Το μάθημα της Κοινωνιολογίας Γ’ Λυκείου διανύει ασθμαίνον τις τελευταίες του μέρες στις ελληνικές σχολικές αίθουσες πριν την κατάργησή του. Η ζωή του ήταν σύντομη, μόλις 2 χρόνια, δηλ. το σχολικό έτος 2019-2020 και 2020-2021. Σύντομη αλλά γόνιμη, αν υποθέσουμε πως καμία σπορά ιδεών δεν πάει χαμένη, ειδικά σε ένα διψασμένο και άγονο έδαφος, όπως αυτό της νεοελληνικής σχολικής παιδείας. Η σοδειά δεν είναι εμφανής, στις ανθρωπιστικές επιστήμες βλέπετε, τα αποτελέσματα δεν είναι ακριβώς μετρήσιμα, όπως ίσως στις θετικές. Δεν είναι δηλαδή εφικτό να αξιολογηθεί ένας έφηβος ως προς την εσωτερική καλλιέργεια που του προσφέρουν τα μαθήματα των σχετικών κλάδων. Ασφαλώς μπορεί να αξιολογηθεί ως προς το γνωσιολογικό αντικείμενο. Το μέγα όμως παιδευτικό στοίχημα δεν είναι οι γνώσεις, αλλά αυτό που μένει μετά. Το απόσταγμα. Από αυτό το απόσταγμα θα κριθεί η ποιότητα του ανθρώπου που κατατρίφτηκε με αυτές. Και η ποιότητα δεν είναι μετρήσιμη (σ’ αυτόν τον εξελισσόμενο κόσμο απανθρωποποίησης των εννοιών, όπου οι τεχνοκράτες της εκπαίδευσης θα ήθελαν τα πάντα να είναι μετρήσιμα με αριθμητικούς δείκτες και αλγόριθμους)

Έπρεπε να καταργηθούν τα Λατινικά από την προηγούμενη κυβέρνηση και να αντικατασταθούν (ως μάθημα πανελληνίων) από την Κοινωνιολογία; Κατά τη γνώμη μου, όχι. Έπρεπε να δοθεί στο μαθητή δυνατότητα να επιλέξει. Υπάρχουν μαθητές που ενδεχομένως θα χρειαστούν τα Λατινικά, αν προσανατολιστούν σε σπουδές π.χ. φιλολογικές, ώστε να έχουν πρόσβαση στις πηγές, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τα αρχαία ελληνικά.

Το ότι δεν έπρεπε να καταργηθούν, ιδίως με τον τρόπο που καταργήθηκαν, τα Λατινικά, δε σημαίνει αυτόματα ότι θάπρεπε σήμερα να καταργηθεί η Κοινωνιολογία, ως μάθημα πανελληνίων. Ένα λάθος δεν διορθώνεται με ένα αντίθετης φοράς λάθος, πλην επί πλην δε μας κάνει συν, στην περίπτωσή μας.

Όποιος είχε την ευκαιρία να ξεφυλλίσει το σχολικό βιβλίο της Κοινωνιολογίας Γ’ Λυκείου θα εκπλησσόταν πιστεύω, από την ποικιλία των θεμάτων στα περιεχόμενα του βιβλίου. Κανένα άλλο μάθημα στο Γυμνάσιο ή στο Λύκειο δεν διευρύνει σε τέτοιο βαθμό τους πνευματικούς ορίζοντες των παιδιών, κανένα άλλο μάθημα δεν προσγειώνει τα παιδιά στην σύγχρονη πολύπλοκη και εν πολλοίς ζοφερή πραγματικότητα. Παραθέτω κάποια θέματα από τον πίνακα περιεχομένων:

ΑΓΡΟΤΙΚΗ, ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ & ΜΕΤΑΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΕΑΥΤΟΥ – ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ: ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ – Η ΣΧΕΣΗ ΓΝΩΣΗΣ & ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ – ΕΡΓΑΣΙΑ, ΑΝΕΡΓΙΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ – ΦΤΩΧΕΙΑ, ΠΛΟΥΤΟΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ – ΜΟΡΦΕΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ – ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΕΘΝΟΥΣ-ΚΡΑΤΟΥΣ – ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ & ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ – Μ.Μ.Ε. ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ – ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ – ΣΩΦΡΟΝΙΣΜΟΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΑΝΕΝΤΑΞΗ, ΠΡΟΛΗΨΗ – ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ & ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΗΣΗ – ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ, ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ, ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ, ΣΩΒΙΝΙΣΜΟΣ – ΠΟΛΕΜΟΣ & ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ: ΑΙΤΙΑ & ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ, και άλλα πολλά.

Η παραπάνω θεματολογία εμπλουτίζεται με πολλούς πίνακες στατιστικών στοιχείων, αλλά και παραθέματα, διηγήσεις ανθρώπων, φωτογραφίες, σκίτσα, κλπ. ώστε το βιβλίο να διαβάζεται πιο εύκολα. Φυσικά ο τρόπος εξέτασης είναι μια άλλη ιστορία στο αποστεωμένο-απαρχειωμένο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, όπου οι παπαγάλοι ακόμα επιβραβεύονται, την ίδια ώρα που σε σχολεία πολλών ευρωπαϊκών χωρών οι μαθητές γράφουν τεστ με ανοιχτά βιβλία, εξεταζόμενοι όχι ως προς τη μνημονική αλλά ως προς την κριτική τους ικανότητα (ακόμα εκεί είμαστε δυστυχώς…)

Κατά τη γνώμη μου η Κοινωνιολογία θα έπρεπε να αναδειχτεί σε πρωτεύον μάθημα σε όλες τις κατευθύνσεις του λυκείου και ασφαλώς να αλλάξει άρδην ο τρόπος εξέτασης. Δυστυχώς, η παρούσα κυβέρνηση εκφράστηκε δια στόματος Αδώνιδος Γεωργιάδου, ο οποίος εν τη αφελεία του είπε ότι «Η Κοινωνιολογία κάνει τα παιδιά σας αριστερά», αποκαλύπτοντας κάτι που μάλλον δεν θα ήθελε, δηλ. ότι η απόκτηση κριτικής & συνδυαστικής σκέψης πάνω στα κοινωνικά φαινόμενα σε οδηγεί σε αριστερές ιδέες. Ή πιο απλά: Όποιος ξέρει να σκέφτεται κοινωνικά γίνεται αριστερός. Προσωπικά δεν ξέρω αν αυτό όντως συμβαίνει, ξέρω όμως με σιγουριά ότι όποιος δεν σκέφτεται κοινωνικά, δηλ. όποιος απλά κοιτάει τη δουλειά του και τίποτε άλλο γύρω του, γίνεται ένας άχρηστος πολίτης και άνθρωπος, ένα γρανάζι ενός τυφλού μηχανισμού – έτσι φτάσαμε εδώ που φτάσαμε ως χώρα και ως ανθρωπότητα, από ανθρώπους τέτοιου είδους «που κοιτάνε μόνο τη δουλειά τους». Αυτογκόλ του Αδώνιδος; Μπα! Απλά άλλη μια κυνική έκφραση της κυβερνητικής αντίληψης επί παντός επιστητού.

Παγκοσμίως οι κοινωνικές επιστήμες δέχονται επίθεση από τους τεχνοκράτες της εκπαίδευσης ως άχρηστες, μιας και δε συνεισφέρουν στο ένδοξο τοπίο της «κοινωνίας της πληροφορίας». Μην σας ξενίσει το ενδεχόμενο συντηρητικές ελληνικές κυβερνήσεις στο άμεσο μέλλον να αφαιρέσουν σημαντικά κομμάτια από τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών & αρχαίων κειμένων. Οι διαχρονικές αξίες που απορρέουν από τα αρχαία κείμενα δε βρίσκουν θέση στη χρησιμοθηρική τεχνολογική πραγματικότητα. Η διεθνοποίηση της οικονομίας μετατρέπει τους επιμέρους τοπικούς εθνικισμούς σε γραφικές καρικατούρες, σε φολκλόρ για τουρίστες. Οι διαδικασίες της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης τείνουν να εξαλείψουν την πολυπολιτισμικότητα, δηλ. την τεράστια ποικιλία κουλτουρών, γλωσσών, τοπικών αφηγήσεων, εθίμων, κλπ., να ομογενοποιήσουν ένα ετερόκλητο κράμα σε ένα παγκόσμιο μίξερ. Προφανώς οι κοινωνικές & ανθρωπιστικές σπουδές, και δη η Κοινωνιολογία, είναι εμπόδιο σε αυτήν την πορεία των πραγμάτων.

Όπως είπε και ο Τζίμης Πανούσης «Στη Νέα Τάξη Πραγμάτων τα πράγματα θα είμαστε εμείς».

Θεοδόσης Βρανάς - Καθηγητής Οικονομίας & Κοινωνιολογίας