Με αφορμή τον πρόσφατο θάνατο του Νότη Μαυρουδή, η Attica Voice ετοίμασε ένα μικρό αφιέρωμα σε αυτό τον ξεχωριστό συνθέτη που υπήρξε ταυτόχρονα ένας από τους μεγαλύτερους κιθαρίστες που έβγαλε η χώρα μας αλλά και ένας πολύ σπουδαίος άνθρωπος. Μια όαση πραγματική τα τραγούδια του αλλά και η στάση ζωής του μέσα στον πολιτικό, πολιτιστικό, αισθητικό και κοινωνικό ζόφο

«Όμως αποδείχτηκε, για άλλη μια φορά, στη ζωή δεν υπάρχουν δεδομένα· αυτά ανατρέπονται εύκολα, όταν οι άνθρωποι δεν προστατεύουν τους εαυτούς τους, τα παιδιά και τα εγγόνια τους, μέσα από πράξεις που ενδυναμώνουν τη συνείδηση και τη συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Να γίνουν δηλαδή αλληλέγγυοι και συνοδοιπόροι, να συμπλεύσουν μέσα στο κύμα της εκπαίδευσης, της γνώσης, της ελευθερίας και των συλλογικών οργάνων»

Αυτά έγραφε ο Νότης Μαυρουδής δύο ημέρες μόλις πριν φύγει από τη ζωή. Πέρα από την τραγική ειρωνεία, μπορούμε να δούμε στα λόγια αυτά την κοινωνική ευαισθησία του και την αγωνία του για μια δίκαιη κοινωνία. Και πώς να μη συμβαίνει αυτό όταν ο ίδιος γεννήθηκε στη φυλακή και πέρασε τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής του σε ένα κελί, τιμωρημένος από ένα εκδικητικό κράτος

«Εγώ δεν πήγα ποτέ φυλακή ή εξορία, αλλά όλο μου το περιβάλλον ήταν αγωνιστές που έφαγαν τα νιάτα τους στα ξερονήσια. Η μητέρα μου ήταν μια γυναίκα αγία, μοδίστρα που δούλευε νύχτα- μέρα. Δεν έχω καμία ανάμνηση από τη μητέρα μου να κοιμάται.

Τουλάχιστον εγώ δεν την είδα ποτέ. Ξύπναγα τα ξημερώματα να πάω στο μπάνιο και την έβλεπα στο δωμάτιο να ράβει. Ήταν άνθρωπος αγαθός με έμφυτη αίσθηση του δικαίου. Όταν ήταν έγκυος σε μένα, κάποια στιγμή χρειάστηκε να κρύψει έναν αντιστασιακό στο πατάρι του σπιτιού.

Κάποιος την κάρφωσε, μαθεύτηκε, τη συνέλαβαν και την έκλεισαν σε κελί με συνοπτικές διαδικασίες. Όταν ήρθε η ώρα να με γεννήσει, τη μετέφεραν στο σπίτι, εκεί με γέννησε φρουρούμενη και μετά από 2-3 μέρες την ξαναπήγαν μέσα μαζί με μένα.

Έτσι, σ’ αυτή τη φάση της ζωής μου έζησα για περίπου δύο χρόνια σ’ ένα κελί. Αλλά αυτό δεν με καθιστά ήρωα. Ηρωίδα ήταν η μητέρα μου»

Όσοι τον γνώριζαν, μιλούν για έναν ιδαίτερα προσηνή, πράο και ευγενή άνθρωπο με βαθιά κοινωνική ευαισθησία

«Λυπάμαι πολύ να βλέπω περιοχές της Αττικής που ήταν «κατακόκκινες», όπως η Δραπετσώνα, η Κοκκινιά, το Πέραμα κ.λπ., σήμερα να έχουν καταντήσει προπύργια της ΧΑ. Το αποδίδω στις απανωτές κρίσεις και τη φτωχοποίηση.

Η απελπισία παγώνει τη σκέψη. Πάντως, δεν είμαστε λίγοι αυτοί που ονειρευόμαστε ακόμη την πιο δίκαιη κοινωνία και την επιδιώκουμε»

Ο Νότης Μαυρουδής ξεκίνησε να παίζει με μια κιθάρα που ξετρύπωσε η μητέρα του – αυτή που τον γέννησε μέσα στη φυλακή «την πρώτη μου κιθάρα την πήρα μέσα από μία ντουλάπα στο σπίτι μου. Την είχε βάλει η μητέρα μου και την ξετρύπωσε για να μάθω εγώ κιθάρα. Αυτό το όργανο είχαμε, δεν μπορούσαμε να πάρουμε άλλο. Προέρχομαι από πολύ φτωχή οικογένεια, η μητέρα μου μοδίστρα, ο πατέρας τσαγκάρης».

Το 1958, ξεκίνησε μαθήματα κιθάρας στο Εθνικό Ωδείο με καθηγητή τον Δημήτρη Φάμπα. Από πολύ μικρός, στο πρώτο μισό της δεκαετίας του ’60, βρέθηκε να δουλεύει στις μπουάτ της Πλάκας, ενώ πολύ γρήγορα, χωρίς να έχει καν κλείσει τα είκοσί του χρόνια, μπήκε στη δισκογραφία, δίνοντας τα πρώτα τραγούδια του (σε στίχους Γιάννη Κακουλίδη), τα οποία τραγούδησε ο Γιώργος Ζωγράφος. Τα τραγούδια ήταν το «Άκρη δεν έχει ο ουρανός» και «Τα γιορτινά σου φόρεσε». Με αυτά τα τραγούδια, αλλά και πολλά άλλα που ακολούθησαν εκείνη την περίοδο, ο Νότης Μαυρουδής θεωρείται αυτοδίκαια ως ένας από τους πρωτεργάτες του Νέου Κύματος

Από το 1970 ως το 1975, έζησε και δίδαξε στην Ιταλία. Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, δίδαξε κλασική κιθάρα στο Εθνικό Ωδείο και ξεκίνησε μια πλούσια συνθετική σταδιοδρομία, με 25 προσωπικούς δίσκους, έργα για κλασική κιθάρα αλλά και συνθέσεις για το θέατρο και τον κινηματογράφο.

Ο Νότης Μαυρουδής έγραψε εκατοντάδες τραγούδια σε στίχους των Άκου Δασκαλόπουλου, Τάσου Σαμαρτζή, Οδυσσέα Ελύτη, Δημήτρη Μανθόπουλου, Γιάννη Κακουλίδη, Ηλία Κατσούλη, Ηλία Πετρόπουλου, Νανάς Νικολάου, Μάνου Χατζιδάκι, Μαίρης Φασουλάκη και άλλων πολλών ακόμη στιχουργών.

Τραγούδια του ερμήνευσαν κορυφαίοι ερμηνευτές: Αρλέτα, Πόπη Αστεριάδη, Ελένη Βιτάλη, Νένα Βενετσάνου, Μαρία Φαραντούρη , Τάνια Τσανακλίδου, Χάρις Αλεξίου, Έλλη Πασπαλά, Αναστασία Μουτσάτσου, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Γλυκερία, Γιώργος Ζωγράφος, Πέτρος Πανδής, Ηλίας Λιούγκος, Κώστας Θωμαΐδης, Θανάσης Γκαϊφύλλιας, Μανώλης Μητσιάς, Γιώργος Νταλάρας, Παντελής Θαλασσινός, Μίλτος Πασχαλίδης, Σταμάτης Κραουνάκης, Διονύσης Τσακνής, Σωκράτης Μάλαμας κ.ά

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η σειρά δίσκων «Cafe de l’ art» που ξεκίνησε το 1999 μαζί με τον μαθητή του στην κιθάρα Παναγιώτη Μάργαρη, διασκευάζοντας και ηχογραφώντας σε μορφή κιθαριστικού ντουέτου διάφορα μουσικά είδη και εποχές, φτάνοντας τους έξη δίσκους.

Εμείς, ως φόρο τιμής, ετοιμάσαμε μια μικρή λίστα από αντιπροσωπευτικά τραγούδια του Νότη Μαυρουδή, τόσο από την πρώτη του νεοκυματική περίοδο , όσο και από την ύστερη.

Τη λίστα ανοίγει το «Πρωϊνό τσιγάρο», ίσως το πιο εμβληματικό και αναγνωρίσιμο τραγούδι του, που από ένα παιχνίδι της τύχης έλαχε στο Νότη Μαυρουδή να το μελοποιήσει. Και αυτό γιατί οι στίχοι του τραγουδιού είχαν γραφτεί από τον Άλκη Αλκαίο με σκοπό να τους μελοποιήσει ο Μάνος Λοΐζος, ένα σχέδιο όμως που ακύρωσε ο άδικος και πρόωρος θάνατός του

Τελικά, το μελοποίησε ο Νότης Μαυρουδής, ο οποίος το αφιέρωσε στη μνήμη του Μάνου Λοΐζου και το κυκλοφόρησε το 1984 στο δίσκο «Στην όχθη της καρδιάς μου». Το τραγούδι αυτό παίχτηκε λίγο αργότερα στη μεγάλη συναυλία στο Ολυμπιακό Στάδιο, στις 13 του Σεπτέμβρη 1985, στη μνήμη του Μάνου Λοΐζου με αφορμή τη συμπλήρωση τριών χρόνων από τον θάνατό του.

Η στιγμή εκείνη ήταν συγκλονιστική για όλους, μα πιο πολύ για το Νότη Μαυρουδή. Όταν άρχισε να το ερμηνεύει η Χαρούλα Αλεξίου με τον Γιώργο Νταλάρα, έσβησαν όλα τα φώτα του σταδίου και αμέσως άναψαν οι αναπτήρες από τους θεατές. 

Όπως δήλωσε αργότερα ο Νότης Μαυρουδής : «Να βλέπεις αυτό το θέαμα… 80.000 άνθρωποι με έναν αναπτήρα… Να βλέπεις τις φλογίτσες… Είχα συγκλονιστεί. Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι αυτή η δοξασία με παίρνει κι εμένα μέσα» διηγείται ο συνθέτης. «Ήταν πάρα πολύ συγκινητικό. Τόσο που έβαλα τα κλάματα και δεν μπορούσε να με συνεφέρει η παρέα μου… Η ιστορία του “Πρωινού τσιγάρου” είναι και δική μου ιστορία…» 

Ακολουθεί η λίστα των τραγουδιών με τους ερμηνευτές και τους στιχουργούς

1. Πρωϊνό τσιγάρο (Στίχοι Άλκης Αλκαίος)

2. Ίσως φταίνε τα φεγγάρια (Ελένη Βιτάλη - Στίχοι Τάσος Σαμαρτζής)

3. Ο ραγισμένος σου καθρέφτης ( Τάνια Τσανακλίδου - Στίχοι: Τάσος Σαμαρτζής)

4. Ο παλιάτσος (Παιδική χορωδία Τυπάλδου – Στίχοι Μέλπω Ζαρόκωστα)

5. Ερωτικό (Γλυκερία – Στίχοι Άρης Δαβαράκης)

6. Εμπιστευτικόν ( Αρλέτα - Στίχοι: Άλκης Χριστοφέλλης )

7. Αμαχητί ( Έλλη Πασπαλά- Στίχοι Αγαθή Δημητρούκα)

8. Κάθε μια νύχτα (Αναστασία Μουτσάτσου - Στίχοι Τάσος Σαμαρτζής

9. Θα βρεθούμε ξανά (Θ. Γκαϊφύλλιας – στίχοι Τ.Σαμαρτζής)

10. Τριάντα και κάτι ( Ελευθερία Αρβανιτάκη – στίχοι Τ.Λύγαρη)

11. Άκρη δεν έχει ο ουρανός (Γιώργος Ζωγράφος – Στίχοι Γιάννης Κακουλίδης)

12. Ήταν μεγάλη η νύχτα (Σούλα Μπιρμπίλη – Στίχοι Γιάννη Κακουλίδη)

13. Ποιος είδε την αγάπη μου (Γιώργος Ζωγράφος – Στίχοι Γιάννης Κακουλίδης)

14. Φώναξέ με αγάπη (Αρλέτα – Στίχοι Άκος Δασκαλόπουλος)

15. Μια μέρα (Πόπη Αστεριάδη – Στίχοι Άκος Δασκαλόπουλος)

16. Μια ιστορία από τον πόλεμο (Αρλέτα – Στίχοι Γιάννης Κακουλίδης)

17. Δάφνις και Χλόη (Αλέξης Γεωργίου – Στίχοι Γιάννης Κακουλίδης)

18. Φέρτε γλυκό κρασί (Πέτρος Πανδής – Στίχοι Γιάννης Κακουλίδης)

“ Αύγουστο σε γνώρισα.
Μονάκριβή μου εσύ στον κόσμο.
Ο μπαμπάς μου, ο καλύτερος του κόσμου, μου χαμογελά.
Για της Μυρσίνης την ποδιά, μια Παναγιά.
Σου ’στειλα γράμμα και γραφή, κι απόκριση δεν πήρα.

Έτσι μιλάμε πια.
Με τα τραγούδια σου, που παίζονται και ξαναπαίζονται.
Πειραγμένα κι απείραχτα, μα πάντα φρέσκα.
Σαράντα χρόνια τώρα.
Από τότε που έγειρες στη γη να κοιμηθείς.
Κανένας δε μου μίλησε, στη μοναξιά.
Σ` ακολουθώ, στους έρωτες.
Όλα σε θυμίζουν, στους χωρισμούς.
Τίποτα δεν πάει χαμένο, στους δρόμους.
Τέλι τέλι, στα κέφια.
Λίγα γαρούφαλλα, στη λύπη.
Έχω έναν καφενέ, στα όνειρα.

Πόσο πολύ θα ‘θελα να καπνίζαμε μαζί ένα τσιγάρο, μπαμπά.

Αύγουστο σε είδα τελευταία φορά, στα γενέθλιά μου, βγάλαμε και φωτογραφίες. Απ` αυτές που κρεμάν οι φοιτητές στην καρδιά τους” 

Με αυτά τα συγκινητικά λόγια προλογίζει η Μυρσίνη Λοΐζου, η κόρη του Μάνου, το διπλό άλμπουμ με τίτλο «ΜΑΝΟΣ ΛΟΙΖΟΣ – ΜΕΤΑ» που κυκλοφόρησε το Σεπτέμβριο του 2022, με αφορμή τα σαράντα χρόνια από το θάνατο του τόσο χαρισματικού και τόσο αγαπητού συνθέτη.

Το album αυτό περιλαμβάνει τριάντα δύο διασκευές τραγουδιών του Μάνου Λοΐζου από νέους καλλιτέχνες και συγκροτήματα και είναι η τρανταχτή απόδειξη για το πόσο η μουσική του Μάνου εξακολουθεί να αγγίζει και να επηρεάζει τις νεότερες γενιές.

Δεν θα μπούμε στον μάταιο κόπο να κάνουμε συγκρίσεις με τις πρώτες εκτελέσεις. Αυτά που θα ακούσουμε σε αυτό το δίσκο είναι εντελώς άλλα πράγματα. Σε κάποια από τα τραγούδια μάλιστα, έχουν προστεθεί νέοι στίχοι και μουσικές φράσεις, με αποτέλεσμα μερικά από αυτά να είναι δύσκολα αναγνωρίσιμα.

Η ζωή προχωράει. Κάποιος μπορεί να μείνει στα πρώτα ακούσματα, κάποιος άλλος μπορεί να πάρει μαζί του και τα καινούργια. Όλα θεμιτά, όλα κατανοητά. Όπως και η προσπάθεια αυτών των νέων ανθρώπων να δώσουν μια δική τους εκδοχή σε τραγούδια που τα άκουγαν από μικροί ως ακούσματα των γονιών τους

Εμείς ακούσαμε το δίσκο και επιλέξαμε δώδεκα από αυτά τα τραγούδια για τη συλλογή του Jukebox της Attica Voice. Και ποτέ δε θα πάψουμε να αναρωτιόμαστε για το πόσα ακόμη υπέροχα τραγούδια θα μπορούσε να μας είχε χαρίσει ο Μάνος Λοΐζος, αν δεν έφευγε τόσο νωρίς.

Καλή ακρόαση!

1. Κι αν τα μάτια σου ( Άκος Δασκαλόπουλος ) - Κατερίνα Duska

2. Δεν θα ξαναγαπήσω ( Λευτέρης Παπαδόπουλος ) - Μυρτώ Βασιλείου

3. Ο δρόμος ( Κωστούλα Μητροπούλου / Πρόσθετοι στίχοι: Αργύρης Χιόνης ) - Sophie Lies

4. Σ’ ακολουθώ ( Μάνος Λοΐζος ) - George Gaudi

5. Όλα σε θυμίζουν ( Μανώλης Ρασούλης ) - Nalyssa Green

6. Νανούρισμα (Θα κεντήσω) ( Λευτέρης Παπαδόπουλος ) - Ocean Hope

7. Πόσο σ’ αγαπώ ( Λευτέρης Παπαδόπουλος ) - Λευτέρης Σαμψών, Idra Kayne

8. Μη με ρωτάς ( Λευτέρης Παπαδόπουλος ) - Joanna Drigo

9. Κι εγώ σαν πόλη ( Μανώλης Ρασούλης ) - Μαρία Αλαμανή Ναθαναηλίδου

10. Αυτό το αγόρι με τα μάτια τα μελιά ( Λευτέρης Παπαδόπουλος ) - Εβελίνα Μεγαλοοικονόμου

11. Τίποτα δεν πάει χαμένο ( Μανώλης Ρασούλης ) - Δραμαμίνη

12. Ο αρχηγός (Il capitano) ( Λευτέρης Παπαδόπουλος / Ιταλικοί στίχοι: Vasco Brondi ) - Vasco Brondi

Με αφορμή την επιθυμία για δημιουργία μιας λίστας με τραγούδια από τα ελληνόφωνα χωριά της Κάτω Ιταλίας, ταξιδέψαμε στο χώρο και στο χρόνο και μέσα από τη Μουσική συναντηθήκαμε με την Ιστορία, τη Γεωγραφία, την Πολιτική και την Κοινωνιολογία. Και έτσι, χωρίς να έχει πάει ποτέ το σώμα σ’ αυτά τα μέρη, πήγε το μυαλό και η καρδιά μας και ίσως να έφτασαν και πιο μακριά από εκεί που φτάνουν οι οργανωμένες εκδρομές των tour operators.

Ας επιστρέψουμε όμως στο θέμα μας γιατί, μέχρι να φτάσουμε στη λίστα, έχουμε να πούμε πολλά. Τα ελληνόφωνα χωριά της Κάτω Ιταλίας συγκεντρώνονται σε δύο κεντρικούς πυρήνες, στην Απουλία και την Καλαβρία, με εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά από γεωφυσική και οικονομική άποψη, σε απόσταση 600 χλμ. μεταξύ τους, χωρίς κάποια εμπορική ή πολιτιστική ανταλλαγή. Το μόνο κοινό τους είναι το εντυπωσιακό φαινόμενο της χρήσης μιας ελληνικής διαλέκτου που έχει επιβιώσει επί εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια στην περιοχή. Πιο συγκεκριμένα, τα ελληνόφωνα χωριά εντοπίζονται στη μεν Απουλία, στην περιοχή του Salento (Grecia Salentina), κοντά στην πόλη Lecce, ενώ στην Καλαβρία, στο νότιο τμήμα της στην περιοχή Bovesia.

Στην Καλαβρία, οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί ζουν κυρίως στα χωριά της Μπόβα Σουπεριόρε, Μπόβα Μαρίνα, Ροκκαφόρτε ντελ Γκρέκο, Κονδοφούρι, Παλίτσι, Γκαλλιτσιανό, Ρογκούντι και Μέλιτο ντι Πόρτο Σάλβο. Η ελληνική διάλεκτος που ομιλείται στην Καλαβρία, ονομάζεται γκρεκάνικα (grecanica). Η περιοχή αυτή είναι μια από τις πιο φτωχές της Ευρώπης. Η καλλιεργήσιμη γη είναι λιγοστή και οι κάτοικοι ασχολούνται πε­ρισ­σό­τε­ρο με την κτη­νο­τρο­φί­α ενώ, βέβαια, ο πληθυσμός μειώνεται συνεχώς λόγω της εσωτερικής μετανάστευσης προς τα αστικά κέ­ντρα.

Στην περιοχή της Απουλίας, οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί ζουν κυρίως στα χωριά της Καλημέρα, Μαρτιγκνιάνο, Μαρτάνο, Στερνατία, Ζολλίνο, Κοριλιάνο ντ'Οτραντο, Σολέτο, Μελπινιάνο και Καστρινιάνο ντέι Γκρέκι, αν και φαίνεται πως σε κάποια από τα χωριά αυτά, η γλώσσα εξαφανίζεται. Η ελληνική διάλεκτος που ομιλείται εκεί, ονομάζεται γκρίκο (grico) και δεν είναι ίδια με τα γκρεκάνικα. Η περιοχή αυτή είναι πιο πλούσια από την Καλαβρία. Παράγει κα­πνό, κρα­σί και λά­δι, ενώ υπάρ­χουν λί­γες βιο­τε­χνί­ες και μι­κρά ερ­γο­στά­σια χει­ρο­τε­χνί­ας και κε­ρα­μο­ποι­ί­ας.

Εκτός από τις δύο ελληνικές διαλέκτους, τόσο στο Σαλέντο όσο και στην Καλαβρία, χρησιμοποιείται και μία άλλη διάλεκτος, η ρομανική, η dialetto, κατά την τοπική ορολογία. Η ρομανική διάλεκτος προέρχεται από τη λατινική γλώσσα, αλλά είναι διακριτή από την επίσημη ιταλική. Αξίζει να σημειώσουμε πως στις ίδιες περιοχές που μιλιούνται τα γκρεκάνικα καθώς και στη Σικελία, ζουν και αλβανόφωνοι πληθυσμοί που μιλούν τη γλώσσα αρμπερές. Οι αλβανόφωνοι αυτοί πληθυσμοί προέρχονται από αλβανικούς πληθυσμούς που μετανάστευσαν στις ιταλικές ακτές κατά την ύστερη Βυζαντινή περίοδο αλλά και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ένα μεγάλο , δε, μέρος αυτών των Αλβανών μεταναστών προέρχονταν από την Πελοπόννησο, όπου ζούσαν πάνω από δύο αιώνες

Η προέλευση των grico

Ας επιστρέψουμε όμως στην ελληνική διάλεκτο. Σχετικά με την προέλευσή της υπάρχουν βασικές θεωρίες σχετικά με την προέλευσή της:

α) Η θεωρία του Μορόζι (1870) και άλλων Ιταλών γλωσσολόγων (κυρίως του Ορόντσο Παρλανγκέλι), σύμφωνα με την οποία η Κατω-ιταλική διάλεκτος προέρχεται από τη γλώσσα των Βυζαντινών εποίκων που εγκαταστάθηκαν στη νότια Ιταλία τον 9ο αιώνα

β) Η θεωρία του Γερμανού γλωσσολόγου Γκέρχαρντ Ρολφς και Ελλήνων γλωσσολόγων (Χατζιδάκι, Καρατζά, Καραναστάση, Τσοπανάκη, Μηνά κ.ά.), σύμφωνα με την οποία οι ρίζες της διαλέκτου ανάγονται πολύ παλαιότερα, και συγκεκριμένα στον αποικισμό της νότιας Ιταλίας από τους Έλληνες τον 8ο αιώνα π.Χ. Τη θεωρία αυτή ενισχύει η ύπαρξη στοιχείων της Δωρικής διαλέκτου

Το παρόν της ελληνικής διαλέκτου

Είναι εντυπωσιακό το γεγονός πως η ελληνική διάλεκτος κατάφερε να επιβιώσει μέχρι σήμερα, παρά την έλλειψη γραφής της και την αποκλειστικά προφορική μετάδοσή της και παρά τις διώξεις που δέχτηκε από το Μουσολινικό καθεστώς. Σήμερα πάντως με τον νόμο 482 του 1999, το ιταλικό κοινοβούλιο αναγνώρισε τις κοινότητες των Γκρίκο της Καλαβρίας και του Σαλέντο ως ελληνική εθνική και γλωσσική μειονότητα

Η γλώσσα βέβαια έχει επιβιώσει κυρίως μέσω των τραγουδιών, καθώς μόνο κάποιοι μεγάλοι σε ηλικία κάτοικοι των περιοχών αυτών την μιλούν ακόμη. Όμως, τα τραγούδια που είναι γραμμένα στη γλώσσα αυτή την κρατούν ακόμη ζωντανή

Ένας από τους ανθρώπους που γεννήθηκαν στα ελληνόφωνα χωριά, και συγκεκριμένα στο χωριό Καλημέρα του Σαλέντο είναι ο Luigi Garrisi, ο οποίος είχε μητρική γλώσσα τη διάλεκτο Grico και γράφει και ο ίδιος καινούργια τραγούδια στη γλώσσα αυτή.

Για τα grico λέει πως : «Η διάλεκτος δεν αποτελεί απλώς κώδικα αλλά βρίσκεται στο αίμα εκείνων που τη μιλούν. Ισως γι' αυτό δεν είναι η γλώσσα που ζει στα τραγούδια αλλά είναι τα τραγούδια που κατοικούν στη γλώσσα».

Ενώ, στην ερώτηση που του έγινε αν νιώθει Έλληνας, ο Garrisi είπε πως «Περισσότερο από Έλληνας νιώθω Γκρεκάνος, και όχι απαραίτητα όταν τραγουδάω σ' αυτή τη διάλεκτο. Κατά βάθος, όπως λέει ένα παλιό παρτιζάνικο τραγούδι, "πατρίδα μας είναι ο κόσμος όλος και νόμος μας η λευτεριά". Όμως, όποιος γεννήθηκε στην Ελλάδα του Σαλέντο πριν από σαράντα χρόνια, σίγουρα νιώθει Ελληνας. Κι ύστερα, στην τέχνη πάντα ισχύει ο κανόνας: "Οταν μιλάς για το χωριό σου, μιλάς για τον κόσμον όλο"».

Τα γκρεκάνικα τραγούδια

Πλούσια είναι η μουσική παράδοση των πληθυσμών αυτών, μια παράδοση που έβγαλε πραγματικά μουσικά διαμάντια. Η θεματολογία των τραγουδιών είναι ποικίλη και συναντούμε μοιρολόγια, τραγούδια του έρωτα, του γάμου, της εργατιάς, θρησκευτικά, νανουρίσματα και τραγούδια του χορού.

Μια από τις πρώτες επαφές του ελληνικού κοινού με τα γκρεκάνικα τραγούδια έγινε το 1977, όταν η Μαρία Φαραντούρη στο δίσκο «Τραγούδια διαμαρτυρίας από όλον τον κόσμο», τραγούδησε το «Άντρα μου πάει», ένα τραγούδι που μιλάει για τη μετανάστευση και το κλάμα της γυναίκας, η οποία αποχωρίζεται το ταίρι της. Το τραγούδι αυτό γράφτηκε από τον Franco Corliano στο χωριό Καλημέρα του Σαλέντο και μιλάει για τις δύσκολες στιγμές της οικογένειας που μένει πίσω, αλλά και για τον ιδρώτα του μετανάστη στα μεταλλεία και τα κάρβουνα «για να παχύνει τα αφεντικά με τη δουλειά του».

Η ταραντέλα

Πολλά από τα γκρεκάνικα τραγούδια είναι γραμμένα στο ρυθμό της ταραντέλας. H ταραντέλα ήταν ένας οργιαστικός χορός που , σύμφωνα με την παράδοση, χόρευε η γυναίκα που την είχε τσιμπήσει η αράχνη ταραντούλα. Η γυναίκα, που με το τσίμπημα της αράχνης έχανε την επαφή της με τον κόσμο, επιδιδόταν σε έναν οργιαστικό χορό μέχρι τελικής εξαντλήσεως. Οι μουσικοί πήγαιναν στο σπίτι του αρρώστου και έπαιζαν μέχρι που εκείνος, εξουθενωμένος από το εκστατικό χορευτικό παραλήρημα στο οποίο έμπαινε, έπεφτε στο πάτωμα θεραπευμένος από το «κακό». Μια τέτοια τελετή μπορούσε να διαρκέσει μέχρι και δύο μέρες συνεχώς. Πρόκειται για μία αρχαία παγανιστική δραστηριότητα, η οποία κυνηγήθηκε από την Εκκλησία

Πραγματικότητα ή μύθος η αράχνη ταραντούλα; Ενδιαφέρουσα είναι η κοινωνιολογική ερμηνεία που δίνει ο Βαγγέλης Παπαγεωργίου των Encardia, του ελληνικού συγκροτήματος που δημιουργήθηκε το 2004 και κατάφερε να γνωρίσει τα τραγούδια αυτά στο ευρύ ελληνικό κοινό.

Λέει λοιπόν : «Δεν υπάρχουν τέτοιες αράχνες κι αυτή η αράχνη δεν υπήρξε μάλλον ποτέ. Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξαν οι επιστήμονες. Η αράχνη ήταν ένα κοινό μυστικό των γυναικών και αυτός ο χορός αποτελούσε έναν τρόπο εξωτερίκευσης του λαβύρινθου που είχε η κάθε μία μέσα στο κεφάλι της, μία κραυγή μετουσιωμένη σε χορό. Η γυναίκα δεν μπορούσε να εκφράσει με λόγια τον πόνο που ένιωθε γιατί την άφησε ο άντρας της για να πάει στην ξενιτιά, τον πόνο που δεν παντρεύτηκε αυτόν που αγάπησε ή που έχασε το παιδί της, γιατί ζούσε σε μία ισχυρά ανδροκρατούμενη κοινωνία. Οπότε για να εκφραστούν οι γυναίκες δημιουργήθηκε η ταραντέλα»

Ακολουθεί η λίστα με τις επιλογές μας. Τα τραγούδια της λίστας ερμηνεύονται από το ελληνικό συγκρότημα των Encardia που αναφέραμε παραπάνω και από το συγκρότημα των Ghetonia, ένα ελληνόφωνο συγκρότημα παραδοσιακής μουσικής από το Σαλέντο. Δημιουργήθηκε το 1992 από τους: Ρομπέρτο Λίτσι, Σαλβατόρε Κοτάρντο και Πιεράντζελο Κολούτσι, με σκοπό την διατήρηση και αναβίωση της μουσικής, της γλώσσας και της πολιτιστικής παράδοσης της περιοχής.

Ας ακούσουμε αυτά τα υπέροχα τραγούδια και ας αναλογιστούμε πώς αυτοί οι μειονοτικοί πληθυσμοί μέσα σε μια χώρα μπορούν να αποτελέσουν στοιχεία πλούτου μιας χώρας και γέφυρες πολιτισμού και φιλίας μεταξύ των χωρών, αντί για πεδία αντιπαράθεσης, διακρίσεων και διώξεων

1. Kalinifta – Ghetonia

2. Is oriamu – Εncardia

3. Agapi mu fidela protini – Ghetonia

4. Νανούρισμα Ταχτάρισμα – Εncardia

5. Άντρα μου πάει – Encardia

6. To tragoudi tis douleias - Encardia

7. Are mou rindineddha – Ghetonia

8. Talassa Cardia – Εncardia

9. Agapiso – Ghetonia

10. Ninna nanna – Ghetonia

11. Ceserina – Ghetonia

12. Oriamu pisulina – Ghetonia

13. Santu Paulu - Encardia

14. Mavro Ce Skotinò - Ghetonia

15. To miristo t' asteri - Εncardia 

16. Pizzicarella Mia - Εncardia

Αυτή η λίστα δεν ετοιμάστηκε όπως όλες οι υπόλοιπες λίστες της atticavoice που είχαν μια κεντρική ιδέα και δημιουργήθηκαν μέσα σε μία-δύο ημέρες. Αυτή η λίστα χτίστηκε κομμάτι-κομμάτι, μέρα με την ημέρα. Ξεκίνησε ένα βράδυ του Οκτώβρη με τη «Βόλτα» του Φοίβου Δεληβοριά, ένα μελωδικό ερωτικό κάλεσμα που ερμηνεύει εξαιρετικά η Νεφέλη Φασούλη. Από εκεί και πέρα, η λίστα άρχισε να κινείται μέσα στο χρόνο. Αλληλεπιδρούσε με τις εποχές και με τους ανθρώπους και άλλαζε διάθεση συνεχώς. Ερωτευόταν, έλπιζε, απογοητευόταν, χαιρόταν, χόρευε, λυπόταν, ξαναέλπιζε. Μα, πάνω απ‘ όλα, προχωρούσε και γέμιζε συνεχώς με τραγούδια απ’ όλο τον κόσμο. Ελληνικά, αγγλόφωνα, γαλλικά, ιταλικά, γκρεκάνικα της Κάτω Ιταλίας, ισπανικά, καταλανικά, πορτογαλλικά, αλβανικά, ορχηστρικά, κλασσικά

Ώσπου κάποια στιγμή, η λίστα αποφάσισε να μαζέψει τα κομμάτια της και να εκτεθεί προς τα έξω. Μαζεύτηκαν λοιπόν εξηνταέξι τραγούδια που σχεδόν όλα έχουν ως κοινό παρονομαστή τον έρωτα και ως αρχή το ερωτικό κάλεσμα του Φοίβου Δεληβοριά με τη Νεφέλη Φασούλη.

Όπως όμως συμβαίνει στη ζωή, ενώ η αρχή είναι σαφώς προσδιορισμένη, το τέλος δεν είναι σε καμία περίπτωση προδιαγεγραμμένο. Εμείς πάντως, σαν τους σκηνοθέτες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου, επιλέξαμε να δώσουμε ένα happy end στην ιστορία και να κλείσουμε τη λίστα με το Κοκτέιλ της Nalyssa Green, ένα τέλος που θεωρούμε ιδανικό για ένα ερωτικό κάλεσμα. Παρόλο που ξέρουμε πως τέλος δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, πως κάθε φιλί μπορεί να είναι το τελευταίο και πως κάθε τέλος μπορεί να σηματοδοτεί μια καινούργια αρχή.

Μ΄αυτές τις σκέψεις στο μυαλό, δεν γινόταν να μη θυμηθούμε τον μεγάλο Αλεξανδρινό ποιητή και την Ιθάκη του και πως αυτό που ίσως έχει μεγαλύτερη αξία από το σκοπό, είναι το ίδιο το ταξίδι

«Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι
Χωρίς αυτήν δεν θα’βγαινες στον δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.

Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν»

Ακολουθεί η λίστα των τραγουδιών. Είναι 66 τραγούδια πάνω-κάτω. Λέμε πάνω-κάτω, επειδή δύο από αυτά είναι "διπλά", έτσι όπως παίχτηκαν στο Μουσικό Κουτί. Και άλλο ένα, το Νανούρισμα, υπάρχει δύο φορές μέσα στη λίστα, όχι εκ παραδρομής, αλλά επειδή εκτός από την κλασσική ερμηνεία της Μαρίζας Κωχ, δεν μπορούσαμε να μην συμπεριλάβουμε και τη μοναδική ερμηνεία της Σαββίνας Γιαννάτου. Καλή ακρόαση!

01  Βόλτα - Νεφέλη Φασούλη

02 Ο Κόσμος Σου - Νεφέλη Φασούλη

03 - El testament d’Amèlia (Official Video) - Barcelona Gipsy balKan Orchestra (BGKO)

04 Lule Lule - Barcelona Gipsy balKan Orchestra

05 Spring Waltz (Mariage d'Amour) - Paul de Senneville

06 Fado Perdicao - Cristina Branco

07 Adagio - Secret Garden

08 Feeling Good - Nina Simone

09 The Princess - Parov Stelar

10 The heart asks pleasure first - Michael Nyman

11 Αλλιώτικη μέρα - Τάνια Τσανακλιδου

12 Lady Jane - Rolling Stones

13 While My Guitar Gently Weeps – Beatles

14 Tougher Than the Rest - Bruce Springsteen

15 Να γελάς - Υπόγεια Ρεύματα

16 Εισαγωγή ( Φευγιό της Άννας ) - Γ.Θεοδωράκης

17 Σαν Χουάν - Σταύρος Σιόλας, Ρένα Μόρφη

18 Άι Γαρούφαλλό Μου - Ελένη Βιτάλη

19 Qué vendrá – Zaz

20 Me llaman calle - Manu Chao

21 Je Veux – Zaz

22 Una notte a Napoli - Pink Martini

23 She's a Rainbow - Lola Marsh

24 Μια βραδιά στο λούκι - Χ. & Π.Κατσιμίχας

25 Adagio in G Minor – Albinoni

26 Νανούρισμα - Μαρίζα Κωχ

27 Nights in White Satin - The Moody Blues

28 Σε ποια θάλασσα αρμενίζεις - Σαββέρια Μαργιολά

29 Μ' αρέσει να μη λέω πολλά - Υπόγεια Ρεύματα

30 Ν' αντέχουμε μόνο μας μένει - Χάρης & Πάνος Κατσιμίχας

31 Diamonds and Rust - Joan Baez

32 Πάρε με και Σ΄ ακολουθώ - Μ.Παπαγεωργίου, Β.Παπακωνσταντίνου

33 Girl with no eyes -It's a beautiful day

34 Νανούρισμα - Σαβίνα Γιαννάτου

35 Αστέρι μου, φεγγάρι μου - Μελίνα Μερκούρη

36 Pure Feeling - Florence + The Machine

37 Κοκκιν' αχειλι - Αλκίνοος Ιωαννίδης

38 Friday Ι'm in love – Cure

39 Θέλω να σε δω - Ελευθερία Αρβανιτάκη

40 Waltz No2 - Dmitri Shostakovich

41 Έλα ήλιε μου - Poll

42 Non è Francesca - Lucio Battisti

43 Is oria mu - Encardia & Roberto Licci

44 Agapimu fidela protini - Ghetonia

45 Dance With Me - Nouvelle Vague

46 Απόψε Είμαι Κοντά Σου - Φοίβος Δεληβοριάς

47 Τόσα καλοκαίρια & Εκείνο το πρωί στην Κηφισιά – Δάκης

48 Η Στιγμή - Monsieur Minimal & Δάκης

49 Καλοκαίρι - Nalyssa Green

50 Θα Σπάσω Κούπες - Μαρίνα Σάττι

51 Χαράματα η ώρα τρεις – Τρίφωνο

52 Μια καλημέρα - Χάρις Αλεξίου

53 The Tango - Scent of a Woman

54 Summerwine - Lana del Rey

55 Κλείσε τα μάτια σου - Νίκος Πορτοκάλογλου & Μ.Κανά

56 Πάστα φλόρα - Monsieur Minimal

57 Αγκαλιά - Monsieur Minimal

58 Κοντούλα λεμονιά – Αρλέτα

59 Η Φυλακή Της Αντιγόνης - Μυρτώ Βασιλείου

60 Να μ' αγαπάς - Π. Σιδηρόπουλος

61 Honey Bee – Madrugada

62 Wish you were here - Pink Floyd

63 Black magic woman – Santana

64 Golden Brown – Stranglers

65 Μπαλάντα - Φοίβος Δεληβοριάς

66 Cocktail - Nalyssa Green

Ιθάκη - Αύγουστος 2021, πρωί

« Είναι το καλοκαίρι· τώρα που, ύστερ’  απ’ τους ανοιξιάτικους οργασμούς, μεστώνουν οι ορμές. Τα δόντια, καθώς δαγκώνουν τους καρπούς, λες και βουτάν σε χυμούς ανθρώπινου κορμιού. Οι επίμονοι ιδρώτες σκορπάν οσμές γονιμικά ερεθιστικές. Τα λεύτερα κορμιά προσφέρονται στο χάδι του ανέμου, του ήλιου, του ματιού. Προκαλούν το άγγισμα του χεριού που θα τα ταράξει· γυρεύουν την πανίσχυρη συνουσία, που θα τα λυτρώση από το γενετήσιο εφιάλτη. Είναι το καλοκαίρι.

Οι άνθρωποι με μάτια ανήσυχα κοιτούν τους ορίζοντες, αναζητώντας το σύννεφο με τη βροχή· λαχταρώντας το δροσερό υετό, που θα τους λυτρώση απ’ τις δυναμικές ατονίες τους. Με ψυχές λαφιασμένες γυρεύουν ένα παρήγορο ύπνο, που δε λέει να ‘ρθει. Τα κρεβάτια είναι πολύ στενά, τα σεντόνια πολύ ζεστά, τα κορμιά πολύ υγρά. Η μέρα έρχεται γρήγορα, να ξεδιαλύνη τα πονηρά όνειρα· κι η νύχτα αργά, να χύση βάλσαμο στις ανησυχίες. Είναι το καλοκαίρι…»

Μ. Καραγάτσης, Η μεγάλη χίμαιρα

Είναι το καλοκαίρι λοιπόν. Ανέμελο, ελεύθερο, ελπιδοφόρο, παιχνιδιάρικο, ερωτικό. Με τις όλο υποσχέσεις νύχτες να κλείνουν πονηρά το μάτι παίρνοντας τη σκυτάλη από την εκτυφλωτική και γεμάτη ένταση ημέρα, σε ένα αδιάκοπο παιχνίδι εναλλαγής ρόλων. Είναι το καλοκαίρι λοιπόν. Που αφού δεν μπορούμε να κάνουμε όλη μας τη ζωή όπως θα θέλαμε, τα εναποθέτουμε όλα – ή σχεδόν όλα – σε αυτές τις λίγες ημέρες. Που θα γεννήσουν προσδοκίες, χαρές αλλά και πολλές απογοητεύσεις

Σε αυτή τη συλλογή της atticavoice, συγκεντρώσαμε τραγούδια που μιλάνε για το καλοκαίρι. Για την ακρίβεια, τραγούδια που περιέχουν στον τίτλο τους το καλοκαίρι. Για τρία τραγούδια μόνο, κάναμε εξαίρεση. Για το «Sealed with a kiss» και το «Σαν με κοιτάς», που μπορεί να μην πληρούν το κριτήριο που θέσαμε, όμως είναι γεμάτα καλοκαίρι. Αλλά και για την «Ανάμνηση» των Olympians, που όμως όλοι το ξέρουν ως «Το καλοκαίρι (μαζί πηγαίναμε στην αμμουδιά)»

Αποτολμήσαμε συνδυασμούς απρόβλεπτους. Κάποια τραγούδια της συλλογής είναι ελληνικά, κάποια άλλα έχουν αγγλικούς στίχους. Κάποια από αυτά είναι πλέον κλασσικά και μας έχουν σημαδέψει, κάποια άλλα είναι πολύ νεότερα. Κάποια είναι rock, κάποια είναι νεοκυματικά, κάποια ανήκουν στα λεγόμενα ελαφρά, κάποια ανήκουν στο λεγόμενο έντεχνο. Επιλέξαμε τραγούδια που μας άρεσαν, εντελώς απενοχοποιημένα.

Κάποια από αυτά είναι αλέγρα και αισιόδοξα, κάποια άλλα είναι θλιμμένα και μελαγχολικά. Σαν τις εναλλαγές της ανθρώπινης διάθεσης, ακόμη και μέσα στην ίδια ημέρα. Και βάζοντάς τα στη ζυγαριά, διαπιστώσαμε πως είναι πολύ περισσότερα τα θλιμμένα, παρά τα χαρούμενα τραγούδια. Ίσως πιο εύκολα κάνουμε τραγούδι τη λύπη μας και τον καημό μας, παρά τη χαρά μας

Καλή ακρόαση λοιπόν, με ένα ποτό στο χέρι σε μια βεράντα ή ακόμη καλύτερα μέσα σε μία μεγάλη αγκαλιά

[Όσοι ακούν τη λίστα από υπολογιστή, για να αποφύγουν τυχόν προβλήματα, ας επιλέξουν να πατήσουν το πλήκτρο "παρακολούθηση σε You tube"]

Ένα μεγάλο φωτεινό καλοκαίρι - Μανώλης Φάμελλος

Summerwine - Lana del Ray

Το καλοκαιράκι - Φατμέ

Summer in the city - Lovin’spoonful

Μια αγάπη για το καλοκαίρι – Καίτη Χωματά

In The Summertime - Mungo Jerry

Σαν με κοιτάς – Γιάννης Φέρτης & Αφροδίτη Μάνου

Sealed with a Kiss – Brian Hyland

Τόσα Καλοκαίρια - Δάκης

Summertime - Ella Fitzgerald & Louis Armstrong

Αυτό το καλοκαίρι – Δάκης

Summer Kisses, Winter Tears - Elvis Presley

Ανάμνησις - Olympians

Summertime Sadness - Lana Del Rey

Καλοκαίρι - Nalyssa Green

Summer's Almost Gone - The Doors

Έφυγε το καλοκαίρι - Καίτη Χωματά

Όλα τα πήρε το καλοκαίρι - Ε. Αρβανιτάκη

Το Καλοκαίρι Θα 'ρθει - Φοίβος Δεληβοριάς

Καλοκαίρι - Διονύσης Σαββόπουλος

Τα θερινά σινεμά - Λουκιανός Κηλαηδόνης