Ανατρέχουμε πίσω, στο 1995 και διαβάζουμε το κείμενο που συνοδεύει την Ανακοίνωση της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.  Η ανακοίνωση αφορούσε το πρόγραμμα «Στόχος Αειφορία».

Η Ε.Ε., ήδη από το 1975 ως ΕΟΚ τότε, έτρεχε προγράμματα προστασίας του περιβάλλοντος αναγνωρίζοντας τον ύψιστο ρόλο του, όχι μόνο στην ποιότητα της ζωής του ανθρώπου αλλά και στην Οικονομία. Άλλωστε η ΕΟΚ δεν ήταν παρά μία οικονομική κοινότητα. Από τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, η εντατική ανάπτυξη της βιομηχανίας είχε προκαλέσει τεράστιες ζημιές στους φυσικούς υδάτινους αποδέκτες στην Ευρώπη, οι οποίοι μόλις πρόσφατα έδειξαν σημεία ανάκαμψης. Όχι στην Ελλάδα, αφού δεν έχει τα ίδια πολιτισμικά χαρακτηριστικά, αλλά στην Ευρώπη. Η ίδια πίεση ασκούταν και στους ακόμα πιο ευαίσθητους (και πιο σημαντικούς ως μεταιχμιακά συστήματα) υγροτόπους. Έτσι η ΕΕ (όπως ονομάστηκε από το 1993 με τη συνθήκη του Μάαστριχτ η ΕΟΚ) εντατικοποίησε τα προγράμματα της και σήμερα έχουμε ένα ισχυρό Ενωσιακό Δίκαιο για την προστασία των υγροτόπων.

Αφορμή για την αναδρομή στο 1995 και την Ανακοίνωση της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, είναι τα όσα βρίσκονται σε εξέλιξη για το θέμα του αντλιοστασίου του Κέντρου Επεξεργασίας Λυμάτων, που χωροθετήθηκε στον υγρότοπο των Μαρικών στη Ραφήνα. Προφανώς δόθηκε προτεραιότητα στην τεχνική διευκόλυνση της εγκατάστασης έναντι του οικοτόπου, αποδεικνύοντας πως πολιτισμικά, ως χώρα βρισκόμαστε ακόμα αρκετές δεκαετίες πίσω. Φυσικά υπάρχουν ποινές σήμερα για αυτές τις παραβιάσεις των Ενωσιακών οδηγιών, αλλά ποιος θα μας δει εδώ, στην παρασκιά του πολιτισμού που βρισκόμαστε;

Το πλήρες κείμενο της αρχικής (και βασικής) ανακοίνωσης επισυνάπτεται στο τέλος της ανάρτησης

Ανακοίνωση της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Έτος 1995. Πρόγραμμα: «Στόχος Αειφορία»

Συνετή χρήση και διατήρηση των υγροτόπων

Το 5ο Πρόγραμμα Δράσης της Κοινότητας, «Στόχος Αειφορία», στην επιδίωξη του να επιτύχει μία σταθερότερη ισορροπία ανάμεσα αφενός στις ανθρώπινες δραστηριότητες και την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη και αφετέρου τους πόρους και την αναγεννητική ικανότητα της φύσεως, καθορίζει επτά τομείς προτεραιότητας για την ανάληψη δράσεως.

1. Ένας από αυτούς, η διαχείριση των φυσικών πόρων σύμφωνα με την αρχή της αειφορίας, (έδαφος, νερό, φυσικές περιοχές και παράκτιες ζώνες), αποτελεί το θέμα αυτής της ανακοινώσεως, η οποία επικεντρώνεται σε έναν από τους σημαντικότερους, αλλά ωστόσο περισσότερο απειλούμενους, τύπους ενδιαιτημάτων που απαντά σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενώσεως: τους υγροτόπους (έλη, βάλτοι ή εκτάσεις καλυπτόμενες από αβαθή ύδατα).

2. Υγρότοποι είναι οικοσυστήματα τεράστιας σημασίας, όχι μόνο επειδή είναι τόσο σπάνιοι ή επειδή απειλούνται, αλλά επειδή επιτελούν πολύ σημαντικές λειτουργίες, διαθέτουν φυσικούς πόρους που αξιοποιούνται από έναν μεγάλο αριθμό κοινωνικών ομάδων και αποτελούν ανεκτίμητη πολιτιστική και φυσική κληρονομιά. Για τους λόγους αυτούς, οι υγρότοποι είναι το μοναδικό σημαντικό οικοσύστημα που διέπεται από μία διεθνή σύμβαση, τη σύμβαση Ramsar, η οποία έχει συναφθεί πριν από είκοσι χρόνια και στην οποία όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ είναι συμβαλλόμενα μέρη, με εξαίρεση το Λουξεμβούργο που σήμερα βρίσκεται στη διαδικασία να προσχωρήσει στη σύμβαση ως συμβαλλόμενο μέρος.

3. Οι υγρότοποι είναι πολύπλοκα οικοσυστήματα, τόσο από τη σύνθεση τους, όσο και από τη δομή τους και αυτό τους επιτρέπει να επιτελούν ορισμένες λειτουργίες και να αποτελούν τόπους αναπαραγωγής φυτικών ειδών, ειδών της άγριας πανίδας και χλωρίδας, αλιευμάτων και δασικών προϊόντων. Ο συνδυασμός αυτών των λειτουργιών και των προϊόντων καθώς και η φυσική και πολιτιστική αξία των υγροτόπων, καθιστά αυτά τα οικοσυστήματα ανεκτίμητα για τον άνθρωπο. Πολλοί υγρότοποι παρέχουν ευκαιρίες για ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων και για αναψυχή και φιλοξενούν μεγάλους πληθυσμούς ψαριών, οστρακόδερμων, βοοειδών ή άγριας πανίδας και χλωρίδας.

Οι λειτουργίες των υγροτόπων οι οποίες είναι κοινωνικά ωφέλιμες είναι οι εξής:

• Οι υγρότοποι μειώνουν τις καταστροφικές επιπτώσεις των πλημμυρών, αποθηκεύοντας το νερό της βροχής και ελευθερώνοντας το αργότερα κατά τρόπο περισσότερο ομοιογενή,
• Η βλάστηση των υγροτόπων σταθεροποιεί τις ακτές, μειώνοντας την επίδραση των κυμάτων και των ρευμάτων,
• Οι υγρότοποι βελτιώνουν την ποιότητα του νερού συγκρατώντας τα ιζήματα, τις θρεπτικές και τις τοξικές ουσίες και υπό ορισμένες συνθήκες, είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν για την τριτοβάθμια επεξεργασία των αστικών λυμάτων,
• Οι υγρότοποι και ιδίως οι τυρφώνες, μειώνουν τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα, αποθηκεύοντας τεράστιες ποσότητες άνθρακα,
• Οι υγρότοποι λόγω της πολυπλοκότητας και της δυναμικής τους λειτουργίας περιλαμβάνουν μία εξαιρετική ποικιλία ενδιαιτημάτων και φυτικών και ζωικών ειδών,
• Οι υγρότοποι παρέχουν ανανεώσιμους πόρους, όπως είναι τα καλάμια και το αλάτι και επιτρέπουν την δημιουργία ιχθυοκαλλιεργειών και καλλιεργειών αστακών, φιλόξενου ν υδρόβια πουλιά και χρησιμεύ ουν για την βόσκηση ζώων επίσης πολλά από τα εμπορεύσιμα ψάρια, τα καρκινοειδή και τα οστρακόδερμα περνούν μέρος του κύκλου ζωής τους στους υγροτόπους,
• Πολλοί υγρότοποι φιλοξενούν πλούσια άγρια πανίδα και χλωρίδα και αποτελούν χώρους αναψυχής που επιτρέπουν ανάπτυξη δραστηριοτήτων, όπως είναι η πεζοπορία, η παρατήρηση των πουλιών, η φωτογραφία, το κυνήγι, το ψάρεμα, το κολύμπι και η ιστιοπλοΐα.

4. Παρά την αξία τους, η απώλεια υγροτόπων είναι εκτεταμένη. Οι υπάρχουσες πληροφορίες δείχνουν ότι περίπου δύο τρίτα όλων των Ευρωπαϊκών υγροτόπων που υπήρχαν στις αρχές αυτού του αιώνα έχουν σήμερα χαθεί.

Στην Ευρωπαϊκή Ενωση, οι ακόλουθοι τύποι υγροτόπων έχουν υποστεί μείωση της επιφάνειας τους:

• Τα ποτάμια και οι κατακλυζόμενες πεδιάδες έχουν πληρώσει βαρύ τίμημα λόγω των υδραυλικών έργων προστασίας ,
• Τα υγρολίβαδα, τα κατακλυζόμενα χορτολίβαδα και τα προσωρινά τέλματα γλυκού νερού, έχουν μειωθεί ως προς την έκταση τους λόγω της κατασκευής φραγμάτων, των στραγγίσεων και της μετατροπής τους σε ξηρά βοσκοτόπια και καλλιεργήσιμα εδάφη.
• Τα αλμυρά έλη έχουν σταδιακά μετατραπεί σε καλλιεργήσιμά εδάφη και βιομηχανικές περιοχές.
• Οι τυρφώνες έχουν καταστραφεί σε μεγάλο βαθμό λόγω της υπερεκμεταλλεύσεως της τύρφης και της μετατροπής τους σε δάση.
• Οι εναπομένοντες υγρότοποι υποβαθμίζονται για τους εξής λόγους:

Υπερβολικές ποσότητες αζώτου και φωσφόρου από τα αστικά λύματα και τις απορροές από καλλιεργήσιμα εδάφη προκαλούν συχνά ευτροφισμό.

Η αυξανόμενη κατανάλωση του υπόγειου νερού με σκοπό την άρδευση ή την ύδρευση απειλεί να ξηράνει πολλούς υγροτόπους,

Η κατασκευή τοίχων και φραγμάτων εντός  των υγροτόπων είναι δυνατόν να προκαλέσει διάβρωση της ακτογραμμής επειδή παύει η μεταφορά ιζημάτων.

5. Η δραστηριοποίηση της ΕΕ για την διατήρηση των υγροτόπων χρονολογείται από την συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Ανθρώπινο Περιβάλλον η οποία πραγματοποιήθηκε στην Στοκχόλμη το 1972 και άρχισε με to πρώτο πρόγραμμα δράσεως για το περιβάλλον που εγκρίθηκε το 1973.

Το 1979 εκδόθηκε η οδηγία του Συμβουλίου 79/ 409/ΕΟΚ σχετικά με τη διατήρηση των άγριων πτηνών, η οποία απαιτεί από τα κράτη μέλη να επιδείξουν ιδιαίτερη προσοχή στην προστασία των υγροτόπων.

Μεταξύ του 1984 και του 1992, βάσει των κανονισμών του Συμβουλίου, (ΕΟΚ) αριθ. 1872/84 και 2242/87 σχετικά με δράσεις της Κοινότητας που αφορούν το περιβάλλον (ACE) και του κανονισμού του Συμβουλίου (ΕΟΚ) αριθ. 3907/91 σχετικά με δράσεις της Κοινότητας για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος (ACNAT), περίπου δύο τρίτα των πόρων ( δηλαδή πάνω από 27 εκατομμύρια ECU) διατέθηκαν σε 60 έργα, τα οποία απέβλεπαν στη διατήρηση, την αποκατάσταση ή τη βελτίωση υγροτόπων. Πολλές από αυτές τις περιοχές χαρακτηρίστηκαν ως περιοχές ειδικής προστασίας (βάσει της οδηγίας του Συμβουλίου 79/409/ΕΟΚ) και/ή καθορίστηκαν ως υγρότοποι διεθνούς σημασίας σύμφωνα με την σύμβαση Ramsar.

Άλλες Κοινοτικές πρωτοβουλίες και κανονισμοί του Συμβουλίου, όπως είναι τα προγράμματα ENVIREG, MEDSPA, και NORSPA προσέφεραν ενισχύσεις σε μία σειρά έργων που αφορούσαν τη διατήρηση υγροτόπων με τη βοήθεια μέτρων για τη διαχείριση των υδατικών πόρων.

Το 1992, η οδηγία του Συμβουλίου 92/43/ΕΟΚ σχετικά με τη διατήρηση των φυσικών ενδιαιτημάτων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας καθορίζει, μεταξύ άλλων, τις λιμνοθάλασσες, τα Μεσογειακά προσωρινά τέλματα, τους ενεργούς τυρφώνες, τα υγρολίβαδα και τους ασβεστούχους βάλτους ως προτεραιότητες μεταξύ των ενδιαιτημάτων που δρέπει να διατηρηθούν.

Ταυτόχρονα, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα εξέδωσε τον κανονισμό του Συμβουλίου (ΕΟΚ) αριθ. 1973/92 για τη δημιουργία ενός χρηματοδοτικού μέσου για το περιβάλλον (LIFE). Μολονότι οι πόροι, οι οποίοι διατίθενται για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος στο πλαίσιο αυτού του κανονισμού είναι πολύ περιορισμένοι συγκρινόμενοι με του πόρους που διατίθενται στο πλαίσιο άλλων πολιτικών της ΕΕ που έχουν επιπτώσεις στους υγροτόπους, το 1992, το 1993 και το 1994 χορηγήθηκαν ενισχύσεις συνολικού ύψους 30 εκατομμυρίων ECU σε έργα σχετιζόμενα με τους υγροτόπους στο πλαίσιο του LIFE.

Το 1993, η συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε ως κύριο στόχο την αειφόρο ανάπτυξη, η οποία σέβεται το περιβάλλον. Αυτό συνεπάγεται μια περιβαλλοντική πολιτική που αποβλέπει σε ένα υψηλό επίπεδο προστασίας και την ενσωμάτωση των σχετικών απαιτήσεων στις άλλες Κοινοτικές πολιτικές. Στο πνεύμα αυτό διατυπώθηκε το Πέμπτο Πρόγραμμα Δράσεως για το περιβάλλον, "Στόχος Αειφορία". Η αρχή της αειφορίας η οποία καθορίζεται στο πρόγραμμα είναι ταυτόσημη με την αειφόρο χρήση, η οποία είναι συμβατή με την διατήρηση των φυσικών πόρων και ως εκ τούτου, αντιστοιχεί στην αρχή για τη συνετή χρήση των υγροτόπων, όπως ορίζεται στη σύμβαση Ramsar.

6. Η ευθύνη για το περιβάλλον ανήκει από κοινού σε όλους όσους συμμετέχουν στην οικονομική ζωή, όπως είναι οι δημόσιες αρχές, οι δημόσιες και ιδιωτικές επιχειρήσεις και, πάνω από όλα, το ευρύ κοινό. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η διατήρηση και η καλή λειτουργία των οικοσυστημάτων των υγροτόπων εξαρτάται περισσότερο από την επιτυχή εφαρμογή αυτής της αρχής παρά από την απλή διατήρηση των υγροτόπων που υπάρχουν. Επειδή αυτό δεν έχει μέχρι στιγμής εκφραστεί ρητά, η συμβολή της ΕΕ στην συνετή χρήση και την διατήρηση των υγροτόπων εξαρτάται κυρίως από την εφαρμογή διαρθρωτικών μέτρων και πολιτικών σύμφωνων με την αρχή της αειφορίας.

7. Κατά το παρελθόν υπήρξαν ορισμένα περιστατικά, τα οποία οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να έχει μία γενική προσέγγιση για την συνετή χρήση και διατήρηση των υγροτόπων, η οποία να περιγράφεται σε ένα μόνο έγγραφο. Σε πολλές περιπτώσεις, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέφρασε τις ανησυχίες του όσον αφορά την διατήρηση των υγροτόπων, π.χ. πολλές προφορικές και γραπτές ερωτήσεις αφορούσαν την ανάγκη για μία σαφή Κοινοτική πολιτική για τους υγροτόπους για την προώθηση της συνετής χρησιμοποιήσεως των υγροτόπων και για τη διάθεση πόρων για να ενισχυθεί η διατήρηση των υγροτόπων (Η-1056/91, Γ.Ε. 2543/91 και 701/92).

Από το 1987, η Επιτροπή συμμετείχε πιο έντονα στην ολοκληρωμένη διαχείριση των υγροτόπων, και ειδικότερα των υγροτόπων του Μεσογειακού τύπου (Εγγραφο C(87) 2291 τελικό).

Σε πρόσφατες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου αναγνωρίζεται η υποχρέωση των κρατών μελών να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στην προστασία των υγροτόπων (περιπτώσεις C-57/89 και C-335/90).

Αναγνωρίζοντας την εξαιρετικά κρίσιμη κατάσταση των Ευρωπαϊκών υγροτόπων και την επείγουσα ανάγκη να αναληφθεί δράση για την αειφόρο ανάπτυξη τους, η Επιτροπή έχει περιλάβει στο σχέδιο εργασιών του 1994 για την εφαρμογή του Πέμπτου Προγράμματος Δράσεως την διατύπωση rhV irapousaV ανακοινώσεως της Επιτροπή προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με τη συνετή χρήση και τη διατήρηση των υγροτόπων.

8. Αυτή η ανακοίνωση της Επιτροπής προσφέρει μια στρατηγική βάση για τη διατύπωση μιας πολιτικής που θα αποβλέπει στην αειφόρο χρησιμοποίηση των πόρων των υγροτόπων και την διατήρηση των λειτουργιών τους και της αξίας τους για τις επόμενες γενεές. Η ανακοίνωση δεν αφορά μόνο την επικράτεια της ΕΕ αλλά και Κοινοτικά προγράμματα και πολιτικές συνεργασίας με χώρες της Μεσογείου και της Βαλτικής (LIFE-International), της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης και της Ασίας (PHARE, TACIS), της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ACP), της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής (ALA), αλλά και παγκόσμιες δεσμεύσεις, σε πλήρη συμφωνία με τις αρχές που καθορίζονται στην "Agenta 21".

Η οδηγία εξηγεί ότι οι υγρότοποι αποτελούν στοιχεία των φυσικών τοπίων, ότι επιτελούν ειδικές λειτουργίες, ότι αποτελούν χώρο ανθρώπινων δραστηριοτήτων και ότι συνιστούν πολιτιστική και φυσική κληρονομιά (Κεφάλαιο 1), παρουσιάζει συνοπτικά το ιστορικό της δραστηριοποιήσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας σε θέματα υγροτόπων και αναφέρει την ανάγκη να ενσωματωθούν οι απαιτήσεις της προστασίας των υγροτόπων σε όλες τις πολιτικές της ΕΕ, τόσο στην  επικράτεια της ΕΕ όσο και στο εξωτερικό (Κεφάλαιο II), αναφέρει τους παράγοντες που επηρεάζουν σήμερα αρνητικά τους υγροτόπους και παρέχει ένα διάγραμμα δράσεων που πρέπει να αναληφθούν ώστε να παύσει και να αντιστραφεί η απώλεια και η περαιτέρω υποβάθμιση των υγροτόπων στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο (Κεφάλαιο III), αναφέρει ειδικά μέτρα τα οποία θα πρέπει να ληφθούν σε έναν αριθμό στρατηγικών περιοχών με σκοπό να υπάρξει μία συντονισμένη πολιτική και δράση για την αντιμετώπιση των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών αιτίων για την καταστροφή και τη υποβάθμιση των υγροτόπων (Κεφάλαιο IV), περιγράφει πως πρέπει να ενσωματωθούν τα παραπάνω μέτρα στις βασικές πολιτικές της ΕΕ (Κεφάλαιο V) και περιλαμβάνει τελικά συμπεράσματα και πολιτικές κατευθύνσεις.