Σαν σήμερα, στις 30 Οκτωβρίου του 1896, γεννιέται ο Κώστας Καρυωτάκης, για να αυτοκτονήσει τριάντα δύο χρόνια αργότερα, ζώντας μια πολύ σύντομη ζωή που έφτανε όμως για να τον τοποθετήσει στο πάνθεον των μεγάλων ποιητών.

« Πληρώνω για όσους, καθώς εγώ, δεν έβλεπαν κανένα ιδανικό στη ζωή τους, έμειναν πάντα έρμαια των δισταγμών τους ή εθεώρησαν την ύπαρξή τους παιχνίδι χωρίς ουσία. Τοὺς βλέπω νὰ ἔρχονται ὁλοένα περισσότεροι μαζὶ μὲ τοὺς αἰῶνες. Σ' αὐτοὺς ἀπευθύνομαι ». Αυτά μεταξύ άλλων, ανέφερε ο αυτόχειρας ποιητής στο σημείωμα που βρήκε η αστυνομία στις τσέπες του.

Δέκα χρόνια αργότερα, ο Γιάννης Ρίτσος προέβλεπε την αθανασία του Καρυωτάκη μέσω της ποίησής του : “Κάποιες βραδινές ώρες, που η πικρία και η μοναξιά δεσπόζουν στην ψυχή μας, τα «Ελεγεία και Σάτιρες» μας περιμένουν κάτω από την αρχαία λάμπα. Τέτοιες στιγμές δε θα λείψουν ποτέ απ’ τη ζωή μας. Μαζί μ’ αυτές θα ζει για πάντα κι ο Καρυωτάκης”

Το ύφος της ποίησης του Καρυωτάκη είναι μοναδικό, προαναγγέλλοντας ίσως τις μεγάλες αλλαγές που επρόκειτο να συμβούν αργότερα στον παραδοσιακό στίχο. Το περιεχόμενο της ποίησής του, μελαγχολικό και απαισιόδοξο, μιλάει για τη ματαιότητα και την αναπόφευκτη  απώλεια. Ο Καρυωτάκης ενοχλείται ακόμη από τις κοινωνικές συμβάσεις, τη νοσηρότητα της κοινωνίας, τη δύναμη της εξουσίας. Και μέσα από την ποίησή του τα καταγγέλλει, χρησιμοποιώντας πολλές φορές την ειρωνεία και το σαρκασμό, που δεν μπορούν όμως να κρύψουν τον πόνο και την απελπισία του ποιητή για το μάταιο και το αναπότρεπτο

Για την αυτοκτονία του ποιητή έχουν διατυπωθεί πολλές υποθέσεις. Όπως και να έχει όμως, αυτή η τραγική λύση που έδωσε, ήταν σαν να αποτελούσε μέρος της ποίησής του

 

Φθορά

Στην άμμο τα έργα στήνονται μεγάλα των ανθρώπων,

και σαν παιδάκι τα γκρεμίζει ο Χρόνος με το πόδι.

 

 

Ευγένεια

Κάνε τον πόνο σου άρπα.

Και γίνε σαν αηδόνι,

και γίνε σα λουλούδι.

Πικροί όταν έλθουν χρόνοι,

κάνε τον πόνο σου άρπα

και πέ τονε τραγούδι.

 

Μη δέσεις την πληγή σου

παρά με ροδοκλώνια.

Λάγνα σου δίνω μύρα

-- για μπάλσαμο -- και αφιόνια.

Μη δέσεις την πληγή σου,

και το αίμα σου, πορφύρα.

 

Λέγε στους θεούς “να σβήσω!”

μα κράτα το ποτήρι.

Κλότσα τις ημέρες σου όντας

θα σου 'ναι πανηγύρι.

Λέγε στους θεούς “να σβήσω!”

μα λέγε το γελώντας.

 

Κάνε τον πόνο σου άρπα.

Και δρόσισε τα χείλη

στα χείλη της πληγής σου.

Ένα πρωί, ένα δείλι,

κάνε τον πόνο σου άρπα

και γέλασε και σβήσου.

 

 

Τώρα που μήτε ο έρωτας...

Τώρα που μήτε ο έρωτας μήτε η φιλία της φέρνει,

μήτε κι αυτό το μίσος μου παρηγοριάν, α, πώς

η ώριμη θλίψη μου κατά καιρούς τα περασμένα γέρνει,

της νιότης μου καρπός!

 

Χορδή η καρδιά μου δέχονταν το Μάρτη ανατριχίλα.

Ακόμα με συνέπαιρνε γλυκιά μια συλλογή

όταν το νέο Φθινόπωρο με μαραμένα φύλλα

εράντιζε τη γη.

 

Μια πεταλούδα επέταγε και την ακολουθούσα•

ήταν η απάρθενη ζωή μου, η ζωή του κόσμου, η μια.

Ο νους μου σάμπως ξύπνημα τη χαραυγή. Και η Μούσα

μού άγγιζε τα μαλλιά.

 

Δώστε μου τα παιδιάτικα χρόνια μου πόχουν γίνει

στην ηρεμία του δειλινού χρυσός, ωραίος καπνός,

τα χρόνια που 'ρθανε χαρά, πέρασαν καλοσύνη,

κι έφυγαν ουρανός.

 

Βάλετε πάλι στο πικρό χείλος μου την αχτίδα,

στα μάτια την ανθρώπινη και θεία σταλαγματιά.

Εξωτικό μπλάβο πουλί, φέρετε την ελπίδα,

χαμένη τώρα πια.

 

Και στο χλωμό μου μέτωπο για λίγο κάμετε ώστε

χίμαιρες, οραματισμοί σαν άστρα να κυλούν.

Οι άγγελοι να διατάζουνε, κι από τα τέμπλεα δώστε

οι θεοί να μου γελούν.

 

Ύστερα, στο κορύφωμα του απελπισμένου δρόμου,

ας ήτανε ανατέλλοντα τα μάτια σου να ιδώ,

πρώτη αγαπούλα, και να κράταες άνθος τ' όνειρό μου,

τ' όνειρο που μαδώ.

 

Α, πώς η λύπη μου κατά τα περασμένα στρέφει!

Όμοια και η νύχτα πάντοτε γυρίζει στο πρωί.

Α, πώς τα χρόνια σαν καπνός εχάθηκαν, σα νέφη,

σαν πάχνη, σα ζωή!

 

Κι αν έσβησε σαν ίσκιος...

Κι αν έσβησε σαν ίσκιος τ' όνειρό μου,

κι αν έχασα για πάντα τη χαρά,

κι αν σέρνομαι στ' ακάθαρτα του δρόμου,

πουλάκι με σπασμένα τα φτερά•

 

κι αν έχει, πριν ανοίξει, το λουλούδι

στον κήπο της καρδιά μου μαραθεί,

το λεύτερο που εσκέφτηκα τραγούδι

κι αν ξέρω πως ποτέ δε θα ειπωθεί•

 

κι αν έθαψα την ίδια τη ζωή μου

βαθιά μέσα στον πόνο που πονώ --

καθάρια πώς ταράζεται η ψυχή μου

σα βλέπω το μεγάλο ουρανό,

 

η θάλασσα σαν έρχεται μεγάλη,

και ογραίνοντας την άμμο το πρωί,

μου λέει για κάποιο γνώριμο ακρογιάλι,

μου λέει για κάποια που 'ζησα ζωή!

 

 

[Είμαστε κάτι...]

Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες

κιθάρες. Ο άνεμος όταν περνάει,

στίχους, ήχους παράξενους ξυπνάει

στις χορδές που κρέμονται σαν καδένες.

 

Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες.

Υψώνονται σαν δάχτυλα στα χάη,

στην κορυφή τους τ' άπειρο αντηχάει,

μα γρήγορα θα πέσουνε σπασμένες.

 

Είμαστε κάτι διάχυτες αισθήσεις,

χωρίς ελπίδα να συγκεντρωθούμε.

Στα νεύρα μας μπερδεύεται όλη η φύσις.

 

Στο σώμα, στην ενθύμηση πονούμε.

Μας διώχνουνε τα πράγματα, κι η ποίησις

είναι το καταφύγιο που φθονούμε.

 

 

Ανδρείκελα

Σα να μην ήρθαμε ποτέ σ' αυτήν εδώ τη γη,

σα να μένουμε ακόμη στην ανυπαρξία.

Σκοτάδι γύρω δίχως μια μαρμαρυγή.

Άνθρωποι στων άλλων μόνο τη φαντασία.

 

Από χαρτί πλασμένα κι από δισταγμό,

ανδρείκελα, στης Μοίρας τα τυφλά δυο χέρια,

χορεύουμε, δεχόμαστε τον εμπαιγμό,

άτονα κοιτώντας, παθητικά, τ' αστέρια.

 

Μακρινή χώρα είναι για μας κάθε χαρά,

η ελπίδα κι η νεότης έννοια αφηρημένη.

Άλλος δεν ξέρει ότι βρισκόμαστε, παρά

όποιος πατάει επάνω μας καθώς διαβαίνει.

 

Πέρασαν τόσα χρόνια, πέρασε ο καιρός.

Ω! κι αν δεν ήταν η βαθιά λύπη στο σώμα,

ω! κι αν δεν ήταν στην ψυχή ο πραγματικός

πόνος μας, για να λέει ότι υπάρχουμε ακόμα...

 

 

Ιστορία

Δεκάξι χρονών εγέλασαν,

πέρα, στ' ανοιξιάτικο δείλι.

Επειτα εσώπσαν τα χείλη,

και στην καρδιά τους εγέρασαν.

 

Εκίνησαν τότε σα φίλοι,

σα δυο ξερά φύλλα στο χώμα.

Επειτα εχώρισαν ακόμα,

κάποιο φθινοπωρινό δείλι.

 

Τώρα καθένας, με ωχρό στόμα,

σκύβοντας, φιλεί τα δεσμά του.

Επειτα θα γύρουνε ως κάτου

και θα περάσουνε στο χώμα.

 

 

Βράδυ

Τα παιδάκια που παίζουν στ' ανοιξιάτικο δείλι

μια ιαχή μακρυσμένη --

τ' αεράκι που λόγια με των ρόδων τα χείλη

ψιθυρίζει και μένει,

 

τ' ανοιχτά παραθύρια που ανασαίνουν την ώρα,

η αδειανή κάμαρά μου,

ένα τραίνο που θα 'ρχεται από μια άγνωστη χώρα,

τα χαμένα όνειρά μου,

 

οι καμπάνες που σβήνουν, και το βράδυ που πέφτει

ολοένα στην πόλη,

στων ανθρώπων την όψη, στ' ουρανού τον καθρέφτη,

στη ζωή μου τώρα όλη...

 

 

Αγάπες

Θα 'ρθουν όλες μια μέρα, και γύρω μου

θα καθίσουν βαθιά λυπημένες.

Φοβισμένα σπουργίτια τα μάτια τους,

θα πετούνε στην κάμαρα μέσα.

Ωχρά χέρια θα σβήνουν στο σύθαμπο

και θανάσιμα χείλη θα τρέμουν.

 

«Αδελφέ» θα μου πουν «δέντρα φεύγουνε

μες στη θύελλα, και πια δε μπορούμε,

δεν ορίζουμε πια το ταξίδι μας.

Ενα θάνατο πάρε και δώσε.

Εμείς, κοίτα, στα πόδια σου αφήνουμε,

συναγμένο από χρόνια, το δάκρυ.

 

«Τα χρυσά πού 'ναι τώρα φθινόπωρα,

πού τα θεία καλοκαίρια στα δάση;

Πού οι νυχτιές με τον άπειρον, έναστρο

ουρανό, τα τραγούδια στο κύμα;

Οταν πίσω και πέρα μακραίνανε,

πού να επήγαν χωριά, πολιτείες;

 

»Οι θεοί μας εγέλασαν, οι άνθρωποι,

κι ήρθαμε όλες απόψε κοντά σου,

γιατί πια την ελπίδα δεν άξιζε

το σκληρό μας, αβέβαιο ταξίδι.

Σα φιλί, σαν εκείνα που αλλάζαμε,

ένα θάνατο πάρε και δώσε»

 

Θα τελειώσουν. Επάνω μου γέρνοντας,

θ' απομείνουν βουβές, μυροφόρες.

Ολοένα στην ήσυχη κάμαρα

θα βραδιάζει, και μήτε θα βλέπω

τα μεγάλα σαν έκπληκτα μάτια τους

που γεμίζανε φως τη ζωή μου...

 

 

[Όλα τα πράγματά μου...]

Όλα τα πράγματά μου έμειναν όπως

να 'χω πεθάνει πριν από καιρούς.

Σκόνη στη σκόνη εγέμισεν ο τόπος,

και γράφω με το δάκτυλο σταυρούς.

 

Όλα τα πράγματά μου αναθυμούνται

μιαν ώρα που περάσαμε μαζί,

σ' εκείνη τα βιβλία μου λησμονούνται,

σ' εκείνη το ρολόι ακόμα ζει.

 

Ήταν ευτυχισμένη τότε η ώρα,

ήταν ένα δείλι ζωγραφιστό.

Έχω πεθάνει τόσα χρόνια τώρα,

κι έμεινε το παράθυρο κλειστό.

 

Κανένας, ούτε ο ήλιος, πια δε μπαίνει.

Το ερημικό μου σπίτι αντιβοεί

στην ώρα κείνη ακόμα, που σημαίνει,

αυτή μονάχα, βράδυ και πρωί.

 

Δεν ξέρω δω ποιος είναι τώρα ο τόπος,

σε ξέρω ποιος χαράζει τους σταυρούς,

κι όλα τα πράγματά μου έμειναν όπως

να 'χω πεθάνει πριν από καιρούς.

 

 

Υποθήκαι

Όταν οι άνθρωποι θέλουν να πονείς,

μπορούνε με χείλιους τρόπους.

Ρίξε το όπλο και σωριάσου πρηνής,

όταν ακούσεις ανθρώπους.

 

Όταν ακούσεις ποδοβολητά

λύκων, ο Θεός μαζί σου!

Ξαπλώσου χάμου με μάτια κλειστά

και κράτησε την πνοή σου.

 

Κράτησε κάποιον τόπο μυστικό,

στον πλατύ κόσμο μια θέση.

ΟΌαν οι άνθρωποι θέλουν το κακό,

του δίνουν όψη ν' αρέσει.

 

Του δίνουν λόγια χρυσά, που νικούν

με την πειθώ, με το ψέμα,

όταν [οι] άνθρωποι διαφιλονικούν

τη σάρκα σου και το αίμα.

 

Όταν έχεις μια παιδική καρδιά

και δεν έχεις ένα φίλο,

πήγαινε βάλε βέρα στα κλαδιά,

στη μπουτονέρια σου φύλλο.

 

Ασε τα γύναια και το μαστροπό

Λαό σου, Ρώμε Φιλύρα.

Σε βάραθρο πέφτοντας αγριωπό,

κράτησε σκήπτρο και λύρα.

 

 

Δημόσιοι υπάλληλοι

Οι υπάλληλοι όλοι λιώνουν και τελειώνουν

σαν στήλες δύο δύο μές στα γραφεία.

(Ηλεκτρολόγοι θα 'ναι η Πολιτεία

κι ο Θάνατος, που τους ανανεώνουν.)

 

Κάθονται στις καρέκλες, μουτζουρώνουν

αθώα λευκά χαρτιά, χωρίς αιτία.

«Συν τη παρούση αλληλογραφία

έχομεν την τιμήν» διαβεβαιώνουν.

 

Και μονάχα η τιμή τους απομένει,

όταν ανηφορίζουμε τους δρόμους,

το βράδυ στο οχτώ, σαν κορντισμένοι

 

Παίρνουν κάστανα, σκέπτονται τους νόμους,

σκέπτονται το συνάλλαγμα, του ώμους

σηκώνοντας οι υπάλληλοι οι καημένοι.

 

 

Ο Μιχαλιός

Το Μιχαλιό τον πήρανε στρατιώτη.

Καμαρωτά ξεκίνησε κι ωραία

με το Μαρή και με τον Παναγιώτη.

Δεν μπόρεσε να μάθει καν το «επ' ώμου».

Ολο εμουρμούριζε: «Κυρ Δεκανέα,

άσε με να γυρίσω στο χωριό μου».

 

Τον άλλο χρόνο, στο νοσοκομείο,

αμίλητος τον ουρανό κοιτούσε.

Εκάρφωνε πέρα, σ' ένα σημείο,

το βλέμμα του νοσταλγικό και πράο,

σα να 'λέγε, σα να παρακαλούσε:

«Αφήστε με στο σπίτι μου να πάω».

 

Κι ο Μιχαλιός επέθανε στρατιώτης.

Τον ξεπροβόδισαν κάτι φαντάροι,

μαζί τους ο Μαρής κι ο Παναγιώτης.

Απάνω του σκεπάστηκεν ο λάκκος,

μα του άφησαν απέξω το ποδάρι:

Ηταν λίγο μακρύς ο φουκαράκος.

 

 

[Επρόδωσαν την αρετή...]

Επρόδωσαν την αρετή κι ήρθαν οι έσχατοι πρώτοι.

Με χρήμα παίρνεται η καρδιά κι αποτιμάται ο φίλος.

Αν άλλοτε αντιφέγγιζε στο νου, στα μάτια, σ' ότι,

είναι η ζωή πια σκοτεινή κι ανέφικτη σα θρύλος,

είναι πικρία στο χείλος.

 

Νύχτα βαθιά. Με πνεύμα οργής έσπρωξα το κρεβάτι.

Ανοιξα τις αραχνιασμένες κάμαρες. Καμία

ελπίς. Απ' το παράθυρο, του τελευταίο διαβάτη

είδα τη σκιά. Κι εφώναξα στριγκά στην ησυχία:

«Δυστυχία!»

 

Η φρικτή λέξη με φωτιά στον ουρανόν εγράφη.

Δέντρα τη δαχτυλοδειχτούν, αστέρια την κοιτούνε,

επιγραφή την έχουνε τα σπίτια κι είναι τάφοι,

ακόμη θα την άκουσαν οι σκύλοι κι αλυχτούνε.

Οι άνθρωποι δεν ακούνε.

 

 

Πρέβεζα

Θάνατος είναι οι κάργες που χτυπιούνται

στους μαύρους τοίχους και τα κεραμίδια,

θάνατος οι γυναίκες, που αγαπιούνται

καθώς να καθαρίζουνε κρεμμύδια.

 

Θάνατος οι λεροί, ασήμαντοι δρόμοι

με τα λαμπρά, μεγάλα ονόματά τους,

ο ελαιώνας, γύρω η θάλασσα, κι ακόμη

ο ήλιος, θάνατος μες στους θανάτους.

 

Θάνατος ο αστυνόμος που διπλώνει

για να ζυγίσει μια «ελλιπή» μερίδα,

θάνατος τα ζουμπούλια στο μπαλκόνι,

κι ο δάσκαλος με την εφημερίδα.

 

Βάσις, Φρουρά, Εξηκονταρχία Πρεβέζης.

Την Κυριακή θ' ακούσουμε την μπάντα.

Επήρα ένα βιβλιάριο Τραπέζης

πρώτη κατάθεσις δραχμαί τριάντα.

 

Περπατώντας αργά στην προκυμαία,

«Υπάρχω;» λες, κ' ύστερα «δεν υπάρχεις!»

Φτάνει το πλοίο. Υψωμένη σημαία.

Ίσως έρχεται ο Κύριος Νομάρχης.

 

Αν τουλάχιστον, μέσα στους ανθρώπους

αυτούς, ένας επέθαινε από αηδία...

Σιωπηλοί, θλιμμένοι, με σεμνούς τρόπους,

θα διασκεδάζαμε όλοι στην κηδεία.

 

 

Στο άγαλμα της ελευθερίας

Λευτεριά, Λευτεριά σχίζει, δαγκάνει

τους ουρανούς το στέμμα σου. Το φως σου,

χωρίς να καίει, τυφλώνει το λαό σου.

Πεταλούδες χρυσές οι Αμερικάνοι,

λογαριάζουν, πόσα δολάρια κάνει

σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου.

 

Λευτεριά, Λευτεριά, θα σ' αγοράσουν

έμποροι και κονσόρτια κι εβραίοι.

Είναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη,

πολλές οι αμαρτίες, που θα διαβάσουν

οι γενεές, όταν σε παρομοιάσουν

με το πορτραίτο του Dorian Gray.

 

Λευτεριά, Λευτεριά, σε νοσταλγούνε,

μακρινά δάση, ρημαγμένοι κήποι,

όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη

σαν έπαθλο του αγώνος, και μοχθούνε,

και τη ζωή τους εξακολουθούνε,

νεκροί που η καθιέρωσις του λείπει.