Το βιβλίο του Τζόναθαν Κόου «Τι ωραίο πλιάτσικο!», μια σάτιρα της θατσερικής Αγγλίας, περιέγραφε το πώς η εθνική πολιτική εξυπηρετούσε τα συμφέροντα μιας χούφτας «ημετέρων», με πανίσχυρες διασυνδέσεις στους διαδρόμους της εξουσίας. Όταν το πρωτοσέλιδο της «Εφ.Συν.» δανειζόταν τον τίτλο του βιβλίου, τον Οκτώβριο του 2022, με αφορμή την υπόθεση του «γαλάζιου» βουλευτή Ανδρέα Πάτση, διευκρίνιζε ότι πρόκειται απλώς «για την κορυφή του παγόβουνου στο σκάνδαλο των απευθείας αναθέσεων».

Οι συμβάσεις του Πάτση με τα ΕΛΤΑ, για νομικές υπηρεσίες, ύψους άνω των 800.000 ευρώ, συνιστούν μεν πολιτικό ασυμβίβαστο και οδήγησαν στη διαγραφή του, αλλά είναι παρωνυχίδα μπροστά στον πακτωλό δημόσιου χρήματος, που μοιράστηκε είτε μέσω απευθείας αναθέσεων είτε με άλλους νομιμοφανείς μεν, αδιαφανείς δε τρόπους, όπως η διαπραγμάτευση χωρίς δημοσίευση.

Ήδη, ο λογαριασμός των απευθείας αναθέσεων από την κυβέρνηση Μητσοτάκη και των αμφιλεγόμενων κλειστών διαγωνισμών, σε διάστημα δυόμισι χρόνων (από 1/1/2020 ως 1/6/2022), άγγιζε τα 8,45 δισ. ευρώ, με βάση τα στοιχεία από την Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων, με την αντιπολίτευση να κάνει λόγο για «μεγάλο φαγοπότι».

Η απάντηση της κυβέρνησης δόθηκε μέσω του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη σε συνέντευξη Τύπου, τον Ιανουάριο του 2023: «Αν νομίζει κανείς ότι υπάρχει άλλος τρόπος από τις απευθείας αναθέσεις... Ας είμαστε ρεαλιστές». Παραδέχτηκε ότι «δεν υπάρχει διαφάνεια παντού» και ότι οι απευθείας αναθέσεις πρέπει να είναι η εξαίρεση και επικαλέστηκε πάλι την πανδημία. «Δεν νομίζω ότι υπήρξε καμία χώρα που να μην προχώρησε σε αυτές τις διαδικασίες όταν χρειαζόμασταν μάσκες, εμβόλια».

Μόνο που το πάρτι δεν αφορούσε μόνο τις προμήθειες υγειονομικού υλικού, με τη διαδικασία του κατεπείγοντος, αλλά απλώνεται σε πλήθος έργων και υπηρεσιών, μέσω υπουργείων ή εποπτευόμενων φορέων και οργανισμών του ευρύτερου δημόσιου τομέα. Παράλληλα, οι αλλαγές στον νόμο 4412/2016 για τις δημόσιες συμβάσεις ξεχείλωσαν τα όρια για τις απευθείας αναθέσεις και αποδυνάμωσαν τη δικαιοδοσία ανώτατων αρχών, όπως το Ελεγκτικό Συνέδριο.

Μόνο μέσα από την Κοινωνία της Πληροφορίας, Α.Ε. του Δημοσίου που εποπτεύεται από τον υπουργό Ψηφιακής Διακυβέρνησης, δόθηκαν πάνω από 26 εκατ. ευρώ, σε 475 συμβάσεις, είτε με απευθείας ανάθεση είτε με διαπραγμάτευση χωρίς δημοσίευση. Στην κορυφή της λίστας φιγουράρουν από πολυεθνικές ελεγκτικές-συμβουλευτικές, όπως η Price Water House Coopers, η οποία ανέλαβε έργα συνολικής αξίας 1,9 εκατ. ευρώ, η Grant Thornton, η Τeleperformance, αλλά και ελληνικές, όπως η Tool Box IKE, η Carnegie Μελετητική και η ΟΝΕΧ Technologies, θυγατρική του ομώνυμου ομίλου του Π. Ξενοκώστα.

Μάλιστα, ειδικά για την PWC προκύπτει το ασυμβίβαστο, να είναι ταυτόχρονα σύμβουλος στον σχεδιασμό του Ταμείου Ανάκαμψης και ανάδοχος έργου που χρηματοδοτείται από αυτό - όπως αποκάλυψε έρευνα των Reporters United (βλ. «Εφ.Συν»., «Το “χρυσό” Ταμείο και η εκλεκτή σύμβουλος», 24/10/2022).

Ζημιά για το Δημόσιο που αγγίζει τα 2 εκατομμύρια ευρώ προέκυψε, σύμφωνα με το πόρισμα του Σώματος Δίωξης Οικονομικού Εγκλήματος, μέσα από τις δεκάδες απευθείας αναθέσεις της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής, σκάνδαλο επί των ημερών της Σοφίας Νικολάου, το οποίο συντέλεσε στο «ξήλωμά» της από τα ψηφοδέλτια της Ν.Δ. Στις απευθείας αναθέσεις και τις διαπραγματεύσεις χωρίς δημοσίευση διέπρεψε και το Ίδρυμα Νεολαίας και Διά Βίου Μάθησης (βλ. «Εφ.Συν.», «Ίδρυμα Διά Βίου... αναθέσεων, κατατμήσεων και εργολάβων», 2/1/2021).

Από τους πλέον μαχητικούς βουλευτές στις αποκαλύψεις των υποθέσεων διασπάθισης δημόσιου χρήματος υπήρξε ο Παύλος Πολάκης, υπεύθυνος του Τομέα Διαφάνειας του ΣΥΡΙΖΑ. Στα σκάνδαλα που κατήγγειλε περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, η ανάθεση αλλαγής φωτιστικών, ύψους 20 εκατ. ευρώ, από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας και το τετραετές πλαίσιο σύμβασης 6,2 εκατ. ευρώ για συμβουλές κατασκευής μεταναστευτικών δομών από το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, η οποία δεν εμπίπτει μεν τυπικά στις απευθείας αναθέσεις, αλλά δεν παύει να δημιουργεί ερωτηματικά.

Το ίδιο ισχύει και με τη βροχή αναθέσεων σε συμβουλευτικές εταιρείες, κυρίως του εξωτερικού, με κονδύλια από το Ταμείο Ανάκαμψης και εθνικούς πόρους, κυρίως μέσα από ηλεκτρονικούς διαγωνισμούς υπουργείων, με διαδικασίες που, όπως σημειώνουν οι Data Journalists στην έρευνά τους, «δεν είναι κάθε φορά κατατοπιστικές και απόλυτα συγκεκριμένες για τον λόγο που το Ελληνικό Δημόσιο πρέπει να δαπανά αυτά τα χρήματα για… συμβουλές» (βλ. datajournalists.co.uk «Πάρτι αναθέσεων – 63,5 εκατ. ευρώ σε συμβούλους παραμονές εκλογών»). Εκτός όμως από τις απευθείας αναθέσεις, σκάνδαλο συνιστούν και αδιαφανείς συμφωνίες, όπως αυτή του υπουργείου Παιδείας με τον κολοσσό Cisco για την πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης, η οποία όχι μόνο κόστισε στο Δημόσιο 2 εκατ. ευρώ ετησίως -ενώ παρουσιάστηκε ως «δωρεά»- αλλά οδήγησε και σε διαρροή -και πιθανή εκμετάλλευση- προσωπικών δεδομένων. Για τους κινδύνους που κρύβουν η κατάχρηση της «διαδικασίας του κατεπείγοντος» και το ξήλωμα του νόμου για τις δημόσιες συμβάσεις, αρχικά με Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου την πρώτη περίοδο της πανδημίας, είχε προειδοποιήσει και η Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΑΑΔΗΣΥ), με επιστολή της προς τους υπουργούς Ανάπτυξης, Υποδομών και Επικρατείας, το καλοκαίρι του 2022.

Στο κείμενό της χτυπούσε καμπανάκι για την πιθανότητα να βρεθεί η χώρα στο μικροσκόπιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία, που διερευνώνται για καταχρηστικές πρακτικές στην εφαρμογή της διαδικασίας διαπραγμάτευσης, χωρίς προηγούμενη δημοσίευση προκήρυξης διαγωνισμού.

«Παιχνίδι» με το δημόσιο χρήμα

Η κυβέρνηση και ιδιαίτερα ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών Θ. Σκυλακάκης, έκαναν έναν... θηριώδη υπολογισμό του δημοσιονομικού κόστους του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., υποστηρίζοντας ότι η υλοποίησή του απαιτεί σχεδόν μισό ΑΕΠ, επικαλούμενοι το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους. Θα ήταν πολύ χρήσιμο να έκαναν το ίδιο με τις δημόσιες συμβάσεις έργων, προμηθειών και υπηρεσιών που κατά τη διακυβέρνηση Μητσοτάκη ξεπέρασαν τα 35 δισ. ευρώ. Στα 2,5 χρόνια για τα οποία υπάρχουν πλήρη διαθέσιμα στοιχεία, το συνολικό κόστος όλων των δημόσιων συμβάσεων έφτασε τα 24,3 δισ. Από αυτά, 5,5 δισ. ευρώ (το 22,3% του συνόλου) δόθηκαν σε εκλεκτούς εργολάβους και προμηθευτές του Δημοσίου, με διαδικασία απευθείας ανάθεσης ή με τις εξίσου διαβλητές διαπραγματεύσεις, χωρίς προηγούμενη δημοσίευση. Ίσως, πιο εντυπωσιακός είναι ο αριθμός των συμβάσεων με μη διαγωνιστικές διαδικασίες: 373.000 συμβάσεις με απευθείας ανάθεση, σε σύνολο 526.000, ήτοι το 71% του συνόλου. Αντιλαμβάνεται κανείς το εύρος της πολιτικής επιρροής που μπορεί να ασκήσει το «βαθύ κράτος», μοιράζοντας δημόσιο χρήμα σε δεκάδες χιλιάδες μικρές, μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις. Κι αν το όριο των 60.000 ευρώ στις απευθείας αναθέσεις είναι εμπόδιο για να γίνει μεγάλο «παιχνίδι» με το δημόσιο χρήμα, η πανδημία Covid-19 το «έσπασε», δίνοντας την ευκαιρία στην κυβέρνηση να «νομοθετήσει» κατά παρέκκλιση αναθέσεις ανεξαρτήτως ποσού, ενώ και οι «κλειστοί διαγωνισμοί» των 3 δισ. ευρώ ανεβάζουν τον λογαριασμό της γκρίζας ζώνης των δημόσιων συμβάσεων στα 8,5 δισ.. ευρώ, ή στο 34,5%.