Ποιος από τους νεότερους μπορεί να φανταστεί πως μέχρι πριν από λίγες μόλις δεκαετίες, οι γυναίκες του ορεινού χωριού της Εξωγής στην Ιθάκη  κατέβαιναν, με τα πόδια φυσικά, στην πηγή του Καλάμου και επέστρεφαν ξανά πίσω στο χωριό τους κουβαλώντας πάνω στο κεφάλι τους τις στάμνες με το πολύτιμο νερό;

Ποιος από τους νεότερους μπορεί να φανταστεί πως έως και πριν από 40 μόλις χρόνια, μπορούσε κανείς να πιει άφοβα νερό από τα δεκάδες ή και εκατοντάδες πηγάδια της Ιθάκης; Αρκούσε μόνο να ρίξει κανείς τον κουβά που πάντα βρισκόταν εκεί, πάνω στο καπάκι που σκέπαζε το στόμιο του πηγαδιού, και το δροσερό νερό του πηγαδιού θα έσβηνε τη δίψα του.

Αλλά και ποιος από τους παλιότερους θα μπορούσε να φανταστεί πως οι απόγονοί του θα εγκατέλειπαν τον καθαρισμό των πηγαδιών και θα μόλυναν τους υδροφόρους ορίζοντες;

Ποιος από τους παλιότερους θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί πως αυτό το δώρο της φύσης θα γινόταν κάποτε αντικείμενο εμπορίου;

Ποιος από τους παλιότερους θα φανταζόταν πως το δροσερό νερό από τις πηγές θα έμπαινε σε πλαστικά μπουκάλια και θα διακινούνταν εκτεθειμένο στον ήλιο και στις υψηλές θερμοκρασίες από τη μια άκρη της Ελλάδας στην άλλη;

Ποιος από τους παλιότερους θα μπορούσε να φανταστεί πως οι απόγονοί τους θα σπαταλούσαν τεράστιες ποσότητες νερού απλά για να γεμίζουν πισίνες-κολυμπήθρες και να τσαλαβουτούν εκεί μέσα, την ώρα που η θάλασσα είναι δίπλα τους;

Ποιος από τους παλιότερους θα φανταζόταν πως θα έφτανε κάποια στιγμή που το νερό θα πουλιόταν σα χρυσάφι, εν είδει μαύρης αγοράς, στα ιστιοπλοϊκά σκάφη που φτάνουν στα λιμάνια του νησιού; Λιμάνια που δυστυχώς δεν διαθέτουν ακόμη τις απαραίτητες υποδομές ώστε να εξυπηρετούν με την απαιτούμενη εντιμότητα και αξιοπρέπεια τις ανάγκες των επισκεπτών τους

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή και ας δούμε πώς, από τις γυναίκες της Εξωγής με τις στάμνες στο κεφάλι και τον απεριόριστο σεβασμό στο νερό, φτάσαμε στην αλαζονική έπαρση της πισίνας και στην αισχροκέρδεια 

Παρά τις μεγάλες βροχοπτώσεις που δέχεται η Ιθάκη κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και του χειμώνα, διαθέτει μόνο μία πηγή τρεχούμενου νερού, στον Κάλαμο, στην πιο εύφορη και πιο πράσινη γωνιά της. Από την πηγή αυτή προμηθευόταν το πολύτιμο δώρο της φύσης, το κοντινό και κάποτε πολυπληθές χωριό της Εξωγής. Μέχρι το τέλος του 19^ου αιώνα, το χωριό της Εξωγής είχε έναν πληθυσμό που υπερέβαινε τα χίλια άτομα. Για να αντιληφθούμε τις πολύ μεγάλες αλλαγές που συντελέστηκαν στην πληθυσμιακή δομή του νησιού, σήμερα, ως συνέπεια της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης, στο χωριό αυτό ζουν μόνιμα το χειμώνα μόλις έξι άτομα.

Τον καιρό της μεγάλης ακμής του ορεινού αυτού χωριού της Ιθάκης, οι γυναίκες του χωριού κατέβαιναν από το μονοπάτι που ένωνε το χωριό τους με την πηγή του Καλάμου (μια απόσταση ενάμιση περίπου χιλιομέτρου, με μεγάλη όμως υψομετρική διαφορά), γέμιζαν τις στάμνες τους με νερό και ανέβαιναν πίσω στο χωριό τους μεταφέροντας το πολύτιμο αγαθό με απεριόριστο σεβασμό.

Από την πηγή του Καλάμου στην Εξωγή,

Φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή, πιθανή χρονολογία 1939, 1953 ή 1956

Δεν ήταν όμως μόνο οι γυναίκες της Εξωγής που έκαναν αυτό το καθημερινό επίπονο δρομολόγιο. Ήταν και πολλοί άλλοι από τις γύρω περιοχές. Άλλοι με τα πόδια και άλλοι με γαϊδούρια ή με άλογα έφταναν στη δροσερή πηγή για να προμηθευτούν το νερό. Ακόμη και σήμερα, δεν είναι λίγοι αυτοί που φτάνουν στην πηγή με τα αυτοκίνητά τους για να τροφοδοτηθούν με πόσιμο νερό, καθώς το δίκτυο της Ιθάκης μπορεί να προμηθεύει με νερό όλους τους οικισμούς του νησιού, όμως το νερό δεν είναι πόσιμο. Βέβαια, οι περισσότεροι κάτοικοι ή επισκέπτες του νησιού έχουν εκπαιδευθεί να εμπιστεύονται και να προτιμούν το εμφιαλωμένο. Αυτό δηλαδή που ταξιδεύει από τη μία άκρη της Ελλάδας στην άλλη, μέσα σε πλαστικά μπουκάλια, εκτεθειμένα στον ήλιο και στις υψηλές θερμοκρασίες

Εκτός όμως από την πηγή του Καλάμου, σε όλο το νησί υπήρχαν δεκάδες (ή εκατοντάδες) πηγάδια που συγκέντρωναν νερό από υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες και προμήθευαν με πόσιμο νερό τους γύρω κατοίκους. Τα πηγάδια αυτά ήταν ιδιόκτητα, όμως το καπάκι του πηγαδιού ήταν πάντα ανοιχτό και ο κουβάς ήταν πάντα εκεί, για να δώσει νερό σε οποιονδήποτε. Το νερό τους ήταν πάντα δροσερό και καθαρό, καθώς ο ιδιοκτήτης τους φρόντιζε πάντα να το καθαρίζει. Εδώ και δεκαετίες κανείς πλέον δεν καθαρίζει τα πηγάδια. Από την άλλη, η αθρόα χρήση ζιζανιοκτόνων που συνεχώς επεκτείνεται, έχει ρυπάνει - πιθανόν ανεπανόρθωτα - τον υδροφόρο ορίζοντα. Τα πηγάδια πλέον δεν είναι ασφαλή

Πηγάδι, δίπλα ακριβώς από τη θάλασσα, στην παραλία Καμίνια της Λεύκης

Ο κουβάς, ή σίκλος σύμφωνα με την τοπική ντοπιολαλιά , έτοιμος για χρήση

Πέρα από τα πηγάδια, οι κάτοικοι της Ιθάκης έφτιαχναν και στέρνες για να συλλέγουν απευθείας το βρόχινο νερό. Πολλές από αυτές τις υπαίθριες στέρνες είναι μνημεία λαϊκής αρχιτεκτονικής και προκαλούν το θαυμασμό

Υπαίθρια στέρνα στο πανέμορφο μονοπάτι που συνδέει το ορεινό χωριό της Ανωγής με το παραθαλλάσιο Κιόνι

Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, φτιάχτηκαν στην Ιθάκη (το πρώτο νησί στην Ελλάδα) με πρωτοβουλίες του τότε δήμαρχου Σπύρου Αρσένη, οι πρώτες εγκαταστάσεις αφαλάτωσης, οι οποίες αφαιρούν το αλάτι από το θαλασσινό νερό με μια χημική μέθοδο που ονομάζεται αντίστροφη ώσμωση. Φυσικά, αυτό απαιτεί κατανάλωση ενέργειας και υψηλό κόστος λειτουργίας. Με την πρόοδο της τεχνολογίας, τα εργοστάσια αφαλάτωσης έγιναν λιγότερο ενεργοβόρα και λιγότερο κοστοβόρα. Και πάλι όμως, το κόστος παραγωγής πόσιμου νερού παραμένει υψηλό και απαιτείται ( και δίνεται ) κρατική επιδότηση για να φτάνει στον καταναλωτή σε λογικό κόστος

Σιγά-σιγά, μέσα στις τελευταίες δεκαετίες, άρχισε να φτιάχνεται στο νησί ένα δίκτυο ύδρευσης, το οποίο μόλις φέτος κατάφερε να ανταποκριθεί στις Αυγουστιάτικες απαιτήσεις και να προμηθεύει κάθε σπίτι του νησιού με νερό όλο το εικοσιτετράωρο. Το νερό αυτό δεν είναι πόσιμο, δεν παύει όμως να είναι μια ευπρόσδεκτη εξέλιξη που έβαλε τέλος στις ταλαιπωρίες του παρελθόντος.

Παράλληλα όμως με την ανάπτυξη του δικτύου ύδρευσης, αναπτύσσεται και η αλόγιστη χρήση του νερού, καθώς κάθε βίλα που χτίζεται και κάθε ξενοδοχείο ή ¨room to let ¨ που σέβεται τον εαυτό του, θεωρεί πλέον απαραίτητη την ύπαρξη μια πισίνας, έστω και σε μέγεθος κολυμπήθρας, για να ικανοποιήσει τον μέσο πελάτη που δύο πράγματα φαίνεται πως του αρκούν όταν πηγαίνει σε ένα νησί: μια πισίνα και ένα air condition. Αν τα έχει αυτά, είναι ικανοποιημένος, όπου και αν βρίσκεται. Οι ομορφιές του κάθε τόπου γίνονται δευτερεύον και ίσως περιττό στοιχείο γι’ αυτόν

Νερό, όμως, δεν χρειάζονται μόνο οι κάτοικοι του νησιού και όσοι διαμένουν στα ξενοδοχεία και στα ενοικιαζόμενα δωμάτια. Νερό χρειάζονται και οι επισκέπτες του νησιού που καταφτάνουν κατά χιλιάδες με ιστιοπλοϊκά σκάφη. Η Ιθάκη διαθέτει τρία λιμάνια για ελλιμενισμό ιστιοπλοϊκών σκαφών : το Βαθύ, οι Φρίκες και το Κιόνι. ( Αυτά είναι τα πραγματικά λιμάνια και όχι ο Πίσω Αετός που εμφανίζεται ως το επίσημο λιμάνι της Ιθάκης, γιατί στην πραγματικότητα ο Πίσω Αετός δεν είναι λιμάνι με την έννοια του ασφαλούς μέρους πρόσδεσης και παραμονής ενός πλοίου κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, είναι απλά μια σκάλα, ένας μώλος όπου τα πλοία αποβιβάζουν και επιβιβάζουν κόσμο κυριολεκτικά στο πουθενά χωρίς καμία πρόβλεψη για την υποδοχή και τη μεταφορά όσων δεν διαθέτουν δικό τους μέσο και στη συνέχεια αποχωρούν. Περισσότερα όμως για την πονεμένη αυτή ιστορία σε άλλη ανάρτηση). Με τις ελλείψεις του το καθένα, είναι όμως λιμάνια. Με βασική τους έλλειψη το ότι δεν διαθέτουν τις απαραίτητες υποδομές που θα παρέχουν στα ελλιμενισμένα πλοία ρεύμα και νερό. Στο Βαθύ έχουν αρχίσει να κατασκευάζονται τέτοιες υποδομές και ίσως αυτή τη στιγμή που μιλάμε, να λειτουργούν. Στις Φρίκες και στο Κιόνι όμως, για να βρουν πόσιμο νερό τα ιστιοπλοϊκά σκάφη, αναγκάζονται να καταφεύγουν σε υδροφόρα βυτία που ανήκουν σε ιδιώτες, οι οποίοι τους πουλάνε το νερό σε απίστευτα υψηλές τιμές. Και δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο για έναν τόπο που περιμένει να ζήσει από τον τουρισμό, να στιγματιστεί από την αισχροκέρδεια των επαγγελματιών του.

Στο λιμάνι των Φρικών

Αυτή ήταν η μικρή ( ή ίσως η μεγάλη ) ιστορία του νερού στην Ιθάκη, που δεν είναι παρά μία μόνο σκηνή από τη μεγάλη ταινία της «ανάπτυξης» που μπορεί να κάνει τη ζωή του ανθρώπου λιγότερο κοπιαστική, δημιουργεί όμως άλλα παράπλευρα αρνητικά ζητήματα, εξίσου ή και περισσότερο σημαντικά