Με αφορμή το πρόσφατο περιστατικό επίθεσης λύκου κατά ενός σκύλου στον Εθνικό Δρυμό της Πάρνηθας, το Κόμμα για τα Ζώα εξέδωσε σχετική ανακοίνωση όπου σημειώνει τα εξής:

Οι πρώτοι δέκα φορείς διαχείρισης «απορροφήθηκαν» από τον ΟΦΥΠΕΚΑ

Αναδημοσιεύουμε άρθρο του Γ. Λιάλιου από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 6ης Ιανουαρίου 2022, το οποίο αναφέρεται στην έναρξη της απορρόφησης των οργανισμών διαχείρησης προστατευόμενων περιοχών από τον νεοσύστατο (και απόλυτα εξαρτημένο από την κεντρική εξουσίαν-διάβαζε: κομματικός) ΟΦΥΠΕΚΑ με τις 24 αοκεντρωμένες μονάδες του (επίσης κυβενρητικά -διάβαζε: κομματικά εξαρτημένες).

Ο ιδρυτικός νόμος του υπεροργανισμού είναι ο νόμος Χατζηδάκη (4685/20), ήτοι ο χειρότερος νόμος που ίσχυσε για το περιβάλλον στη χώρα. από ιδρύσεως της, με  ξεκάθαρη κατεύθυνση την παραχώρηση του φυσικου πλούτου της χώρας σε οποιονδήποτε, αρκεί να φέρει τον χαρακτηρισμό "επενδυτής". 

Δεν κοροϊδευόμαστε. Οι ανεξάρτητοι Φορείς Διαχείρισης έπρεπε να εξαφανιστούν και ο σαρωτής συνταξιοδοτικού και εργασιακών δικαιωμάτων, ο ένας (από τους διακεκριμένους παρατρεχάμενους της οικογένειας) ολετηρας της χώρας, ανάλαβε και αυτή τη βρώμικη δουλειά. Σκεφτείτε μόνο πως στην πολύπαθη Αττική, ο Φορέας του Σχινιά διαχειριζόταν και προστάτευε 12 περιοχές Natura, μεταξύ των οποίων οι υγρότοποι Σχινιά, Βραυρώνας και Λεγραινών, το Σούνιο, η λίμνη της Βουλιαγμένης αλλά και ο Υμηττός. Επενδυτικά σχέδια φαίνονται στον ορίζοντα και δεν επιτρέπεται να στεναχωρήσουμε τους επενδυτές για τίποτα αγριόχορτα, πουλιά  ή φύκια.....

Νέα σελίδα για τις περιοχές Natura

(του Γιώργου Λιάλιου από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ)

Παρελθόν αποτελούν οι πρώτοι 10 από τους 36 φορείς διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών. Λίγο πριν η Ελλάδα καθίσει για δεύτερη φορά στο εδώλιο του Ευρωδικαστηρίου για πλημμελή προστασία της βιοποικιλότητας, ξεκίνησε η μετάβαση στο νέο σύστημα διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών, το οποίο βασίζεται σε μια κεντρική δομή και 24 αποκεντρωμένες μονάδες, υπό τη σκέπη του υπουργείου Περιβάλλοντος. Μένει πλέον να αποδειχθεί στην πράξη αν το νέο σύστημα θα αποδειχθεί καλύτερο, κάτι που εξαρτάται βέβαια και από την πρόθεση του υπουργείου Περιβάλλοντος να το στηρίξει.

Σύμφωνα με το νέο σύστημα, οι προστατευόμενες περιοχές θα «μοιραστούν» σε 24 αποκεντρωμένες μονάδες – για παράδειγμα, για όλη την Αττική υπεύθυνη θα είναι η Μονάδα Διαχείρισης Εθνικών Πάρκων Πάρνηθας, Σχινιά και Προστατευόμενων Περιοχών Σαρωνικού Κόλπου.

Είναι όμως έτοιμος ο ΟΦΥΠΕΚΑ να λειτουργήσει πραγματικά; «Οι 330 εργαζόμενοι στους φορείς βρίσκονταν σε εργασιακή ομηρία για πολλά χρόνια. Τώρα μετακινήθηκαν όλοι στον ΟΦΥΠΕΚΑ με τη σχέση εργασίας που είχαν και είμαστε έτοιμοι να προκηρύξουμε μέσω ΑΣΕΠ την πρόσληψή τους, καθώς το οργανόγραμμα του ΟΦΥΠΕΚΑ προβλέπει 366 θέσεις. Οπότε σε επίπεδο προσωπικού βρισκόμαστε από την πρώτη στιγμή σε καλό επίπεδο», εξηγεί ο κ. Τριάντης. «Ομως το βασικότερο είναι ότι, με τη νέα δομή, όλο το γραφειοκρατικό κομμάτι θα έρθει στην κεντρική υπηρεσία του ΟΦΥΠΕΚΑ –που είναι ήδη στελεχωμένη με 20 άτομα– και τα στελέχη των 24 αποκεντρωμένων μονάδων θα μπορούν να εστιάσουν στη μελέτη και προστασία των περιοχών τους, δηλαδή στο πραγματικό τους αντικείμενο».

Σε ερώτηση της «Κ» για τους 8 φορείς διαχείρισης (ανάμεσα σε αυτούς οι Κυκλάδες και η ανατολική Κρήτη) που ιδρύθηκαν το 2018 και δεν απέκτησαν ποτέ προσωπικό (έμειναν μόνο με διοικητικά συμβούλια), ο κ. Τριάντης διευκρινίζει ότι σε πρώτη φάση θα καλυφθούν από την κεντρική υπηρεσία, μέχρι να στελεχωθούν.

Eνα από τα βασικά ζητήματα κριτικής στο νέο σύστημα είναι τα περιθώρια ανεξαρτησίας του, καθώς οι 24 μονάδες είναι πλέον υπηρεσίες ενός οργανισμού του υπουργείου Περιβάλλοντος (οι φορείς διαχείρισης ήταν νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου) και δύσκολα οι υπάλληλοι θα δημοσιοποιήσουν τη διαφωνία τους, λ.χ. με κάποιο έργο.

«Οι φορείς έκαναν περίπου 7.500 γνωμοδοτήσεις ετησίως για έργα σε περιοχές Natura. Οι εισηγήσεις αυτές θα γίνονται εις το εξής από την αποκεντρωμένη μονάδα προς τη διοίκηση του ΟΦΥΠΕΚΑ και κατά τη γνώμη μου θα είναι πολύ πιο ισχυρές. Ο ΟΦΥΠΕΚΑ είναι ένας ενιαίος οργανισμός, θεσμικά κατοχυρωμένος και περισσότερο ενισχυμένος. Δεν μπορώ να σκεφτώ πώς στο πλαίσιο μιας αδειοδότησης ενός έργου θα μπορεί να αγνοηθεί τυχόν αρνητική γνωμοδότηση του ΟΦΥΠΕΚΑ».

Ο πρώτος φορέας διαχείρισης προστατευόμενης περιοχής στη χώρα μας ιδρύθηκε στη Ζάκυνθο το 2000 και ακολούθησε, το 2002, ο φορέας Σχινιά – Μαραθώνα. Και στις δύο περιπτώσεις κοινό χαρακτηριστικό ήταν… η προσπάθεια του τότε ΥΠΕΧΩΔΕ να αποφύγει η Ελλάδα καταδίκες από το Ευρωδικαστήριο για την κατάσταση που επικρατούσε στις δύο περιοχές Natura. Ακολούθησε το 2002 η «μαζική» ίδρυση 25 φορέων, ενώ τα επόμενα χρόνια προστέθηκαν και άλλοι, οι τελευταίοι 8 το 2018.

Το σύστημα των φορέων διαχείρισης των περιοχών Natura είχε αρκετά προβλήματα. Κατ’ αρχάς, μέχρι το 2018 οι φορείς κάλυπταν μόλις το 25% των προστατευόμενων περιοχών της χώρας, ενώ το 2018 η αρμοδιότητά τους επεκτάθηκε «στα χαρτιά» στο 100% των περιοχών Natura, χωρίς να υποστηριχθεί αντίστοιχα με προσωπικό και πόρους. Οι φορείς διαχείρισης υποχρηματοδοτούνταν διαχρονικά και από διαφορετικές πηγές –κυρίως από τα κοινοτικά πλαίσια στήριξης– και όχι από τον προϋπολογισμό του υπουργείου Περιβάλλοντος, με αποτέλεσμα ανά διαστήματα να υπάρξει πρόβλημα ακόμη και στη μισθοδοσία των εργαζομένων τους. Επίσης, ως εποπτευόμενοι από το υπουργείο Περιβάλλοντος οργανισμοί, στους οποίους ο εκάστοτε υπουργός διόριζε το διοικητικό συμβούλιο, είχαν κάποιες φορές ως επικεφαλής τοπικούς «κομματάρχες», άσχετους με το αντικείμενο ή «χρωματισμένους» πολιτικά.

Από την άλλη πλευρά, οι φορείς διαχείρισης ουσιαστικά σήκωσαν όλο το βάρος της προστασίας των πολύτιμων ειδών και οικοτόπων στην Ελλάδα την τελευταία 15ετία. Εδωσαν πολλάκις μάχες σε τοπικό επίπεδο (άλλοτε επιτυχημένα και άλλοτε όχι) και κατάφεραν με το πέρασμα των ετών να γίνουν μια «υπολογίσιμη δύναμη» για την προστασία του περιβάλλοντος, παρά τη διαχρονική απαξίωσή τους από το υπουργείο Περιβάλλοντος. Πολλοί δε από τους προέδρους των φορέων διαχείρισης άφησαν σημαντικό έργο: χαρακτηριστικό παράδειγμα ο αείμνηστος καθηγητής του ΑΠΘ Θεμιστοκλής Κουιμτζής, πρόεδρος του φορέα Αξιού – Λουδία – Αλιάκμονα – Κίτρους το 2006-2019.

πηγή

ΥΓ Αρχίζει η ανάπτυξη από

το εθνικό πάρκο Σχινιά και τον υγρότοπο του, 

τη Βραυρώνα και τον δολοφονημένο Ερασίνο

το Σούνιο και τη νησίδα Πατρόκλου

τη Λίμνη της Βουλιαγμένης

τις νησίδες Πρασονήσι, Λαγουβάρδος και Δραγονέρα - Αντιδραγονέρα στα Αντικύθηρα

το αισθητικό δάσος Καισαριανής

τον Υμηττό

τον υγρότοπο των Λεγραινών και ως το Σούνιο 

και πολλά άλλα  (όπως οι νησίδες του Μυρτωου πελάγους) που θα αποτελούν πια το παρελθόν του φυσικού περιβάλλοντος της Αττικής

Η εκδικητική αδιαφορία για την απομάκρυνση των πλεοναζόντων υλικών εκσκαφής, καθώς  και των αποθέσεων υλικών επίχωσης, από τα έργα καταστροφής της ακτογραμής της Ραφήνας στο Μπλε ΛΙμανάκι, έγινε πάλι αντκείμενο καταγγελιών προς τους αρμόδιους.

Η αδιαφορία, αν όχι και η υποστήριξη της παράνομης δραστηριότητας, από πλευράς του δήμου, είναι γνωστή και -κρίνοντας από τα άλλα πεπραγμένα του- μάλλον αναμενόμενη. Στην περίπτωση της θαλάσσιας ρύπανσης με τη συνεχή παράσυρση ΕΓΚΑΤΑΛΕΛΕΙΜΜΕΝΟΥ στην ακτογραμμή, χαλαρού εδαφικού υλικού από τη βροχή, μιλάμε για εγκληματική αδιαφορία, αν όχι για καθαρή εκδίκηση προς τους κατοίκους.

Οι κάτοικοι έχουν προειδοποιήσει και καταγγείλει επανειλημμένα την εγκατάλειψη του εδαφικού υλικού από τον εργολάβο, σε σημείο που μία βροχή θα προκαλέσει ρύπανση. Κανείς δεν αντέδρασε. Από ενα σημείο και μετά, ο όρος "αδιαφορία" είναι πολύ ελαφρύς. Δεν μπορεί να είναι όλοι τόσο αδιάφοροι, εκτός αν είναι όλοι συνεννοημένοι και συνεργοί σε μία παράνομη δραστηριότητα, που παραπλευρα προκαλεί και εγκληματική ρύπανση

Ευχόμαστε να κανουμε λάθος και περιμένουμε τις ενέγειες εκείνες που θα πείσουν εμάς και την κοινωνία της Ραφήνας για το αντίθετο

Ακολουθεί η πρόσφατη  καταγγελία για τη ρύπανση που προκαλεί η αδιαφορία και η πλημελλής εκτέλεση διαδικασιών παύσης των παράνομων εργασιών, με υποχρέωση εξασφάλισης της θάλασσας από την παράσυρση των εδαφικών και αδρανών, χαλαρων υλικών 

Ψιλά γράμματα για τους διοικούντες, θα πείτε. Και μάλλον θα έχετε δίκιο

Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου*

Αν πιστέψουμε τα ισχυρότερα αγγλόφωνα μέσα, αυτό που διαδραματίζεται στο Καζακστάν είναι μια ακόμη “έγχρωμη επανάσταση” αθώων διαδηλωτών σε πρώην σοσιαλιστική χώρα, την οποία απειλεί να συντρίψει η πάντα επίφοβη ρωσική αρκούδα. Το μενού των δυτικών πρακτορείων καταπίνουν αμάσητα, με ελάχιστες εξαιρέσεις, και τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης, για να επιβεβαιώσουν άλλη μία φορά πόσο φτηνή και αναξιόπιστη έχει καταντήσει η εγχώρια δημοσιογραφία την τελευταία δεκαετία. Οι εξελίξεις στο Καζακστάν είναι όντως δραματικές και εγκυμονούν σοβαρές διεθνείς επιπτώσεις, αλλά δεν μπορούν να ερμηνευτούν με παρωχημένα, ψυχροπολεμικά στερεότυπα.

Κατ’ αρχάς, δυο λόγια για τη σημασία της υπό συζήτηση χώρας. Με έκταση λίγο μεγαλύτερη από το σύνολο της Δυτικής Ευρώπης, το Καζακστάν δεσπόζει στην Κεντρική Ασία, βασικό θέατρο που “Μεγάλου Παιχνιδιού” ανάμεσα στη Ρωσική και τη Βρετανική Αυτοκρατορία, στον 19ο αιώνα. Στη σύγχρονη εποχή, μήλο της έριδος για τις μεγάλες δυνάμεις και τις πολυεθνικές εταιρείες αποτελούν ο τεράστιος πλούτος της χώρας σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, αλλά και σε πλήθος μεταλλευμάτων, συμπεριλαμβανομένου του ουρανίου της, το οποίο τροφοδοτεί τους πυρηνικούς αντιδραστήρες της Ιαπωνίας, της Γαλλίας, του Καναδά, της Ινδίας και άλλων χωρών.

Παραδοσιακά χώρα νομάδων, που απέκτησε εθνική υπόσταση μόνο μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, ως ομόσπονδη Δημοκρατία της ΕΣΣΔ (ίσως πρέπει να ξαναδούμε την κριτική της Ρόζα Λούξεμπουργκ στους μπολσεβίκους, ότι με την πολιτική τους για την αυτοδιάθεση των εθνών θα δημιουργούσαν εθνικισμούς και εκεί όπου δεν υπήρξαν, αλλά αυτό είναι μια μεγάλη συζήτηση), το Καζακστάν είχε πάντα στενή σχέση με τη Ρωσία. Στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα, περίπου το 36% του πληθυσμού του ήταν Ρώσοι. Σήμερα το ποσοστό αυτό έχει μειωθεί περίπου στο 25%, αλλά τα ρωσικά είναι η δεύτερη επίσημη γλώσσα του κράτους. Ο επί μακρόν ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Λεονίντ Μπρέζνιεφ διετέλεσε, μεταπολεμικά, επικεφαλής του ΚΚ στο Καζακστάν, το οποίο δεν είχε εκδηλώσει ποτέ διαθέσεις ανεξαρτησίας και ήταν η τελευταία σοβιετική Δημοκρατία που ανακηρύχτηκε ανεξάρτητη. Στο Καζακστάν βρίσκεται το ρωσικό διαστημικό κέντρο του Μπαϊκονούρ και φιλοξενούνται ρωσικές βάσεις, ενώ η χώρα ανήκει στο μετασοβιετικό, στρατιωτικό Σύμφωνο Συλλογικής Ασφάλειας, μαζί με Ρωσία, Λευκορωσία, Αρμενία, Κιργιστάν και Τατζικιστάν.

Μετά την ανακήρυξη ανεξαρτησίας, ο ηγέτης του Καζακστάν Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγεφ (ένα από τα μέλη της ηγεσίας του ΚΚΣΕ που πήραν από μία σοβιετική Δημοκρατία ο καθένας και τη λεηλάτησαν μαζί μ’ αυτούς που έγιναν ολιγάρχες σε μια νύχτα. στο αμόκ των ιδιωτικοποιήσεων για ένα κομμάτι ψωμί) ακολούθησε μια πολιτική δύο ταχυτήτων. Στο στρατιωτικό πεδίο, εμφανιζόταν πιστός σύμμαχος της Ρωσίας για να μη διακινδυνεύσει επεισόδια με την ισχυρή ρωσική μειονότητα, όπως συνέβη σε Γεωργία, Ουκρανία και Μολδαβία, με την εμφάνιση ντε φάκτο ανεξάρτητων ρωσόφωνων περιοχών. Στο εσωτερικό, όμως, προωθούσε τον καζάκικο εθνικισμό σε βάρος των Ρώσων, ενώ στις διεθνείς σχέσεις προσπαθούσε να εξισορροπήσει τη ρωσική επιρροή με ανοίγματα προς άλλα κέντρα ισχύος, αρχικά κυρίως το Πεκίνο. Διψώντας για ενέργεια και ορυκτά, η ανερχόμενη Κίνα επένδυσε ισχυρά στο Καζακστάν, το οποίο λόγω γεωγραφικής θέσης αποτελεί σημαντικό κρίκο στο μεγαλεπήβολο σχέδιο του Σι Τζινπίνγκ για τον καινούργιο Δρόμο του Μεταξιού.

Τα τελευταία χρόνια, το Καζακστάν ενίσχυσε ιδιαίτερα τις σχέσεις του και με την Τουρκία, ερεθίζοντας τη Ρωσία. Το ιστορικό υπόβαθρο ήταν γόνιμο. Το πρώτο τουρκικό χανάτο ιδρύθηκε, τον έκτο αιώνα μ.Χ., στα εδάφη που βρίσκονται σήμερα στο νότιο Καζακστάν, το Κιργιζιστάν, το Ουζμπεκιστάν και τη δυτική Μογγολία. Στην τουρκική μυθολογία του Εργκένεγκον, η λύκαινα Ασένα, από τις στέπες της Κεντρικής Ασίας, είναι εκείνη που διασώζει και μεγαλώνει τους πρώτους Τούρκους- από εδώ και το έμβλημα των Γκρίζων Λύκων. Το επικρατούν θρήσκευμα του σύγχρονου Καζακστάν είναι το σουνιτικό Ισλάμ, αν και οι θρησκευόμενοι είναι μειοψηφία και οι μαντήλες στους δρόμους όχι μόνο σπανίζουν, αλλά δεν αντιμετωπίζονται και ευνοϊκά από τις αρχές. Τελευταία το Καζακστάν προμηθεύτηκε drones και τεθωρακισμένα οχήματα από την ΝΑΤΟϊκή Τουρκία, πράγμα που θορύβησε ακόμη περισσότερο το Κρεμλίνο. Εδώ και χρόνια, το Καζακστάν συμμετέχει στο Συμβούλιο Τουρκικών Κρατών, που εκφράζει το παλιό όραμα του Τουργκούτ Οζάλ για αναβίωση του παντουρκισμού, “από την Αδριατική μέχρι το Σινικό Τείχος”.

Αλλά η “πολυεπίπεδη” εξωτερική πολιτική του Ναζαρμπάγεφ δεν άφηνε έξω από τον ορίζοντά του ούτε τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της Δύσης. Ο μέχρι το 2019 πρόεδρος του Καζακστάν καλλιεργούσε καλές σχέσεις με τις ΗΠΑ, ανέθεσε στη Chevron την εκμετάλλευση του μεγαλύτερου πετρελαϊκού κοιτάσματος της χώρας του και συμφώνησε δημοσίως με τους πολέμους των ΗΠΑ στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Ο ίδιος και οι ολιγάρχες που τον στήριζαν έβγαλαν τις περιουσίες τους στο Σίτι του Λονδίνου και επένδυσαν μαζικά στη βρετανική αγορά ακινήτων. Η εταιρεία πολιτικών συμβούλων του Τόνι Μπλερ εγκαταστάθηκε, με το αζημίωτο, στην πρωτεύουσα του Καζακστάν, που τότε λεγόταν Αστάνα, το 2011 και στήριζαν τις επικοινωνιακές κινήσεις του στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Μετά την άγρια καταστολή διαδηλωτών, τον Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου, όπου κάμποσοι διαδηλωτές έχασαν τη ζωή τους, ο ίδιος ο Μπλερ του έστειλε επιστολή (την έβγαλε στο φως της δημοσιότητας τρία χρόνια αργότερα ο Guardian), όπου μεταξύ άλλων του έγραφε: “Όσο τραγικό κι αν είναι αυτό το γεγονός, δεν θα πρέπει να συσκοτίσει την τεράστια πρόοδο που έχει συντελεστεί στο Καζακστάν τα τελευταία χρόνια”. Ακολουθούσαν οδηγίες για τη διαχείριση της επικονωνιακής ζημιάς.

Δεν είναι περίεργο που οι δυτικές κυβερνήσεις δεν εξέφρασαν καμία δυσφορία όταν ο Ναζαρμπάγεφ εκλεγόταν πρόεδρος με ποσοστά από 97% και πάνω, όταν καθιστούσε εθνική γιορτή της χώρας τη μέρα της πρώτης εκλογής του, όταν μετονόμαζε την πρωτεύουσα σε Νουρσουλτάν (το μικρό του όνομα, σαν να κάναμε την Αθήνα- Κυριάκος), ή όταν αναγορευόταν σε ισόβιο Ηγέτη του Έθνους μετά την θεωρητική αποχώρησή του από την εξουσία, το 2019. Λέμε θεωρητική, γιατί μπορεί μεν να παρέδωσε την προεδρία σ’ έναν δικό του άνθρωπο, τον σημερινό πρόεδρο Κάσιμ- Γιομάρτ Τοκάγεφ, αλλά εννοούσε να οδηγεί από το πίσω κάθισμα: συνέχισε να είναι ο ίδιος πρόεδρος του ισχυρότατου Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, άφησε την κόρη του πρόεδρο της Γερουσίας (και πιθανή διάδοχο του Τοκάγεφ), ενώ στενοί σύμμαχοί του συνέχισαν να ελέγχουν τους κρίσιμους τομείς των μυστικών υπηρεσιών, του τραπεζικού συστήματος και των υδρογονανθράκων.

Μ’ αυτά και μ’ αυτά, το Καζακστάν εξελίχθηκε, παρά τον αυταρχισμό και τη διαφθορά, στην πιο σταθερή από τις χώρες της Κεντρικής Ασίας, με ένα κατά κεφαλήν εισόδημα στα επίπεδα χωρών όπως το Μεξικό και η Μαλαισία, δηλαδή των σχετικά σταθερότερων χωρών της περιφέρειας. Ωστόσο η υπερεξάρτηση από τους υδρογονάθρακες και τα ορυκτά είχε το τίμημά της, με την κατάρρευση των τιμών, από το 2014 και μετά. Η κατάσταση έβραζε υπογείως από καιρό και το φιτίλι που άναψε τη μεγάλη πυρκαγιά της τελευταίας εβδομάδας ήταν η απόφαση της κυβέρνησης να απελευθερώσει τις τιμές των καυσίμων. Αυτό είχε ως συνέπεια να διπλασιαστεί μέσα σε ένα βράδυ η τιμή του υγροποιημένου αερίου που χρησιμοποιούν τα ΙΧ, γεγονός που εξόργισε τον κόσμο και έβγαλε στους δρόμους, πρώτα στο δυτικό τμήμα της χώρας, μετά και στη μεγαλύτερη πόλη, το Αλμάτι, πλήθη διαδηλωτών.

Προσπαθώντας να εκτονώσει το αντιπολιτευτικό κίνημα, ο Τοκάγεφ άλλαξε πρωθυπουργό και κυβέρνηση, ακύρωσε την απόφαση για απελευθέρωση των καυσίμων και εξήγγειλε φιλολαϊκά μέτρα. Ήταν όμως αργά. Το κίνημα είχε ριζοσπαστικοποιηθεί, αποκτώντας καθαρά πολιτικό , αντικαθεστωτικό χαρακτήρα. Διαδηλωτές φώναζαν “να φύγει ο γέρος”, εννοώντας τον 81χρονο Ναζαρμπάγεφ, γκρέμιζαν αγάλματά του και καταλάμβαναν δημόσια κτίρια. Γρήγορα άρχισαν οι βανδαλισμοί τραπεζών και επιχειρήσεων, οι εμπρησμοί κρατικών κτιρίων και εμφανίστηκαν ένοπλες ομάδες που πυροβολούσαν αστυνομικούς. Σύμφωνα με τις αρχές, τουλάχιστον 16 αστυνομικοί σκοτώθηκαν από σφαίρες, ενώ ένας από αυτούς αποκεφαλίστηκε. 

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο βασικός παράγοντας που τροφοδότησε τις ταραχές ήταν η οργή και απόγνωση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού για την οικονομική του κατάσταση, τη διαφθορά και την καταπίεση. Ωστόσο είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι μια πολιτικά ακέφαλη κοινωνική διαμαρτυρία, σε μια σχετικά ήρεμη, τις προηγούμενες δεκαετίες χώρα φτάνει μέσα σε μια νύχτα σε τέτοια επίπεδα οργάνωσης που να καταλαμβάνει σειρά δημοσίων κτιρίων και να επιδίδεται σε αντάρτικο των πόλεων. Οι υπόνοιες για ανάμιξη ξένων κέντρων είναι εύλογες. 

Με την πλάτη στον τοίχο, ο Τοκάγεφ αναγκάστηκε να καλέσει το Σύμφωνο Συλλογικής Ασφάλειας, δηλαδή τη Ρωσία, να στείλει στρατεύματα για να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της ένοπλης εξέγερσης. Η παρουσία 2.500 Ρώσων αλεξιπτωτιστών και άλλων δυνάμεων από πρώην σοβιετικές δημοκρατίες είναι βέβαιο ότι θα επιταχύνει την εκτόνωση της παρούσας κρίσης. Οι πολιτικές επιπτώσεις της, όμως, θα ξετυλιχτούν σε βάθος χρόνου.

Η πιο άμεση επίπτωση θα είναι το τέλος της εποχής Ναζαρμάγεφ. Ήδη, ο Τοκάγεφ τον παραμέρισε και ανέλαβε ο ίδιος το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας, ενώ ο Ηγέτης του Έθνους είναι άφαντος και πολλοί λένε ότι έφυγε κρυφά, με την οικογένειά του, στο εξωτερικό. Όσο για τον διάδοχό του, μάλλον θα έχει την τύχη του Λουκασένκο. Ο πρόεδρος της Λευκορωσίας προσπαθούσε για χρόνια να ισορροπήσει ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση, εξασφαλίζοντας οφέλη και από τους δύο (δεν είναι τυχαίο ότι Γάλλοι και Γερμανοί έκλεισαν με τους Ρώσους τη συμφωνία για την ειρήνευση στην Ουκρανία όχι στο Παρίσι ή το Βερολίνο, αλλά στο Μινσκ της Λευκορωσίας), αλλά έγινε πολιτικός όμηρος του Πούτιν από τη στιγμή που στηρίχτηκε στα στρατεύματα και τις μυστικές υπηρεσίες του για την αντιμετώπιση του μεγάλου αντιπολιτευτικού κινήματος που τον αμφισβητούσε. Το ίδιο θα συμβεί με τον Τοκάγεφ, ο οποίος, αν και κινεζόφιλος (ήταν πρεσβευτής στο Πεκίνο και μιλάει κινέζικα), κάλεσε το υπό ρωσική ηγεμονία Σύμφωνο Συλλογικής Άμυνας και όχι το Σύμφωνο της Σαγκάης, στο οποίο επίσης μετέχει το Καζακστάν, για να τον διασώσει. 

Η συγκυρία της παρούσας κρίσης επίσης προβληματίζει, καθώς την ερχόμενη Δευτέρα αρχίζουν στη Γενεύη οι κρίσιμες διαπραγματεύσεις ΗΠΑ- Ρωσίας για το Ουκρανικό, και όχι μόνο: ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει ήδη προτείνει, από τις 17 Δεκεμβρίου, κάτι σαν μια “νέα Γιάλτα”, αξιώνοντας από τον Τζο Μπάιντεν να δεσμευτεί ότι δεν θα υπάρξει περαιτέρω επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς, κι ότι η Ουκρανία θα μείνει στρατιωτικά ουδέτερη. Από την πλευρά του, ο Μπάιντεν έχει δώσει κάποιες ενδείξεις ότι θα μπορούσε να συμβιβαστεί με μια πιο διαλλακτική γραμμή έναντι της Ρωσίας για να αποτρέψει τον στρατηγικό εναγκαλισμό της με τον πιο επικίνδυνο αντίπαλο της Αμερικής στον 21οι αιώνα, την Κίνα. Τη στιγμή λοιπόν που η Ρωσία ετοιμάζεται να διαπραγματευτεί για το μεγάλο πρόβλημα στο δυτικό της μέτωπο, έρχεται η κρίση στο Καζακστάν να της ανοίξει ένα καινούργιο μέτωπο, στο μαλακό της υπογάστριο, στο Νότο. Χώρια που, ύστερα από τις περιπέτειες της Λευκορωσίας, η κρίση στο Καζακστάν θα έχει ήδη αναζωπυρώσει τους φόβους του Πούτιν ότι η αμφισβήτηση των σαθρών, μετασοβιετικών καθεστώτων μπορεί κάποια μέρα να φτάσει και μέχρι τα τείχη του Κρεμλίνου.

*Ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου  είναιε ρευνητής στο Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών "Δημόκριτος" και έγινε διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Επαγγελματίας δημοσιογράφος από το 1990. Έχει εργασθεί σε πολλά περιοδικά, εφημερίδες και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης ως συντάκτης πολιτικών, διεθνών και επιστημονικών θεμάτων. Τα τελευταία χρόνια εργάζεται στην εφημερίδα "Καθημερινή". Έχει πραγματοποιήσει πολλές δημοσιογραφικές αποστολές στο εξωτερικό, ιδιαίτερα στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή, και έχει πάρει συνεντεύξεις από αρχηγούς κυβερνήσεων, πολιτικές προσωπικότητες και ηγέτες εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων. Αρθρογραφεί επίσης στην εβδομαδιαία εφημερίδα "Πριν" και είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού "Ουτοπία"

πηγή

Είναι τουλάχιστον κωμικοτραγικό. Είναι μία ειρωνεία του Netflix που με το Don’t look Up δεν υπολόγισε τα τραύματα που θα προκαλούσε σε εκατομμύρια Ελλήνων οι οποίοι εκτός από τον  κορωνοϊό (ή κορωναϊό όπως αστεία επιμένει επί 2 χρόνια να τον αποκαλεί ο Alpha TV) ταλαιπωρούνται παράλληλα από κυβέρνηση Μητσοτάκη με υπουργούς Άδωνη Γεωργιάδη, Μάκη Βορίδη και Θάνο Πλεύρη. Σίγουρα στον πλανήτη θα υπάρχουν και άλλες χώρες και λαοί που θα ένιωσαν άβολα παρακολουθώντας την ταινία. Κυβερνήσεις και εξουσίες, εθνικές ή τοπικές,  σαν αυτές που περιγράφει η ταινία είναι οι περισσότερες. Είναι εγγενές χαρακτηριστικό της εξουσίας το γελοίο άλλωστε. Απλά, είναι θέμα χρόνου να γίνει αντιληπτό στους πάντες.

 Για εμάς τους Έλληνες, είναι σκληρό να βλέπουμε σε ταινία την «glitter» εκδοχή της πιο ανέμελης, χαλαρής και ουσιαστικά αδιάφορης για ό,τι συμβαίνει γύρω μας κυβέρνησης. Μίας κυβέρνησης που επενδύει στην εικόνα της και αδιαφορεί για την ουσία.  Μίας κυβέρνησης εξαρτημένης από χορηγούς -χορηγός και η ίδια στα media για την κατασκευή ενός πλασματικού κόσμου. Σκληρό και τραγικό να βλέπεις στην οθόνη αυτό που κάνει η ελληνική κυβέρνηση στην πραγματικότητα και σε κάνει να αναφωνείς «Αυτά ούτε στο σινεμά δεν γίνονται!!». Και όμως. Οι δικοί μας εδώ επιλέγουν πάντα το συμφέρον των χορηγών τους εις βάρος της κοινωνικής ωφέλειας, όπως η πρόεδρος Orlean της ταινίας. Τελευταίο εθνικό παράδειγμα; Τα απαιτούμενα όσο ποτέ άλλοτε PCR tests τα οποία γίνονται δωρεάν σε όλους στην Ευρώπη και με λίγες εξαιρέσεις στο 1/3 της ελληνικής τιμής τους. Θέλετε κι άλλα; Η αδιαφορία για την καμένη γη του καλοκαιριού. Τα ειδικά πολεοδομικά (!!) στα καμένα δάση.  Οι καταστροφικές αλλαγές στην περιβαλλοντική νομοθεσία ή η κατάργηση περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων ή η ευκολία που προωθούνται έργα που ευνοούν την κλιματική αλλαγή. Και ο κατάλογος της φρίκης δεν τελειώνει

Μηντιοκρατεία και διαπλοκή

Είναι ο καπιταλισμός  ηλίθιοι, μας φωνάζει η ταινία, λες και προσπαθεί να μιμηθεί το γνωστό και εξαιρετικό βιβλίο. Είναι ο καπιταλισμός της κατανάλωσης που κορυφώνεται στον  πολιτικό νεοφιλελευθερισμό. Τον νεοφιλελευθερισμό της ασυδοσίας, της αδιαφορίας, της κρατικής προστασίας του πλουσίου και του παράλληλου εξανδραποδισμού του φτωχού. Της κατανάλωσης ακόμα και του ίδιου του περιβάλλοντος, για το κέρδος. Βλέποντας τον πλανήτη να αντιδρά στον βιασμό του, το κλίμα να αλλάζει και τις καταστροφές να γίνονται συχνότερες, οι εξουσίες γυρνούν από την άλλη ακούγοντας το κέλευσμα του πλουσίου που τους έχει αγοράσει για να γεμίσουν την καρέκλα του πρωθυπουργού, του υπουργού, του περιφερειάρχη, του δημάρχου. It’s OK. Everything is gonna be OK. Όλα καλά. Μην ανησυχείτε. Don’t look up!

Και όλοι αυτοί είναι δίπλα μας. Δεν είναι μακριά μας, Τους γνωρίζουμε και το χειρότερο; Τους ψηφίζουμε….

Αν μία ταινία σαν το Don’t Look Up είχε παραχθεί στην Ελλάδα και είχε μπει σε φάση προβολής, το βέβαιο θα ήταν πως είτε κάθε προβολή θα είχε παρέμβαση τηλεπερσόνων με συνοδεία νταήδων ή βουβαλόπαιδων ή (το πιο πιθανό) οι «πυλώνες» του διαδικτύου θα είχαν ρίξει τους ιστοτόπους από τους οποίους θα γινόταν η διανομή ή η προβολή, γιατί «το περιεχόμενο δεν ανταποκρίνεται στους όρους της κοινότητας»

Αλλά μία τέτοια ταινία δεν θα είχε την πρόεδρο Orlean αλλά τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Δεν θα είχε τον προσωπάρχη και γιο της προέδρου Jason Orlean αλλά τον Άδωνη Γεωργιάδη. Δεν θα είχε τον νταή «Ράμπο» Ben Drask αλλά τον Μάκη Βορίδη. Και βέβαια δεν θα είχε τον πάμπλουτο και μέγα χορηγό της κυβέρνησης, Peter -I love you Peter – Isherwell αλλά …… ξέρετε ποιον.

Στη χώρα μας που ζει ακόμα στην προκαπιταλιστική εποχή και το ζητούμενο της παραμένει παραδόξως ο καπιταλισμός (και όχι ο εξανθρωπισμός), η  ταινία εφαρμόζει απόλυτα. Γιατί ακόμα και αν είμαστε πολύ πίσω από άλλες χώρες στην καπιταλιστική φάση της εξέλιξης μας, η μανία μας να αντιγράφουμε χονδροειδώς νοοτροπίες και πρακτικές μας φέρνει απέναντι στα ίδια ερωτήματα  (τα οποία δεν θα έπρεπε να υπάρχουν σε μία υγιή κοινωνία).

Τι αξίζει η γη όταν η καταστροφή της μπορεί να αποδώσει 1,5 τρισεκατομμύρια δολάρια;

Τι σημαίνει το ότι ο ειδικός επιστήμονας δεν «γνωρίζει» τον κόσμο των media;

Τι αξίζει η αλήθεια αν δεν την προβάλλουν τα media;

Με τι κριτήρια ιεραρχείται η είδηση για την καταστροφή του πλανήτη; Αξίζει περισσότερο από το διαζύγιο της pop τραγουδίστριας;              

Αλλά εμείς οι Έλληνες, τις απαντήσεις τις έχουμε βρει ήδη….. Αυτό αποδεικνύει άλλωστε και η καθημερινότητα μας, έτσι δεν είναι;

Για την ταινία

Δεν πρόκειται για σάτιρα. Είναι η φωτογραφία μας. Η δική μας και της κοινωνικοπολιτικής μας κατάντιας. Είναι η εικόνα της διαπλεκόμενης με την εξουσία και εξαγορασμένης επιστημονικής κοινότητας, της εκτραχηλισμένης δημοσιογραφίας του lifestyle και του infotainment, που για χάρη των τηλεθεάσεων, έχει οριστικά θυσιάσει την εγκυρότητα στο βωμό της σκανδαλοθηρίας.

Είναι μία ταινία που τα έχει όλα, όπως πυκνό σενάριο, βιτριολικές ατάκες, μεγάλο καστ με φοβερή ποικιλία ερμηνειών. Είναι μία ταινία που τοποθετεί στο σήμερα τον κριτικό ρεαλισμό. Κουβαλάει έναν αέρα από τον υπερρεαλισμό του Wag the Dog (ελληνικός τίτλος: Ο Πρόεδρος, Ένα Ροζ Σκάνδαλο κι Ένας Πόλεμος) ή την πίκρα και τον σαρκασμό του Dr. Strangelove (ελληνικός τίτλος: SOS: Πεντάγωνο Καλεί Μόσχα), παραμένει όμως ξεχωριστή, σύγχρονη δημιουργία. Μπορεί να μην είναι πολυεπίπεδη, να μη διεκδικεί βραβείο πρωτότυπου σεναρίου αλλά η σκηνοθεσία της, το καστ και άλλα επιμέρους στοιχεία της της -όπως η φωτογραφία της- δίνουν τη δύναμη των πιο επιδραστικών ταινιών της παγκόσμιας παραγωγής

Με λίγα λόγια, είναι μία ταινία που αξίζει να δείτε. Θα σας δώσει μία ξεκάθαρη εικόνα του τι σημαίνει και πόσο αξίζει ο άνθρωπος και ο πλανήτης ολόκληρος για τις εξουσίες, σε περίπτωση που δεν το έχετε ήδη καταλάβει. Απαντά με καυστικότητα σε όλους εκείνους που διαρρηγνύουν τα ιμάτια τους πως ενδιαφέρονται για εμάς και ζητούν να τους αναθέσουμε τη σωτηρία μας, ενώ ξέρουμε πολύ καλά πως στην κρίσιμη στιγμή θα μας αδειάσουν, όπως κάνουν καθημερινά.

ΥΓ1: Σε κάποιους λέει πολλά το ότι η επικοινωνιακή ναυαρχίδα της κυβέρνησης και δηλωμένο νεοφιλελεύθερο προπαγανδιστικό εργαλείο, ο ΣΚΑΪ ήταν ένα μέσο που προσπάθησε να θάψει ανεπιτυχώς την ταινία. Σε εμάς πάλι δε λέει τίποτα. Προτιμούμε τη γνώμη μας. Αυτήν που σχηματίσαμε βλέποντας την ίδια την ταινία και που σας μεταφέραμε παραπάνω

ΥΓ2: Μη φύγετε ή μη κλείσετε την τηλεόραση στους τίτλους τέλους.

Την Κυριακή 2/1 η "Κίνηση για την Προστασία & Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας" και η Ανεξάρτητη Πρωτοβουλία Πολιτών "Δασαμάρι SOS" φύτευσαν 3ετή και 5ετή φυτάρια  ως ήμερης βελανιδιάς (Q.ithburensis) στην Πεντέλη. Στο καμένο και κηρυγμένο  ως αναδασωτέο Δασαμάρι.

Μία περιοχή που μετά από αλλεπάλληλες πυρκαγιές των παρελθόντων ετών, ανθρωπογενή πίεση, αυθαίρετη δόμηση, βόσκηση (ναι, σε αναδασωτέα έκταση υπάρχουν ασυνείδητοι που φέρνουν κοπάδια για βόσκηση) έχει καταφέρει να ζωντανέψει ξανά, με είδη χαρακτηριστικά ων προδρόμων φυτοκοινωνιών που εμφανίζονται μετά την πυρκαγιά. Εκτός από τις λαδανιές, το πουρνάρι, τα σχίνα και άλλα αείφυλλα πλατύφυλλα που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής, έχουν αναπτυχθεί και τα πευκάκια που επιβίωσαν της καταστροφής. Είτε την προκάλεσε η φωτιά είτε άλλη ανθρώπινη επέμβαση. Μαζί έχουν αναπτυχθεί και αρκετές σποροπαραγωγές συστάδες πεύκης και κυπαρισσιού.

Στο Δασαμάρι οι καταστροφές προκάλεσαν υποβάθμιση του εδάφους με την απομάκρυνση σημαντικών εδαφικών οριζόντων. Κι όμως. Η Φύση βρίσκει πάντα τον τρόπο να αντιστρέψει την καταστροφή. Η βλάστηση που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια βοήθησε την ισχνή αλλά ενεργή διαδικασία εδαφογένεσης. Το ίδιο και η φυσική διάβρωση, που εκτός από την απομάκρυνση  χρήσιμων εδαφικών οριζόντων, βοήθησε στη συσσώρευση νέου υλικού σε διάφορα σημεία. Έτσι, πριν από 5 χρόνια στάθηκε δυνατή η φύτευση προφυτρωμένων βελανιδιών. Στη δράση εκείνη, τα βελανίδια τα προφύτρωσαν και μετά από έναν μήνα τα φύτεψαν οι μαθητές της τότε τρίτης τάξης του Α’ δημοτικού σχολείου Πικερμίου. Σήμερα μπορεί  ο επισκέπτης να δει τα μικρά δεντράκια που προέκυψαν από εκείνα τα βελανίδια και επιβίωσαν από τον τρομερό καύσωνα του περασμένου Αυγούστου (2021)

Στην αρχή της φετινής χρονιάς οι καλύτερες ευχές δόθηκαν από τις δύο παραπάνω συλλογικότητες (Κίνηση για την Προστασία & Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας" και Ανεξάρτητη Πρωτοβουλία Πολιτών "Δασαμάρι SOS") με φύτευση 3ετών και πενταετών φυταρίων δρυός (Quercus ithaburensis) σε λίγο μεγαλύτερη έκταση

Η δενδροφύτευση έγινε με κοντά στο ρέμα Δασαμάρι, που ανήκει στην υδρολογική λεκάνη του Μεγάλου Ρέματος.

Η ΚΠΑΜΡΡ και το «Δασαμάρι SOS» αναφέρουν για την δράση τους αυτή, στα ιστολόγια τους:

Ήταν μία κίνηση συμβολισμού για το πως οραματιζόμαστε τη χρονιά που ξεκινάει. Στην περιοχή της Αττικής, που το καλοκαίρι του 2021 κάηκε από την αδιαφορία της πολιτείας και τα κάθε λογής οικονομικά συμφέροντα, απαιτούμε:

ΟΧΙ ΑΛΛΑ ΚΟΜΜΕΝΑ  ΔΕΝΤΡΑ

ΟΧΙ ΑΛΛΑ ΚΑΜΕΝΑ ΔΕΝΤΡΑ

ΤΟ 2022 ΘΕΛΟΥΜΕ ΠΟΛΛΑ ΦΥΤΕΜΕΝΑ ΔΕΝΤΡΑ!!!

ΤΟ 2022 ΘΕΛΟΥΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΑΣΩΝ ΠΟΥ ΑΠΕΜΕΙΝΑΝ!!!

ΤΟ 2022 ΔΕ ΘΑ ΘΥΣΙΑΣΟΥΜΕ ΟΥΤΕ ΕΝΑ ΦΥΛΛΟ ΔΕΝΤΡΟΥ ΣΤΟ ΟΝΟΜΑ ΚΑΝΕΝΟΣ  ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ!!!

Εμείς στεκόμαστε παραστάτες τέτοιων δράσεων  περιβαλλοντικής αφύπνισης του ανθρώπου και αναβάθμισης του τόπου, που λαμβάνουν χώρα στον πιο εχθρικό προς το φυσικό περιβάλλον, δήμο της Αττικής, ίσως και της Ελλάδας ολόκληρης αν αναλογιστούμε τα πεπραγμένα του, αλλά  και τα σχέδια του για την οριστική μετατροπή του δήμου του σε άλλο ένα γκρίζο αθηναϊκό προάστιο, με σκεπασμένα ρέματα, ανύπαρκτη φύση και μελαγχολικούς, αδιάφορους ανθρώπους

Ή ελληνική εξωτερική πολιτική δεν ήταν ποτέ ούτε σοβαρή ούτε ανεξάρτητη. Αυτό το ξέρουμε καλά όλοι και αν ακόμα δεν το ξέρουμε, το υποψιαζόμασταν πάντα. Το ξέρουν ακόμα και όσοι αισθάνονται εθνικά υπερήφανοι αλλά και όσοι δεν μπορούν να συμμεριστούν αυτό το αίσθημα υπερηφάνειας, αντιλαμβανόμενοι τον χαρακτήρα του προτεκτοράτου που έχει η Ελλάδα, από τη γέννηση της κιόλας.

Τέλος πάντων, η ελληνική εξωτερική πολιτική γνώρισε μέρες δόξας (αλλά και μέρες καταστροφής) μέσα στο πρώτο τέταρτο του αιώνα. Οι λαμπρές της ημέρες ήρθαν μετά από το τέλος του διχασμού μεταξύ των οπαδών του Ελ. Βενιζέλου και εκείνων του Κωνσταντίνου Α’, με βασική αιτία  τη συμμετοχή ή όχι,  της Ελλάδας στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο. Στην πραγματικότητα η Ιστορία είχε λάβει ήδη την απόφαση της, ερήμην της χώρας και του λαού της. Οι Βαλκανικοί πόλεμοι είχαν ήδη εντάξει την Ελλάδα σε στρατόπεδο. Εκείνο των δυτικών εθνικών κρατών, οι οποίες τώρα ήταν οι Σύμμαχοι της Αντάντ. Οι Βούλγαροι και οι Τούρκοι από την άλλη, βρίσκονταν στο πλευρό των κεντροευρωπαϊκών αυτοκρατοριών. Επιπλέον υπήρχε το Ελληνοσερβικό σύμφωνο για κοινή αμυντικό δόγμα απέναντι στην Βουλγαρία, η οποία είχε βλέψεις έναντι και των δύο χωρών και τώρα είχε βγει στον πόλεμο στο πλάι των κεντροευρωπαίων. Αυτό έμοιαζε με την ευκαιρία που ήθελε ο Βενιζέλος προκειμένου να προκαλέσει την έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο και στο πλευρό της Αντάντ, με την πρόσκληση μεγάλης συμμαχικής στρατιωτικής δύναμης στη Θεσσαλονίκη.

Ο Κωνσταντίνος σε συνεχή και αγχωμένη επικοινωνία με τις αυτοκρατορίες (των οποίων σύμμαχος ήταν και η νεκροζώντανη Οθωμανική) επεδίωκε την ουδετερότητα της χώρας, η οποία πρακτικά αποτελούσε δήλωση συμμαχίας με τις αυτοκρατορίες. Παράλληλα δεν διανοείτο καν να βγει σε πόλεμο εναντίον της Αντάντ. Βρισκόταν μετέωρος, πράγμα που δείχνει και το έλλειμμα του σε πολιτικό αισθητήριο και κυρίως σε δυνατότητα ανάλυσης της κατάστασης.

Ο Βενιζέλος πάλι, προβλέποντας έξυπνα τη νίκη των Συμμάχων, ήθελε τη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ, προκειμένου να αποκομίσει τα μέγιστα δυνατά οφέλη, όντας με το πλευρό των νικητών. Ήταν τζόγος; Όχι και τόσο, αφού οι κεντροευρωπαϊκές δυνάμεις ήταν ήδη γερασμένες και σε καθοδική πορεία, αντίθετα, με του Συμμάχους που οι χώρες τους ήκμαζαν. Στρατιωτικά και πολιτικά και διαδραμάτιζαν τον κεντρικότερο ρόλο στην Ευρώπη.

Οι Έλληνες στην Πόλη

Ο Βενιζέλος ήταν σίγουρος πως ειδικά οι Γάλλοι, ήταν η σωστή επιλογή. Ούτε οι Άγγλοι ούτε οι Ιταλοί. Η σωστή πολιτική επιλογή του Βενιζέλου κατέληξε με τον ελληνικό στρατό να προελαύνει στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης, το φθινόπωρο του 1918, αφού ήδη από τον Μάιο, ο ελληνικός στρατός,  έχει κατανικήσει Τούρκους και Βουλγάρους, αναγκάζοντας τους σε συνθηκολόγηση. Βέβαια ο ελληνικός στρατός δεν είναι και τόσο «ελληνικός» αφού έχει τεθεί υπό γαλλική διοίκηση. Αλλά τελικά αυτό δεν κατεγράφη στην ελληνική συλλογική, ιστορική μνήμη.

Με τον ελληνικό στρατό έξω από την Πόλη, ο Βενιζέλος γίνεται ο «ξεμαρμαρωμένος συνεχιστής του Βυζαντίου» και η «Μεγάλη Ιδέα» μοιάζει να βρίσκεται κοντά στην πραγματοποίηση της.  Πρόκειται για μία οφθαλμαπάτη, η οποία παρασέρνει τον λαό που έχει υποφέρει από τους συνεχείς πολέμους. Ήδη από το μαύρο 1896 της μεγάλης ήττας σε έναν επιπόλαιο πόλεμο και από τους μεταγενέστερους Βαλκανικούς πολέμους μέχρι τη συνθήκη του Βουκουρεστίου του 1913, ο λαός υποφέρει.  Έχει υποφέρει τα πάνδεινα και γι’ αυτό στον διχασμό, η επιλογή του μετέωρου Κωνσταντίνου για ουδετερότητα, βρήκε πρόσφορο έδαφος. Ο άλλος λόγος ήταν πως στον αιώνιο διχασμό μεταξύ παλιάς και νέας Ελλάδας, η παλιά Ελλάδα ήταν ανέκαθεν φιλοβασιλική. Είναι αυτές οι ανόητες και ανούσιες παραδόσεις που τροφοδοτούν πολύ συχνά τον φανατισμό και ακολούθως τον παραλογισμό.

Βρισκόμαστε λοιπόν στο τέλος του Α’ παγκοσμίου πολέμου (που δεν ήταν παγκόσμιος αλλά ξεκαθάρισμα λογαριασμών μέσω του πολέμου μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας) και ο ελληνικός στρατός βρίσκεται στην Πόλη. Ο αφοσιωμένος και πιστός σύμμαχος των Γάλλων, ο Βενιζέλος τα έχει καταφέρει. Εδώ όμως πρέπει να σημειώσουμε και μία σημαντική επιτυχία και διάκριση του Βενιζέλου. Εκπροσωπεί στις συνδιασκέψεις που θα ακολουθήσουν, για το μοίρασμα της «λείας», τους  Συμμάχους και όχι μόνο την Ελλάδα. Αυτό το κέρδισε με την οξυδέρκεια του και τον πολιτικό του νου, που ακτινοβολούσε σε όλη την Ευρώπη. Μαζί του κερδίζει φυσικά και η Ελλάδα. Με τη συνθήκη του Νεϊγύ (27/11/1919) οι ηττημένοι Βούλγαροι παραιτούνται από τις βλέψεις που είχαν σε ανατολική και δυτική Θράκη, περιοχές οι οποίες τώρα μπαίνουν στην κυριότητα των Ελλήνων. Οι βουλγαρικοί πληθυσμοί που κατοικούσαν σε αυτές τις περιοχές αρχίζουν να μετακινούνται προς την Βουλγαρία. Οι τούρκικοι πληθυσμοί όμως δεν μετακινούνται αφού οι κοινότητες Ελλήνων και Τούρκων ήταν ομογενοποιημένες σε υψηλό βαθμό (αυτό εξηγεί άλλωστε και γιατί δεν μετακινήθηκαν αυτοβούλως ούτε οι ελληνικοί πληθυσμοί αντίστοιχα).

Όλα τα παραπάνω, τα σχετικά με τους βαλκάνιους λαούς της νεκρής αυτοκρατορίας δεν ήταν παρά στοιχεία  και στιγμιότυπα του ευρύτερου ζητήματος, το οποίο αποκλήθηκε «Ανατολικό ζήτημα». Πρόκειται για το ζήτημα που αφορούσε την κατανομή των εδαφών της νεκρής Οθωμανικής αυτοκρατορίας, στους λαούς και τις εθνότητες που τα κατοικούσαν, πριν την κατάληψη τους από τους Οθωμανούς.

Όπως είδαμε, οι Βούλγαροι παραιτήθηκαν από τις βλέψεις που είχαν στις περιοχές της Θράκης, υπογράφοντας τη συνθήκη του Νεϊγύ. Οι Τούρκοι πάλι, όχι.  Προσπαθούν να κρατήσουν τμήματα της ανατολικής Θράκης, τουλάχιστον. Ο Βενιζέλος μετά από άδεια των Συμμάχων, στέλνει στρατό στην ανατολική Θράκη, ο οποίος συντρίβει τους Τούρκους του Τζαφέρ Ταγιάρ και η υπόθεση κλείνει προσωρινά, αλλά χωρίς αποδοχή και υπογραφή από τους Τούρκους της σχετικής συνθήκης.

Ο Τζαφέρ Ταγιάρ

 Οι Έλληνες λοιπόν έχουν στην κυριότητα τους τη Θράκη και βρίσκονται και στην Πόλη. Είναι η αμοιβή της συμμάχο Ελλάδας, που μάλιστα συμμετείχε και στην αποστολή εκστρατευτικού σώματος στην Ουκρανία για να «πολεμήσει τους μπολσεβίκους». Τόσο καλή συμμαχος. Ο Βενιζέλος βρίσκεται στα ουράνια (ίσως αυτό να προκάλεσε και την πρώτη απόπειρα δολοφονίας του στο Παρίσι δείχνοντας σε συμμάχους και εχθρούς πως οι νεοέλληνες είναι τελικά βάρβαροι, κάπηλοι του ονόματος ενός αρχαίου λαού).

Παρά τις νίκες και τις προσαρτήσεις εδαφών, ο Βενιζέλος δεν φροντίζει να ξεκαθαρίσει στον λαό ένα βασικό  πράγμα. Πως οι Έλληνες βρέθηκαν στην Πόλη, όχι ως κυρίαρχοι (όπως στη Θράκη) αλλά ως σύμμαχοι των αληθινών κυρίαρχων και τρόπον τινά, ως τοποτηρητές. Ο τελικός λόγος για την κυριότητα της Πόλης δεν άνηκε στους Έλληνες, όπως άφρονες και βιαστικοί λαοπλάνοι φρόντισαν να παγιώσουν στο στη συλλογική συνείδηση. Ο τελικός λόγος άνηκε στους Γάλλους και αυτοί θα αποφάσιζαν τι θα γινόταν τελικά και εφόσον είχε ήδη ανατείλει η πολιτική και στρατιωτική ευφυΐα του Κεμάλ, ήταν εξαιρετικά αμφίβολο το τι θα αποφάσιζαν.

Την ίδια περίοδο ο μέχρι εκείνη τη στιγμή, πιστός συνεργάτης και σύμμαχος των Γάλλων, ο Βενιζέλος θα κάνει το λάθος και θα «ακούσει» τον «άλλο σύμμαχο» την Αγγλία, η οποία ήθελε να βάλει πρώτη τοποτηρητή στα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής. Και από εκεί ξεκινούν τα μεγάλα λάθη αλλά αυτά θα τα δούμε στην επόμενη χρονικά φάση της εκστρατείας. Στη φάση που οι Έλληνες βρίσκονται -εκτός από την Πόλη- και στη Σμύρνη (Μάιος του 1920).

Πηγές:

1.  «Η ντροπή του εθνικού διχασμού». Μηχανή του Χρόνου.
2. ↑ Η βουλγαρική εισβολή στην Ανατ. Μακεδονία -του Ιακωβου Μιχαηλιδη, εφημερίδα Καθημερινή 25.09.2011
3. Ιστορία (κωμικοτραγική) του νεοελληνικού κράτους (1830-2974) εκδόσεις 21ου

Οι δύο αιώνες που προηγήθηκαν αποτέλεσαν ένα ντεμαράζ, μία εντατικοποίηση της πορείας της ανθρωπότητας για να προπορευθεί. Έναντι ποιου αντιπάλου; Κανείς δεν ξέρει.

Όσα δεν έγιναν στα 300.000 χρόνια από την εμφάνιση του ανθρώπου του σοφού στο Μαρόκο και μέχρι τον 18^ο αιώνα, πολλαπλάσια  και ασύλληπτα πολλά παραπάνω, έγιναν μέσα σε μόνο 200 χρόνια. Από το 1800 μέχρι το 2000. Γεγονότα και ανακαλύψεις που έφτιαξαν τον κόσμο όπως τον ξέρουμε σήμερα. Μέσα στα χρόνια που περνούν, η ανακάλυψη της φωτιάς, του τροχού, της ατμομηχανής, του ηλεκτρισμού, των ηλεκτρονικών υπολογιστών, μπαίνουν δίπλα στις μεγάλες μάχες της αρχαιότητας. Στους πολέμους που οδήγησαν στην ίδρυση αυτοκρατοριών όπως των Χετταίων, των Βαβυλωνίων, των Κινέζων, του Αλεξάνδρου, τη Ρωμαϊκή, την Αραβική, τη Μογγολική, την Οθωμανική, την Ισπανική, την Αγγλική, τη Ναπολεόντεια Γαλλική, την Αυστρο-ουγγρική, την Πρωσική  και τις διασπάσεις τους που οδήγησαν στη γέννηση άλλων, όπως εκείνες των Πτολεμαίων  ή των Σελευκιδών, τη  Βυζαντινή, ακόμα  το Stato da Mar των Βενετών και βέβαια την πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση και τη διάδοχο της Αγγλικής, την ισχυρότερη και τρομακτικότερη, σύγχρονη Αμερικανική Αυτοκρατορία των ΗΠΑ.

Όπως η πρόοδος γνώρισε επιτάχυνση στους 2 αιώνες που άλλαξαν τον πλανήτη, έτσι και η καταστροφές κορυφώθηκαν αντίστοιχα. Δίπλα στα μεγάλα επιτεύγματα των θετικών επιστημών και στη συστηματοποίηση της φιλολογικής έρευνας, της Ιστορικής μελέτης και την πλάτυνση και ανύψωση της λογοτεχνικής δημιουργίας, του θεάτρου, όλων των τεχνών, συμπεριλαμβανομένης της εφεύρεσης του κινηματογράφου, βάδισαν και οι μεγάλοι πόλεμοι, με σφαγές χαρακτηριστικές της ανθρώπινης βαρβαρότητας. Βαρβαρότητας που εντεινόταν  περαιτέρω, όσο εξελίσσονταν τα φονικά όπλα μαζί με την  διεστραμμένη επινοητικότητα στην επιστήμη  του θανάτου.

Η πορεία του ανθρώπου μέσα από το χυμένο αίμα και τις σφαγές, με κριτήριο τη φάση εξέλιξης του, ήταν σταθερά πτωτική. Σταθερά πτωτική με περιόδους μεγάλης έξαρσης της βίας ανθρώπου προς άνθρωπο. Ειδικά την περίοδο της διάλυσης των μεγάλων αυτοκρατοριών. Καταρρέοντας, οι αυτοκρατορίες, η έκρηξη βίας που γέννησαν ήταν μεγαλύτερη και από τη βία που τις συντηρούσε ζωντανές. Η ανάδυση των εθνικών κρατών από τα κουφάρια των αυτοκρατοριών συνοδεύτηκε με πολύ πόνο. Ανθρώπινο πόνο. Άνθρωπος προκαλούσε τον πόνο σε άνθρωπο. Και όλο αυτό το κακό γιατί το ρευστό της Ιστορίας βρίσκεται σε αέναη κίνηση.

Ο ανθρώπινος πόνος γνώρισε μία από τις κορυφώσεις του  στο τέλος του πρώτου τετάρτου του 20^ου αιώνα, στην τελευταία φάση της κατάρρευσης του Μεγάλου Ασθενούς, της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στη φάση της ανάδυσης του Τουρκικού κράτους. Ήταν το 1922, η χρονιά που κυκλοφόρησε ο Οδυσσέας, το λογοτεχνικό αριστούργημα του James Joyce και ο Χάουαρντ Κάρτερ μπήκε  -πρώτος άνθρωπος μετά από χιλιάδες χρόνια- στον τάφο του Τουταγχαμών.

Τερματίστηκε η κατάσταση αγγλικού προτεκτοράτου στην Αίγυπτο αλλά και φυλακίσθηκε ο Γκάντι στην Ινδία.  Το 1922  ιδρύθηκε το BBC, αλλά και η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, αφού πρώτα (τον Απρίλιο) είχε  αναλάβει ως πρώτος Γενικός Γραμματέας του ΚΚΣΕ, ο Ι. Στάλιν.

 Ένα από τα πρώτα λογότυπα του BBC

Το 1922 ιδρύθηκε η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ)

Και όσο γίνονται τα παραπάνω στον κόσμο, στην Ελλάδα, μετά την τούρκικη αντεπίθεση του Αυγούστου του 1922, ακολουθεί η Μικρασιατική Καταστροφή. Τον Οκτώβριο γίνεται η δίκη των έξι και τον Νοέμβριο ακολουθεί η εκτέλεση τους.

Από τη Μικρασιατική εκστρατεία

Μετά το αφιέρωμα στο 1821 με δημοσιεύσεις κειμένων που εμβάθυναν στην αλήθεια του «ηττημένου ’21», του ‘21 του λαού που αντιστάθηκε τόσο στους Οθωμανούς, όσο και στους τύραννους κοτζαμπάσηδες, φέτος προχωράμε στην ανάρτηση κειμένων και μελετών για το αληθινό ΄22. Εκείνο των ανθρώπων που αποτέλεσαν το πραγματικό ιστορικό υποκείμενο. Εκείνων που υπέφεραν από τον μεγαλοϊδεατισμό και την αφροσύνη των βασιλιάδων, των κυβερνητών και των πολιτικών. 

Το 2021 δημοσιεύσαμε κείμενα βασισμένα σε σοβαρές Ιστορικές μελέτες, στο πλαίσιο της συμπλήρωσης 200 ετών  από το 1821 και την επανάσταση η οποία διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στη γέννηση του νεοελληνικού κράτους, σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της ανεξαρτησίας (Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830).

Φέτος το 2022,  προχωράμε σε ένα νέο αφιέρωμα, που θα δημοσιεύεται τμηματικά με άξονα και κεντρικό αντικείμενο το ελληνικό 1922, δηλαδή τη Μικρασιατική καταστροφή, αλλά και την εκστρατεία που οδήγησε σε αυτή. Και τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους, του γονιμοποιημένου πια με τον πολιτισμικό και πολιτιστικό πλούτο της ανατολής, αλλά και χαμένου στον αέναο και ασυμβίβαστο δυϊσμό που από τότε βασανίζει τη χώρα και τον λαό της.

Πρόσφυγες που φτάνοντας στην Ελλάδα, αντιμετωπίστηκαν όπως αντιμετώπιζε πάντα η χώρα τους ξεριζωμένους. Δεν χρειάστηκαν πολλά χρόνια για να αντιμετωπίσουν και αυτοί τους επόμενους πρόσφυγες με τον "ελληνικό τρόπο",  τον  οποίο αφομοίωσαν πολύ καλά

Εκτός από την καταστροφή και την εκστρατεία καθαυτές, θα ξαναδιαβάσουμε και θα επιμείνουμε στα πριν και τα μετά, δηλαδή  σε περίπου 10 σημεία στα οποία θα σταθούμε, ήτοι:

α. στον  Εθνικό Διχασμό  του 1915-1917 και στην  παραίτηση των Κυβερνήσεων Βενιζέλου από το Παλάτι για να ακυρωθεί έτσι η στράτευση της χώρας στο πλευρό της Αντάντ, αντίθεται με τη λαϊκή βούληση.

Πάνω ο Ελ. Βενοζέλος και κάτω ο Κωνσταντίνος ο Α'

β. στην Εισβολή της Ανταντικής Στρατιάς της Ανατολής στη Θεσσαλονίκη για άνοιγμα του Μακεδονικού μετώπου    

γ. στην αμαχητί παράδοση του Οχυρού Ρούπελ, του Δ' σώματος Στρατού και της Μακεδονίας στη Βουλγαρία

δ. στα Νοεμβριανά, τη Μάχη του Σκρα, τη συμμετοχή της Ελλάδας στους νικητές της Συνδιάσκεψης ειρήνης των Παρισίων το 1919.

ε. στη ντροπιαστική  εκστρατεία στη μεσημβρινή Ρωσία (τη σημερινή Ουκρανία) στις αρχές του 1919, για να βοηθήσει (!!!) ο ελληνικός στρατός στην κατάπνιξη της  επανάστασης των Μπολσεβίκων.

Ο Βενιζέλος στην Κριμαία. Τι περίμενε να κερδίσει άραγε; Η εχθρική προς την Ελλάδα στάση των μπολσεβίκων του 1922 έχει την ερμηνεία της 

Από την εκστρατεία του ελληνικού στρατού στην Ουκρανία. Κάτι σαν μία μεσοπολεμική "Κορέα"

στ. στη συνθήκη των Σεβρών του 1920 που παραχωρούσε στην Ελλάδα τη Δυτική και Ανατολική Θράκη, τα νησιά Ίμβρο και Τένεδο και επικύρωνε την κυριαρχία της στα άλλα νησιά του Αιγαίου που κατείχε από το 1913 και εμπιστευόταν τη διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης στο ελληνικό κράτος, με ρόλο τοποτηρητή για τη δημόσια τάξη στην Ιωνία.

ζ. την καθαυτό Μικρασιατική εκστρατεία, την προέλαση στον Σαγγάριο και την  απόπειρα κατάληψης της Κωνσταντινούπολης.

Από την "προέλαση" στον στον Σαγγάριο

η. τη Μικρασιατική καταστροφή και την πυρπόληση της Σμύρνης

θ. την προσφυγιά και τον ρόλο των πρότερων συμμάχων

Κοκκινιά (Νίκαια). Οι παραγκουπόλεις των προσφύγων

ι.  τη διαμόρφωση της κοινής αλλά και της διαφορετικής  ιστορικής εμπειρίας στην Ελλάδα και την Τουρκία και τον τρόπο που αυτή έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από κυβερνήσεις και τον εξωτερικό παράγοντα

Ελπίζουμε η αναδίφηση αυτή, στην ιστορική καταγραφή των γεγονότων από σοβαρούς επιστήμονες και πέρα από τα παραμορφωτικά γυαλιά του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας,  να αποτελέσει άλλο ένα επιτυχημένο εγχείρημα, ισάξιο με το αφιέρωμα στο 1821 και στα 200 χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι σήμερα, το οποίο θα συνεχιστεί και το 2022 μέχρι να καλυφθούν και οι τελευταίες ενότητες, όπως η ιδρυτική πράξη του νεοελληνικού κράτους (τα πρωτόκολλα του Λονδίνου) και η σκιαγράφηση των ηρώων της ελληνικής επανάστασης από φιλέλληνες και ιστορικούς που έζησαν τα γεγονότα από πρώτο χέρι. .

Καλή χρονιά, ακόμα και μέσα στη μαυρίλα της πανδημίας που μας έχει τσακίσει τη ζωή.

Κρατάμε και ζούμε με την ελπίδα πως η χρονιά που έρχεται, θα είναι καλύτερη από την προηγούμενη και πολύ καλύτερη, ακόμα και από αυτή που θα προσδοκούσαμε

@AtticaVoice  31/12/2021 - 1/1/2022

Αυτός ο αιώνιος νεοελληνικός δυϊσμός, που σχεδόν πάντα καταλήγει σε διχασμό, οφείλεται στη σχεδόν πάντα βίαια προσαρμογή μας στις εποχές. Δεν είχαμε παιδική ηλικία ως λαός. Ούτε καν νηπιακή. Η υποχρεωτική σύνδεση μας με μία Ιστορία και ένα παρελθόν, περγαμηνές που πρέπει να διαθέτουν τα «καθωσπρέπει» έθνη (γιατί αυτοπροσδιορίζονται ως έθνη και όχι ως λαοί) δεν οδήγησε πουθενά. Μάλλον οδήγησε και σε αντίστροφη κατεύθυνση. Σε μία οπισθοδρόμηση που οι δάφνες του «αρχαίου κλέους» έγιναν πλαστικά κακέκτυπα στο κεφάλι ενός προτεκτοράτου.

Ο ανόητος καθωσπρεπισμός μας, κατάλοιπο δουλοφροσύνης αιώνων ίσως, δεν μας επέτρεψε να απελευθερώσουμε τον Παπαδιαμάντη από το «ράσο» της Ανατολής, ούτε τον Σολωμό από τη φορεσιά του δυτικού Διαφωτισμού. Τους αφήσαμε εκεί, απομονωμένους, φυλακισμένους χωρίς να τους καταλάβουμε και να τους επιτρέψουμε να γεννήσουν μαζί, έναν αληθινό σύγχρονο πολιτισμό. Προτιμήσαμε τον πλαστό, τεχνητό και γι’ αυτό εξαρτημένο, «νεοελληνικό πολιτισμό» που σήμερα είναι η φιλοσοφία του σκυλάδικου, η συχνά εγκληματικής φύσης ψευτομαγκιά, και ο ψευτοφεμινισμός με ολίγο παραποιημένο μαρξισμό.

Όπως γράψαμε και σε προηγούμενη ανάρτηση, αυτές οι γιορτές είναι γιορτές της θλίψης, της αποτυχίας, της πανδημίας και φυσικά της κοροϊδίας που υφιστάμεθα από την πιο αποτυχημένη  κυβέρνηση μεταπολιτευτικά, που σπαταλά πόρους στους επιτήδειους της προπαγάνδας για να επιβιώσει. Σε αυτές τις γιορτές, περισσότερο από άλλες, αναζητάμε ανακούφιση στην ποίηση, στην πεζογραφία, στο δοκίμιο. Σε έναν τόπο ακριβό, έναν τόπο παραμυθίας  και όχι πλαστικής και ηλεκτροφωτισμένης ανοησίας. Έτσι σήμερα αναδημοσιεύουμε το δοκίμιο του Γερ. Λυκιαρδόπουλου «Νεοελληνικά διλήμματα» που δημοσιεύτηκε στη συλλογή «Η Ρωμιοσύνη στον παράδεισο» (σειρά ΙΔΕΕΣ) το 1983 από τις εκδόσεις ΕΡΑΣΜΟΣ

Νεοελληνικά διλήμματα - Του Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου

Για τις επισημάνσεις στο κείμενο ευθύνεται ο συντάκτης του παρόντος

• Δεν έχομεν βεβαίως τους nihilistes της Ρωσίας ούτε τους socialistes της εκ  χρηματολογικών ζητημάτων φλεγμονούσης γηραιάς Ευρώπης, διότι δόξα τω Θεώ δεν εγηράσαμεν εισέτι εθνικώς.

ΑΓΓΕΛΟΣ ΒΛΑΧΟΣ, 1877

• Η έλλειψις παρ’ ημίν τοιούτων αιρέσεων είναι βεβαίως ευτύχημα, η  αυτάρέσκεια όμως επί τούτω ομοιάζει ως ει εκαυχάτο ο ουδέποτε πολεμήσας ότι δεν φέρει πληγήν επί του σώματος.

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΪΔΗΣ, 1877

Η εθνική μας «αυταρέσκεια» για την απουσία των ευρωπαϊκών εκείνων πληγών, που αναφέρει ο Εμμανουήλ Ροΐδης στην περίφημη διαμάχη του με τον Άγγελο Βλάχο, δεν μπόρεσε ούτε να προφυλάξει ούτε να θεραπεύσει το ταλαίπωρο νεοελληνικό σώμα από κάποια άλλα κακοφορμισμένα τραύματά του· κι αυτό εκφράζεται και με την ίδια τη διένεξη των δύο λογίων, που οι ιστορικές της ρίζες βυθίζονται στο ερώτημα του Βυζαντινού λυκόφωτος: Ανατολή ή Δύση; Στο αδιέξοδο μερικών ερωτημάτων η σκέψη αποκρίνεται με το κομμάτιασμα και τον κομματισμό της. Διαφωτισμός και Ορθοδοξία, «Δημοτική» και «Καθαρεύουσα», Βενιζελισμός και Αντιβενιζελισμός κι όλες οι άλλες εκφάνσεις του εθνικού μας δυϊσμού, αποτελούν πραγματικότητες που η διαζευκτική τους παράσταση τις κομματιάζει σε συστήματα αντιθέσεων μέσα στα οποία δεν χωράνε πια παρά όσα μόνο μπορεί ν’ αντέξει το πλαίσιο της ιδεολογίας –«συντηρητικής» ή «προοδευτικής».

Τα όρια ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο περιοχές είναι κινητά και όλα τα στρατόπεδα ένας κοινός τόπος ζυμωμένος στην ίδια λάσπη και στο ίδιο αίμα. Η αθλιότητα της προοδευτικής ιδεολογίας είναι η αθλιότητα της συντηρητικής. Γιατί ο καθημερινός φασισμός της δημοκρατίας, όπως δοξολογείται στις μεγάλες εφημερίδες της, (υποκρισία μιας πολιτικής ελευθερίας που προϋποθέτει πολιτικούς κρατούμενους και φενάκη ενός πολιτικού δικαιώματος που εξέπεσε σε πολιτική υποχρέωση) συμβαδίζει με την πολιτικά ισχύουσα έννοια της «προόδου» που είναι το άδειασμα της σκέψης από τις παλιές κοίτες της στα καινούρια της καλούπια. Τα καλούπια αυτά παράγονται προοδευτικά,, καθημερινά, μαζικά, συγχωνεύοντας θέσεις και αντιθέσεις μέσα στη μεγάλη αποσύνθεση.

Αυτή η προϊούσα απώλεια βάθους στη νεοελληνική σκέψη καθρεφτίζεται εκτός των άλλων και στην κρατούσα χυδαιότητα της δημοσιογραφικής γλώσσας όπου η έκπτωση μιας ορισμένης λογοτεχνικής γραφής σε κοινότυπο συναισθηματισμό ισοζυγιάζεται με το απρόσωπο μιας ψευδεπιστημονικής ψυχρότητας. Το σύνολο καταλήγει στην αποθέωση της πολυτελούς μηδαμινότητας, της ανεγκέφαλης αυταρέσκειας και της κομψεπίκομψης ευτέλειας: Με τις σημερινές δυνατότητες αναπαραγωγής και επιβολής του γραπτού λόγου κι ενώ τα όρια ανάμεσα στη δοκιμιογραφία και την δημοσιογραφία έχουν εξαφανιστεί, ο αισθητισμός της τυπογραφίας γίνεται το ύφος του μηδαμινού.

Αυτό το ύφος μέσω του οποίου η σκουπιδογραφία ανάγεται σε καλλιγραφία έχει αποσπαστεί από μία γραφή που, πριν καταλήξει στις εφημερίδες (λυρικισμός της συνοικίας και φιλοσοφία του σκυλάδικου, μαγκιά, σημειολογία, φεμινισμός συν ολίγος μαρξισμός), υπήρξε κυρίως δοκιμιακή και ξεκινούσε από τα κείμενα του Γ. Σεφέρη, του Ζ. Λορεντζάτου και –απώτερα –του Φώτη Κόντογλου. Σήμερα δεν αντιπροσωπεύει πια την προσωπική μαθητεία του γραφέα σε μια παράδοση ή σ’ ένα έργο αλλά τη δουλωτική ετερονομία του, τη δήλωσή του πως «ανήκει» σ’ ετούτο ή σ’ εκείνο το ιδεολογικό μαγαζί –μια πράξη ένταξης (στην παράδοση ή στην αντιπαράδοση)· η πραγματική μαθητεία γεννάει καινούρια έργα, ενώ εδώ έχουμε μόνο το σχήμα μιας χειρονομίας που το περιεχόμενό της έχει χαθεί –μια μίμηση τρόπων.

Με τον τρόπο του Γ. Σεφέρη π.χ. καλύπτεται η κενολογία μιας φοβισμένης θετικότητας της νεοελληνικής σκέψης, η οποία ξορκίζει την άρνηση καταφεύγοντας σ’ ένα ύφος. Η δομή αυτού του ύφους συνδυάζει την πεποιημένη απλότητα με μια μακρυγιαννική γλωσσική ταπείνωση που εκλύεται στον κομπασμό ενός λόγια πλέον καθιερωμένου λαϊκισμού. Συχνά μέσα σ’ αυτή την ιδεολογικο-αισθητική επίκληση της αδρότητας του λόγου απηχείται ένας νοηματικός δυϊσμός, που η μια του πλευρά αποτελεί το άλλοθι της άλλης. Παράδειγμα η γνωστή φράση του Σεφέρη: «Δεν επαινώ τον Μακρυγιάννη, γιατί δεν έμαθε γράμματα (το άλλοθι) αλλά δοξάζω τον πανάγαθο Θεό που δεν του έδωσε τα μέσα να τα μάθει». Το μήνυμα που μεταφέρεται πίσω από τη φραστική περιστροφή είναι το ίδιο εκείνο μήνυμα που σήμερα εξυπηρετείται (πολύ καλύτερα βέβαια) από την κυρίαρχη κενογραφία της ποιητικίζουσας δημοσιογραφίας και της φασιστίζουσας ιδιωτείας που ονομάζει «κουλτουριάρικο» ό,τι δεν καταλαβαίνει. Το κέρδος από την αναπαραγωγή αυτού του ύφους είναι η ευκολία επαφής που δημιουργεί ανάμεσα στον γραφέα και τον αναγνώστη μετατοπίζοντας και μεταποιώντας τη φράση του Μακρυγιάννη: «Ευρισκόμεθα εις το εμείς και όχι εις το εγώ».

Σήμερα αυτή η γλώσσα, όταν δεν καλύπτει μιαν απουσία νοήματος, φέρει ένα μήνυμα πέραν και εναντίον της –στο βαθμό που αυτή η ίδια τροφοδοτεί ήδη μια λογοτεχνία αντιλογοτεχνίας:

Θα χρειαστεί λοιπόν να τυφλωθούμε και να κουφαθούμε για πολλά, να λησμονήσουμε όσους πρόθυμοι μας κάνουν τα χατίρια, [θα χρειαστεί] να ξεχνάμε καμμιά φορά το παιχνίδι του «τίς στιχίζει κρείττον» αν πρόκειται να βρούμε το αληθινό βάρος του Παπαδιαμάντη ή, χωρίς παραβολές, το δρόμο που φέρνει σ’ αυτόν και από εκεί πιο πέρα [1].

Όσοι υποτιμούν και λιγοστεύουν τη λογοτεχνία στην «καλλιγραφία» της, για να αναδείξουν κάποια υπερκείμενη ουσία ή κάποιο κρυμμένο βάθος κάτω από την επιφάνεια της μορφής της, φθάνουν από τον αντίθετο δρόμο στον ίδιο αδιέξοδο προβληματισμό των (υποθετικών τώρα πια) αντιπάλων τους, των απολογητών του αισθητισμού, αφού καταλήγουν κι οι ίδιοι να βλέπουν τη λογοτεχνία σαν παιχνίδι. Κι αν επικαλούνται την ουσία εναντίον του παιχνιδιού της μορφής, παραβλέπουν την ουσία της λογοτεχνίας που είναι ακριβώς η τάση της να αυτοκαταργηθεί όχι θεωρητικά-προγραμματικά αλλά περνώντας μέσα από τις εσωτερικές της αντιστάσεις, που παρεμβάλλονται διαρκώς λίγο πριν από το όριο της τελικής σιωπής. Αυτό το πριν αποτελεί την ουσία και ταυτοχρόνως τη μορφή της λογοτεχνίας. Το μετά ή το «πιο πέρα» της λογοτεχνίας είναι το αιώνιο ζητούμενο που η ίδια θέτει στον εαυτό της –και θέτοντάς το υπάρχει· όταν ποτέ το βρει, θα φτάσει στην πραγματοποίησή της, δηλαδή στο τέλος της.

Όσοι δεν το βλέπουν έτσι το ζήτημα ή όσοι δεν μπορούν να το αντέξουν έτσι – κι εφόσον από την άλλη μεριά δεν μπορούν πια ούτε και να επιστρέψουν στον ούτως ή άλλως απορριγμένο «αισθητισμό» -είναι υποχρεωμένοι να  προσηλώνονται στη θέση ενός ξεθυμασμένο κ α τ η χ η τ ι σ μ ο ύ :

Τα γυρίσαμε όλα σε λόγια. Με τα λόγια ζούμε και με τα λόγια πεθαίνουμε. Δεν καταλαβαίνουμε πως δεν υπάρχει τέχνη παρά πως υπάρχει ζωή. Αυτό που λέμε τέχνη είναι ψεύτικο ομοίωμα της ζωής, ένα είδωλο νεκρό, αν δεν το ζωοποιεί η αληθινή ουσία της ζωής (…). Ζητάμε από τον Παπαδιαμάντη αυτό που ζητάμε κι από τον εαυτό μας, τα λόγια. Αλλά ο Παπαδιαμάντης δεν είναι μήτε λογογράφος μήτε λογοτέχνης. Ο Παπαδιαμάντης είναι ένας άνθρωπος αληθινός που έτυχε να γράψει. Ο Παπαδιαμάντης είναι ο «ποιήσας και διδάξας» και μεις καθόμαστε και λέμε πως είναι λογοτέχνης [2]

Ο ίδιος ο Κόντογλου υποστηρίζοντας όσα υποστηρίζει έχει βέβαια πίσω του μια σειρά αφηγήσεων, η οποία τον εντάσσει σε μια λογοτεχνική παράδοση που περνάει από τον «Παλιό θαλασσινό» του Κόλεριτζ και τις προρομαντικές και μεταρομαντικές περιπλανήσεις του μυθιστορήματος (Ντηφόου – Στήβενσον - Μέλβιλ) στη μεσοπολεμική περιπέτεια της φυγής. Και ακριβώς αυτή η μεγάλη λογοτεχνική παράδοση είναι που, ενώ μας επιβάλλει από τη μια μεριά να δεχτούμε τη φράση του «Αυτό που λέμε τέχνη είναι ψεύτικο ομοίωμα της ζωής, ένα είδωλο νεκρό αν δεν το ζωοποιεί η αληθινή ουσία της ζωής», μας επιτρέπει από την άλλη να ολοκληρώσουμε τη φράση αυτή αντιστρέφοντάς την: Αυτό που λέμε τέχνη «αν το ζωοποιεί η αληθινή ουσία της ζωής» δεν είναι τέχνη.

Ουσιαστικά όμως ανάμεσα στον συγγραφέα του «Πέδρο Καζάς» και στον Χριστιανό απολογητή του έργου του Παπαδιαμάντη δεν έχουμε μια σύγκρουση αλλά μια μετατόπιση του ίδιου βιοθεωρητικού και συγκινησιακού φορτίου σε διαφορετική περιοχή: ο απόκοσμος ερημίτης γίνεται κατηχητής μες στους ανθρώπους. Αλλά ο ερημίτης που θέλει να γίνει απολογητής της ερημίας του εγκαταλείπει τον μόνο προστατευτικό χώρο του –όπου δεν του χρειάζονται άλλωστε και απολογίες. Αυτό που είναι πάνω απ’ όλα συζητήσιμο στην περίπτωση του Κόντογλου (συζητήσιμο με τους δικούς του όρους) είναι η ιδεολογικοποίηση του «καταραμένου» πυρήνα που βρίσκεται σε μερικά αφηγήματά του όπως ο «Πέδρο Καζάς» ή το «Πώς πέθανε ο ληστής Ιγνάτιος Φόβος». Η ιδεολογικοποίηση αυτή εκφράζεται και μέσ’ από τον τυπικό τρόπο με τον οποίο ο Κόντογλου αντικρύζει το έργο του Παπαδιαμάντη, τρόπο ο οποίος συνεπάγεται μια διάσπαση της οργανικής ενότητας που συνιστά ένα έργο τέχνης σε μορφή και σε περιεχόμενο.

Αν η διαφωτιστική κριτική αρνήθηκε την λογοτεχνική αξία του Παπαδιαμάντη [3], για να μειώσει το ύψος του παραδοσιακού του βάθρου, οι αντιδιαφωτιστές αντίθετα προσπαθούν να τον αποσπάσουν από την αμαρτία της λογοτεχνίας, για να τον αποδώσουν άσπιλο και αμόλυντο στην αγιοποιητική μυθολόγηση. Όμως ο Παπαδιαμάντης ξεχωρισμένος από την αμαρτία της τέχνης του είναι ανύπαρκτος. Ας ακούσουμε λίγο τη δική του φωνή, χωρίς να μισερώνουμε στα διαφωτιστικά ή αντιδιαφωτιστικά μας καλούπια:

Εις τας ώρας της μοναξίας της νυκτός εκείνης των ασυναρτήτων προσευχών και των ακουσίων βλασφημιών, έπλεον ως εν ονείρω εις άλλον κόσμον. Ήκουον ψιθύρους και φωνάς (…)Ύπνος τότε με κατέλαβεν εις το στασίδιον όπου εκαθήμην. Ο ύπνος ήτον άνευ ονείρων, όλα τα όνειρα του τα είχεν αφαιρέσει η εγρήγορσις. Μόνον ενδομύχως, εις το βάθος της συνειδήσεώς μου, μία φωνή ήτις ομοίαζε με χρησμόν, ηκούσθη αμυδρώς να ψιθυρίζει…«Ύπαγε, ανίατε, ο πόνος θα είναι η ζωή σου…» Εξύπνησα. Εσηκώθην και έφυγα. Ησθανόμην αγρίαν χαράν, διότι η Αγία δεν είχε εισακούσει την δέησίν μου. («Φαρμακολύτρια»)

Η τέχνη του Παπαδιαμάντη είναι αυτή η «αγρία χαρά». Η «αισθητική» δεν είναι «επιφάνεια» αλλά η ίδια η ψυχή του ανθίζοντας τους τρόμους και τις ηδονές της σε «ήχους, ψιθύρους και φωνάς», ενώ το σώμα ταπεινωμένο αλλ’ ανυπότακτο γράφει το δικό του ανεξίτηλο όραμα των «ασυναρτήτων προσευχών και των ακουσίων βλασφημιών». «Ο Παπαδιαμάντης είναι άνθρωπος αληθινός που έτυχε να γράψει» φώναζε ο Κόντογλου. Αλλά μιλάμε γι’ αυτόν, επειδή ακριβώς «έτυχε» να γράψει. Αν δεν έγραφε το πάθος του αλλά αρκούνταν να το βιώσει «έξω από τη γραφή», δεν θα μας έθετε το ζήτημα που συζητάμε. «Έτυχε» όμως να γράψει –και σ’ αυτό το «τυχαίο» συμβάν της γραφής κρύβεται ο πειρασμός που του ’κλεισε το δρόμο προς τον Άθω. «Με αγρίαν χαράν» δέχτηκε ο «άγιος των γραμμάτων μας» τον πειρασμό της λογοτεχνίας. Ποιος θα μπορούσε να του αφαιρέσει αυτή τη δική του χαρά, τη δική του αμαρτία –αυτό το γεμάτο κρασοπότηρο που λάμπει στα δάχτυλά του «όλο το άρωμα και πτήσις και αφρός!»

Η ίδια πολωτική διαδικασία που παράγει ψευτοδιλήμματα του είδους «Ζωή ή Τέχνη;», «Γιαγκούλας ή Καβάφης; [4]» και ρηματικές υπερβασίες αλα Λουντέμη «δεν κάνω τέχνη κάνω ζωή», τροφοδοτεί και τον ειδικό βερμπαλισμό που διέπει μια προβληματική ακινητοποιημένη μεταξύ των λαϊκιστικών εκδοχών της σκέψης του Γ. Σεφέρη και των θεολογικοπολιτικών προτάσεων του Χρ. Γιανναρά. Η πόλωση αυτή τη φορά αντιπαρατάσσει σ’ ολόκληρο τον κόσμο της δυτικής σκέψης τη μαγική εικόνα μιας παρθενικής νεοελληνικής ψυχής:

Αν εκινδύνευσε το 21 και το ελεύθερο έθνος κατόπιν υπέστη –και υφίσταται –τα πάνδεινα (…), οφείλεται κυρίως στην ξενομανία των λογίων, που επεδίωξαν πάση δυνάμει να μεταφυτεύσουν ευρωπαϊκά πρότυπα στη «σγουρή μας κόγχη» και άνοιξαν δρόμο στον δημοτικισμό, τον καπιταλισμό, το σοσιαλισμό και τα λοιπά ανθυγιεινά υποπροϊόντα τους, αδιαφορώντας ολότελα για την πραγματικότητα της νεοελληνικής ψυχής, η οποία βγαίνει κατ’ ευθείαν από το Βυζάντιο και την τουρκοκρατία [5].

Φυλακίζοντας τον Παπαδιαμάντη στο ράσο της ανατολικής ορθοδοξίας και το Σολωμό στο δόγμα του δυτικοευρωπαϊκού διαφωτισμού εξαφανίζουμε και τον πρώτο και τον δεύτερο και στήνουμε στη θέση τους τα δυο μεγάλα εικονίσματα-στοιχεία του «νέου ελληνισμού». Σ’ αυτά τα μνημειώδη εικονίσματα αφιερώνεται πάντοτε κάθε ρινοφωνία των σημερινών εθνικών λειτουργιών («μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη») –ηλεκτροφωνική δοξολόγηση του «πονεμένου» και «αγιασμένου λαϊκού μας πολιτισμού» (Ράμφος) που δεν έχει ή δεν πρέπει να έχει καμιά επαφή με τα μολύσματα της ευρωπαϊκής σκέψης (και, ει δυνατόν, της σκέψης γενικά).

Όμως τ’ ωραίο πήδημα πάνω απ’ όλ’ αυτά (τον «δημοτικισμό», τον «καπιταλισμό», τον «σοσιαλισμό» -προς τα πού άραγε;) δεν έγινε ποτέ. Έτσι μας απομένει αυτό το «πού;» ιστορικά άδηλο και με το ερωτηματικό του πάντα φιλόξενο για τα υπερβατικά διαβήματα της μεταπολιτικής μας αμηχανίας. Μόνο που εδώ θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί μήπως και αυτά τα διαβήματα δεν ανήκουν επίσης στα «ανθυγιεινά υποπροϊόντα» του τρικέφαλου τέρατος «δημοτικισμός-καπιταλισμός-σοσιαλισμός». Διότι η σκέψη ως συνεχής και «εκ των προηγουμένων» παραγωγή δεν διστάζει στα αδιέξοδά της. Απλώς κομματιάζεται ή περιστρέφεται. Οι περιστροφές, οι επιστροφές καθώς και οι «καταστροφές» της σκέψης είναι μέσα στους τρόπους κινήσεώς της. Πισωγυρίζοντας επικαλείται πάντα ένα διαλεκτικό «δεύτερο» ή «ανώτερο» επίπεδο ανάπτυξης όπου π.χ. το Α γίνεται Α τονούμενον, η Αναγκαιότητα Ελευθερία, ο Θεός Λαός και η Εκκλησία Κόμμα.

Πολλοί σταματούν εδώ παραιτούμενοι από «διαλεκτικές» επιστροφές: ο απωλεσθείς «Λαός» δεν ξαναγίνεται γι’ αυτούς με κανένα τρόπο «Θεός» και η σκέψη τους υποχρεώνεται να λειτουργεί εν κενώ μέχρι την πλήρη και συνεπή εξάντλησή της. Άλλοι όμως δεν φθάνουν ποτέ σ’ αυτή την αιχμή αλλά καθυστερούν και παρατείνουν την ανθοφορία νέων θετικοτήτων. Μέσα στα πλαίσια αυτών των «διαλεκτικών» επιστροφών το τέλμα του «νέου ελληνισμού» πλουτίζεται από τα κανούρια ιδεολογικά λύματα του λαϊκισμού και της ορθοδοξίας.

Οι ερμηνείες της νεοελληνικής ιστορίας με όρους όπως «νόθα αστικοποίηση», «μεταπρατική κοινωνία», «εξάρτηση από τις ξένες δυνάμεις» που αποτελούν τις ορίζουσες για τη «μαρξιστική» μυθοποίηση της αστικής «εθνικοαπελευθερωτικής ιδεολογίας γίνονται, μαζί με το χριστιανοσταλινικό ιδεολόγημα της «εθνικής ταυτότητας» η νέα αφετηρία για παλιές νοσταλγίες κι ενθουσιώδεις εκδρομές στις φανερές και άφαντες «ρίζες» μας. Δεξιοί και αριστεροί, δυτικόφιλοι και φιλορθόδοξοι, δογματικοί και νεοδογματικοί, ευρωκομμουνιστές και εθνοκομμουνιστές ανταγωνίζονται για το ποιος θα πιάσει πρώτος και καλύτερος τον σωστό ρυθμό. Νομπελίζοντες και Λενινίζοντες ηλιοφορούν και ροπαλοφορούν με στόχο τους των ιδεών το αλλότοπο και της ψυχής το αλλότροπο και το μη κυανόλευκο. Η ορθόδοξη ψυχή «αυθεντική ανατολίτισσα» καλά κρατεί «το νήμα της ζωής που εφ’ όσον το ακολουθήσαμε θα βρούμε επιτέλους την Ελλάδα» (Ράμφος).

Συμπέρασμα. Μέσα στο μπετόν ανθοβολούν οι ιδεολογίες της πρασινάδας. «Πρέπει να δείξουμε ότι δεν εξάγουμε μόνο τα λαχανικά μας αλλά και τη λογοτεχνία μας». Έτσι. Να μη μείνει τίποτα χωρίς την «αξιοποίησή» του. Κανένα νησί και καμιά σελίδα. «Μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη». Εθνικοποίηση συν εξηλεκτρισμός. Νοικοκύρηδες πια κι εμείς στον τόπο μας· να ξέρουμε πόσο πουλάμε και τι πουλάμε. Όχι μονάχα την Κω, την Ίο, τη Σίκινο αλλά κι αυτό που δεν ήμασταν ποτέ –μάσκες, φαντάσματα και πύργους στον αέρα.

Παραπομπές

[1] Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος: Πρόλογος στον τόμο «Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, είκοσι κείμενα για τη ζωή και το έργο του», Εκδόσεις των φίλων, 1979

[2] Φ. Κόντογλου: «Παπαδιαμάντης ο πνευματικός οδηγός μας (1966). Αναδημοσιεύεται στο «Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης», ό.π.

[3] «Ολόκληρο το πεζογραφικό έργο του Παπαδιαμάντη, αν εξαιρέσει κανείς τις πρώτες του μυθιστορηματικές δοκιμές [υπογραμμίζουμε τη φράση που μαρτυράει τις αισθητικές (:«συνθετικές») προτιμήσεις του γραμματολόγου] το σημαδεύει απόλυτη αναμελιά αντίθετη με κάθε νόημα τέχνης (…) Ο Παπαδιαμάντης διαβάζεται εύκολα από ανθρώπους που δεν έχουν συνηθίσει στην καλή ποιότητα και δεν απαιτεί κανενός είδους προπαρασκευή» ( Κ. Θ. Δημαράς, Ιστορία της Νεοελλ. Λογοτεχνίας)

[4] «Προσωπικά ένας οποιοσδήποτε Γιαγκούλας των ελληνικών βουνών μ’ ενδιαφέρει πολύ περισσότερο απ’ ό,τι μ’ ενδιαφέρει ο Αλεξανδρινός ποιητής. Είμαι σύμφωνος να τουφεκίζουν τους ληστές μα θα έδινα πολλά για να ακούσω τις εξομολογήσεις τους, ενώ η εξομολόγηση του κ. Καβάφη σκορπισμένη στα εκατόν πενήντα ποιήματά του δεν προσθέτει τίποτα στη γνώση μου των ανθρωπίνων παθών» (Γ. Θεοτοκάς, Ελεύθερο Πνεύμα, 1929).

[5] Στ. Ράμφος, Το νήμα της ζωής, περ. ΕΠΟΠΤΕΙΑ 42, σ. 44.