωτότοκος γιος του Crispus (Κρίσπος στα ελληνικά) και της συζύγου του Fausta (Φαύστα στα ελληνικά)

Τραγική ειρωνεία αποτελεί και ο νόμος που θέσπισε (318/319 και περιλαμβάνεται στο Θεοδοσιανό Κώδικα) : “ ‘Όποιος φονεύσει με πρόθεση τον γονέα ή το παιδί ή συγγενή του, υπόκειται στην ποινή της πατροκτονίας. Δε θα εκτελείται όμως με ξίφος ή με το να ριχθεί στην πυρά ή με οποιονδήποτε άλλο συνηθισμένο τρόπο, αλλά θα εγκλείεται σε δερμάτινο σάκο μαζί, όσο το επιτρέπει ο στενός χώρος, με φίδια. Αφού δε ραφτεί ο σάκος θα ρίχνεται, ανάλογα με τη διαμόρφωση του τόπου, είτε στη γειτονική θάλασσα είτε σε ποταμό …»

Το 330 μ.Χ ο Κωνσταντίνος εγκαινιάζει τη νέα πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη. Το 337 μ.Χ ασθενεί, βαπτίζεται χριστιανός και πεθαίνει

Μετά το θάνατό του, ο Μέγας Κωνσταντίνος ανακηρύσσεται Άγιος από την Ορθόδοξη Εκκλησία και Ισαπόστολος, δηλαδή ισότιμος με τους αποστόλους, εξαιτίας της συμβολής του στη νομιμοποίηση και διάδοση του χριστιανισμού. Δεν υπάρχει όμως ομοφωνία ως προς το χρόνο στον οποίο τοποθετείται η γενική αναγνώριση της αγιότητάς του στη συνείδηση των πιστών. Οι ειδικοί ερευνητές εκτιμούν ότι αυτό συνέβη μεταξύ του 4^ου και του 8^ου αιώνα

Ο Χρήστος Γιανναράς προσπαθώντας να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα, λέει  ότι η εκκλησία δεν ανακηρύσσει τους αγίους της με μέτρα ατομικής ηθικής τελειότητας ούτε στα πρόσωπα των αγίων βλέπει τα κοσμικά πρότυπα ενός άψογου ηθικού βίου. Γράφει χαρακτηριστικά: «Η εκκλησία βλέπει (στα πρόσωπα των αγίων της) την ενσάρκωση της αλήθειας της, την ένσαρκη μαρτυρία της σωτηρίας, τους πρώτους καρπούς της βασιλείας του Θεού, τις «απαρχές» της ζωής προς την οποία ολόκληρη η εκκλησία οδεύει. Η ατομική αρετή δε συνιστά αγιότητα, αν δεν υπηρετεί τη φανέρωση και μαρτυρία της αλήθειας της εκκλησίας. Ενώ η μετάνοια του ληστή την τελευταία στιγμή της ζωής του, χωρίς καμιά ορθολογική επανόρθωση των κακουργημάτων του βίου του, τον αναδείχνει άγιο της εκκλησίας, υπόδειγμα και μέτρο του “καινού τρόπου της υπάρξεως” – της ερωτικής επιστρεπτικής φοράς του ανθρώπου στο Θεό – πρώτο πολίτη της βασιλείας.

Μόνο αυτή η σύνδεση της αγιότητος με την αλήθεια της εκκλησίας, και όχι με την ατομική αρετή, μπορεί να μας οδηγήσει σε μία σωστή κατανόηση του γεγονότος της αγιοποίησης του Μεγάλου Κων/νου. Αν στα πρόσωπα των Αποστόλων είδε η εκκλησία τους “θεμελίους” της θείας οικοδομής της “όντος ακρογωνιαίου αυτού του Χριστού” – τους θεμελιωτές της φανέρωσης – βασιλείας του Θεού πάνω στη γη – στο πρόσωπο του Μεγάλου Κων/νου είδε τον Ισαπόστολο, τον θεμελιωτή της ορατής καθολικότητας και οικουμενικότητας της εκκλησίας»

Με τον Κωνσταντίνο η ανθρωπότητα περνάει από την περίοδο του “αυτοκράτορα – θεού” στην περίοδο του “ελέω θεού αυτοκράτορα”. Στο εξής, στη Νέα Ρώμη ο βασιλεύς θα κατέχει την απόλυτη εξουσία και θα κυβερνά κατά μίμηση του ενός και μοναδικού Θεού και όπου η Ρωμαϊκή Σύγκλητος, τα πάλαι ποτέ θεσμικό όργανο των συλλογικών αποφάσεων, δεν θα εκτελεί πια παρά τελετουργικό ρόλο. Είναι χαρακτηριστικό πως η συνέλευση της Συγκλήτου  θα αποδίδεται στο εξής με το χαρακτηριστικό όρο σιλέντιον, από το λατινικό silentium (=σιωπή), τη στάση δηλαδή της θρησκόληπτης υποταγής που θα χαρακτηρίζει εφεξής όλα τα μέλη της συνάθροισης

Αναμφίβολα ο Κωνσταντίνος είναι ένας από τους πιο σημαντικούς αυτοκράτορες με πλουσιότατο νομοθετικό έργο. Είναι ο άνθρωπος που δημιούργησε τη χιλιόχρονη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και αυτός που επέβαλε το χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία, μετατρέποντάς τον όμως από ιδεολογία των καταπιεζομένων πολλές φορές σε ιδεολογία της εξουσίας

Η ζωή του Κωνσταντίνου ήταν γεμάτη μάχες, ίντριγκες και τραγικές ιστορίες που αποκαλύπτουν έναν αυτοκράτορα αδίστακτο και ο οποίος πολλές φορές δρούσε παρορμητικά παρασυρόμενος από την οργή του. Όμως η υπόθεση που σίγουρα ξεχωρίζει στην πολυτάραχη πορεία του αυτοκράτορα είναι εκείνη της εκτέλεσης του πρωτότοκου γιού του και της συζύγου του

Το άρθρο που ακολουθεί από το  janus.gr , πραγματεύεται τις δολοφονίες αυτών των δύο προσώπων που έγιναν κατ΄ εντολή του ίδιου του αυτοκράτορα

Ο Κρίσπος

Ο Flavius Julius Crispus ήταν ο πρωτότοκος γιος του Κωνσταντίνου. Πιθανότερο έτος γέννησης του είναι το 302 μ.Χ.  (κάποιοι ιστορικοί προτείνουν και το 305). Γεννήθηκε στις ανατολικές περιοχές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και μητέρα του ήταν η Minervina (Μινερβίνη). Δεν έχει αποσαφηνιστεί ιστορικά αν η Μινερβίνη ήταν η πρώτη επίσημη σύζυγος του Κωνσταντίνου ή παλλακίδα του. Θεωρείται πιθανότερη η δεύτερη εκδοχή. Ο Κρίσπος πάντως ήταν το μοναδικό παιδί του ζευγαριού.

Ο Μέγας Κωνσταντίνος είχε πάντα κοντά του τον Κρίσπο και ανέθεσε τη μόρφωση του στον ρήτορα Λακτάντιο. Ο Κρίσπος έδειξε ιδιαίτερες ικανότητες από πολύ μικρός και ο πατέρας του τον διόρισε διοικητή της Γαλατίας. Σε εφηβική ηλικία εγκαταστάθηκε τότε στους Τρεβήρους (σημερινή Τρίερ της Γερμανίας) και τον Ιανουάριο του 322 μ.Χ., παντρεύτηκε την Ελένη, η οποία τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου του χάρισε ένα γιο του οποίου το όνομα δεν έχει διασωθεί.

Τα έτη 318, 320 και 323 μ.Χ., ο Κρίσπος ηγήθηκε νικηφόρων εκστρατειών εναντίον των Φράγκων και των Αλαμάννων, ενισχύοντας έτσι την παρουσία των Ρωμαίων στην περιοχή. Το 322 επισκέφθηκε με τον πατέρα του στη Ρώμη, όπου τα πλήθη τον υποδέχτηκαν με μεγάλες τιμές. Μέσα στο επόμενα χρόνια ο Κρίσπος αποδείχθηκε καθοριστικός στον πόλεμο εναντίον του Λικίνιου. Το 324 μ.Χ. ο Κωνσταντίνος τον διόρισε αρχηγό του στόλου του. Ο Κρίσπος απέπλευσε από το λιμάνι του Πειραιά και στα νερά του Ελλησπόντου ναυμάχησε με τον κατά πολύ ισχυρότερο στόλο του Λικίνιου. Τα διακόσια πλοία του Κωνσταντίνου, υπό τις διαταγές του Κρίσπου, νίκησαν κατά κράτος τα διπλάσια σε αριθμό πλοία του Λικίνιου. Μετά το πέρας της ναυμαχίας, ο Κρίσπος με ένα τμήμα των ρωμαϊκών λεγεώνων (οι υπόλοιπες λεγεώνες ακολουθούσαν υπό τις διαταγές του Κωνσταντίνου) καταδίωξε τον ηττημένο Λικίνιο και τον αντιμετώπισε σε ακόμη μία νικηφόρα μάχη έξω από τη Χρυσούπολη. Ο Κωνσταντίνος ήταν πολύ περήφανος για τον γιο του και για να τον τιμήσει διέταξε και κόπηκαν νομίσματα με τη μορφή του Κρίσπου, φτιάχτηκαν αγάλματα, μωσαϊκά, κεραμικές μορφές του νεαρού Καίσαρα. Πανηγυρικοί λόγοι γράφτηκαν, οι οποίοι εξήραν τις αρετές του Κρίσπου και ο Ευσέβιος έγραφε για τον θεοφιλέστατο Κρίσπο, ο οποίος είναι πανάξιος να συγκριθεί με τον πατέρα του. Πρέπει τέλος να σημειώσουμε ότι ο Κρίσπος δεν είχε ασπαστεί τον Χριστιανισμό.

Η Φαύστα

Η Fausta Maxima Flavia γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Ρώμη, πιθανότατα το 289 μ.Χ. Ήταν κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού. Παντρεύτηκε τον Μέγα Κωνσταντίνο το 307 μ.Χ. στους Τρεβήρους (Τριρ της Γερμανίας), όταν εκείνη ήταν 17 ή 18 χρονών και εκείνος καίσαρας της Γαλατίας. Είχαν διαφορά στην ηλικία τουλάχιστον 15 ετών. Ο γάμος είχε κίνητρα πολιτικά, καθώς επισφράγισε τη συμφωνία ανακωχής ανάμεσα στον πατέρα της και τον Κωνσταντίνο. Μάλιστα, σε ένδειξη καλής θέλησης, ο Κωνσταντίνος απομάκρυνε την Μινερβίνη.

Η Φαύστα (όπως έχει κυριαρχήσει στα αναφέρεται στα ελληνικά) ήταν καλλονή για τα δεδομένα της εποχής, ευφυής και φιλόδοξη. Σταδιακά ο Κωνσταντίνος την εκτίμησε και την ερωτεύτηκε. Απέκτησαν μαζί τρεις γιους, τους μετέπειτα αυτοκράτορες Κωνσταντίνο Β΄, γεννημένο στις 7 Αυγούστου 316, Κωνστάντιο Β΄, που γεννήθηκε στις 7 Αυγούστου 317 και τον Κώνσταντα, γεννημένο το 320 ή το 323 και δύο κόρες: την Κωνσταντίνα και την Ελένη. Δεν έχουν διασωθεί χρονολογίες γέννησης των δύο θυγατέρων του αυτοκρατορικού ζευγαριού αλλά γνωρίζουμε ότι η Κωνσταντίνα ήταν η μεγαλύτερη από τα υπόλοιπα παιδιά.

Χαρακτηριστικό της εκτίμησης που είχε ο Κωνσταντίνος για την Φαύστα είναι το γεγονός ότι το 324 μ.Χ της απένειμε τον ιδιαίτερα τιμητικό τίτλο της Αυγούστας.

Δύο γεγονότα σημάδεψαν τη ζωή της Φαύστας. Όταν ο πατέρας της (Μαξιμιλιάνος) αποφάσισε να καταπατήσει τις συμφωνίες με τον Κωνσταντίνο, της το εκμυστηρεύτηκε. Αυτή τον πρόδωσε στο σύζυγο της ο οποίος συνέλαβε τον Μαξιμιλιανό. Τότε, η Φαύστα του υπέδειξε να εκτελέσει τον πατέρα της τονίζοντας πως όσο είναι ζωντανός είναι πιθανό να συνωμοτήσει ξανά εναντίον του. Ο Κωνσταντίνος εκτέλεσε  τον Μαξιμιανό. Λίγο αργότερα, στη μάχη της Μιλβίας γέφυρας, ο Κωνσταντίνος αντιμετώπισε και νίκησε τον αδερφό της γυναίκας του, τον Μαξέντιο. Ο Μαξέντιος στην προσπάθειά του να διαφύγει πνίγηκε στον ποταμό Τίβερη και με διαταγή του Κωνσταντίνου το κεφάλι του κόπηκε, καρφώθηκε σε ένα ξύλο και οι στρατιώτες το περιέφεραν στους δρόμους της Ρώμης.

Οι εκτελέσεις

Οι ιστορικοί συμφωνούν ότι ο Κωνσταντίνος εκτιμούσε και αγαπούσε τον Κρίσπο ενώ και η σχέση του με την Φαύστα ήταν πολύ καλή. Γι’ αυτό η εξέλιξη της ιστορίας προκαλεί ερωτηματικά.

Το 326 μ.Χ. ο Κωνσταντίνος δίνει εντολή να θανατωθεί ο πρωτότοκος γιός του. Ο Κρίσπος εκτελείται στην Πούλα (Κροατία) με “ψυχρό δηλητήριο” όπως αναφέρεται σε κείμενα της εποχής. Κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι τα κείμενα εννοούν με την “ψυχρότητα του δηλητηρίου”. Το δεδομένο είναι ότι ο νεαρός πεθαίνει από δηλητηρίαση μετά από διαταγή του πατέρα του. Λίγους μήνες μετά εκτελείται και η Φαύστα (πιθανότατα στη Ρώμη). Την κλείνουν σε ένα λουτρό στο οποίο ανεβάζουν σταδιακά τη θερμοκρασία μέχρι που η σύζυγος του Κωνσταντίνου πεθαίνει από ασφυξία.

Ο αυτοκράτορας δίνει εντολή τα ονόματα των δύο εκτελεσθέντων να διαγραφούν από κάθε αρχείο, να μην αναφέρονται από τους ιστορικούς και η μνήμη τους να σβήσει για πάντα. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο  Ευσέβιος αφαίρεσε τα αποσπάσματα για τον Κρίσπο από την τελική έκδοση του έργου του.

Οι θεωρίες

Είναι δεδομένο πως οι δύο εκτελέσεις συνδέονταν. Γιατί όμως ο Κωνσταντίνος έδωσε αυτή την εντολή;

Δύο ιστορικοί, ο Ζώσιμος τον 6ο αιώνα και ο Ιωάννης Ζωναράς τον 12ο αιώνα δίνουν μια εξήγηση, η οποία είναι η πλέον αποδεκτή ερμηνεία της απόφασης του αυτοκράτορα.

Η Φαύστα ζήλευε τον Κρίσπο για την αδυναμία που του έδειχνε ο σύζυγός της. Φοβόταν ότι ο Κωνσταντίνος θα παραγκώνιζε τους γιους που είχε αποκτήσει μαζί της για χάρη του Κρίσπου. Για να τον παγιδεύσει τον καλεί σε προσωπική συνάντηση και του εξομολογείται τον υποτιθέμενο έρωτά της προτείνοντας να συνάψουν παράνομη σχέση. Ο Κρίσπος αρνείται.

Η Φαύστα λέει στον Κωνσταντίνο ότι ο γιός του είναι ερωτευμένος μαζί της και την πίεσε να συνάψουν παράνομη σχέση. Όταν εκείνη τον απέρριψε ο Κρίσπος αποπειράθηκε να την βιάσει. Οργισμένος ο Κωνσταντίνος δίνει εντολή να εκτελεστεί ο γιός του. Ο Αυρήλιος Βίκτωρ γράφει στην «Επιτομή» ότι η μητέρα του Κωνσταντίνου, Ελένη εξοργίστηκε από την εκτέλεση του εγγονού της. Τόνισε στον αυτοκράτορα ότι έπρεπε να έχει ερευνήσει τις καταγγελίες της Φαύστας πριν δράσει. Ο Κωνσταντίνος κατάλαβε το λάθος του και ερεύνησε τα όσα του είχε πει η σύζυγο του. Διαπίστωσε ότι δεν ήταν αλήθεια και έδωσε εντολή να την εκτελέσουν.

Η εκδοχή αυτή είναι η πλέον αποδεκτή αλλά όχι ιστορικά τεκμηριωμένη καθώς οι ιστορικοί που την παρέθεσαν δεν έζησαν την εποχή των γεγονότων. Υπάρχουν και εκείνοι που υποστηρίζουν ότι πράγματι ο Κρίσπος και η Φαύστα είχαν ερωτική σχέση και η αποκάλυψη της οδήγησε στην εκτέλεσή τους.

Το δεδομένο είναι ότι ο Κωνσταντίνος θεώρησε ότι ο Κρίσπος έχει κάνει κάτι τόσο σοβαρό που διέταξε «damnatio memoriae», να εξαφανιστεί δηλαδή το όνομα του από την ιστορία. Αν αποκάλυψε σκευωρία της Φαύστας γιατί δεν αποκατέστησε στη συνέχεια το όνομα του γιού του;

Αν όμως πράγματι γιός και μητριά είχαν ερωτική σχέση γιατί η Φαύστα δεν εκτελέστηκε άμεσα μαζί με τον Κρίσπο και πέρασαν κάποιοι μήνες; Πάνω σε αυτό το ερώτημα δίνεται η υποθετική απάντηση ότι ίσως η Φαύστα ήταν έγκυος και περίμεναν να γεννήσει πριν την εκτελέσουν.

Αν όμως η σύζυγος του αυτοκράτορα είχε πράγματι διαπράξει μοιχεία, θα εκτελούνταν σύμφωνα με το σχετικό νόμο και κατόπιν αυτοκρατορικού διατάγματος, “εδίκτου”, για την έκδοση του οποίου δεν υπάρχουν αναφορές.

Επίλογος

Οι εκτελέσεις πρωτότοκου γιού και συζύγου σημάδεψαν τη ζωή του Μέγα Κωνσταντίνου. Δεν ήταν όμως τα μοναδικά γεγονότα που αποκαλύπτουν έναν αυτοκράτορα αδίστακτο που πολλές φορές δρούσε παρορμητικά παρασυρόμενος από την οργή του. Όσο για τι ακριβώς συνέβη και οδήγησε στην εκτέλεση του Κρίσπου και της Φαύστας πιθανότατα δεν θα αποσαφηνιστεί ποτέ ιστορικά. Ήταν πάντως η σύγκρουση ή η σχέση τους που τους οδήγησε στο τραγικό τέλος.

Πηγές

Ιστορικά Ελευθεροτυπίας, τεύχος 135

https://www.janus.gr/2024/05/blog-post_22.html

https://www.orp.gr/wordpress/?p=37915