H atticavoice.gr, ένας ελεύθερος, μη κερδοσκοπικός, χώρος διακίνησης ιδεών, δέχεται αυτή τη στιγμή απόπειρα εκφοβισμού και φίμωσης από τα δύο κυρίαρχα, κερδοσκοπικού χαρακτήρα, Μέσα Ενημέρωσης της περιοχής Ραφήνας-Πικερμίου. To i-rafina.gr και το rpn.gr, μέσω μήνυσης που κατέθεσαν, κατηγορούν την atticavoice,gr για συκοφαντική δυσφήμηση, επικαλούμενα σατιρικά κείμενα-γελοιογραφίες και άβολες, για αυτά τα Μέσα, αλήθειες. Όπως εύκολα μπορεί να καταλάβει ο καθένας , ούτε η σάτιρα ούτε η αλήθεια αποτελούν δυσφήμηση, πολλώ δε μάλλον συκοφαντική. Τα πάντα συγκλίνουν πως πρόκειται για πολιτική δίωξη που πιθανό να έχει κι άλλους  ενορχηστρωτές.

Η atticavoice.gr είναι ένα από τα ελάχιστα διαδικτυακά μέσα που με συνέπεια δίνει φωνή σε όσους αντιστέκονται στα τερατώδη σχέδια που ετοιμάζουν για την Ανατολική Αττική, χάριν μιας επίπλαστης ανάπτυξης, διάφορα συμφέροντα που στοιχίζονται κάτω από τον ψευδεπίγραφο τίτλο του επενδυτή. Αυτοί που λεηλάτησαν τη Δυτική Αττική και εξαφάνισαν από αυτήν κάθε στοιχείο πολιτισμού και ιστορίας και κάθε φυσικό σχηματισμό, όπως από νωρίς περιέγραψε ο Νίκος Γκάτσος στον εφιάλτη της Περσεφόνης, ετοιμάζονται να μεταφέρουν τον ίδιο εφιάλτη στην Ανατολική Αττική

Όλο αυτό το σχέδιο επιχειρείται με μοχλό το έλλειμμα δημοκρατίας που το βλέπουμε όλοι στην καθημερινότητά μας. Στον τρόπο που λαμβάνονται οι αποφάσεις για εμάς, χωρίς εμάς, με μηδενικές ή χειραγωγούμενες διαβουλεύσεις. Μέρος αυτού του σχεδίου αποτελεί ο τρόπος λειτουργίας των αυτοαποκαλούμενων Μέσων Ενημέρωσης, τα οποία μεταφέρουν και εμπεδώνουν στην κοινωνία μια διαστρεβλωμένη πραγματικότητα

Απέναντί τους, όσο και αν προσπαθούν για το αντίθετο, υψώνονται ανθρώπινες φωνές, οι οποίες ενοχλούν και πρέπει να σωπάσουν με κάθε τρόπο. Ένας από αυτούς τους τρόπους είναι οι μηνύσεις και οι εξοντωτικές διαδικασίες στις οποίες καλούνται να υποβληθούν όσοι αντιδρούν στην επερχόμενη δυστοπία. Στο πλαίσιο αυτό ανήκουν και οι μηνύσεις που δέχτηκε η atticavoice.gr, κάτω από διάφορες προφάσεις και προσχήματα

H atticavoice αντιμετωπίζει την πρόκληση και καλεί όσους συμμερίζονται τις ανησυχίες της για το μέλλον που μας επιφυλάσσουν, αλλά και όσους υποστηρίζουν το δικαίωμα στην ελεύθερη  έκφραση και στην ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, να υπογράψουν το παρακάτω κείμενο καταγγελίας της προσπάθειας επιβολής του νόμου της σιωπής, όπως επιχειρείται μέσω της μήνυσης που κατέθεσαν τα δύο προαναφερθέντα Μέσα. Το κείμενο αυτό θα συνοδεύει το υπόμνημα- απάντηση στις μηνύσεις που δέχτηκε η atticavoice

Οι υπογραφές μπορούν να κατατεθούν στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση : Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.. με το ονοματεπώνυμο, τη διεύθυνση κατοικίας και ένα e-mail επικοινωνίας. Στο θέμα του μηνύματος σημειώνετε "Υπογραφή στήριξης της Attca Voice" (στην απόπειρα φίμωσης της που επιχειρείται)

Ακολουθεί το κείμενο καταγγελία που καλούμε όσους συμφωνούν, να το υπογράψουν (προαιρετικά το επικολλάτε στο e-mail που θα στείλετε)

"Καταγγέλλω την προσπάθεια εκφοβισμού και φίμωσης της ιστοσελίδας atticavoice.gr που επιχειρείται από τα τοπικά Μέσα Ενημέρωσης και συγκεκριμένα από το i-rafina.gr και το rpn.gr

Απαιτώ από τα Μέσα αυτά να αποσύρουν τη μήνυση και να σεβαστούν το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση και στην ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, ένα δικαίωμα που πρέπει να απολαμβάνει κάθε άνθρωπος, κάθε συλλογικότητα και κάθε σχήμα που μεταφέρει ιδέες και λόγο"

Του συνεργάτη της atticavoice, Δημήτρη Βελαώρα

 

Συνεχίζοντας το αφιέρωμά μας στο μουσικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη, παρουσιάζουμε ένα συνοπτικό δείγμα της μουσικής του για τον κινηματογράφο. Και λέμε συνοπτικό, γιατί ο Μίκης έντυσε με μουσική πάνω από 100 κινηματογραφικές ταινίες, ντοκιμαντέρ και τηλεοπτικές παραγωγές, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Το κινηματογραφικό του έργο γνώρισε μεγάλη διεθνή αποδοχή τόσο σε καλλιτεχνικό όσο και σε εμπορικό επίπεδο. Αν και δεν ευτύχησε να τιμηθεί με βραβείο Όσκαρ για μουσική επένδυση ταινίας από την Αμερικανική Ακαδημία κινηματογράφου, όπως ο Μάνος Χατζιδάκις για το «Ποτέ την Κυριακή» το 1961, ο Μίκης κέρδισε βραβείο BAFTA της αντίστοιχης Βρετανικής Ακαδημίας το 1970 για την ταινία «Ζ», ενώ ήταν υποψήφιος για βραβείο BAFTA δυο φορές (1975 - για το “Serpico» & 1974 – για την «Κατάσταση Πολιορκίας) και άλλες δύο φορές για βραβείο Grammy (1975 - για το “Serpico» & 1966 – για τον «Ζορμπά»).

Σε κάποιες από τις μουσικές επενδύσεις ο Μίκης έγραψε πρωτότυπη μουσική και τραγούδια ενώ σε άλλες διασκεύασε -ήδη γνωστά- δικά του μουσικά θέματα. Για το τελευταίο έπαιξε ρόλο και η πολύχρονη «ταλαιπωρία» του από το χουντικό καθεστώς, καθώς ο συνθέτης δεν μπορούσε να παραδώσει εύκολα καινούργιο μουσικό υλικό στους παραγωγούς, όντας ο ίδιος σε κατ’ οίκον περιορισμό με ελάχιστες δυνατότητες επικοινωνίας με τον έξω κόσμο.

Οι επιλογές των πιο αντιπροσωπευτικών μουσικών κομματιών για τον κινηματογραφικό Μίκη μπορούν -όπως είναι φυσικό για ένα τόσο εκτενές έργο- να είναι σχεδόν ανεξάντλητες. Αναγκαστικά λοιπόν θα περιοριστούμε μόνο στις κινηματογραφικές παραγωγές με επιλογές με βάση πάντα τα εντελώς υποκειμενικά δικά μας αισθητικά κριτήρια. Δεν θα αναφερθούμε εδώ σε κινηματογραφικά τραγούδια που ερμήνευσαν ξένοι καλλιτέχνες, γιατί θα ετοιμάσουμε ειδικό αφιέρωμα σε αυτό.

Ας ξεκινήσουμε όμως το σημερινό αφιέρωμα ακολουθώντας χρονολογική σειρά

 

1. Συνοικία τ’ όνειρο (1961)

Η ταινία αυτή σε σκηνοθεσία του γνωστού πρωταγωνιστή Αλέκου Αλεξανδράκη και σε σενάριο των Τάσου Λειβαδίτη & Κώστα Κοτζιά, αποτέλεσε ορόσημο για τον Ελληνικό κινηματογράφο, καθώς είναι ίσως η πρώτη Ελληνική ταινία φτιαγμένη στο ύφος του αισθητικού κινήματος του Ιταλικού νεορεαλισμού. Είναι ίσως πάλι η μοναδική Ελληνική ταινία (τουλάχιστον για την εποχή εκείνη) που αποτυπώνει την αληθινή ζωή και τους ανθρώπινους χαρακτήρες των εξαθλιωμένων ευρύτατων κοινωνικών στρωμάτων της μετεμφυλιακής Ελλάδας που ωθήθηκαν σε βίαιη αστικοποίηση. Είναι γυρισμένη στα παραπήγματα της συνοικίας του Ασύρματου, στα σημερινά Άνω Πετράλωνα. Σε μια εποχή που ο εμπορικός κινηματογράφος έδειχνε τους νεοέλληνες να ζουν σε διώροφα στο Ψυχικό, το Κολωνάκι ή τα -ακόμα τότε «αριστοκρατικά»- Πατήσια (με εξαίρεση μόνο κάποια μελοδράματα με καρικατούρες αντί για χαρακτήρες), δεν είναι τυχαίο ότι η ταινία λογοκρίθηκε σκληρά και πολλές σκηνές της αφαιρέθηκαν. Η επίσημε αιτιολογία ήταν πως η ταινία «δυσφημούσε την εικόνα της ευημερούσας Ελλάδας». Δυστυχώς, οι κομμένες σκηνές δεν βρέθηκαν ποτέ ξανά, όπως αποκάλυψε ο σκηνοθέτης χρόνια μετά, κι έτσι μάλλον δεν θα τις απολαύσουμε ποτέ. Πρωταγωνιστούν, εκτός από τον Αλ. Αλεξανδράκη, η Αλίκη Γεωργούλη, ο Μάνος Κατράκης, η Αλέκα Παΐζη, η Σαπφώ Νοταρά, κ.ά. Παρά τα προβλήματα, η ταινία τιμήθηκε με βραβείο α΄ανδρικού ρόλου για τον Μάνο Κατράκη και φωτογραφίας για τον Δήμο Σακελλαρίου στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 1961.

Η μουσική της ταινίας αποτελείται από τραγούδια του Μίκη που κυκλοφορούσαν την ίδια εποχή, άλλοτε ως ορχηστρικά, άλλοτε με τη φωνή του μεγάλου Γρ. Μπιθικώτση.

Επιλέξαμε:

Βρέχει στη φτωχογειτονιά

 

Μαργαρίτα - Μαργαρώ

 

Νυχτερινό (Καϋμός)

 

Δραματικό (Να ‘χα τ’ αθάνατο νερό)

 

Έχει ενδιαφέρον πως το κομμάτι της ταινίας που αναφέρεται με το όνομα «Ο χορός του Ρίκο» είναι στην ουσία το τελευταίο, διονυσιακό μέρος του πασίγνωστού χορού του Ζορμπά, που ακούγεται εδώ τρία χρόνια πριν την προβολή της ομώνυμης ταινίας. Για το μουσικό αυτό τμήμα έχει έντονα ακουστεί πως αποτελεί διασκευή σύνθεσης του μεγάλου Κρητικού Λαουτιέρη Γιώργη Κουτσουρέλη με τίτλο «Αρμενοχωριανό Συρτό» που πρέπει να γράφτηκε το 1949-50. Και σίγουρα η ομοιότητα είναι ολοκάθαρη (https://mikepatt.tripod.com/k1.mp3). Άλλοι πάλι λένε πως ακόμα και το κομμάτι του Κουτσουρέλη είχε βασιστεί σε παλιότερη σύνθεση του Κρητικού βιολιστή Μανώλη Φαντάκη (Φαντομανώλη). Ο Κουτσουρέλης αντιδίκησε με τον Μίκη για την πατρότητα της μελωδίας, αλλά η υπόθεση δεν πήρε μεγάλες διαστάσεις (αγωγές, δικαστήρια, κλπ) ίσως γιατί ο Κουτσουρέλης αντιμετώπιζε κάποια οικογενειακά προβλήματα, είτε (πιο πιθανό) γιατί οι δύο μουσικοί είχαν έρθει σε κάποιας μορφής συνεννόηση, τουλάχιστον πριν την προβολή Ζορμπά. Αλλά το ζήτημα μάλλον θα παραμείνει ομιχλώδες.

 

2. Ηλέκτρα (1962)

Η ταινία γυρίστηκε σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη το 1961 και έκανε το ντεμπούτο της στις αίθουσες το 1962. Βασίζεται στο ομώνυμο έργο του Ευριπίδη, με πρωταγωνιστές τους Ειρήνη Παππά, Γιάννη Φέρτη & Αλέκα Κατσέλη. Η ταινία ήταν υποψήφια για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας το επόμενο έτος, υποψήφια για Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες το 1962, όπου και κέρδισε το Μέγα Τεχνικό Βραβείο (Technical Grand Prize) και το βραβείο καλύτερης κινηματογραφικής μεταφοράς (Prix de la meilleure transposition cinématographique). Στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το ίδιο έτος κέρδισε το Βραβείο Καλύτερης Ταινίας, το Βραβείο Σκηνοθεσίας και του α΄ γυναικείου ρόλου για την ερμηνεία της Ειρήνης Παππά. Ο Μίκης έγραψε την ορχηστρική μουσική στο Παρίσι, χρησιμοποιώντας μια ποικιλία έγχορδων, πνευστών και κρουστών οργάνων, αλλά και φυσικούς ήχους από πέτρες και σίδερα. Ο ίδιος δήλωσε: «Τη μουσική την έγραψα στο Παρίσι….. Ήθελα να γράψω μια γήινη, μια πέτρινη μουσική και συγχρόνως να πλησιάσω και να εκφράσω το τραγικό πάθος των ηρώων…..».

Επιλέγουμε το πέμπτο κομμάτι της μουσικής επένδυσης, με κυρίαρχο ήχο από σαντούρι:

 

3. Φαίδρα (1962)

Η ταινία γυρίστηκε σε σκηνοθεσία Jules Dassin το 1962, σε σενάριο που έγραψε ο ίδιος ο σκηνοθέτης και η Μαργαρίτα Λυμπεράκη, βασιζόμενοι στην τραγωδία «Ιππόλυτος» του Ευριπίδη. Πρωταγωνίστησαν η Μελίνα Μερκούρη, ο Anthony Perkins και ο Raf Vallone. Η ταινία ήταν υποψήφια για Όσκαρ ενδυματολογίας το 1963.

Ο Μίκης είχε δηλώσει: «Η μουσική για την “Φαίδρα” ξεκίνησε με το τραγούδι “Αγάπη μου”. Πήγα να συναντήσω για πρώτη φορά τη Μελίνα στο σπίτι της στην οδό Ακαδημίας κι εκεί βρήκα και τον Antony Perkins. Μου λέει η Μελίνα: Αυτός ο κούκλος είναι γιος μου στην ταινία, δηλαδή γιος του άντρα μου, του Αιγέα. Κι εγώ υποτίθεται ότι τον ερωτεύομαι τρελά. Γι αυτό θέλω να μου γράψεις το πιο ερωτικό αλλά και το πιο παθιασμένο για αγάπη τραγούδι. Στη συνέχεια πήγα κι εγώ στα γυρίσματα της ταινίας στην Ύδρα και έζησα από κοντά την ατμόσφαιρα της ταινίας. Το επόμενο ταξίδι ήταν στο Παρίσι, όπου ήταν και το δικό μου σπίτι. Εκεί είδα το φιλμ πολλές φορές μαζί με τον Dassin. Στη συνέχεια άρχισα να γράφω τη μουσική κάνοντας παράλληλα πρόβες με τη Μελίνα. Νομίζω πως εκείνη διάλεξε να πει το “Ροδόσταμο” γιατί της άρεσε πολύ. Το στούντιο ήταν στα δυτικά προάστια κι ακόμα θυμάμαι τις πρωινές διαδρομές με το αυτοκίνητο που τις έκανε δύσκολες ένας ασυνήθιστος για το Παρίσι βαρύς χειμώνας. Είχα μια μεγάλη συμφωνική ορχήστρα, έναν σολίστα του πιάνου και ένα σύνολο Λατινοαμερικάνους μουσικούς. Διηύθυνα βλέποντας τις σκηνές σε μια γιγάντια οθόνη. Θυμάμαι ότι ο Dassin στην περίφημη ερωτική σκηνή μπροστά στο τζάκι ήθελε να γίνει ένα μεγάλο ρομαντικό accelerendo. Επειδή τον έβλεπα συνεπαρμένο, του πρότεινα να διευθύνει αυτός κι εγώ κάθισα στο πιάνο».

Δεν θα ήταν δυνατό να ακούσουμε οτιδήποτε άλλο από το διαχρονικά εμβληματικό «Αγάπη μου» που ταυτίστηκε με την ερμηνεία της Μ. Μερκούρη. Αφού όμως η συγκεκριμένη ερμηνεία φιλοξενήθηκε σε προηγούμενο αφιέρωμά μας για τον «Λυρικό Μίκη» (https://atticavoice.gr/politismos/mousiki/item/3866-o-lyrikos-mikis), θα επιλέξουμε να ακούσουμε το ίδιο τραγούδι με τη αισθαντική φωνή της Αρλέτας σε μια διαφορετική αλλά πανέμορφη απόδοση:

 

 

4. Ζορμπάς (1964)

Η ταινία γυρίστηκε σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη το 1964, σε σενάριο του ίδιου του σκηνοθέτη βασισμένο στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη «Ο βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά». Πρωταγωνίστησαν ο Anthony Quinn, ο Alan Bates, η Lila Kendrova και η Ειρήνη Παππά. Η ταινία κέρδισε τρία Όσκαρ το 1965 (α’ γυναικείου ρόλου για τη Lila Kendrova, καλύτερης φωτογραφίας για τον Walter Lassally και καλλιτεχνικής διεύθυνσης – σκηνικών για τον Βασίλη Φωτόπουλο), ενώ ήταν υποψήφια για τα Όσκαρ καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, σεναρίου και α΄ανδρικού ρόλου (Anthony Quinn). Ο εμβληματικός «Χορός του Ζορμπά» αποτελεί μαζί με το «Τα παιδιά του Πειραιά» του Μάνου Χατζιδάκι, ίσως το πιο αναγνωρίσιμο κομμάτι Ελληνικής μουσικής στο εξωτερικό. Αυτό βέβαια έχει και κάποια σημαντικά μειονεκτήματα, αφού και τα δύο αυτά εξαιρετικά μουσικά κομμάτια έχουν παιχτεί τόσο πολύ και με τόσους διαφορετικούς τρόπους στο βωμό της τουριστικής εκμετάλλευσης που σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να έχουν γίνει μάλλον κουραστικά από την διαρκή επανάληψη. Ο «Ζορμπάς» μάλιστα γέννησε κι έναν νέο χορό, το συρτάκι, με βάση τη χορογραφία του λαϊκού χορευτή Γιώργου Προβιά στην τελευταία σκηνή της ταινίας που γυρίστηκε στη παραλία του Σταυρού στο Ακρωτήρι Χανίων και που βλέπουμε εδώ:

Μουσικά ο «Χορός του Ζορμπά» είναι ένα χασάπικο – χασαποσέρβικο, χωρισμένο σε τρία μέρη: Την εισαγωγή που δεν είναι άλλη από την εισαγωγή του «Στρώσε το στρώμα σου για δύο», ακολουθουμένη από μια γέφυρα με επιταχυνόμενο τέμπο που ενώνει την εισαγωγή με το διονυσιακό τελευταίο μέρος με τα προφανή στοιχεία Κρητικής παραδοσιακής μουσικής. Για το τρίτο αυτό μέρος και τη σχετική «διαμάχη» μιλήσαμε παραπάνω με αφορμή την ταινία «Συνοικία τ’ όνειρο», όπου και σας παραπέμπουμε.

Θα ακούσουμε όμως και ένα δεύτερο ορχηστρικό κομμάτι από την ταινία, που δεν είναι άλλο από το μουσικό θέμα του τραγουδιού «θα αφήσω τη μανούλα μου» που ακούστηκε πρώτη φορά στο δίσκο «Αρχιπέλαγος» το 1961.

 

5. Οι νέοι θέλουν να ζήσουν (1965)

Η συγκεκριμένη είναι μια μάλλον άγνωστη ταινία σε σενάριο και σκηνοθεσία του Νίκου Τζίμα με πρωταγωνιστές τους Φαίδωνα Γεωργίτση, Αλεξάνδρα Λαδικού, Σύλβια Χατζηγεωργίου, Μπέτυ Αρβανίτη & Νότη Περγιάλη. Η ταινία περιγράφει την προσπάθεια ενός νέου ζευγαριού της γενιάς του 1-1-4 από την επαρχία, να βρει το δρόμο της μέσα από τις συνθήκες φτώχιας που κυριαρχούσαν στην Ελλάδα της εποχής. Η προσπάθεια καταλήγει σε αποτυχία και ο νέος καταλήγει μετανάστης. Με τέτοιο σαφή κοινωνικό και πολιτικό σχολιασμό, η ταινία είχε δυσκολίες στη διανομή στις Ελληνικές αίθουσες, κατάφερε όμως να κερδίσει Βραβείου πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη στο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ της Μόσχας το 1965.

Ο σκηνοθέτης σε συνέντευξή του το 2011 θυμάται τα λόγια που του είχε πει για την ταινία ο Μίκης: «”Εδώ δεν είσαι τόσο αυθόρμητος, όσο ήσουν στην πρώτη σου δουλειά”. Είχα επηρεαστεί τότε κι εγώ από τη nouvelle vague, έκανα κάτι πλάνα μακρινά, κάτι νυχτοπερπατήματα και για αυτά «μου έβαλε πάγο» ο Θεοδωράκης. «Οι Γάλλοι που κάνουν τέτοιο κινηματογράφο δεν αγωνίζονται για το ψωμί αλλά για το μπιφτέκι και την ποιότητά του. Ο ήρωάς σου αγωνίζεται για το μεροκάματο και την επιβίωσή του», μου είπε. Και είχε πολύ δίκιο. Τότε είδα το παράδειγμα του Θεοδωράκη, ο οποίος είχε σπουδάσει κι αυτός στη Γαλλία αλλά πάτησε στον Τσιτσάνη και στην ελληνική παράδοση».

Επιλέγουμε να ακούσουμε τμήμα της μουσικής επένδυσης της ταινίας. Πρόκειται για συλλογή πανέμορφων ορχηστρικών εκτελέσεων γνωστών τραγουδιών του Μίκη:

 

6. Ζ (1969)

Ερχόμαστε τώρα στην ίσως πιο γνωστή ταινία του Κώστα Γαβρά που αναφέρεται στην υπόθεση της δολοφονίας του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη από παρακρατικούς στις 27 Μαΐου 1963 στη Θεσσαλονίκη και βασίζεται το ομώνυμο βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού. Η ταινία είναι παραγωγή του 1969 και καθώς τότε στην Ελλάδα υπήρχε Χούντα, αναγκαστικά γυρίστηκε σε τοποθεσίες στην Αλγερία με Γάλλους κυρίως ηθοποιούς. Πρωταγωνιστούν οι Yves Montand, Jean-Louis Trintignant και η Ειρήνη Παππά. Η ταινία τιμήθηκε με Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας και Όσκαρ μοντάζ (Françoise Bonnot) το 1970, καθώς και με το Βραβείο της Επιτροπής αλλά και α΄ ανδρικού ρόλου (Jean-Louis Trintignant) στο Φεστιβάλ των Καννών το 1969. Και στα δύο φεστιβάλ συγκέντρωσε πολλές άλλες υποψηφιότητες. Ο Μίκης που την εποχή εκείνη ήταν σε εξορία στην ορεινή Ζάτουνα της Αρκαδίας, κέρδισε βραβείο BAFTA της Βρετανικής Ακαδημίας για τη μουσική.

Ας δούμε τι έχει δηλώσει ο ίδιος σχετικά με τη μουσική της ταινίας: «Η συμμετοχή μου στην ταινία του Κώστα Γαβρά έχει μία ιδιομορφία γιατί, λόγω του ότι τον καιρό εκείνο ήμουν εξόριστος στη Ζάτουνα, το σενάριο δεν μπόρεσε να φτάσει στα χέρια μου παρά τις προσπάθειες του Γαβρά. Επομένως, η επιλογή της μουσικής πρέπει να έγινε από τον Κώστα Γαβρά και τον Γάλλο υπεύθυνο για τη μουσική του φιλμ. Νομίζω ότι η επιλογή ήταν σωστή, όπως επίσης κι η ενορχήστρωση υπήρξε πολύ καλή. Δεν μπορώ εκ των υστέρων να φανταστώ ότι θα έγραφα καλύτερη μουσική. Πάντως γι’ αυτό κανείς δεν μπορεί να ξέρει. Την ταινία την είδα στο Παρίσι την επόμενη κιόλας της απελευθέρωσής μου, τον Απρίλιο του 1970, μαζί με τον Βασιλικό, τον Γαβρά και τον Yves Montand. Εκείνη τη στιγμή με συγκίνησε πολύ».

Μουσικά, η επένδυση της ταινίας έγινε με κομμάτια από τα έργα του Μίκη «Ένας Όμηρος» και «Μαουτχάουζεν», ενώ σε σκηνές της ταινίας ακούγεται σιγανά από το ραδιόφωνο «Το παλληκάρι έχει καημό» από τη φωνή του Μίκη και το «Σε αυτή τη γειτονιά» με τη Μαρία Φαραντούρη.

Ξεκινάμε με τους τίτλους αρχής της ταινίας, όπου ακούγεται το μουσικό θέμα του «Αντώνη» από το Μαουτχάουζεν:

 

Ακολουθεί το μουσικό θέμα «The arrival of Helen» που είναι το θέμα των τραγουδιών «Το γελαστό Παιδί» & «Δε παίρνει εδώ κανείς» από τη μουσική του Μίκη για την θεατρική παράσταση «Ένας Όμηρος»:

 

Εδώ θα ακούσουμε το ορχηστρικό από το τραγούδι «Ποιος δε μιλά για τη Λαμπρή» επίσης από το «Ένας Όμηρος»:

 

Και κλείνουμε με ένα ορχηστρικό θέμα με τίτλο «La Course De Manuel» σε μεταγενέστερη διασκευή του 2002 από τον Ν. Χατζόπουλο. Η διασκευή έχει γίνει πολύ γνωστή από τη χρήση της σε δημοσιογραφική εκπομπή.

 

7. Τρωάδες (1971)

Άλλη μια ταινία σε σκηνοθεσία του Μιχάλη Κακογιάννη, με σενάριο βασισμένο στις «Τρωάδες» του Ευριπίδη. Η ταινία γυρίστηκε στην Ισπανία με διεθνές καστ. Πρωταγωνιστούν η συνταρακτική Katharine Hepburn, η εκθαμβωτικά όμορφη Vanessa Redgrave, η Geneviève Bujold & η Ειρήνη Παππά. Ο Μίκης έγραψε μια πρωτότυπη μουσική που ταιριάζει στο Αρχαίο Δράμα, στους ίδιους δρόμους που είχε συνθέσει και τη μουσική για την «Ηλέκτρα». Ακούμε το μουσικό θέμα από την εισαγωγή και το τέλος της ταινίας:

 

8. Κατάσταση Πολιορκίας (Etat de siège) (1972)

Κατά τη γνώμη μας ίσως η πιο ενδιαφέρουσα ταινία του Κ. Γαβρά. Μια αρκετά «γκρίζα» ταινία όπου «θετικοί» & «αρνητικοί» ήρωες μπερδεύονται, ενώ στο τέλος ο θεατής μένει να αναρωτιέται για τα αδιέξοδα του αντάρτικου πόλης απέναντι σε ένα σύστημα που καταφέρνει να χειρίζεται προς όφελός του όλες τις καταστάσεις και να κυριαρχεί κάτω από όλες τις συνθήκες. Το σενάριο της ταινίας ανήκει στον Franco Solinas και τον σκηνοθέτη. Πρωταγωνιστούν οι Yves Montand, Renato Salvatori & O.E. Hasse. Σίγουρα από τα καλύτερα σαουντρακ του Μίκη, με το εκπληκτικό λατινοαμερικάνικο σχήμα των Los Calchakis που συνάντησε στο Παρίσι, να αποδίδουν τις μελωδίες με μοναδικό μουσικό χρώμα. Αξίζει να σημειωθεί πως η ταινία γυρίστηκε στη Χιλή του Αλιέντε πριν το πραξικόπημα, με πλάνα από το Σαντιάγκο, το Βαλπαραΐσο και την Βίνια ντελ Μαρ. Το σενάριο της ταινίας βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα που έλαβαν χώρα στη Ουρουγουάη και αναφέρεται σε έναν πράκτορα της CIA που απαγάγεται από αντάρτες στην λατινοαμερικάνικη χώρα όπου έχει σταλεί για να οργανώσει τις μυστικές υπηρεσίες του καθεστώτος. Ο πράκτορας εκτελείται τελικά από τους αντάρτες, για να αντικατασταθεί στην τελική σκηνή της ταινίας από έναν νέο Αμερικάνο πράκτορα.

Σχετικά με τη μουσική του στην ταινία, ο Μίκης έχει σχολιάσει:

«Τις μέρες των Χριστουγέννων του 1972 τις περάσαμε με τον Κώστα Γαβρά και τους μουσικούς σ' ένα στούντιο στο Παρίσι, ηχογραφώντας τη μουσική του φιλμ "Κατάσταση Πολιορκίας". Η παρουσία του σκηνοθέτη καθ' όλη τη διάρκεια της φωνοληψίας σημαίνει ότι υπήρξε απολύτως σύμφωνος για το ύφος και το χαρακτήρα της μουσικής. Στο φιλμ αυτό, εκτός από τους μουσικούς της ορχήστρας μου, χρησιμοποίησα και τους Χιλιανούς Los Calchakis. Κι αυτό γιατί είδα το φιλμ σαν μια πτυχή του έπους του αγώνα των νοτιοαμερικάνων εναντίον του βορειοαμερικάνικου ιμπεριαλισμού και των μεθόδων του, όπως τις περιγράφει και ο Pablo Neruda στο "Canto General", που κατά σύμπτωση συνέθετα εκείνο τον καιρό. Άλλωστε μόλις είχα επιστρέφει από τη Χιλή του Αλιέντε και ήμουν γεμάτος από εμπειρίες, συναισθήματα και ήχους. Θυμάμαι μάλιστα ότι κατά την επιστροφή μας από το Σαντιάγκο, το αεροπλάνο έκανε σκάλα στο Μοντεβιδέο. Οι επιβάτες θα έπρεπε να μείνουν στις θέσεις τους, όμως άνοιξε η πόρτα και άκουσα το όνομά μου. Βγήκα στην πόρτα και είδα στην πίστα τον Κώστα Γαβρά περιστοιχισμένο από Tupamaros, όπως μου είπε, που τραγουδούσαν όλοι μαζί στα ισπανικά τον "Αντώνη" από το "Mauthausen". Ηρωικές εποχές! Μετά από λίγο καιρό με επισκέφθηκε ο Yves Montand στο σπίτι μου και ανήσυχος μου είπε ότι ενώ στην αρχή ο Γαβράς είχε βάλει στο φιλμ όλη τη μουσική, στη συνέχεια αφαίρεσε ένα μεγάλο μέρος της, πράγμα που τον λυπούσε, δεδομένου ότι του άρεσε πολύ όπως την είχε ακούσει αρχικά. "Το φιλμ φτωχαίνει" μου είπε, "κάνε κάτι για να ξαναμπεί". Σε λίγο βρεθήκαμε και οι τρεις και είδαμε το φιλμ με την κομμένη μουσική. Όταν ρώτησα τον Γαβρά γιατί το έκανε, μου είπε ότι τελικά φοβόταν ότι αυτός ακριβώς ο επικός χαρακτήρας της μουσικής θα δημιουργούσε ψευδαισθήσεις και αυταπάτες, μιας και ο ίδιος πίστευε ότι ο αγώνας των Tupamaros είναι αδιέξοδος. Νομίζω ότι είχε τελικά δίκιο. Είχα όμως κι εγώ δίκιο γιατί, όπως είπα, ο Γαβράς όχι μόνο παρακολουθούσε τη φωνοληψία, αλλά και δεν έκρυβε τον ενθουσιασμό του. Κρίμα, γιατί θα μπορούσα να συνθέσω διαφορετικά πράγματα από τη στιγμή που θα έβλεπα το φιλμ πιο πολύ με ρεαλιστικό, παρά με ιδεαλιστικό ρομαντικό τρόπο. Πάντως στο CD υπάρχει η ολοκληρωμένη μουσική, όπως δυστυχώς δεν μπήκε τελικά στο φιλμ».

Θα ακούσουμε τρία κομμάτι από το πραγματικά υπέροχο αυτό σαουντρακ:

 

Pueblo en Lucha

 

Paola 11099

 

State of siege

 

9. Σέρπικο (1973)

Μια κλασική πια νέο φιλμ-νουάρ ταινία σε σκηνοθεσία Sidney Lumet και σενάριο των Waldo Salt και Norman Wexler βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Peter Maas. Το βιβλίο και η ταινία στηρίζονται πάνω στη βιογραφία του Frank Serpico, ενός ιταλοαμερικάνου αστυνομικού της Νέας Υόρκης που τα ‘βαλε με την διαφθορά στην αστυνομία. Πρωταγωνιστούν οι Al Pacino, John Randolph & Jack Kehoe. Η ταινία ήταν προτεινόμενη το 1974 για Όσκαρ α΄ανδρικού ρόλου (Al Pacino) και Όσκαρ σεναρίου καλύτερης διασκευής βιβλίου. Η μουσική της ταινίας είναι ορχηστρικές παραλλαγές πάνω στο θέμα του γνωστού τραγουδιού «Δρόμοι Παλιοί» που είχε κυκλοφορήσει σε στίχους Μανώλη Αναγνωστάκη.

Ο σκηνοθέτης Sidney Liumet εξιστορεί τα γεγονότα:

«Το Σέρπικο δεν θα έπρεπε να έχει μουσική, αλλά στο τέλος προσέθεσα 14 λεπτά σε στρατηγικά σημεία για να προστατέψω την ταινία και εμένα τον ίδιο. Ευτυχώς, την τελευταία στιγμή διάβασα στις εφημερίδες για την απελευθέρωση του Μίκη Θεοδωράκη, του σπουδαίου αυτού Έλληνα συνθέτη που μόλις είχε βγει από τη φυλακή. Ήξερα ότι εκείνα τα χρόνια οι αριστεροί στην Ελλάδα βρίσκονταν υπό διωγμό από το ακροδεξιό καθεστώς της χούντας. Δεν είχα άλλη επιλογή, αμέσως έτρεξα στο Παρίσι να τον βρω».

Την εποχή εκείνη ο Μίκης θα ξεκινούσε περιοδεία στις ΗΠΑ κι έτσι του δόθηκε η ευκαιρία να παρακολουθήσει μια πρώτη κόπια της ταινίας. Κατά τον σκηνοθέτη πάντα, στο τέλος της προβολής ο Μίκης είπε: «Η ταινία είναι υπέροχη, αλλά δεν της χρειάζεται η μουσική, δεν υπάρχει χώρος γι’ αυτήν». Ο Liumet του απάντησε: «Φίλε μου, σε παρακαλώ, σκέψου τη θέση μου! Ο Dino (σημ.: εννοεί τον παραγωγό της ταινίας Dino de Laurentis) θα ξετρελαθεί αν ένας συνθέτης του δικού σου βεληνεκούς βάλει την υπογραφή του στο σάουντρακ και τότε ίσως μπορέσουμε να τη “γλιτώσουμε” με ένα ελάχιστο μουσικής γύρω στα 10 λεπτά». Ο Μίκης τότε έβγαλε από την τσέπη του μια κασέτα και τον ρώτησε: «Πριν από κάποια χρόνια έγραψα αυτό το χαριτωμένο τραγούδι (σημ.: εννοεί το «Δρόμοι παλιοί»). Πιστεύεις ότι θα μπορούσα να ζητήσω, ….ας πούμε 14 δολάρια για αυτό;».

Ο ίδιος ο Μίκης θυμάται μια διαφορετική εκδοχή:

«Είχαμε πάει στις ΗΠΑ για μια μεγάλη περιοδεία σε 15 μεγάλες πόλεις. Στη Νέα Υόρκη θέλησε να με δει ο Sidney Lumet. Είχε ακούσει το τραγούδι μου “Δρόμοι παλιοί” και ήθελε πάση θυσία να χρησιμοποιήσει τη βασική του μελωδία σαν light motif της νέας του ταινίας, το Serpico. Η συνάντηση στο στούντιο του στη Νέα Υόρκη ήταν πολύ φιλική, πολύ εγκάρδια, σε σημείο που με αιχμαλώτισε. Του εξήγησα ότι για ένα μήνα θα βρίσκομαι μέσα σ’ ένα αεροπλάνο και θα διασχίζω χιαστί τη μεγάλη χώρα του δίνοντας συναυλίες. Αυτός όμως ήταν αμετάπειστος. “Θέλω να γράψετε εσείς τη μουσική. Σε κάθε πόλη, στο ξενοδοχείο σας θα σας περιμένουν βοηθοί μου που θα σας δείχνουν την ταινία. Θα έχετε πιάνο και θα συνθέτετε. Τον άλλο μήνα, όταν τελειώσει η περιοδεία, θα μπούμε σε στούντιο στη Νέα Υόρκη για να ηχογραφήσουμε”. Ευτυχώς μου έδωσε και ένα βοηθό μουσικό (που στη συνέχεια εξελίχθηκε σε σπουδαίο συνθέτη), ο οποίος με συνόδευε σε όλη τη διάρκεια της περιοδείας μου και κατέγραφε τις εμπνεύσεις μου. Στη Νέα Υόρκη, για την εγγραφή, χρησιμοποιήσαμε μουσικούς από τη Φιλαρμονική και τους καλύτερους σολίστες τζαζ».

Μετά το θάνατο του Μίκη, ο Al Pacino δήλωσε σχετικά με τη μουσική της ταινίας: «Θυμάμαι την πρώτη φορά που άκουσα τη μουσική του Σέρπικο. Ήταν στο γραφείο του παραγωγού στο Μανχάτταν στον 16^ο όροφο με θέα τον φωτισμένο νυχτερινό ουρανό και εκείνος έπαιζε το μουσικό θέμα της ταινίας. Φυσικά αμέσως μου ήρθε στο μυαλό εκείνη η σκηνή όταν έμαθα για το θάνατό του. Και κατάλαβα όταν άκουσα τη μουσική του εκείνο το βράδυ. Είχα πει: «Το ‘χει… Έχει την ταινία… Το ‘πιασε!» Αυτή είναι η ανάμνησή μου».

Ας ακούσουμε το βασικό θέμα της ταινίας:

αλλά και το ίδιο θέμα σε μια jazz-funk παραλλαγή:

 

10. Τίτο: Η Μάχη της Sutjeska (1973)

Το ίδιο έτος θα κυκλοφορήσει και η ταινία του Stipe Delic που αφορά τη κρίσιμη μάχη των Γιουγκοσλάβικων παρτιζάνων με επικεφαλής τον Τίτο κατά των Γερμανών τον Μάιο – Ιούνιο του 1943. Το σενάριο ήταν των Branimir Scepanovic, Wolf Mankowitz, Ugo Pirro, Miljenko Smoje & Sergey Bondarchuk. Πρωταγωνίστησαν οι Richard Burton, Ljuba Tadic & Velimir Zivojinovic. Η ταινία τιμήθηκε το 1973 στο Διεθνές Φεστιβάλ της Μόσχας με το Χρυσό και το Ειδικό βραβείο. Η μουσική του Μίκη είναι ορχηστρική. Επιλέγουμε να ακούσουμε το εισαγωγικό κομμάτι, που είναι μια υπέροχη παραλλαγή πάνω στο γνωστό ελληνικό αντάρτικο τραγούδι «Ο Άρης κάνει πόλεμο (Του Μικρού χωριού)» που έχει συνθέσει ο Αλέκος Ξένος.

 

 

11. Ιφιγένεια (1977)

Η τελευταία ταινία της τριλογίας πάνω στο αρχαίο δράμα του Μιχάλη Κακογιάννη, σε σενάριο του ίδιου βασισμένο στην τραγωδία του Ευριπίδη «Ιφιγένεια εν Αυλίδι». Πρωταγωνιστούν η υπέροχη εφηβική μορφή της Τατιάνας Παπαμόσχου, η Ειρήνη Παππά, ο Κώστας Καζάκος & ο Κώστας Καρράς. Η ταινία προτάθηκε για Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας το 1978 και για Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών το 1977. Το ίδιο έτος κέρδισε βραβείο καλύτερης ταινίας και καλύτερης ερμηνείας (Τατιάνα Παπαμόσχου) στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Η μουσική του Μίκη εδώ κινείται σε καθαρά συμφωνικές φόρμες, σε αντίθεση με τις άλλες δυο ταινίες του Κακογιάννη. Ο συνθέτης έχει δηλώσει: «Πριν γράψω τη μουσική για την Ιφιγένεια ασχολήθηκα πολύ με την προετοιμασία του φιλμ, δεδομένου ότι ο Κακογιάννης μου ζήτησε ορισμένες μουσικές, πάνω στις οποίες εκείνος θα έκανε λήψεις της εικόνας. Ήταν ένα έργο δύσκολο από την άποψη ότι έπρεπε να αποδοθεί η ατμόσφαιρα του πολέμου με εκατοντάδες κομπάρσους. Είναι νομίζω η πρώτη φορά που στον ελληνικό κινηματογράφο υπάρχει μια τόσο πειστική απεικόνιση των Ελλήνων εκείνης της εποχής. Για το φιλμ αυτό χρησιμοποίησα βασικά συμφωνικά όργανα προσπαθώντας να αποσπάσω τους ήχους που ήθελα και ταίριαζαν στην ξεχωριστή ατμόσφαιρα της ταινίας. Τη μουσική αυτή τη θεωρώ ως μία από τις καλύτερες που έχω γράψει για τον κινηματογράφο».

Θα ακούσουμε το 9^ο κομμάτι του σάουντρακ:

 

12. Ο Ασυμβίβαστος (1979)

Μια ταινία του Ανδρέα Θωμόπουλου, με θέμα τη ζωή και τις περιπλανήσεις ενός ασυμβίβαστου νέου στην Αθήνα της δεκαετίας του ‘70. Η ταινία στηρίζεται πάνω στον πρίγκιπα του ελληνικού ροκ Παύλο Σιδηρόπουλο, που ερμηνεύει και τα τραγούδια της. Μαζί με τον Παύλο πρωταγωνιστεί η Βέρα Κρούσκα & η Ελένη Μανιάτη.

Ο Μίκης έχει γράψει για την ταινία αυτή το γνωστό τραγούδι «Κάποτε θα ‘ρθουν να σου πουν» που ερμηνεύει μοναδικά ο Παύλος σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου.

 

13. Ο Άνθρωπος με το γαρύφαλλο (1980)

Η ταινία αυτή σε σκηνοθεσία του Νίκου Τζίμα έσπασε τα ταμεία το 1980 κόβοντας πάνω από 600.000 εισιτήρια μόνο σε πρώτη προβολή. Αφορά την υπόθεση του Νίκου Μπελογιάννη, στελέχους του ΚΚΕ και τις συνθήκες που οδήγησαν στη σύλληψη, δίκη και τελικά στην εκτέλεσή του στις 30 Μαρτίου του 1952 παρά τη διεθνή κατακραυγή. Πρωταγωνιστής της ταινίας στον ρόλο του Μπελογιάννη ήταν ο ερασιτέχνης Φοίβος Γκικόπουλος, κατοπινός Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Μαζί του εμφανίστηκε με πλειάδα σημαντικότατων ηθοποιών όπως οι Μάνος Κατράκης, Πέτρος Φυσσούν, Κώστας Καζάκος, Αλέκος Αλεξανδράκης, Άγγελος Αντωνόπουλος, Αντώνης Αντωνίου, Βαγγέλης Καζάν, Μίρκα Παπακωνσταντίνου, Κώστας Αρζόγλου, Αιμιλία Υψηλάντη κ.ά.

Ο ίδιος διηγείται: «Τον ρόλο του Μπελογιάννη στην ταινία ήταν να τον παίξει ο Ιταλός ηθοποιός Gian Maria Volonte, με τον οποίο ο σκηνοθέτης Νίκος Τζίμας είχε υπογράψει συμβόλαιο. Έτσι, έψαχνε έναν μεταφραστή για τα Ιταλικά, κυρίως για το κομμάτι της απολογίας, που ήταν το βασικό τμήμα της ταινίας. Απευθύνθηκε στο Ιταλικό Ινστιτούτο, απ’ όπου τον παρέπεμψαν σ’ εμένα. Τότε δίδασκα και στο μεταφραστικό τμήμα του Ιταλικού Ινστιτούτου και ήμουνα και μεταφραστής. Βρεθήκαμε. Μου έδωσε τα κείμενα και μεταξύ αστείου και σοβαρού μου λέει: “Α ρε γαμώτο, να σε είχα συναντήσει νωρίτερα. Ποιος Volonte και ξέρω εγώ… Εσύ θα ήσουν ο Μπελογιάννης”. Ένα βράδυ, έτσι ξαφνικά μου τηλεφωνεί από τη Ρώμη και εν εξάλλω μου λέει: ο “ Volonte έσπασε το συμβόλαιο γιατί αρρώστησε. Επιστρέφω αύριο στην Ελλάδα και αρχίζουμε τα γυρίσματα”. “Δεν κατάλαβα του λέω, ποια γυρίσματα;” “Θα πάρεις εσύ το ρόλο”, μου λέει και επιμένει! Φθάνοντας στην Ελλάδα μου τηλεφωνεί από το αεροδρόμιο και μου ζητάει να βρεθούμε για να κουβεντιάσουμε. Ήδη η μισή ταινία είχε ολοκληρωθεί. Έλειπαν μόνο οι σκηνές με τον Μπελογιάννη. Εγώ από την άλλη την ιστορία του Μπελογιάννη την ήξερα. Είχα διαβάσει και το σενάριο και δεν σου κρύβω ότι κάτι μ’ έτρωγε μέσα μου, κάτι με γοήτευε. Με άλλα λόγια: “τραβάτε με κι ας κλαίω” ήταν το θέμα. Τελικά δέχτηκα! Κάπως έτσι λοιπόν άρχισαν όλα».

Η ταινία είχε προβλήματα με τη λογοκρισία, αλλά και αντιδράσεις από τον πολιτικό χώρο. Ενδιαφέρον έχουν οι δηλώσεις του σκηνοθέτη: «Δεν είχα την υποστήριξη ούτε της Αριστεράς, ούτε της Δεξιάς, γιατί η κάθε πλευρά θεωρούσε ότι η ταινία θα εξυπηρετούσε τους αντιπάλους της. Ήθελα να κάνω γυρίσματα στο Παλάτι ή στη Βουλή και δεν μου το επέτρεπαν. Μου είχαν δώσει άδεια αρχικά να χρησιμοποιήσω κάποια καμιόνια από τον στρατό, αλλά όταν έμαθαν το θέμα της ταινίας, την πήραν πίσω. Δεν είχα λεφτά. Δεν είχα αργότερα την υποστήριξη ακόμα και του ΠΑΣΟΚ γιατί ο ήρωας, ο Γεώργιος Παπανδρέου, είχε κάνει κι αυτός τα σφάλματά του, είχε εναντιωθεί στον Πλαστήρα σε κρίσιμες στιγμές, όταν εκείνος αγωνιζόταν για την ειρήνευση. Μόλις ολοκληρώθηκε η ταινία, η λογοκρισία την έκοψε. Πήγα να δω τον Τσαλδάρη για να του εξηγήσω το περιεχόμενο του έργου και εκείνος μου ζήτησε να δει μια κόπια. Όταν αργότερα πήγα να την πάρω, ο μηχανικός προβολής μου είπε ότι είδαν την ταινία μαζί ο Τσαλδάρης, η Βλάχου από την Καθημερινή και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Μάλιστα ο Καραμανλής είχε πει στον Τσαλδάρη ότι «Η ταινία είναι αληθινή και να δώσεις συγχαρητήρια στον σκηνοθέτη». Ο Τσαλδάρης, όταν με ξανακάλεσε, μου έδωσε συγχαρητήρια, αλλά δεν μου είπε ότι είχε δει την ταινία μαζί με τον Καραμανλή. Όμως εκείνη η ιστορία που μου είπε ο μηχανικός προβολών, πρέπει να ήταν αληθινή, γιατί αμέσως μετά είχα δει ένα άρθρο στην Καθημερινή με διθυραμβικά σχόλια για την ταινία που περνούσε γενιές δεκατέσσερις όσους κριτικούς χτυπούσαν τον «Άνθρωπο με το γαρύφαλλο» ».

Η μουσική του Μίκη κινείται σε χαμηλούς τόνους τρυφερής μελαγχολίας. Ακούμε το ομώνυμο με την ταινία τραγούδι σε ερμηνεία της Μαργαρίτας Ζορμπαλά.

 

14. Τέλος, θα πρέπει να αναφερθούμε και σε δύο άλλες ταινίες τις οποίες ο Μίκης δεν επένδυσε μουσικά, όμως ακούγεται η μουσική του. Στην πρώτη, ένα τραγούδι του που εμφανίζεται στην ίσως πιο χαρακτηριστική σκηνή της ταινίας, χαρίζει στον πρωταγωνιστή Θανάση Βέγγο την ευκαιρία για μια αξεπέραστη κωμικοτραγική ερμηνεία. Πρόκειται για την ταινία του 1976 «Ο Θανάσης στη χώρα της σφαλιάρας» σε σκηνοθεσία και σενάριο Ντίνου Κατσουρίδη & Πάνου Γλυκοφρύδη. Ακολουθεί το απόσπασμα:

 

Στη δεύτερη, που δεν είναι άλλη από την ταινία «Οι κυνηγοί» του Θόδωρου Αγγελόπουλου από το 1977, ο σκηνοθέτης δημιουργεί ένα μονοπλάνο απίστευτης αισθητικής, όπου βάρκες με κόκκινες σημαίες αναχωρούν ηττημένες από το ιστορικό προσκήνιο πλέοντας αργά στα ήρεμα πια νερά της λίμνης, με το τραγούδι «Της Αγάπης αίματα» από το Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη να ακούγεται από τα στόματα των επιβατών.

 

Ο θόρυβος μεγαλώνει και μεταμορφώνεται. Οι κραυγές, μέχρι πρότινος άναρθρες και ασύντακτες, προσπαθούν τώρα να συνταχθούν και να ντυθούν τάχαμου-τάχαμου  τη στολή της ηθικής, του νόμου και της τάξης. «Σώπα, μη μιλάς,  κοψ’ τη φωνή σου, σώπαινε». Όποιος όμως μεγαλώνει έχοντας ως κώδικα τιμής το ποίημα του Αζίζ Νεσίν, αυτού του μεγάλου Τούρκου αγωνιστή και συγγραφέα, θεωρεί ντροπή να προδώσει το νόημα του συγκλονιστικού αυτού ποιήματος

 

Σώπα, μη μιλάς, είναι ντροπή
κοψ’ τη φωνή σου, σώπασε
κι επιτέλους
αν ο λόγος είναι άργυρος
η σιωπή είναι χρυσός.

Τα πρώτα λόγια, οι πρώτες λέξεις
που άκουσα από παιδί
έκλαιγα, γέλαγα, έπαιζα
μου έλεγαν: «Σώπα».

Στο σχολείο μου έκρυψαν την αλήθεια τη μισή
και μου έλεγαν: «Εσένα τι σε νοιάζει; Σώπα!»
Με φιλούσε το πρώτο αγόρι
που ερωτεύτηκα και μου έλεγε:
«Κοίτα, μην πεις τίποτα, και σώπα!».

Κοψ’ τη φωνή σου, μη μιλάς, σώπαινε.
Κι αυτό βάστηξε μέχρι τα είκοσί μου χρόνια.
Ο λόγος του μεγάλου, η σιωπή του μικρού.

Έβλεπα αίματα στα πεζοδρόμια
«Τι σε νοιάζει, μου έλεγαν,
θα βρεις το μπελά σου, τσιμουδιά, σώπα».
Αργότερα φώναζαν οι προϊστάμενοι:
«Μη χώνεις τη μύτη σου παντού,
κάνε πως δεν καταλαβαίνεις και σώπα».

Παντρεύτηκα κι έκανα παιδιά και τα έμαθα να σωπαίνουν.
Ο άντρας μου ήταν τίμιος κι εργατικός
κι ήξερε να σωπαίνει.
Είχε μάνα συνετή που του έλεγε «σώπα».
Στα χρόνια τα δίσεχτα οι γείτονες με συμβούλευαν:
«Μην ανακατεύεσαι, πες πως δεν είδες τίποτα και σώπα».
Μπορεί να μην είχαμε με δαύτους γνωριμία ζηλευτή
μας ένωνε όμως το «σώπα».

Σώπα ο ένας, σώπα ο άλλος, σώπα οι επάνω, σώπα οι κάτω,
σώπα όλη η πολυκατοικία και όλο το τετράγωνο.
Σώπα οι δρόμοι οι κάθετοι κι οι δρόμοι οι παράλληλοι.
Κατάπιαμε τη γλώσσα μας.
Στόμα έχουμε και μιλιά δεν έχουμε.
Φτιάξαμε το σύλλογο του «σώπα»,
και μαζευτήκαμε πολλοί,
μια πολιτεία ολόκληρη, μια δύναμη μεγάλη
αλλά μουγκή!

Πετύχαμε πολλά και φτάσαμε ψηλά, μας δώσανε και παράσημα
κι όλα πολύ εύκολα, μόνο με το «σώπα».
Μεγάλη τέχνη αυτό το «σώπα».
Μάθε το στα παιδιά σου, στη γυναίκα σου και στην πεθερά σου
κι αν νιώθεις την ανάγκη να μιλήσεις, ξερίζωσε τη γλώσσα σου
και καν’ την να σωπάσει.
Κοψ’ τη σύρριζα.
Πέταξε την στα σκυλιά.
Το μόνο άχρηστο όργανο απ’ τη στιγμή
που δεν το μεταχειρίζεσαι σωστά.
Δεν θα έχεις έτσι εφιάλτες, τύψεις κι αμφιβολίες.
Δεν θα ντρέπεσαι τα παιδιά σου
και θα γλιτώσεις απ’ το βραχνά
να μιλάς χωρίς να μιλάς
να λες «έχετε δίκιο, είμαι με σας».

Αχ, πόσο θα ήθελα να μιλήσω ο κερατάς
και δεν θα μιλάς,
θα γίνεις φαφλατάς,
θα σαλιαρίζεις αντί να μιλάς.
Κόψε τη γλώσσα σου, κοψ’ την αμέσως.
Δεν έχεις περιθώρια. Γίνε μουγκός.
Αφού δε θα μιλήσεις, καλύτερα να το τολμήσεις
κόψε τη γλώσσα σου.

Για να είσαι τουλάχιστον σωστός
στα σχέδια και τα όνειρά μου
ανάμεσα σε λυγμούς και παροξυσμούς
κρατώ τη γλώσσα μου
γιατί νομίζω πως θα έρθει η στιγμή
που δε θ’ αντέξω
και θα ξεσπάσω
και δε θα φοβηθώ
και θα ελπίζω
και κάθε στιγμή το λαρύγγι μου θα γεμίζω
μ’ έναν φθόγγο
μ’ ένα τραύλισμα
με μια κραυγή
που θα μου λέει:
ΜΙΛΑ !

Σαν σήμερα, πριν από πέντε χρόνια, στις 7 Νοεμβρίου του 2016, έφυγε από τη ζωή ο Leonard Coen, ένας από τους πιο σημαντικούς και πιο ερωτικούς τραγουδοποιούς. Η μουσική του ευαίσθητη και γλυκά μελαγχολική, η φωνή του βαθιά και αισθαντική, οι στίχοι του λυρικοί και ποιητικοί.

Άλλωστε ο Leonard Cohen ήταν ταυτόχρονα ποιητής και συγγραφέας. Όπως είχε δηλώσει ο ίδιος, είχε επηρεαστεί βαθιά από την ποίηση του Λόρκα. «Όχι, δεν αντέγραψα τη φωνή του· δεν τολμούσα. Αλλά μου επέτρεψε να βρω μια φωνή· που σημαίνει, να εντοπίσω έναν εαυτό που δεν είναι σταθερός, που παλεύει για την ίδια του την ύπαρξη»

Πράγματι, στους στίχους του Cohen συνυπάρχουν το πάθος με την πνευματικότητα: «Κατά τον ιδρωμένο, παθιασμένο, βρόμικο εναγκαλισμό, με όλη την υπέροχη δύναμή του που καταλύει τον χρόνο, κατά τη διάρκεια αυτού του εναγκαλισμού δεν υπάρχει καμία διαφορά, κανένας διαχωρισμός ανάμεσα στο πνευματικό και στο βέβηλο»

Κι εμείς ακούμε το Take this waltz και ταξιδεύουμε σε κόσμους ονειρικούς

 

And I'll dance with you in Vienna
I'll be wearing a river's disguise
The hyacinth wild on my shoulder
My mouth on the dew of your thighs

And I'll bury my soul in a scrapbook
With the photographs there, and the moss
And I'll yield to the flood of your beauty
My cheap violin and my cross

And you'll carry me down on your dancing
To the pools that you lift on your wrist
Oh my love, oh my love
Take this waltz, take this waltz
It's yours now, it's all that there is

 

Συνεχίζουμε την προσπάθεια συγκέντρωσης υπογραφών στήριξης των ασφαλιστικών μέτρων κατά των έργων τσιμεντοποίησης στο Μπλε Λιμανάκι. 

Όποιος καταλαβαίνει την υποχρέωση που έχουμε όλοι απέναντι στο μέλλον του τόπου και των παιδιών του

Όποιος καταλαβαίνει την ατελείωτη κατηφόρα που έχει πάρει η πόλη, προς ένα γκρίζο σαν το τσιμέντο, μέλλον

και επιθυμεί να βοηθήσει αυτή την προσπάθεια αποτροπής μιας νέας βίαιης και αυθαίρετης επέμβασης στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής, μπορεί να στείλει υπογραφή στήριξης (χωρίς καμία χρέωση). Τα στοιχεία επικοινωνίας σημειώνονται στο τέλος του κειμένου. Ποτέ δεν είναι αργά, αλλά είναι σημαντικό να στείλετε τη στήριξη σας, με την υπογραφή σας, μέχρι τις 7 μ.μ. απόψε.

Επιμένοντας στο θέμα και αφήνοντας απέξω το περιβαλλοντικό τμήμα της υπόθεσης, θεωρούμε πως υπάρχει άλλο ένα, εξίσου ίδιας βαρύτητας ζήτημα, που τίθεται εκ των πραγμάτων και έχει να κάνει με την ποιότητα της δημοκρατίας που απολαμβάνουμε. Πιο συγκεκριμένα, το έργο αυτό πότε αποφασίστηκε, πώς αποφασίστηκε, πότε ενημερώθηκαν οι πολίτες και, βέβαια, πότε μπήκε στην περιβόητη διαδικασία της διαβούλευσης;

Ταυτόχρονα όμως, εγείρονται και άλλα σοβαρά ζητήματα, όπως αυτά προκύπτουν από μια συνέντευξη που έδωσε ο δήμαρχος της πόλης σε ένα από τα Μέσα που αρέσκονται να τον προβάλλουν και να μεταδίδουν τις απόψεις του

α) το έργο αυτό κατασκευάζεται, σύμφωνα με δήλωση του δημάρχου, με χρήματα «που έχουν έρθει στην περιοχή για την αποκατάσταση των υποδομών μετά τη μεγάλη καταστροφή που έγινε το 2018». Ίσως αυτή η δήλωση που γίνεται με το θράσος που δίνει σε κάποιον η άγνοια, να ενδιαφέρει ιδιαίτερα όσους επλήγησαν από τη μεγάλη πυρκαγιά στο Μάτι

β) το έργο αυτό γίνεται,  σύμφωνα πάλι με δήλωση του δημάρχου, στο πλαίσιο μιας προσπάθειας να «δώσουμε στην περιοχή της Ραφήνας στοιχεία Νοτίων Προαστίων». Τι ακριβώς ζηλεύει ο δήμαρχος από τις περιοχές αυτές; Την τάξη του τσιμέντου; Την εμπορευματοποίηση των δημόσιων χώρων; Το καζίνο που θα φτιαχτεί στο Ελληνικό; Την πόλη για πλούσιους που θα φτιαχτεί επίσης στο Ελληνικό; Θεωρούμε πως αυτή η δήλωση συνιστά ένα τυπικό παράδειγμα για να κατανοήσει κάποιος τον ορισμό του "βλαχοδήμαρχου"

Κλείνοντας, όποιος θέλει να συμμετέχει σε πρόσθετη παρέμβαση υπέρ των αιτούντων (χωρίς καμία χρέωση) μπορεί να επικοινωνήσει στα τηλ. 6974376306 (Γιώργος Αποστολόπουλος) και 6974337194 (Παναγιώτα Πετρόγλου) ή να στείλει απευθείας ονοματεπώνυμο, πατρώνυμο, διεύθυνση κατοικίας, ΑΦΜ και email.

Στέλνετε τη στήριξη σας στις κάτωθι διευθύσεις ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail addresses)

Παναγιώτα Πετρόγλου, E-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

Γιώργος Αποστολόπουλος, e-mail  Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

 

#MetoBle 

Στην Πείνα, ένα από τα πρώτα έργα του Κνουτ Χάμσουν, περιγράφεται η περίοδος της ζωής ενός νέου που προσπαθεί να γίνει συγγραφέας και αντιμετωπίζει το φάσμα της πείνας που μαζί με το σώμα τού τσακίζει τα νεύρα και τη ψυχή. Τις δύσκολες αυτές στιγμές απαλύνει η γλυκειά παρουσία της Υλαγιαλής, μιας κοπέλας κάποτε φανταστικής και  κάποτε πραγματικής

Ο Ορφέας Περίδης την έκανε τραγούδι και σε μια συνέντευξή του λέει:

“Υλαγιαλή, είναι μια λέξη με μακρά ιστορία, ένας μύθος. Ο Κνουτ Χάμσουν που την πρωτοείπε στο διήγημά του «Η Πείνα». . .  δεν ξέρω που την βρήκε. . .  'Ισως αυτό το γνωρίζουν οι φιλόλογοι και όχι όλοι. Η ιστορία της λέξης χάνεται μες στους αιώνες. Ποιος ξέρει; Υπάρχει η Υλαγιαλή και ζει κάπου στις βόρειες θάλασσες; Ήρθε απ τους παραμυθάδες της Ανατολής; Στα διηγήματα του πάντως ο Ν.Δ.Τριανταφυλλόπουλος με γενικό τίτλο «Λιμενάρχης Ευρίπου», ζωντανεύει ξανά την ηρωίδα μαζί με κάποιες άλλες όπως τη Μαίρη Δεπάνου, τη Μύριαμ Χόπκινς Λάι, την Έλιζε Μαίηλυ του Γιάννη Σκαρίμπα, την κυρία 'Ερση του Πεντζίκη (που κι αυτός την πήρε απ’ τον Δροσίνη). Όλα αυτά τα πρόσωπα ξεπηδάνε απ το ένα μυθιστόρημα και μπαίνουν στο άλλο. Μου αρέσει αυτό. Να συνεχίζουν να ζουν αυτές οι πρωταγωνίστριες σε έναν άλλο τόπο. Στη Χαλκίδα ας πούμε του προηγούμενου αιώνα. Να επαναλαμβάνουν τις βεγγέρες τους σε σαλόνια φωταγωγημένα, έξω απ’ το χρόνο, έξω απ’ τα όρια του κόσμου”

Ας πούμε λοιπόν πως η Υλαγιαλή είναι το άπιαστο δημιούργημα του μυαλού μας, άλλοτε κινητήριο, άλλοτε παραλυτικό 

Γλυκό μ' αστέρι του Βοριά,
τώρα που σβήνουνε τα φώτα,
πάρε μακριά μου τη βαριά σκιά,
και δώσ' μου ρότα...

Υλαγιαλή, υλαγιαλή, υλαγιαλή,
μέσα στη νύχτα με πηγαίνουν οι ανέμοι,
κι όπου και πατήσω και σταθώ σαν το πουλί,
τρέμει η καρδούλα μου και το φτερό μου τρέμει...

Άβυσσος άγρυπνη που πάντα με καλεί,
και σέρνει εκεί, σέρνει εκεί πέρα την ψυχή μου,
Υλαγιαλή, υλαγιαλή,
λάμψε καλή σαν αστραπή χρυσού και ασήμου...

Υλαγιαλή, υλαγιαλή, υλαγιαλή,
μέσα στη νύχτα με πηγαίνουν οι ανέμοι,
κι όπου και πατήσω και σταθώ σαν το πουλί,
τρέμει η καρδούλα μου και το φτερό μου τρέμει...

Υλαγιαλή, υλαγιαλή, υλαγιαλή,
μέσα στη νύχτα με πηγαίνουν οι ανέμοι,
κι όπου και πατήσω και σταθώ σαν το πουλί,
τρέμει η καρδούλα μου και το φτερό μου τρέμει...

Ο θρύλος λέει πως όταν ο Τζιοβάνι Σολαίρ συνάντησε μια ομάδα Ελλήνων ναυτικών σε κάποιο  λιμάνι της Ισπανίας, μαθαίνοντας πως αυτοί ήταν από την Ιθάκη, καταράστηκε αυτούς και το νησί τους: “καταραμένοι να’στε και τίποτε να μη στεριώνει στον τόπο σας”. Από τότε βαστάει "η κατάρα του Σολαίρη" που ακόμη και σήμερα την επικαλούνται κάποιοι Θιακοί, έστω και ως αστείο πια, όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά στον τόπο τους

Η ιστορία του Τζιοβάνι Σολαίρ είναι μια τραγική ιστορία που έχει όλα τα στοιχεία μιας ταινίας μυστηρίου. Δολοφονίες, μασόνοι, αφορισμοί, στημένη δίκη. Και όλα αυτά με επίκεντρο τη Μασονική Στοά της Ιθάκης στην περίοδο της Αγγλοκρατίας, 30 χρόνια πριν την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα.

Μια ιστορία που έχει πολλαπλό ενδιαφέρον, όχι μόνο για όποιον έχει κάποια σχέση με την Ιθάκη, αλλά για όποιον αγαπά την ιστορία. Μέσα από την τραγική ιστορία του Τζιοβάνι Σολαίρ θα μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε άγνωστες πτυχές από την καθημερινότητα μιας κοινωνίας που έτυχε να βρεθεί σε ένα μοναδικό σταυροδρόμι πολιτισμών. Μπορούμε να αντλήσουμε ακόμη και πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την κατάσταση στην προεπανασταστική Πάτρα και τη στάση των εκεί Ευρωπαίων προξένων απέναντι στηνΕλληνική Επανάσταση

Ο πληθυσμός της Ιθάκης έχει ξεκάθαρη ελληνική συνείδηση, όμως βρίσκεται κάτω από Αγγλική κατοχή, ενώ τα ίχνη από την επί αιώνες Ενετική Διακυβέρνηση είναι ακόμη νωπά. Είναι χαρακτηριστικό ότι η δίκη για την υπόθεση Σολαίρ διεξάγεται στην ιταλική γλώσσα  - την επίσημη γλώσσα της εποχής στα Επτάνησα - και, όπου χρειάζεται, υπάρχει Έλληνας μεταφραστής.

Είναι επίσης ένας πληθυσμός που βρίσκεται κάτω από την απόλυτη πνευματική δεσποτεία μιας Εκκλησίας, η οποία για μια ακόμη φορά αποδεικνύεται σκληρή, αδίστακτη, φανατική, μισαλλόδοξη και τελικά βαθιά αντιανθρώπινη, κόντρα ακριβώς στη διδασκαλία του ιδρυτή της, πραγματικού ή φανταστικού. Μια Εκκλησία που το μόνο ενδιαφέρον που έχει για το λαό της, για το ποίμνιό της καλύτερα, είναι μην τυχόν κι αυτός αλλαξοπιστήσει

Είναι, τέλος, ένας πληθυσμός που αποτελείται στη συντριπτική πλειοψηφία του από αγρότες, ψαράδες, ναυτικούς και μικροέμπορους που βλέπει με δυσπιστία και φόβο τη μυστικότητα των τεκτονικών λειτουργιών στις οποίες συμμετέχουν τα μέλη της τοπικής μασονικής στοάς, η οποία απαρτίζεται κατά κύριο λόγο από Άγγλους αλλά και από επιφανή πρόσωπα της τοπικής κοινωνίας. 

Η υπόθεση του Σολαίρη – για την ακρίβεια του Γάλλου Τζιοβάνι Σολαίρ – είναι μια τραγική ιστορία ενός φρικτού εγκλήματος που συντάραξε την κοινωνία της Ιθάκης το 1837, όταν ακόμη το νησί βρισκόταν κάτω από αγγλική κυριαρχία. ‘Ένα έγκλημα που προκαλεί αισθήματα οργής όχι μόνο για το ειδεχθές της πράξης, που ήταν η σφαγή της γυναίκας και του 12χρονου γιου του Σολαίρ, αλλά και για το γεγονός ότι η τοπική κοινωνία της Ιθάκης θέλησε να φορτώσει τη στυγερή δολοφονία στον ίδιο το Σολαίρ.

Από τη μια γιατί δεν της ήταν εύκολο να αποδεχθεί ότι κάποιος δικός τους άνθρωπος ήταν ο στυγνός δολοφόνος και από την άλλη γιατί της ερχόταν εντελώς βολικό να είναι δολοφόνος ένας ξένος που τύχαινε επιπλέον να είναι ο αρχηγός της νεοσυσταθείσας τεκτονικής (μασονικής) στοάς της Ιθάκης. Μιας οργάνωσης, η οποία στα μάτια τους – και κυρίως στα μάτια της τοπικής ορθόδοξης εκκλησίας – φαινόταν ότι απειλούσε τις παραδόσεις του τόπου τους.

Ήταν βολικό, όμως, και για την αγγλική διοίκηση να παρθεί μια απόφαση που θα ικανοποιούσε το κοινό αίσθημα, καθώς το τελευταίο που θα επιθυμούσαν οι Άγγλοι θα ήταν μια εξέγερση που θα μπορούσε να ξεσπάσει με αφορμή το περιστατικό αυτό. Ήδη, τέσσερα χρόνια πριν, στη γειτονική Κεφαλονιά, είχε εκδηλωθεί στάση του αγροτικού πληθυσμού, με ένοπλη σύγκρουση με τις αρχές, με αφορμή τις εκλογές για την ανάδειξη τοπικών αρχόντων.

Τελικά, ο Σολαίρ – ένα χρόνο μετά την αρχική καταδίκη του σε θάνατο – αθωώνεται και φεύγει από την Ιθάκη ηττημένος και ολομόναχος, αφήνοντας θαμμένη στα χώματα του νησιού τη δολοφονημένη οικογένειά του.

Διαβάσαμε την τραγική ιστορία του Σολαίρ, όπως αυτή αναπτύσσεται στο πολύ ενδιαφέρον και εμπεριστατωμένο βιβλίο του Πέτρου Βλάχου “Ο τέκτονας Τζιοβάνι Σολαίρ στην Ιθάκη του 1837”. Ας την πάρουμε όμως από την αρχή

 

Ο τυχοδιώκτης Τζιοβάνι Σολαίρ

Ο Τζιοβάνι Σολαίρ γεννήθηκε το 1787 στην πόλη Αβινιόν της Γαλλίας και, αν και Γάλλος, ήταν προτεστάντης στο θρήσκευμα. Η ζωή του είχε όλα τα χαρακτηριστικά ενός τυχοδιώκτη της εποχής. Στην αρχή τον βρίσκουμε σημαιοφόρο του στρατού του Μεγάλου Ναπολέοντα κατά τον γαλλοϊσπανικό πόλεμο (1808-1814). Εκείνη την περίοδο μυείται στον ελευθεροτεκτονισμό, σε μια εποχή όπου οι μασονικές στοές αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς σε ολόκληρη την Ευρώπη. Κάποια στιγμή συλλαμβάνεται από τα Καταλανικά στρατεύματα και οδηγείται αιχμάλωτος στην ισπανική πόλη της Καρθαγένης. Από εκεί κατορθώνει να δραπετεύσει και επιβιβάζεται σε καράβι ντυμένος Φραγκισκανός μοναχός. Σε μια στάση του καραβιού στη Μάλτα, γνωρίζει τον Καθολικό Αναπληρωτή Επίσκοπο της Ζακύνθου, ο οποίος, βλέποντας απέναντί του έναν Φραγκισκανό μοναχό, του προτείνει μια θέση δασκάλου σε ιδιωτικό καθολικό σχολείο της Ζακύνθου. Ο Σολαίρ αποδέχεται την πρόταση, καταφτάνει στη Ζάκυνθο και μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα χειροτονείται ιερέας της καθολικής εκκλησίας.

Βρισκόμαστε στα 1813, ο Σολαίρ είναι 25 χρονών και δεν αργεί να εκδηλώσει την τυχοδιωκτική του φύση για ακόμη μία φορά. Γνωρίζει τη Ζακυνθινή Φιορούλα Καραβία, την ερωτεύεται και την παντρεύεται κόντρα στους νόμους της Καθολικής Εκκλησίας. Χαρακτηριστικό είναι πως η λειτουργία του γάμου τελείται από έναν Ολλανδό προτεστάντη ιερέα. Το νέο μαθαίνεται γρήγορα και ο καθολικός επίσκοπος διατάζει την απομάκρυνση του Σολαίρ από το νησί.

Πράγματι, ο Σολαίρ εκδιώχνεται στην επίσης αγγλοκρατούμενη Μάλτα. Γρήγορα, όμως, επιστρέφει στην Ελλάδα. Στην Πρέβεζα συναντιέται με τη γυναίκα του και, αφού περιπλανούνται σε διάφορες περιοχές της οθωμανοκρατούμενης Ελλάδας, τους βρίσκουμε στην Αρκαδία το 1814 όπου ο Σολαίρ υπηρετεί ως γραμματέας του υποπροξενείου της Βρετανικής αυτοκρατορίας. Το 1819 τον συναντούμε στην Πάτρα ως γραμματέα του Ολλανδικού προξενείου και την ίδια χρονιά γεννιέται ο γιος τους Νικολό-Κάρλος.

 

Ο Τζιοβάνι Σολαίρ ως γραμματέας του Ολλανδικού προξενείου στην Πάτρα και οι αναφορές του σχετικά με την επερχόμενη Επανάσταση

Βρισκόμαστε πλέον στις παραμονές της Ελληνικής επανάστασης και από τη θέση του ο Σολαίρ έρχεται σε επαφή με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, τον Παπαδιαμαντόπουλο και τον Λόντο. Η στάση του, όμως, απέναντι στην Ελληνική επανάσταση είναι εχθρική. Μάλιστα, σε αναφορά του προς τον πρεσβευτή της Ολλανδίας στην Κωνσταντινούπολης καταγγέλλει πως «οι Έλληνες πρόξενοι της Ρωσίας και της Πρωσίας είναι μέλη της Φιλικής Εταιρείας» και πως ειδικότερα ο Ιθακήσιος πρόξενος της Ρωσίας , Ι.Βλασσόπουλος, είναι ένας από τους αρχηγούς της. Οι συνεχείς αναφορές του Σολαίρ, που εκθέτουν με ημερολογιακό τρόπο τα γεγονότα, μας μεταφέρουν το κλίμα της προεπαναστατικής Πάτρας, λίγες μέρες πριν από τη μεγάλη εξέγερση. Μας δείχνουν, επίσης, πως η επανάσταση που επρόκειτο να ξεσπάσει ήταν κάτι που όλοι  ανέμεναν

Γράφει ο Σολαίρ: “… Στις 8 Μαρτίου μεγάλος αριθμός καλά αρματωμένων Επτανησίων ανέλαβαν τη φρούρηση των προξενείων της Ρωσίας, της Πρωσίας, της Αυστρίας και της Σουηδίας

… Στις 11 Μαρτίου οι Έλληνες φόρτωσαν τα υπάρχοντά τους και εμπορεύματα για τα Ιόνια, τον κόλπο της Ναυπάκτου και τα χωριά της Πάτρας

… Στις 20 Μαρτίου, οι ραγιάδες έστειλαν τις οικογένειές τους στα προξενεία. Ο πρόξενος της Γαλλίας δέχτηκε πολύ κόσμο. Της Αγγλίας κανέναν

… Στις 22 Μαρτίου, επειδή οι Τούρκοι ήξεραν ότι οι Επτανήσιοι πρόξενοι της Ρωσίας, της Πρωσίας, της Σουηδίας και της Αυστρίας είχαν ανάμιξη στην εξέγερση των ραγιάδων, οι Τούρκοι έστειλαν έναν Αγά και συγκλήθηκε σύσκεψη στο Γαλλικό προξενείο με σκοπό να πεισθούν οι Έλληνες πρόξενοι να σταματήσουν τις ταραχές και να καταθέσουν οι ραγιάδες τα όπλα που κρατούσαν. Οι Έλληνες πρόξενοι απάντησαν πως δεν γνωρίζουν τίποτα, πως δεν έχουν καμία ανάμιξη και πως δεν ασκούσαν καμία εξουσία πάνω στους ραγιάδες. Οι πρόξενοι της Αγγλίας, της Ισπανίας και εγώ δεν είπαμε λέξη

… Την αυγή της 23 Μαρτίου ο φίλος μου κ.Γκουμπερνάτις που βρισκόταν στο Ισπανικό προξενείο, με ειδοποίησε ότι όλοι οι πρόξενοι ήταν έτοιμοι να μπαρκάρουν … Πήρα μόνο τα αρχεία του προξενείου και τα πιο πολύτιμα πράγματά μου. Μπαρκάραμε για το Μεσολόγγι”

Πριν φύγουν, οι πρόξενοι των ευρωπαϊκών κρατών που αντιτίθενται στην Ελληνική εξέγερση, μαζί τους και ο Σολαίρ, κινητοποιούν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις και επιτίθενται εναντίον των εξεγερμένων Ελλήνων. Όπως γράφει ο Γ.Ζώρας στο βιβλίο του “ Αι πρώται εν Πάτραις επαναστατικαί εκδηλώσεις κατά πληροφορίας του Ολλανδικού προξενείου” : « … όχι μόνο δε θα βοηθήσουν τους εξεγερμένους ραγιάδες, κωφεύοντες στις εκκλήσεις των αυτοχειροτονημένων ηγετών, αλλά αντιλαμβανόμενοι το ανέλεγκτον της  επαναστατικής δραστηριότητος, αφού διατάξουν τον κανονιοβολισμό τους από πλοία που είναι αραγμένα στο λιμάνι της πόλης, θα καταφύγουν έντρομοι στα Αγγλοκρατούμενα, εκείνη την εποχή, Επτάνησα …»

Ο Σολαίρ καταφεύγει στο Μεσολόγγι προσωρινά, καθώς πλησιάζει και εκεί η Ελληνική επανάσταση. Έτσι αποφασίζει να καταφύγει στα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα ασκώντας  το επάγγελμα του δασκάλου της Ιταλικής και Λατινικής γλώσσας. Από το 1821 έως το 1824 τον βρίσκουμε στην Κέρκυρα. Από το 1824 έως το 1827 στη Λευκάδα και από το 1827 έως το 1831 στη Λευκάδα. Στις 12 Μαΐου του 1831 καταπλέει στην Ιθάκη, διορισμένος από τη Διοίκηση του Ιονίου Κράτους, για να εργαστεί ως δάσκαλος Ιταλικών και Λατινικών στο Δευτερεύον Σχολείο της Ιθάκης [Σ.Σ το Δευτερεύον Σχολείο ήταν η μέση εκπαίδευση της εποχής, το Γυμνάσιο της εποχής]

 

Ο Τζιοβάνι Σολαίρ φτάνει στην Ιθάκη

Ο Σολαίρ με τη γυναίκα του Φιορούλα και το 12χρονο τότε γιο του Νικολό, εγκαθίστανται στο Βαθύ, στο κέντρο της Χώρας. Εκείνη την εποχή, η ταξική θέση του δάσκαλου ήταν αρκετά υψηλή. Είναι χαρακτηριστικό πως ο μηνιαίος μισθός του Σολαίρ ήταν 8 τάλαρα, όταν ο μισθός του Επισκόπου ήταν 13 τάλαρα, του Εισαγγελέα 12, του διευθυντή της αστυνομίας 6 και του χωροφύλακα 1.

 

Βαθύ, Ιθάκη (1821)
Χαλκογραφία του Άγγλου ζωγράφου Joseph Cartwright

 

Ο κοινωνικός περίγυρος στον οποίο θα ενταχθεί είναι αρχικά οι ξένοι, τα μέλη της αγγλικής ταξιαρχίας που εδρεύει στο νησί, ως αγγλική επαρχία που ήταν τότε. Μαζί με αυτούς, οι λίγοι πλούσιοι Ιθακήσιοι που αποτελούν και αυτοί μέλη της άρχουσας τάξης. Αυτοί θα αποτελέσουν τον πυρήνα για την ίδρυση της μασονικής Στοάς στην Ιθάκη. Ήδη, ο Σολαίρ, πριν την άφιξή του στην Ιθάκη, είχε φτάσει στα ύπατα αξιώματα της τεκτονικής ιεραρχίας. Όταν φτάνει στην Ιθάκη κατέχει πλέον τον τελικό (33ο) βαθμό του Ύπατου του Αληθινού Μυστικού. Δύο χρόνια από την άφιξή του ιδρύεται η μασονική στοά της Ιθάκης και αυτός θα είναι ο πρώτος της Σεβάσμιος Διδάσκαλος

Όπως σε όλα τα Επτάνησα, η Ιθάκη ακολουθούσε μια διαφορετική πορεία από τον υπόλοιπο τουρκοκρατούμενο ελληνικό κόσμο, ακολουθώντας τις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Αρχικά η έλευση των Γάλλων – μετά την Ενετική κατοχή αιώνων – έφερε τα νεωτεριστικά ρεύματα που γεννούσαν οι κοινωνικές ανακατατάξεις που προκάλεσε η γαλλική επανάσταση. Στη συνέχεια, η Αγγλική κατοχή θεμελίωσε ένα αυταρχικό κράτος, παράλληλα όμως δημιούργησε θεσμούς και κανόνες διαμορφώνοντας ένα σύγχρονο κράτος με ευρωπαϊκό προσανατολισμό

Εκείνη την περίοδο δημιουργείται η Ιόνιος Ακαδημία, η πρώτη ελληνική σχολή πανεπιστημιακού επιπέδου, και δημιουργείται ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την άνθηση των γραμμάτων και των τεχνών.

Την ίδια περίοδο, στη Δυτική Ευρώπη, αναπτύσσεται ο ελευθεροτεκτονισμός που απηχεί τις ιδεολογικές ανησυχίες της ανερχόμενης αστικής τάξης και συσπειρώνει την οικονομική και πνευματική ελίτ της τάξης αυτής. Είναι λοιπόν φυσικό επακόλουθο η εμφάνιση του τεκτονισμού στα Ιόνια νησιά, πριν από οποιοδήποτε άλλο μέρος στον ελλαδικό χώρο.

Ήδη, από το 1740, επί Ενετικής κατοχής, αναφέρεται η στοά “Benefienza” (Αγαθοεργία) που ήταν  Ιταλόφωνη και αποτελούσε παρακλάδι της Στοάς Της Βερόνας. Το 1782 στη Ζάκυνθο, αναφέρεται ο τεκτονικός τύπος Μισραήμ, ένα τεκτονικό τάγμα που βασίζεται στην Ερμητική διδασκαλία, μια διδασκαλία που σχετίζεται με τον μυθολογικό Ερμή τον Τριμέγιστο, μια θεότητας που αποτελούσε συγχώνευση του ελληνικού Ερμή με τη σεληνιακή αιγυπτιακή θεότητα Θωθ.

Το 1800, πάλι στην Κέρκυρα, ιδρύεται και η Γαλλόφωνη Στοά “Philogeneia”, η οποία το 1809 μετονομάζεται σε “ Saint Napoleone”. To 1810 στη Λευκάδα ιδρύεται από τη Μεγάλη Ανατολή της Γαλλίας η Στοά «’Ενωση», στην οποία λίγο αργότερα μυείται ο Εμμανουήλ Ξάνθος.

Το 1815 αναφέρονται στην Κέρκυρα δύο ακόμη Στοές, η «Ειρήνη» και ο «Πυθαγόρας». Το 1823 συντάσσεται στην Κέρκυρα ένας κανονισμός, με σκοπό την ίδρυση Στοών σε όλα τα Επτάνησα, σε ένα σχέδιο που ονομάζεται «Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδας»

Στην Ιθάκη είχε ήδη επιχειρηθεί χωρίς επιτυχία, η ίδρυση Στοάς μεταξύ του 1818 και του 1820 από τον Κερκυραίο τέκτονα Γεώργιο Κυπριώτη. Η δεύτερη – και επιτυχημένη αυτή τη φορά – προσπάθεια θα γίνει το 1831 από τον Τζιοβάνι Σολαίρ. Ο Σολαίρ, όταν φτάνει στην Ιθάκη, έχει ήδη περάσει από πολλές Στοές των Επτανήσων. Ένα πιστοποιητικό του 1812 τον αναφέρει στη Στοά της Ζακύνθου με τον 25ο βαθμό στην τεκτονική ιεραρχία. Όταν ο Σολαίρ φτάνει στην Ιθάκη, κατέχει πλέον τον τελικό βαθμό (33ο) του Ύπατου του Αληθινού Μυστικού

 

Η ίδρυση της Μασονικής Στοάς της Ιθάκης

Δύο μόλις μήνες μετά την άφιξη του Σολαίρ στην Ιθάκη, τον Ιούλιο του 1831, γίνεται η πρώτη συνάθροιση στην οποία, εκτός του Σολαίρ, συμμετέχουν άλλα τρία άτομα: Ο Βιττώριος Ζαβός, ο Ευστάθιος Δρακούλης και ο Νικολό Μανιάκης.

Ο Ζαβός ήταν μέλος της ισχυρής οικογένειας των Ζαβαίων, με έντονη και μακρόχρονη πορεία στον τεκτονισμό. Ο Ε. Δρακούλης ήταν και αυτός μέλος εξέχουσας οικογένειας της Ιθάκης. Διετέλεσε έπαρχος Ιθάκης, βουλευτής και ήταν πατέρας του πρόδρομου του Ελληνικού Σοσιαλισμού, Πλάτωνα Δρακούλη

Από τον Βιττώρο Ζαβό πληροφορούμαστε πως : « ανοίξαμε ένα δωμάτιο για συνομιλίες και δεχτήκαμε για αδελφούς και εταίρους τους Τζιοβάννι Τριανταφυλλίδη και Αντώνιο Πεταλά-Σταθάτο. Από τότε ο αριθμός ήταν επαρκής και εμείς στραφήκαμε στους Κορφούς μέσω του κ. Σολαίρ προκειμένου να μας επιτραπεί να ιδρύσουμε Λόντζια και να μας δοθεί η σχετική άδεια από τον Ευγενή Γενικό Συνήγορο κ. Κυπριώτη, όταν ήρθε εδώ για την υπόθεση του γραμματέα της Reggenza, Τζιάκομο Ροδοθεάτου»

Τελικά, η άδεια από την Κέρκυρα ήρθε και ο Σολαίρ γίνεται ο ιδρυτής της πρώτης Μασονικής Στοάς της Ιθάκης και τέταρτης στη σειρά υπό την αιγίδα της «Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδος»

Η έναρξη της Στοάς τοποθετείται το Νοέμβριο του 1833. Πρόκειται για την «Ανατολή της Ιθάκης» και θα ονομάζεται «Σχολή του Πλάτωνα». Είναι Ιταλόφωνη και για σύμβολο επιλέχθηκε το πλάγιο παραλληλόγραμμο με τελεία στο κέντρο του

 

 

Ο Τζιοβάνι Σολαίρ γίνεται ο πρώτος της Διδάσκαλος που αναλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες που απαιτούνται για τη στέγαση, τον εξοπλισμό και τη λειτουργία της Στοάς.

Αρχικά οι συναντήσεις γίνονται στη σοφίτα του σπιτιού του Σολαίρ, ο οποίος φροντίζει για την αγορά των υλικών που χρειάζονται για τη διαμόρφωση του χώρου σε μια μορφή «ναού»: Χαρτιά για την αναπαράσταση του ήλιου, του φεγγαριού και των αστεριών, ενός επίπλου που θα παίζει το ρόλο θρόνου, δύο άγκυρες που θα τον πλαισιώνουν, λυχνάρια, κεριά. Επίσης, κιβώτιο στο οποίο θα συγκεντρώνονται οι χρηματικές συνδρομές των μελών, μια υποχρέωση ιερή για τα μέλη της Στοάς. Μόνο αν τα μέλη πλήρωναν την υποχρεωτική συνδρομή τους, θα είχαν το δικαίωμα να τύχουν ανταπόδοσης σε περίπτωση που θα βρίσκονταν σε ανάγκη στο πλαίσιο της θεμελιώδους για τους τέκτονες Αρχής της Αλληλοβοήθειας

Τα μέλη που γίνονταν δεκτά στη Στοά έπρεπε να φέρουν κονδυλοφόρο, μελανοδοχείο, χαρτί και τα κατάλληλα βιβλία. Έπρεπε να παρακολουθούν τις διδαχές του Διδασκάλου χωρίς να τον διακόπτουν, ενώ για την αναχώρησή τους από τη Σχολή χρειαζόταν η άδειά του

Απαγορεύονταν, εντός και εκτός της Στοάς, οι καβγάδες, τα τυχερά παιχνίδια, οι προσβολές και η απόδοση παρατσουκλιών. Για τους παραβάτες των παραπάνω κανόνων προβλέπονταν διάφορες ποινές, όπως ο αποκλεισμός τους από τη δεύτερη βαθμίδα της ιεραρχίας μέχρι και η αποβολή τους από την Αδελφότητα.

Τα περισσότερα μέλη της Στοάς ήταν ξένοι, άνθρωποι της Αγγλικής Φρουράς και της Εκτελεστικής και Δικαστικής Εξουσίας. Σιγά-σιγά, όμως, αυξάνονταν οι ντόπιοι, που ήταν κυρίως μεγαλοκτηματίες, εισοδηματίες ή δάσκαλοι. Για τους ευκατάστατους κατοίκους που είχαν φιλοδοξίες κοινωνικής και οικονομικής ανέλιξης, η ένταξή τους στη Στοά αποτελούσε μοναδική ευκαιρία, καθώς θα βρίσκονταν σε στενή συναναστροφή με την ελίτ της τοπικής κοινωνίας που είχε ζήσει και σπουδάσει στην αναπτυγμένη Δύση

 

 

Αντίθετα, στον υπόλοιπο λαό - που στη μεγάλη του πλειοψηφία ήταν αγρότες, ψαράδες, ναυτικοί και μικροέμποροι - αυτή η επιλεκτική σχέση των επιφανών προσώπων των τοπικών κοινωνιών με τους ξένους κατακτητές, προκαλούσε φόβο, καχυποψία και αρνητισμό. Στα παραπάνω προστίθεται και η εχθρική στάση της Εκκλησίας, η οποία διαδίδει παντού πως οι Μασόνοι είναι αντίχριστοι και άθεοι

 

Οι αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας και της Εκκλησίας

Οι φήμες εξαπλώνονται και προκαλούν τριγμούς στην τοπική κοινωνία. Πολλές οικογένειες μάλιστα σκέφτονται για το αν πρέπει να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο που είχε μασόνους δάσκαλους. Οι αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας προκαλούν προβληματισμό στο εσωτερικό της Στοάς και αποφασίζεται έτσι η προσωρινή αναστολή της δραστηριότητάς της. Η Στοά της Ιθάκης παραμένει κλειστή από το Φεβρουάριο έως τον Ιούνιο του 1835. Η επανέναρξη της λειτουργίας της συνοδεύεται από διάφορες μεταστεγάσεις και από έντονες αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό της. Ο Σολαίρ θέτει θέμα περιορισμού των ντόπιων κατοίκων του νησιού στη Στοά και ζητά από τη χωροφυλακή να συνοδεύει τους μασόνους κατά την προσέλευση αλλά και την αποχώρησή τους. Όλα αυτά μεγαλώνουν συνεχώς το χάσμα μεταξύ του Σολαίρ και του απλού λαού και διογκώνουν τα αντιτεκτονικά συνθήματα της πλειοψηφίας του ντόπιου πληθυσμού

Η Στοά ξανακλείνει το Μάρτιο του 1836 προκειμένου να ηρεμήσουν τα πνεύματα. Το καλοκαίρι του ίδιου έτους, όμως, κατά τη διάρκεια μιας Ορθόδοξης λειτουργίας την οποία παρακολουθούσε και ο Σολαίρ, ο ιερέας κατηγορεί το Σολαίρ πως συμπεριφέρθηκε με ασέβεια στο Ευαγγέλιο ανοίγοντάς το βίαια σαν να ήθελε να το σχίσει. Οι φήμες απλώνονται ταχύτατα σε όλο το νησί και διογκώνονται. Πολλοί πλέον πιστεύουν ότι ο Σολαίρ το άνοιξε για να φτύσει στο εσωτερικό του. Οι Ιθακήσιοι, πιστοί στη συντριπτική τους πλειοψηφία στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία που αντιμάχονταν τη Δύση και ό,τι πνευματικό προέρχονταν από αυτήν, δεν ήταν δύσκολο να υιοθετήσουν την άποψη του ιερέα τους και να σταθούν σχεδόν σύσσωμοι απέναντι στο Σολαίρ και κατ’ επέκταση και στη Μασονική Στοά

Μάταια κάποιοι λίγοι μάρτυρες προσπαθούν να μετριάσουν τις εντυπώσεις και να υποστηρίξουν πως ο Σολαίρ απλά ασπάσθηκε και δεν έφτυσε το Ευαγγέλιο. Αυτή η μέρα του καλοκαιριού του 1836 θα ήταν και η αρχή του τέλους για το Σολαίρ

Η επίθεση του ιερέα στον Σολαίρ, δεν ήταν τυχαία. Η στάση της Ορθόδοξης Εκκλησίας απέναντι στη Μασονική Στοά ήταν εξ’αρχής εχθρική, όπως εχθρική ήταν  διαχρονικά σε ό,τι ερχόταν από την «αιρετική» ή «άθεη» Δύση. Είμαστε εξάλλου στα 1836. Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από το 1798, όταν ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’, με εγκύκλιό του προς τους Επτανήσιους, όπου καταφέρεται εναντίον της Γαλλικής Επανάστασης, τους καλεί να «συναγωνισθούν με ζήλον και προθυμίαν εις αφανισμόν των απίστων τούτων Γάλλων» που βρίσκονται στα Επτάνησα. Την ίδια χρονιά μάλιστα εκδίδεται  και η «Διδασκαλία Πατρική» που επίσημα αποδίδεται στον Πατριάρχη Iεροσολύμων  Άνθιμο, δεν είναι όμως λίγοι που πιστεύουν πως πίσω από αυτήν κρύβεται πάλι ο Γρηγόριος ο Ε’. Στο έργο αυτό, ο συγγραφέας επιτίθεται εναντίον της «μιαράς, αιρετικής, ζοφώδους» Ευρώπης, την οποία οι πιστοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί έχουν χρέος να αποφεύγουν. Στο κλίμα αυτό κινούνται και οι συμβουλές του Αθανάσιου Πάριου, που από το 1995 τιμάται ως Άγιος από την Ορθόδοξη Εκκλησία : « φεύγετε όσο δύνασθε την Ευρώπη και εκείνους οπού έρχονται από την Ευρώπην»

Και εδώ, στην Ιθάκη, παρόλο που επί αιώνες βρισκόταν κάτω από Ενετική κατοχή, εν τούτοις η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων ακολουθούν την Ορθόδοξη Εκκλησία Η υπόγεια δουλειά της Εκκλησίας να διαβάλει το Σολαίρ και κατ’ επέκταση τη Μασονική Στοά της Ιθάκης αρχίζει τώρα να αποδίδει καρπούς.  Η πλειοψηφία του λαού, σαν έτοιμη από καιρό, υιοθετεί άκριτα την άποψη του ιερέα και κηρύσσει τον πόλεμο στο Σολαίρ.

Η επίθεση αυτή προκαλεί νευρικότητα στον έτσι κι αλλιώς δύστροπο και υπεροπτικό χαρακτήρα του Σολαίρ. Αυτή η νευρικότητα τον οδηγεί σε μια αναπόφευκτη σύγκρουση με τους περισσότερους Ιθακήσιους τέκτονες, τέσσερεις από τους οποίους εκδιώκονται από τη Στοά της Ιθάκης. Αυτό μοιραία θα οδηγήσει σε ρήγμα στο εσωτερικό της Στοάς, καθώς οι διωγμένοι τέκτονες θα βρουν υποστήριξη από τους εναπομείναντες μασόνους συμπατριώτες τους. Παράλληλα, οι διωγμένοι μασόνοι θα βρεθούν σύμμαχοι της τοπικής κοινωνίας στη διένεξή της με τον Σολαίρ

Εν τω μεταξύ, κάθε δημόσια εμφάνιση του Σολαίρ συνοδεύεται από πειράγματα, ύβρεις και προσβολές από τους ντόπιους. Ο Σολαίρ αρχίζει να ανησυχεί πλέον για τη ζωή του και κάτω από το μαξιλάρι του έχει πάντα ένα σπαθί για προστασία. Οι αντιδράσεις των ντόπιων συνεχίζονται κάνοντας καθημερινή τη συγκέντρωσή τους έξω από τη Στοά, αυξάνοντας τον εκνευρισμό και τον φόβο στο Σολαίρ, ο οποίος ζητά τη βοήθεια και την παρουσία της Αστυνομίας. Πράγματι, οι εκκλήσεις του Σολαίρ εισακούονται και τοποθετούνται σε μόνιμη βάση δύο χωροφύλακες στην είσοδο της Στοάς και άλλοι δύο στην είσοδο του σπιτιού του

Στις 12 Σεπτεμβρίου του 1836, ημέρα του εορτασμού του Αγίου Σπυρίδωνα, η Στοά παραβιάζεται και βανδαλίζεται, ενώ πολλά αντικείμενα κλέβονται. Ο φόβος του Σολαίρ για τη ζωή τη δική του αλλά και της οικογένειάς του γιγαντώνεται και τον κυριεύει. Αραιώνει τις επισκέψεις του στο σχολείο, περιορίζει τις εξόδους του και συρρικνώνει τον κοινωνικό του περίγυρο.

Από την άλλη μεριά, τα υπόλοιπα μέλη της Στοάς δεν ερμηνεύουν σωστά τη στάση της τοπικής κοινωνίας απέναντι στο Σολαίρ, θεωρώντας πως πρόκειται για έναν προσωπικό πόλεμο εναντίον του Σολαίρ και όχι – όπως συνέβαινε στην πραγματικότητα – για αντίδραση στη λειτουργία της ίδια της Στοάς. Αυτή η λαθεμένη εκτίμηση οδηγεί τους τέκτονες της Ιθάκης σε επαναλειτουργία της Στοάς σε νέο χώρο, διοργανώνοντας μάλιστα και σχετική γιορτή τον Ιανουάριο του 1837 και πυροδοτώντας ακόμη περισσότερο το κλίμα.

 

Η δολοφονία της οικογένειας του Τζιοβάνι Σολαίρ

Στις 2 Μαρτίου του 1837, ο Άγγλος διοικητής της Αστυνομίας ειδοποιείται να πάει στο σπίτι του Σολαίρ. Εκεί, βρίσκει νεκρούς το γιο και τη γυναίκα του. Ο γιος του Σολαίρ, ο Νικολό, και η Φιορούλα, η Ζακυνθινή γυναίκα του, έχουν σφαγιασθεί με φρικτό τρόπο. Ο ίδιος ο  Σολαίρ είναι ζωντανός.

Ο Σολαίρ, πλέον, βγαίνει εκτός ελέγχου. Κατηγορεί όσους θεωρεί πως δεν τον υπερασπίστηκαν το προηγούμενο διάστημα, εκφράζει την απέχθειά του προς τους ντόπιους και καταγγέλλει ως ύποπτους τους διωγμένους Ιθακήσιους τέκτονες

Η έρευνα που ξεκινά αμέσως μετά το φόνο, αναζητά τους ενόχους ανάμεσα στους δηλωμένους προσωπικούς ή οικογενειακούς εχθρούς, χωρίς να εξαιρείται τόσο ο Σολαίρ, που κατά τις ανακρίσεις υποπίπτει σε ασάφειες και κενά, όσο και η Κωνσταντινιά, η υπηρέτρια της οικογένειας. Από την πλευρά του ο Σολαίρ κατονομάζει κάποιους Ιθακήσιους, κυρίως από την ομάδα των διωγμένων μασόνων, ως πιθανούς δράστες

Παράλληλα με την πολιτική εξουσία, στον αγώνα για την ανακάλυψη των δολοφόνων μπαίνει και η Εκκλησία. Ήδη, τρεις ημέρες μετά το φρικτό έγκλημα, ο Έπαρχος Ιθάκης Ανδρέας Δρακούλης, με επιστολή του στον επίσκοπο ζητά από την Εκκλησία να χρησιμοποιήσει το τρομερό της όπλο, την κήρυξη αφορισμού. Η Εκκλησία ανταποκρίνεται  άμεσα και το κείμενο του αφορισμού διαβάζεται από τους ιερείς των ενοριών για τρεις συνεχόμενες Κυριακές. Εκτός από τους ναούς, το κείμενο με τις βαριές κατάρες της Εκκλησίας διαβάζεται και σε τρία σημεία του δημόσιου δρόμου. Ο αφορισμός δεν κατονομάζει πρόσωπα και αποσκοπεί να εξαναγκάσει με την απειλή της θείας τιμωρίας, όποιον γνωρίζει κάτι να το αποκαλύψει

Εν τω μεταξύ, μέσα σε πολύ σύντομο διάστημα, η υπόθεση Σολαίρ φτάνει στην κεντρική διοίκηση, η οποία αναθέτει άμεσα την υπόθεση στον Γενικό Εισαγγελέα, Γεώργιο Κυπριώτη. Είναι φανερό πως η υπόθεση αυτή προκαλεί ανησυχία για εκδήλωση αναταραχών με κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις και αυτό οι Άγγλοι θέλουν να το προλάβουν. Ήδη, επτά χρόνια πριν, το 1830, στη γειτονική Κεφαλονιά, είχε εκδηλωθεί στάση του αγροτικού πληθυσμού, η οποία οδήγησε σε ένοπλη σύγκρουση με τις Αρχές.

Στις 7 Φεβρουαρίου του 1837, ο Γενικός Εισαγγελέας του Κράτους των Ηνωμένων Ιονίων Νήσων, καταπλέει στην Ιθάκη και παρίσταται στον αφορισμό. Αμέσως ξεκινά συζητήσεις με τους τοπικούς αξιωματούχους και τον επίσκοπο Παΐσιο. Όλες οι συζητήσεις δείχνουν ως  βασικός ύποπτο τον ίδιο τον Σολαίρ. Από τον τρόπο, μάλιστα, με τον οποίο ο Κυπριώτης ξεκινά τις διερευνητικές ανακρίσεις, συμπεραίνουμε πως και αυτός προσανατολίζεται σε αυτή την εκδοχή

Κατά την ανάκριση της Κωνσταντινιάς, της υπηρέτριας της οικογένειας, ο Κυπριώτης τη ρωτά για τη σχέση του Σολαίρ με την οικογένειά του, για τη θρησκευτική του συμπεριφορά, για τη συμπεριφορά του σκύλου κατά τη διάρκεια του φονικού. Οι απαντήσεις της Κωνσταντινιάς στις ερωτήσεις του Κυπριώτη σε αυτή την πρώτη ανάκριση, είναι ελαφρυντικές για τον Σολαίρ. Κατά τις επόμενες ανακρίσεις όμως, παρατηρείται μια εντυπωσιακή μεταστροφή στις μαρτυρίες της υπηρέτριας, η οποία τώρα ενοχοποιεί απόλυτα τον Σολαίρ. Μια μεταστροφή όμως, που δεν αποκλείεται να είναι αποτέλεσμα πιέσεων εκ μέρους του Κυπριώτη, ο οποίος φαίνεται πως έχει έρθει στην Ιθάκη αποφασισμένος να κλείσει άμεσα και κατευναστικά για την τοπική κοινωνία την υπόθεση του διπλού φονικού

Στην αναθεωρημένη της κατάθεση, η Κωνσταντινιά αναφέρει πως εκείνο το βράδυ το ζυεγάρι είχε μαλώσει. Αναφέρει επίσης πως η πόρτα και το εξωτερικό πορτόνι ήταν κλειδωμένα και παρέμειναν κλειδωμένα μετά το φονικό, κάνοντας να φαίνεται απίθανο το ενδεχόμενο πως κάποιος ξένος μπήκε στο σπίτι. Αναφέρει, τέλος, πως μόλις μπήκε στο δωμάτιο του φονικού είδε τον αφέντη της να τρυπώνει κάτω από το κρεβάτι, ενώ γύρω κείτονταν νεκροί η γυναίκα και ο γιος του

 

Ο Τζιοβάνι Σολαίρ κατηγορείται για τους φόνους

Αυτές οι μαρτυρίες είναι κάτι παραπάνω από αρκετές για να θεωρηθεί ο Σολαίρ ως βασικός ύποπτος και να συλληφθεί στις 12 Φεβρουαρίου. Εν τω μεταξύ, η Κωνσταντινιά, όπως και ο Βαγγέλης Καραβίας, κρατούνται ακόμη ως ύποπτοι. Με νέες καταθέσεις της όμως, η υπηρέτρια της οικογένειας συνεχίζει να επιβαρύνει και άλλο τη θέση του Σολαίρ.

Στις νέες καταθέσεις της, αναφέρει πως άκουσε ότι ο Νικόλας δεν ήταν πραγματικός γιος του Σολαίρ … πως ο Σολαίρ ζήλευε τη γυναίκα του … πως την ώρα του φονικού άκουσε το μικρό Νικόλα να φωνάζει «ω, μπαμπά μου» … πως το σκυλί όλη τη νύχτα δε γάβγισε καθόλου, ενώ αντίθετα μόλις αντίκρυσε το Σολαίρ άρχισε να γαβγίζει εναντίον του και ο Σολαίρ της ζήτησε να το σκοτώσει

Ο Κυπριώτης πλέον θεωρεί πως έχει όλα τα στοιχεία ώστε να ενοχοποιήσει το Σολαίρ. Το μόνο που απομένει είναι να βρεθεί το πειστήριο του εγκλήματος. Και αυτό δεν αργεί να συμβεί. Στις 19 Φεβρουαρίου, με τη συνδρομή ψαράδων και βουτηχτάδων , βρίσκεται το σπαθί στο βυθό της θάλασσας, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Παναγιώτη Μπούρου.

Σε ερώτηση του Κυπριώτη προς τον Σολαίρ εάν ήταν δικό του το σπαθί, ο Σολαίρ απαντά  πως είναι ένα από τα σπαθιά που είχαν κλαπεί από τη Στοά, κάτι που αν ήταν αληθές, έδειχνε ως ενόχους των φόνων τους δράστες της παραβίασης και του βανδαλισμού της Στοάς

Ένα σημείο όμως που προβληματίζει το διευθυντή της Αστυνομίας Ρόμπερτς και τον γιατρό Μπάρντιν είναι πως το σπαθί δεν είναι αρκετά σκουριασμένο, όσο θα ήτανε εάν είχε ριχθεί στη θάλασσα την ημέρα του φόνου. Για να επιβεβαιώσουν τις υποψίες τους, ρίχνουν ένα σπαθί και ένα ξυράφι και τα αφήνουν για 18 και 12 ημέρες αντίστοιχα. Αυτό που διαπίστωσαν όταν τα ανέσυραν, ήταν πως βρέθηκαν πολύ πιο σκουριασμένα από το σπαθί του Σολαίρ. Οι παρατηρήσεις αυτές τέθηκαν υπόψη του εισαγγελέα, αυτός όμως τις αγνόησε

Ο Σολαίρ πλέον φαίνεται ένοχος στα μάτια όλων, φίλων και εχθρών. Ακόμη και οι τέκτονες αρχίζουν να παίρνουν αποστάσεις από αυτόν. Το κλίμα γίνεται πολύ βαρύ γι’ αυτούς και αρχίζουν να δέχονται ανώνυμες απειλές από τους ντόπιους, οι οποίοι φαίνεται πως δεν λογαριάζουν καθόλου πως μέλη της τεκτονικής στοάς είναι όλη η εξουσία του νησιού, πολιτική και οικονομική. Το κλίμα αυτό ήταν αναμενόμενο να επηρεάσει τη λειτουργία της Στοάς και να την καταστήσει επί της ουσίας ανενεργή. Το φθινόπωρο του 1837, η Μασονική Στοά της Ιθάκης παύει τη λειτουργία της. Από τότε, οι τέκτονες που συνέχιζαν να ζουν και να εργάζονται στο νησί, δεν αντιμετώπισαν προβλήματα σε προσωπικό επίπεδο, όμως ελάχιστοι ήταν αυτοί που απέμειναν

 

Η καταδικαστική απόφαση

Στις 20 Ιουνίου 1837 στην Αγία Μαύρα ( μεσαιωνικό όνομα της Λευκάδας που το διατήρησε για πέντε αιώνες, μέχρι την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα), θα συσκεφθούν τα μέλη του δικαστηρίου όπου και θα επικυρώσουν την εισήγηση του γενικού εισαγγελέα Γεώργιου Κυπριώτη. Στις 15 Ιουλίου, τα μέλη του δικαστηρίου θα καταπλέυσουν στην Ιθάκη και στις 17 Ιουλίου θα ανακοινώσουν τη συντριπτική τους απόφαση. Ο Τζιοβάνι Σολαίρ καταδικάζεται σε θάνατο! Η ανακοίνωση της απόφασης γίνεται δεκτή με ενθουσιασμό από τον ντόπιο πληθυσμό. Είναι χαρακτηριστικό πως όταν ο Γενικός Εισαγγελέας αναχωρεί από την Ιθάκη, οι κάτοικοι τον αποχαιρετούν πανηγυρικά ρίχνοντας κανονιοβολισμούς.

 

Η αναψηλάφηση της δίκης και η αθώωση του Σολαίρ

Την ίδια κιόλας ημέρα της καταδίκης του Σολαίρ, ο συνήγορος υπεράσπισής του υποβάλλει μηνυτήρια αναφορά για ψευδείς καταθέσεις στις δύο υπηρέτριες του Σολαίρ. Οι ανακρίσεις που ακολουθούν αναδεικνύουν τις αντιφάσεις στις οποίες είχε υποπέσει κατά τη διάρκεια της προανάκρισης η μία εκ των δύο, η Κωνσταντινιά Βρετού. Αυτό οδηγεί στην προφυλάκιση της Κωνσταντινιάς στις 13 Σεπτεμβρίου του 1837 ως κατηγορούμενης για ψευδορκία και την προσαγωγή της σε δίκη. Στις 27 Νοεμβρίου του 1837, η Κωνσταντινιά καταδικάζεται σε φυλάκιση τριών ετών για ψευδορκία και οδηγείται στις φυλακές Ζακύνθου για να εκτίσει την ποινή της

Η απόδειξη της ψευδομαρτυρίας της Κωνσταντινιάς δίνει το δικαίωμα στο συνήγορο του Σολαίρ να ανακόψει την πορεία του πελάτη του προς τη θανατική ποινή και να ζητήσει παράλληλα αναθεώρηση της καταδικαστικής απόφασης. Πράγματι, το Εφετείο ξεκινά την αναψηλάφηση της δίκης και την επανεξέταση των στοιχείων που είχαν οδηγήσει τον Σολαίρ στην καταδίκη. Στην εξέλιξη της δίκης διαπιστώνεται ότι και δεύτερος μάρτυρας , ο Παναγής Μαρτάτος, είχε καταθέσει ψευδείς ημερομηνίες με αποτέλεσμα να οδηγηθεί και αυτός στις φυλακές για ψευδομαρτυρία. Αλλά και οι καταθέσεις του τελευταίου από τους μάρτυρες κατηγορίας, του Παναγιώτη Μπούρου κρίνονται αναξιόπιστες. Μετά από τα παραπάνω, το Εφετείο αναγκάζεται να αθωώσει τον Σολαίρ και να αποφανθεί πως «αλλότριοι ήταν οι δολοφόνοι που εισέβαλλαν στο σπίτι της οικογένειας και βίαιοι ζηλωτές»

Ο Τζιοβάνι Σολαίρ αποφυλακίζεται στις 6 Μαρτίου του 1838 και με έγγραφό του ευχαριστεί το Αναθεωρητικό Ποινικό Δικαστήριο, το συνήγορο Σπυρίδωνα Δελλαπόρτα και τον Έφορο της Εκτελεστικής Αστυνομίας.  

 

 

Ο Σολαίρ φεύγει για την Κέρκυρα, από όπου, δύο χρόνια αργότερα, το Μάιο του 1840, με έγγραφό του ζητά να του αποσταλούν τα προσωπικά του αντικείμενα, κάτι που γίνεται δεκτό. Αυτό ήταν και το τελευταίο ίχνος του Σολαίρ, πριν τη θρυλούμενη συνάντησή του με τους Θιακούς ναυτικούς στην Ισπανία και τη βαριά κατάρα που ξεστόμισε, που ακόμη και σήμερα μνημονεύεται

 

Αερικό στη λαϊκή παράδοση είναι το ξωτικό, η νεράιδα, το κακό πνεύμα. Μεταφορικά, είναι το άπιαστο. Άπιαστο όπως ο αέρας και, εξ αυτού, θαυμάσιο. Δε θα μπορούσε λοιπόν το αερικό να μην αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τους ποιητές και τους καλλιτέχνες. Την αρχή έκανε ο Νίκος Γκάτσος (1966) που έγραψε για το δικό του αερικό, για μιαν άπιαστη αγάπη που  μελοποίησε ο Μάνος Χατζιδάκις

«Αερικό, αερικό λένε την κόρη που αγαπώ
Αερικό, αερικό λένε την κόρη που αγαπώ

Βγήκα στο δρόμο μια βραδιά
κι είδα να παίζουν τα παιδιά
μα πιο ψηλά στον ουρανό
έπαιζε ένα άστρο μακρινό

Αερικό Αερικό λεν το λουλούδι που αγαπώ

Πήγα και βρήκα χρυσικό
για δαχτυλίδι μαγικό
μα ήταν το δάχτυλο μικρό
και το χαμόγελο πικρό»

 

Από την άλλη μεριά, ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου (1998) γίνεται ο ίδιος αερικό για να μπορεί να δραπετεύει, έστω και με το νου

«Όσες κι αν χτίζουν φυλακές
κι αν ο κλοιός στενεύει
ο νους μας είναι αληταριό
που όλο θα δραπετεύει

Σαν αερικό θα ζήσω
σαν αερικό»

 

Ενώ ο Παύλος Παυλίδης τραγουδά στο δικό του «Αερικό» (2006), για όλους τους διαφορετικούς, τους ανυπόταχτους, τους ονειροπόλους,

«Όσοι δε θέλουν να θυμούνται
πότε και που αντισταθήκαν,
ποια τείχη γκρέμισες και βγήκαν,
ποιες φυλακές να μη φοβούνται,
τώρα σε θέλουνε σκυφτό,
τώρα σε θέλουν νικημένο,
ανήμπορο κι υποταγμένο
για να ξεχνάνε αυτό που ήταν.
Θα `ρθει μια μέρα ένα παιδί,
τη μέρα που θα επιστρέψεις,
θα `ρθει αυτό, μην το γυρέψεις
και θα σου πει...

Αερικό είσαι, αερικό...
Αερικό είσαι, αερικό...»

 

Τρία υπέροχα τραγούδια, τρία πραγματικά αερικά

 

 

 

Πριν από 15 χρόνια και τέσσερεις ημέρες, στις 27 Οκτωβρίου του 2006, κυκλοφόρησε το Back to Black της Amy Winehouse, ένα album που από πολλούς μουσικοκριτικούς θεωρείται το καλύτερο μέχρι στιγμής μουσικό album του 21^ου αιώνα. Με το album αυτό, ολόκληρος ο πλανήτης γνώρισε μια πολύ ιδιαίτερη φωνή αλλά και μια ακόμη πιο ιδιαίτερη προσωπικότητα. Μια δυναμική και ατίθαση προσωπικότητα που έδειχνε όμως από τους στίχους των τραγουδιών της, αλλά και πολλές φορές από τη σκηνική της παρουσία, πως έκρυβε πολύ πόνο. Επώδυνοι χωρισμοί, εξαρτήσεις, έλλειψη ιδιωτικής ζωής, όλα αυτά μαζί έφεραν το τέλος νωρίς, στα 27 της μόλις χρόνια. Η Amy έζησε μια σύντομη ζωή, ικανή όμως να την κατατάξει για πάντα στο πάνθεον των μεγάλων

«We only said goodbye with words, I died a hundred times, you go back to her, and I go back to black» … από το ομώνυμο και κορυφαίο τραγούδι του δίσκου

 

Δυο χρόνια κλείνουν σήμερα από τότε που μας άφησε ο Γιάννης Σπανός, ένας από τους πολυγραφότερους και πιο σημαντικούς Έλληνες συνθέτες αλλά ταυτόχρονα και από τους γήινους και πιο προσγειωμένους. Ίσως ο πιο σεμνός, σίγουρα πάντως ποτέ δεν φώναξε ο ίδιος για το πόσο σπουδαίος ήταν. Και αυτό δείχνει πόσο σπουδαίος άνθρωπος ήταν

Δύσκολο να διαλέξει κανείς ένα τραγούδι από το τεράστιο εύρος της δουλειάς του. Εκεί που παλεύαμε να διαλέξουμε, ήρθε μόνη της η «Μαρκίζα» και μας διάλεξε αυτή. Έτσι είναι η μεγάλη τέχνη. Πάντα σε περιμένει σε κάποια στροφή να μιλήσει αυτή για σένα. Ένα μεγάλο τραγούδι του Γιάννη Σπανού σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου και ερμηνεία της Βίκυς Μοσχολιού.

«Μονάχα εγώ ρωτώ χωρίς ελπίδα, πού μένεις, πού κοιμάσαι και πώς ζεις,
κι εσύ που ξέρεις όσα η καταιγίδα, δεν έχεις κάτι για να μου πεις»