Είμαστε λίγοι αυτοί που παλεύουν ενάντια στο Κακό
Στο Μπρίστολ της Αγγλίας, πολίτες που διαμαρτύρονταν για τη δολοφονία του Αφροαμερικανού Τζορτζ Φλόιντ, γκρέμισαν και έριξαν στο ποτάμι το άγαλμα κάποιου Εντουαρντ Κόλστον, ενός Βρετανού δουλέμπορα του 17ου αιώνα. Στο Βέλγιο πάλι, αποκαθηλώθηκε το άγαλμα του Λεοπόλδου Β΄, ενός στυγνού αποικιοκράτη που ευθύνεται για το θάνατο εκατομμυρίων Κογκολέζων
Σε κάποιον άλλο κόσμο, δε θα έπρεπε να αποτελεί είδηση το γκρέμισμα αυτών των αγαλμάτων, αλλά αντίθετα το γεγονός ότι υπήρχαν στο βάθρο τους έως σήμερα. Και αν κάποιοι συμπατριώτες μας απορούν και οργίζονται για την υποκριτική Ευρώπη που υψώνει αγάλματα δουλέμπορων και αποικιοκρατών, ας θυμίσουμε ότι και η δική μας χώρα δεν υστέρησε στον τομέα αυτό και έστησε το δικό της άγαλμα σε έναν ρατσιστή. Και αυτός δεν ήταν άλλος από τον περιβόητο Γιαν Σματς, τον πρόδρομο του απαρτχάιντ, ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός, υπουργός Άμυνας, υπουργός Εσωτερικών και υπουργός Οικονομικών στη Νοτιοαφρικανική Ένωση.
Ο Γιαν Σματς ήταν υποστηρικτής του φυλετικού διαχωρισμού και το 1929 δικαιολογούσε την ανέγερση ξεχωριστών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων για τους λευκούς και τους μαύρους, προετοιμάζοντας αυτό που αργότερα θα ονομαζόταν απαρτχάιντ:
«Η παλαιά πρακτική ανέμιξε μαύρους και λευκούς στα ίδια ιδρύματα, και τίποτε άλλο δεν ήταν δυνατόν μετά την, απρόσεκτη ή προμελετημένη, καταστροφή των ντόπιων θεσμών και παραδόσεων. Αλλά στο νέο σχέδιο θα υπάρχει αυτό που αποκαλείται στη Νότιο Αφρική «διαχωρισμός»: Δύο ξεχωριστά σετ ιδρυμάτων για τα δύο στοιχεία του πληθυσμού, που θα ζουν στις δικές τους, ξεχωριστές περιοχές. Τα ξεχωριστά ιδρύματα υπαγορεύουν τον εδαφικό διαχωρισμό λευκών και μαύρων. Εάν ζουν μαζί, δεν είναι πρακτικός ο διαχωρισμός τους σε ξεχωριστά, δικά τους ιδρύματα. Ο θεσμικός διαχωρισμός συμβαδίζει με τον εδαφικό»
Για τους ιθαγενείς Αφρικανούς είχε δηλώσει: «Τούτα τα τέκνα της φύσεως δεν διαθέτουν την εσωτερική δύναμη και επιμονή του Ευρωπαίου, ούτε εκείνα τα κοινωνικά και ηθικά κίνητρα προς την πρόοδο που δόμησαν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό σε ένα σχετικώς βραχύ χρονικό διάστημα»
Αυτόν λοιπόν τον άνθρωπο βρήκε η μετεμφυλιακή ελληνική κυβέρνηση να τιμήσει και στις αρχές του 1954 έστησε μαρμάρινη προτομή του στο δυτικό διάδρομο του ισογείου της Βουλής των Ελλήνων με την επιγραφή: «Γιαν Κρίστιαν Σματς. Τον φιλόσοφον κυβερνήτην και της δικαιοσύνης υπέρμαχον εκ των ιδίων ανήγειραν οι κατά την Νότιον Αφρικήν Έλληνες, 1950»
Η ελληνική κυβέρνηση είχε προλάβει, από το 1946 ήδη, να δώσει το όνομά του Σματς και στην τωρινή οδό Βουκουρεστίου, ένα όνομα που δεν μπόρεσε να επικρατήσει. Η «οδός Γιαν Σματς» διατηρήθηκε για 15 περίπου χρόνια και στη συνέχεια μετονομάστηκε πάλι σε «οδό Βουκουρεστίου».
Η επίσημη εξήγηση που δόθηκε για τις ιδιαίτερες τιμές που απέδωσε η ελληνική κυβέρνηση στο πρόσωπό του, ήταν ότι ο Σματς κατά την περίοδο της Κατοχής και της απελευθέρωσης υποστήριξε τις ελληνικές θέσεις στους διάφορους διεθνείς οργανισμούς και ιδιαίτερα μέσα στην βρετανική κοινοπολιτεία.
Η πραγματική αιτία, όμως, ήταν η ιδιαίτερη σχέση που είχε αναπτύξει ο Σματς με την ελληνική βασιλική οικογένεια και ιδιαίτερα με τη Φρειδερίκη. «Ίσως άλλοι να γνώρισαν τον Σματς ως μεγάλο πολιτικό, μεγάλο στρατιώτη και άνθρωπο σκληροτράχηλο. Εγώ τον γνώρισα ως μεγάλο άνθρωπο και ανθρωπιστή, ως μεγάλο προφήτη, στοχαστή, οραματιστή και φιλόσοφο. Με έμαθε επίσης να αγαπώ την ποίηση και να εκτιμώ τη φύση. Με έκανε να θεωρώ σαν ένα πράγμα όλα όσα έβλεπα», έγραψε η Φρειδερίκη στην αυτοβιογραφία της.
Βλέπετε, η ελληνική βασιλική οικογένεια είχε περάσει το μεγαλύτερο μέρος της Γερμανικής Κατοχής στη Νότια Αφρική περιμένοντας να βγάλουν οι άλλοι το φίδι από την τρύπα και να ξαναγυρίσουν ως βασιλιάδες, αβρόχοις ποσίν. Εκεί λοιπόν, γεννήθηκε η πριγκίπισσα Ειρήνη και ο Γιαν Σματς έγινε νονός της.
Η βάφτιση της πριγκίπισσας Ειρήνης στο Κέιπ Τάουν της Νότιας Αφρικής.
Δίπλα στη Φρειδερίκη, ο νονός Γιαν Σματς.
Ενώ το όνομα της «οδού Γιαν Σματς» δεν άντεξε πάνω από δεκαπέντε χρόνια, η προτομή του Σματς παρέμεινε στο ελληνικό κοινοβούλιο μέχρι την πτώση του απαρτχάιντ. Ήδη, από τη δεκαετία του 1980, καταγράφονται επανειλημμένα διαβήματα των κομμάτων της αριστεράς αλλά και ενέργειες του Μανώλη Γλέζου προς τον πρόεδρο της βουλής Γιάννη Αλευρά με αίτημα να απομακρυνθεί η προτομή.
Τελικά, έπρεπε να πέσει το ρατσιστικό καθεστώς του απαρχάιντ και να εκλεγεί ο Νέλσον Μαντέλα στη θέση του προέδρου της Νότιας Αφρικής, για να απομακρυνθεί η προτομή του Γιαν Σματς από την ελληνική Βουλή.
Τις ίδιες μέρες, στην Πρετόρια της Νότιας Αφρικής, η λεωφόρος Γιαν Σματς μετονομαζόταν σε λεωφόρο Νέλσον Μαντέλα ...
ΥΓ. Το άγαλμα του Γιαν Σματς, όπως εικάζουμε, δεν έχει πεταχτεί. Απλά βρίσκεται καταχωνιασμένο σε κάποια ξεχασμένη αίθουσα της Βουλής, πιθανόν στη θέση που δείχνει η κύρια φωτογραφία του άρθρου. Να σημείώσουμε, επίσης, πως είναι έργο του Βάσου Φαληρέα, ενός από τους σημαντικότερους Έλληνες γλύπτες του εικοστού αιώνα
Πηγές:
Σιγουρευτείτε πως έχετε εισάγει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες με το σύμβολο (*). Ο κώδικας HTML δεν επιτρέπεται.
Kι αυτή η Αττική η γη, η πάνσοφη κι ωραία το καύχημα, το κόσμημα, τ΄ άνθος όλου του κόσμου
μέλλει κι αυτή να ερημωθεί κι η στάθμη της να πέσει από τ' άγρια κύματα κι από τη συμφορά
(Νοστράδαμου Προφητείες αποδ. Alan Wistful μτφ Π. Νικολαϊδης V.31)
atticavoice@gmail.com
