Ζώνη Ενδιαφέροντος ονόμαζαν οι Ναζί μια περιοχή ακτίνας κάποιων χιλιομέτρων γύρω από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης/εξόντωσης, μέσα στην οποία ίσχυαν ιδιαίτερες συνθήκες στην προσπάθειά τους να διαφυλάξουν το απόρρητο των επιχειρήσεων εξόντωσης των Εβραίων, Ρομά, ομοφυλόφιλων και όσων άλλων οι Ναζί είχαν αποφασίσει πως είναι υπάνθρωποι

Ζώνη ενδιαφέροντος ονομάζεται και η νέα ταινία του Τζόναθαν Γκλέιζερ, που αποτελεί μια ελεύθερη απόδοση του ομώνυμου μυθιστορήματος του Μάρτιν Έιμις  και διαδραματίζεται δίπλα στην περίφραξη του διαβόητου στρατοπέδου συγκέντρωσης στο Άουσβιτς, εκεί όπου ο διοικητής του στρατοπέδου,  Ρούντολφ Ες, μαζί με τη σύζυγό του, έχουν στήσει έναν παράδεισο ακριβώς δίπλα από την κόλαση.

Στη Ζώνη Ενδιαφέροντος, ο Γκλέιζερ θέτει δύο ερωτήματα. Το πρώτο είναι το πόσο εύκολα μπορεί το Κακό να πάρει τη μορφή μιας κανονικότητας, εκτελούμενης από κανονικούς ανθρώπους. Το δεύτερο είναι πώς μπορούν, όσοι δεν συμμετέχουν στο Κακό, να το ανέχονται και να προσποιούνται πώς δεν υπάρχει.

Στο πρώτο ερώτημα έχει απαντήσει, καλύπτοντας για λογαριασμό του περιοδικού "New Yorker" τη δίκη του Άντολφ Άιχμαν στο Ισραήλ, η Γερμανοεβραία φιλόσοφος Χάνα Άρεντ, η οποία παρουσίασε  τον διαβόητο εγκληματία όχι σαν ένα ιδιαίτερο απάνθρωπο κτήνος, αλλά σαν έναν  απλό γραφειοκράτη, ανίκανο να σκεφτεί και να αμφισβητήσει το σύστημα που τον μετατρέπει σε τέρας. «Όσο πιο πολύ τον άκουγες να μιλάει, τόσο πιο εμφανές γινόταν ότι η αδυναμία του να μιλήσει συνδεόταν στενά με την αδυναμία του να σκεφτεί, και πιο συγκεκριμένα να σκεφτεί από τη σκοπιά ενός άλλου», γράφει η Άρεντ για τον Άιχμαν … « Το πρόβλημα ήταν ότι υπήρχαν πολλοί σαν κι αυτόν και ότι οι περισσότεροι τους δεν ήταν διεστραμμένοι ούτε σαδιστές, αλλά ήταν, και εξακολουθούν να είναι, φοβερά και τρομερά φυσιολογικοί. Απ’ αυτήν την άποψη αυτό που είναι ακόμη πιο τρομακτικό από όλες τις θηριωδίες είναι ότι αυτός ο εγκληματίας νέου τύπου διαπράττει τα εγκλήματά του σε συνθήκες όπου αδυνατεί να ξέρει και να νοιώθει πως κάνει κάτι κακό» 

Επιστρέφοντας στην ταινία, η κάμερα του σκηνοθέτη δεν μπαίνει καθόλου στο στρατόπεδο και περιστρέφεται κυρίως μέσα στο σπίτι του διοικητή και της οικογένειάς του, παρακολουθώντας την ατάραχη και «ειδυλλιακή» καθημερινότητα της επταμελούς οικογένειας. Με αργά και ακίνητα πλάνα μας μεταφέρει εικόνες αποστειρωμένης ευτυχίας. Βόλτες για μπάνιο, παιχνίδι στον κήπο, απογευματινό τσάι και ανάλαφρες κουβεντούλες, διάβασμα παραμυθιών στα παιδιά, εντολές στις υπηρέτριες

Και όλα αυτά τη στιγμή που, ακριβώς δίπλα, βασιλεύει η βία και η φρίκη, που ο σκηνοθέτης επιλέγει να μη μας τις δείχνει, αλλά μόνο να τις υπονοεί. Με τους στρατιώτες που τους βλέπουμε να περιπολούν στα άκρα των πλάνων, από τον πυργίσκο του στρατοπέδου που φαίνεται από την αυλή του σπιτιού. Με ανακοινώσεις μεγαφώνων, παραγγέλματα, φωνές, κραυγές πόνου, πυροβολισμούς. Με τον καπνό που καλύπτει μόνιμα τον ουρανό, που βγαίνει από τις καμινάδες των κρεματορίων και σκεπάζει τη γη ολόγυρα με στάχτες. Με  το μονότονο βουητό της μηχανής του θανάτου. Με τα ρούχα που μοιράζει η κυρία στις υπηρέτριες. Με τη γούνα που διαλέγει για τον εαυτό της. Με ένα διαμάντι που βρήκε η κυρία, κρυμμένο σε μια οδοντόβουρτσα. Με τις χρυσές οδοντοστοιχίες με τις οποίες παίζουν τα παιδιά της οικογένειας στο σπίτι. Με το λίπασμα που κουβαλούν εργάτες στον κήπο

Ο πρωταγωνιστής της ταινίας, Christian Friedel, υποδύεται με πειστικότητα τον διοικητή που προκαλεί με την αταραξία και την απάθειά του, την ώρα που ακροβατεί ανάμεσα σε δύο ζωές που δεν θέλει και δεν μπορεί να τις εμπλέξει. Είναι εντυπωσιακό πως, παρά το ότι πληρεί το  πρότυπο ενός καλού οικογενειάρχη, η μόνη στιγμή που βγάζει κάποιο συναίσθημα στην ταινία είναι όταν αποχαιρετά το άλογό του

Η Zώνη Ενδιαφέροντος είναι μια κινηματογραφική αποτύπωση της θεωρίας της «κοινοτοπίας του κακού». Οι άνθρωποι που συμμετέχουν στο οργανωμένο Κακό δεν είναι απαραίτητα κάποιοι στυγεροί, διεστραμμένοι ή ψυχοπαθείς δολοφόνοι. Αντιθέτως, μπορεί να είναι άνθρωποι κανονικοί που έχουν πειστεί πως υπηρετούν είτε το Καλό είτε μια ιδεολογία. Και αυτό τους κάνει να απαλλάσσουν τον εαυτό τους από αμφιβολίες και τύψεις. Πόσο μάλλον όταν έχουν πειστεί πως οι άνθρωποι που στοχεύουν δεν είναι άνθρωποι της ίδιας αξίας. Το είδαμε στην Ελλάδα με τη Χρυσή Αυγή και τα χρυσαυγίτικα τάγματα θανάτου, για τα οποία ο πρόσφυγας και ο μετανάστης δεν ήταν άνθρωπος. Το βλέπουμε στη Γάζα, όπου οι Παλαιστίνιοι για τους Ισραηλινούς θεωρούνται κατώτερα όντα και επομένως η ζωή τους δεν αξίζει το ίδιο

Το Κακό σέρνεται δίπλα μας και εμείς κάνουμε πως δεν το βλέπουμε, ενώ δίπλα μας άνθρωποι υποφέρουν, βασανίζονται και εξοντώνονται συστηματικά. Ίσως μάλιστα να κερδίζουμε από αυτό, όπως η οικογένεια του Ρούντολφ Ες, που απολάμβανε τα αγαθά και την χλιδή που της πρόσφερε η λεηλασία των περιουσιών των θυμάτων. Δεν ασχολούμαστε με το Κακό μέχρι αυτό να ασχοληθεί με μας. Μόνο που τότε θα είναι πλέον αργά

Τα Ολοκαυτώματα δε θα πάψουν να συμβαίνουν, όσο υπάρχουν τα πρόθυμα χέρια να τα εκτελέσουν και ακόμη πιο πολύ όσο οι υπόλοιποι αδιαφορούν και συνεχίζουν τις ζωές τους σαν να μην συμβαίνει τίποτα

Η ταινία του Τζόναθαν Γκλέιζερ δεν είναι εύκολη στην παρακολούθησή της. Είναι όμως μια γροθιά στην ευκολία της αταραξίας μας και μια ταινία που σίγουρα δεν θα την ξεχάσει όποιος τη δει

Η ταινία κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στις Κάννες και το Βραβείο Κριτικών στο ίδιο Φεστιβάλ, αλλά και μια περίοπτη θέση ανάμεσα στις ταινίες που ασχολήθηκαν με τη φρίκη του Ολοκαυτώματος

Η.Π.Α., Ηνωμένο Βασίλειο, Πολωνία, 2023

• Παραγωγή:Τζέιμς Γουίλσον, Εβα Πουζίνσκα
• Σκηνοθεσία:Τζόναθαν Γκλέιζερ
• Σενάριο:Τζόναθαν Γκλέιζερ
• Φωτογραφία:Λούκας Ζαλ
• Μοντάζ:Πολ Γουάτς
• Μουσική:Μίκα Λέβι
• Πρωταγωνιστούν:Κρίστιαν Φρίντελ, Σάντρα Ούλερ, Ραλφ Χέρφορθ, Γιόχαν Καρτχάους
• Διάρκεια:105 λεπτά

Λίγα λόγια για τον διοικητή του Άουσβιτς, Ρούντολφ Ες (με πληροφορίες από ethnos.gr)

Τον Μάιο του 1940, ο Ρούντολφ Ες (όχι ο συνονόματος, διαβόητος υπαρχηγός του Χίτλερ, ο οποίος πέθανε στη φυλακή το 1987) διορίστηκε διοικητής του Στρατοπέδου του Άουσβιτς. Συνεπής "επαγγελματίας", ήταν ο πρώτος που αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το εντομοκτόνο αέριο Zyklon B για τη μαζική εξόντωση κρατουμένων, ως περισσότερο αποτελεσματική και οικονομική μέθοδο. Συνελήφθη το 1946 από τους Βρετανούς και στη δίκη του, όταν ο εισαγγελέας αποφάνθηκε πως ήταν υπεύθυνος για τον θάνατο περίπου 3,5 εκατομμυρίων ανθρώπων, αυτός απάντησε με αφοπλιστική αταραξία : "Όχι, ήταν μόνο δυόμισι. Οι υπόλοιποι πέθαναν από αρρώστιες και ασιτία".

«Όταν το καλοκαίρι του 1941, ο Χίτλερ με διέταξε να ετοιμάσω τις εγκαταστάσεις στο Άουσβιτς όπου θα μπορούσαν να γίνουν μαζικές εξοντώσεις τις οποίες εγώ προσωπικά να επιβλέπω, δεν είχα την παραμικρή ιδέα για το μέγεθος του εγχειρήματος ή τις συνέπειές του. Ήταν πράγματι μια υπερβολική και τερατώδης διαταγή. Ωστόσο, οι λόγοι που επέβαλλαν το πρόγραμμα εξόντωσης μου φάνηκαν σωστοί. Δεν το σκέφτηκα τότε· μου είχε δοθεί διαταγή και έπρεπε να την εκτελέσω. Το αν η μαζική εξόντωση των Εβραίων ήταν αναγκαία ή όχι είναι κάτι για το οποίο δεν μπορούσα να έχω άποψη, γιατί δεν είχα τη γνώση επί του θέματος» γράφει από τη φυλακή ο Ρούντολφ Ες στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του «Commandant of Auschwitz: The Autobiography of Rudolf Hoess

Οι κρατούμενοι του στρατοπέδου συγκέντρωσης που εργάζονταν στο σπίτι του ως κηπουροί, μάγειρες ή νοσοκόμες περιέγραφαν έναν ήρεμο και τρυφερό με την οικογένειά του άνθρωπο:  «Αγαπούσε τα παιδιά», κατέθεσε στη δίκη του η Danuta Rzempiel, κρατούμενη στο Άουσβιτς. «Του άρεσε να ξαπλώνει στον καναπέ μαζί τους, τα φιλούσε, τα αγκάλιαζε και τους μιλούσε τρυφερά».

«Ο μπαμπάς ήταν δύο άνθρωποι», αποκάλυψε η κόρη του, Ινγκεμπριγκίτ Ες, πολλά χρόνια αργότερα. «Στο σπίτι, ήταν ένας στοργικός πατέρας και σύζυγος, όμως μόλις πέρναγε το κατώφλι του σπιτιού μας μεταμορφωνόταν στον ψυχρό διεκπεραιωτή, χωρίς συνείδηση».

 «Ήταν ένας κανονικός άνθρωπος, είχε την εικόνα ενός έντιμου, ήσυχου, μάλλον λιγομίλητου ανθρώπου· δεν χτύπησε ποτέ κανέναν», είπε ο Γιόζεφ Πατζίνσκι, επιζών του Άουσβιτς και κουρέας του Διοικητή, σε μια συνέντευξή του στη γερμανική NDR.

Ο Ρούντολφ Ες καταδικάστηκε σε θάνατο και απαγχονίστηκε. Καθώς στεκόταν πάνω στο ικρίωμα, δεν είπε λέξη · αντιμετώπισε τον θάνατό του με την ίδια παγερή απάθεια που είχε προστάξει το θάνατο εκατομμυρίων άλλων. Η τοποθεσία όπου απαγχονίστηκε ο διοικητής του Άουσβιτς φέρει την ακόλουθη επιγραφή: «Εδώ βρισκόταν το στρατόπεδο της Γκεστάπο. Εδώ ανακρίνονταν κρατούμενοι που ήταν ύποπτοι για συμμετοχή στην Αντίσταση. Πολλοί κρατούμενοι πέθαναν από ξυλοδαρμό ή βασανιστήρια. Ο πρώτος διοικητής του Άουσβιτς, ο SS-Obersturmbannfuhrer Rudolf Hoess, ο οποίος δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο μετά τον πόλεμο από το Ανώτατο Εθνικό Δικαστήριο της Πολωνίας, κρεμάστηκε εδώ στις 16 Απριλίου 1947»