Με την κυριαρχία στην πολιτική ζωή της Μεγάλης Ιδέας, η ιστορία εργαλειοποιείται ακόμη εντονότερα για να καλλιεργήσει, πέρα από την εικόνα του ένδοξου παρελθόντος, και το μίσος προς τους Τούρκους. Εκτός της ιστορίας όλοι οι κλάδοι των ανθρωπιστικών σπουδών, όπως η αρχαιολογία και η φιλολογία, θα συνεισφέρουν στην τεκμηρίωση των διακριτικών χαρακτηριστικών του έθνους μας, υποτιμώντας παράλληλα τα αντίστοιχα των άλλων εθνών της βαλκανικής. Οι πόλεμοι μεταξύ των νέων εθνών- κρατών των Βαλκανίων θα είναι στον 19^ο αιώνα πρωτίστως πολιτισμικοί. Έτσι θα δούμε τους Έλληνες να ερίζουν με τους Βούλγαρους για την περιοχή της Μακεδονίας ή τους Ρουμάνους να διεκδικούν την εθνικότητα των Βλάχων χρησιμοποιώντας κατά κύριο λόγο ιστορικά ή μυθιστορικά στοιχεία…

Στις αρχές του 20^ου αιώνα έντονη επίδραση θα ασκήσουν στο έργο των Ελλήνων ιστορικών οι ιδέες του επιστημονικού σοσιαλισμού. Οι μαρξιστές ιστορικοί της εποχής, όπως ο Γ. Σκληρός, ο Γ. Κορδάτος, ο Σ. Μάξιμος, θα αναδείξουν πολλές από τις κρυφές μέχρι τότε πτυχές της επανάστασης του 1821, κυρίως σε κοινωνικά ζητήματα. Με τους μαρξιστές ιστορικούς η εικόνα για την επανάσταση φαίνεται να αλλάζει. Το έθνος πια δεν είναι ένα ομοιογενές σύνολο με κοινά συμφέροντα και επιδιώξεις. Κρύβει μέσα του πλήθος αντίρροπων δυνάμεων που πολλές φορές συγκρούονται για την εξουσία. Ο ρόλος της εμπορευματικής αστικής τάξης, η θέση των κοτζαμπάσηδων και των αρματωλών, οι οικονομικές λειτουργίες στη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας ή η στάση της επίσημης εκκλησίας θα ερευνηθούν και θα αναδειχτούν, ανάμεσα σε πλήθος άλλα, για πρώτη φορά. Μια πιο ταξική ανάλυση του 1821 θα επιχειρήσουν αργότερα οι Τ. Βουρνάς, ο Δ.Φωτιάδης, ο Ν. Σβορώνος και πολλοί άλλοι νεομαρξιστές. Στο έργο τους θα ερευνήσουν την επίδραση των κοινωνικών αντιθέσεων καθώς και του τοπικισμού στην συνολική έκβαση της επανάστασης. Σε αντίθεση με τους ιστορικούς του 19^ου αιώνα θα ασχοληθούν περισσότερο με το ρόλο των κοινωνικών ομάδων παρά με αυτόν των ατόμων.

Η απομυθοποίηση του παρελθόντος είναι μια δύσκολη και μακρά πορεία. Ο ρόλος του ιστορικού είναι η ακριβής καταγραφή του παρελθόντος. Με τα λόγια του Gaetano Salvemini για τον ιστορικό «η αντικειμενικότητα είναι ένα όνειρο, η τιμιότητα είναι ένα καθήκον». Για πολλά χρόνια η ελληνική κοινωνία μεγάλωνε και ζούσε με μύθους για το παρελθόν. Το σχολείο και η εκκλησία είχαν αναλάβει την εξιδανίκευση του παρελθόντος και την αγιοποίηση των ηρώων, ενώ σήμερα συνεπικουρούνται από την τηλεόραση και το διαδίκτυο. Οι πολιτικές σκοπιμότητες δεν επιτρέπουν την επανεκτίμηση του παρελθόντος, ενώ κάθε προσπάθεια αναδιατύπωσης της ιστορίας με επιστημονικούς όρους συχνά χαρακτηρίζεται «αντεθνική» ή «προδοτική». Η επανεμφάνιση του εθνικισμού, σήμερα με οικονομικούς όρους, κάνει ακόμη πιο δύσκολο το έργο των σύγχρονων ιστορικών. Μάλιστα, όσο οι σχέσεις με τα γειτονικά μας κράτη επιδεινώνονται τόσο δυσκολότερη καθίσταται η απομυθοποίηση της ιστορίας του 1821.