Από τη σελίδα των εκδόσεων ΠΟΛΙΣ στο facebook αναδημοσιεύουμε την προαναγγελία της έκδοσης του νέου βιβλίου του δημοσιογράφου Δημήτρη Ψαρρά. Το περιμένουμε με μεγάλη χαρά, αφού ο συγγραφέας του αποτελεί έναν εξαιρετικά εύστοχο στις αναλύσεις του δημοσιογράφο - ερευνητή που τα βιβλία του έχουν αφήσει το δικό τους αποτύπωμα στις ελληνικές εκδόσεις και αποτελούν πάντα στιβαρές πηγές αναφοράς, κυρίως για το φαινόμενο της ακροδεξιάς -αλλά και της νεοφιλελεύθερης και ακροκεντρώας εκδοχής της-  στη χώρα μας και όχι μόνον. 

Από τη fb σελίδα των εκδόσεων ΠΟΛΙΣ

Σε λίγες μέρες θα κυκλοφορήσει στα βιβλιοπωλεία το βιβλίο του Δημήτρη Ψαρρά «34 εβδομάδες του Κυριάκου Μητσοτάκη».

Μπορεί να έχει περάσει τα έξι χρόνια στο Μέγαρο Μαξίμου ο Κυριάκος Μητσοτάκης, αλλά ακόμα και σήμερα δεν έχει εξηγηθεί ικανοποιητικά το μυστικό της πολιτικής του επικράτησης και της εξουδετέρωσης όλων των αντιπάλων του στα άλλα κόμματα, αλλά και εντός της ΝΔ. Ίσως η μεγαλύτερη έκπληξη που επιφύλασσε στους κάθε λογής σχολιαστές της πολιτικής του διαδρομής ήταν η μη αναμενόμενη και επομένως δύσκολα ερμηνεύσιμη πορεία επιταχυνόμενης φθοράς που ακολούθησε τον εκλογικό του θρίαμβο του 2023.

Το παρόν βιβλίο ερευνά αυτό το πολιτικό αίνιγμα, παρακολουθώντας τη δράση του Κυριάκου Μητσοτάκη επί 34 εβδομάδες, και δίνει απάντηση σε δέκα ερωτήματα:

Είναι άραγε ο Κυριάκος Μητσοτάκης…

• Μορφωμένος ή ημιμαθής;
• Αδιάφθορος ή παραγωγός σκανδάλων;
• Κεντροδεξιός ή ακροδεξιός;
• Σύγχρονος πολιτικός ή δεξιός λαϊκιστής;
• Δημοκράτης ή αντιδημοκράτης;
• Φιλελεύθερος ή νεοφιλελεύθερος;
• Δημοφιλής στα ΜΜΕ ή ελεγκτής των ΜΜΕ;
• Αρχαιολάτρης ή αρχαιοπώλης;
• Ειρηνόφιλος ή πολεμοχαρής;
• Ευρωπαίος ή Αμερικανός;

----

Ο Δημήτρης Ψαρράς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1953.

Είναι δημοσιογράφος. Διετέλεσε μέλος της ερευνητικής ομάδας «Ιός». Εργάστηκε στην Ελευθεροτυπία (1990-2011) και στην Εφημερίδα των Συντακτών (2012-2024). Σήμερα αρθρογραφεί στο Χωρίς Εφημερίδα (x-efimerida.gr).

Τα βιβλία του Δημήτρη Ψαρρά:

• Το κρυφό χέρι του Καρατζαφέρη: Η τηλεοπτική αναγέννηση της ελληνικής Ακροδεξιάς, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2010.
• Η Μαύρη Βίβλος της Χρυσής Αυγής: Ντοκουμέντα από την ιστορία και τη δράση μιας ναζιστικής ομάδας, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2012. [Έχει μεταφραστεί στα γερμανικά (εκδ. Laika) και στα γαλλικά (εκδ. Syllepse).]
• Το μπεστ σέλερ του μίσους: Τα «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών» στην Ελλάδα, 1920-2013, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2013.
• The Rise of the Neo-Nazi Party Golden Dawn in Greece, Rosa Luxemburg Stiftung, Βρυξέλλες 2014. [Κυκλοφορεί στα αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά και ιταλικά.]
• Η Χρυσή Αυγή μπροστά στη Δικαιοσύνη, εκδ. Ίδρυμα Ρόζα Λούξεμπουργκ, Αθήνα 2014. [Κυκλοφορεί και στα αγγλικά.]
• Το μυστικό του Εθνάρχη: Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και η χούντα, εκδ. Εφημερίδας των Συντακτών, Αθήνα 2017.
• Η κληρονομιά ενός δικτάτορα: Παπαδόπουλος, Μιχαλολιάκος, Βορίδης, εκδ. Εφημερίδας των Συντακτών, Αθήνα 2017.
• Ο Αρχηγός: Το αίνιγμα του Ν. Μιχαλολιάκου, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2018.
• Πώς συλλογάται ο Ρήγας; Επιστροφή στις πηγές, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2020.
• Μια καριέρα: Η πολιτική διαδρομή του Κυριάκου Μητσοτάκη, εκδ. Νήσος, Αθήνα 2022.
• Η σκοτεινή διαδρομή του Ηλία Κασιδιάρη: Ο ναζισμός, το έγκλημα, η πολιτική, εκδ. Εφημερίδας των Συντακτών, Αθήνα 2023.
• Μια θητεία: Το «επιτελικό κράτος» του Κυριάκου Μητσοτάκη (2019-2024), εκδ. Πόλις, Αθήνα 2024.

Κυκλοφορεί σήμερα εκτάκτως το φύλλο #116 της RAF WEST Journal, της Νο2 εφημερίδας της ανατολικής Αττικής, με ένα έκτακτο παράρτημα αφιερωμένο στα ωμά αυγά που έφαγε ο Μάκης ο Τσεκουροφόρος ή Μάκης ο Σουγιάς ή Μάκης ο Αυγάς

ΕIΜΑΣΤΕ ΚΑΘΑΡΟΙ: Νέες διαστάσεις λαμβάνει η ρίψη ωμών αυγών εναντίον του Μάκη, από τη σύζυγο του υπουργού. «Μας ρίχνουν αυγά γιατί αυτοί είναι άπλυτοι κι εμείς καθαροί… και θέλουν να μας κάνουν σαν τα μούτρα τους», δημοσιεύοντας παράλληλα φωτογραφία από τη χρυσή μπανιέρα του ζεύγους, λεπτομέρειες της οποίας μπορείτε να θαυμάσετε στο έκτακτο παράρτημά μας

Η RAF TOWN ΣΤΕΚΕΤΑΙ ΣΤΟ ΠΛΕΥΡΟ ΤΟΥ ΜΑΚΗ: Σύσσωμοι οι θεσμικοί παράγοντες της RAF TOWN στέκονται στο πλευρό του Μάκη: «Μάκη γερά, μαζί θα φάμε τα αυγά»

ΔΕΛΤΙΟ ΣΤΑ ΑΥΓΑ: Από τούδε και στο εξής, τα αυγά θα πωλούνται με δελτίο και με ανώτατο όριο τα δύο αυγά κατ΄ άτομο ημερησίως. Στόχος της κυβερνήσεως είναι να περιοριστεί ο αριθμός των διαθέσιμων αυγών που μπορούν να πεταχτούν εναντίον μελών της κυβερνήσεως

Η ΜΑΝΤΙΝΑΔΑ ΤΟΥ ΜΑΚΗ: «Σαν βγω από τούτη τη Βουλή / η φυλακή με περιμένει / παντού θα μου πετούν αυγά / κι οι φίλοι θα’ χουν γίνει ξένοι»

Διαβάστε σήμερα, 27/10, το έκτακτο παράρτημα της RAF WEST Journal

Κυκλοφορεί σήμερα το φύλλο #115 της RAF WEST Journal, της Νο2 εφημερίδας της ανατολικής Αττικής. Όπως πάντα, με πολλά θέματα και πλούσιο φωτορεπορτάζ

ΤΕΛΟΣ ΟΙ ΤΣΟΛΙΑΔΕΣ ΣΤΟΝ ΑΓΝΩΣΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ: Οριστικό τέλος στους βραδύποδες Εύζωνες βάζει η κυβέρνηση Μητσοτάκη, αφουγκραζόμενοι τους ρυθμούς της νέας εποχής. Τη θέση τους θα πάρουν διμοιρίες των ΜΑΤ οι οποίες, σε αντίθεση με τους Εύζωνες, θα αλληλεπιδρούν με το κοινό με  γκλομπιές και κλωτσιές, ενώ οι τυχεροί θα έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν κροτίδες κρότου-λάμψης και να εισπνεύσουν χημικά δακρυγόνα και ασφυξιογόνα. Ήδη, μεγάλα τουριστικά πρακτορεία ετοιμάζουν πακέτο επίσκεψης στον Άγνωστο Στρατιώτη με ειδικό κιτ-επιβίωσης-διαδηλωτή που θα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων μάσκες, αντιόξινα,  επιδέσμους και Betadin

ΣΤΟΥΣ ΜΠΑΓΛΑΜΑΔΕΣ ΤΗΣ ΡΑΦΗΝΑΣ: Η μόνιμη στήλη της RAF WEST δημοσιεύει το τετράστιχο της εβδομάδας. Συλλέξτε όλα τα τετράστιχα, κάντε τα τραγούδι και στείλτε το στα γραφεία της εφημερίδας.

Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: Στο σημερινό τεύχος, ο Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Άδωνις Γεωργιάδης φωτογραφίζονται με τον Γεώργιο Παπαδόπουλο και ανταλλάσσουν ιδέες περί των τεχνικών τοποθετήσεως γύψου εις το σώμα του ασθενούς.  Τη συζήτηση συντονίζει η Ευγενία Μανωλίδου, εκτελώντας παράλληλα και χρέη διερμηνέως

TA COMICS ΤΗΣ RAF TOWN: Στο σημερινό τεύχος, η νεραϊδο-Τσιμεντούλα εξηγεί στους μικρούς μας φίλους τα οφέλη του τσιμέντου στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Μαζί της ο Παλιός Σερίφης

Ο ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗΣ ΑΠΑΓΓΕΛΛΕΙ ΔΙΟΝΥΣΗ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟ: «Σαν βγω από τούτη τη Βουλή / η φυλακή με περιμένει / σ΄ ένα ανήλιαγο κελί / κι οι φίλοι θα’ χουν γίνει ξένοι»

Διαβάστε σήμερα, 25/10, τη RAF WEST Journal

Αναδημοσιεύουμε τη συνέντευξη του Χρ. Ράμμου στην Άντα Ψαρρά και το "Χωρίς Εφημερίδα" όπου ένας από τους κορυφαίους δικαστικούς, ο οποίος τίμησε τη θέση του, το Συμβούλιο της Επικράτειας και την ίδια την έννοια της Δικαιοσύνης. Και αυτό  σε καιρούς όπου η αναεξαρτησία τόσο του θεσμού όσο και των λειτουργών του δεν είναι αυτονόητη. Σε μία εποχή όπου τα αντιδημοκρατικά νομοθετήματα και η εφαρμογή τους έχουν γίνει καθημερινότητα και αυτό καταγράφεται και επισημαίνεται από διεθνείς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς, ο Χρήστος Ράμμος επέμεινε στο να διατηρήσει την ανεξαρτησία της Αρχής Διασφάλισης Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ). Για αυτή του την έντιμη στάση πλήρωσε ακόμα και προσωπικά, το τίμημα που το επέβαλλε ένα διεφθαρμένο καθεστώς. 

Ο Χρήστος Ράμμος απαντά στο "Χωρίς εφημερίδα"

Συνέντευξη στην Άντα Ψαρρά - 22.10.2025

Μέσα στη ζοφερή για το κράτος δικαίου και τη δικαστική εξουσία σημερινή συγκυρία είναι πολύ ενθαρρυντικό να συνομιλήσει κανείς με έναν ανώτατο δικαστικό που κράτησε και κρατάει τόσο ανοιχτή τη σκέψη και τις απόψεις του. Η για πρώτη φορά συνομιλία μου με τον Χρήστο Ράμμο ήταν μια πολύτιμη εμπειρία και με τη σύμφωνη γνώμη του καταλήξαμε σε μια γραπτή συνέντευξη που στο μέτρο του δυνατού αποτύπωσε μερικές από τις σκέψεις που μοιράστηκε μαζί μου. Ένας δικαστικός που ποτέ δεν απασχόλησε την επικαιρότητα στα 38 χρόνια που υπηρέτησε το ΣτΕ ούτε με πρωτοσέλιδους τίτλους για την προσωπική και επαγγελματική του ζωή, ούτε με υπονοούμενα για πολιτικές σκοπιμότητες, ούτε για κατευθυνόμενες ή επηρεασμένες από την εκτελεστική εξουσία αποφάσεις, ούτε για εμπλοκή σε οποιασδήποτε μορφής παραδικαστικές δραστηριότητες. Η επικαιρότητα ασχολήθηκε με τον Χρήστο Ράμμο όταν ο ίδιος στον μετά τη συνταξιοδότηση διορισμό του στην συνταγματικά κατοχυρωμένη Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) επέμεινε να τιμήσει την ανεξαρτησία της Αρχής με βαρύτατο προσωπικό κόστος, έχοντας απέναντι το σύνολο της εκτελεστικής εξουσίας και των καλοταϊσμένων συνοδοιπόρων της στα ΜΜΕ. Δυστυχώς, ειδικά τα τελευταία χρόνια, η ανεξαρτησία ενός δικαστικού έχει πάψει να είναι αυτονόητη, όχι μόνο με μια σειρά αντιδημοκρατικών νομοθετημάτων που περιορίζουν τη δικανική κρίση αλλά και με ωμές παρεμβάσεις καταγεγραμμένες ήδη σε δεκάδες διεθνείς και ευρωπαϊκές εκθέσεις και δείκτες αλλά πάνω από όλα στη συνείδηση των πολιτών. Ο λόγος λοιπόν στον Χρήστο Ράμμο:

Α.Ψ.: Ανήκετε στην πρώτη μεταδικτατορική γενιά δικαστών, έχοντας αποφοιτήσει στα ύστερα χρόνια της χούντας. Πέστε μας δυο λόγια από τις δικές σας αναμνήσεις ως φοιτητής στη μαύρη αυτή εποχή κατάλυσης της δημοκρατίας και του Συντάγματος.

Χρήστος Ράμμος: Εκείνα τα σκοτεινά και ασφυκτικά για ένα νέο χρόνια με σημάδεψε το φοιτητικό κίνημα. Συμμετείχα στις δύο καταλήψεις της Νομικής (Φεβρουάριο και Μάρτιο του 1973) και στις διαδηλώσεις γύρω από το Πολυτεχνείο. Η συμμετοχή μου αυτή ήταν μια εμπειρία προσωπικής χειραφέτησης που με κοινωνικοποίησε, με πολιτικοποίησε, με έμαθε να ενδιαφέρομαι για τα κοινά, να προβληματίζομαι, να συμμετέχω, να ελέγχω τους φόβους μου και να τολμώ. Επρόκειτο εν συντομία για γεγονότα που προσδιόρισαν αυτό που έγινα και που είμαι πάντα.

Α.Ψ.: Πώς και με ποιες σκέψεις επιλέξατε να ακολουθήσετε τον δικαστικό κλάδο κι όχι τη δικηγορία για παράδειγμα;

Χρήστος Ράμμος: Το ελεύθερο επάγγελμα δεν ταίριαζε στον χαρακτήρα μου. Ο στόχος μου, όμως, δεν ήταν να γίνω δικαστής, έτσι γενικά. Ο στόχος μου ήταν συγκεκριμένος. Ήταν το Συμβούλιο Επικρατείας. Γιατί το Συμβούλιο Επικρατείας; Διότι το Συμβούλιο Επικρατείας ήταν στα μάτια μου ένας θεσμός (ο μόνος) που αντιστάθηκε στη χούντα, με τις αποφάσεις που εξέδωσε το 1969, με τις οποίες ακύρωσε τις απολύσεις δημοκρατικών δικαστών στις οποίες είχε προβεί η Δικτατορία. Τότε ήμουν ακόμη στην τελευταία τάξη του Γυμνασίου και είχα μέσα σε εκείνη την μαυρίλα πολύ ενθουσιασθεί με την στάση αυτή του Δικαστηρίου, που κόστισε μάλιστα την θέση του στον Πρόεδρο του Δικαστηρίου, τον Μιχαήλ Στασινόπουλο, όσο και σε άλλους Συμβούλους Επικρατείας, κάποιοι από τους οποίους διέφυγαν στο εξωτερικό ή φυλακίστηκαν. Έτσι έγινε ένα προσωπικό μου στοίχημα το να υπηρετήσω κάποια στιγμή στο μέλλον τον θεσμό αυτό.

Α.Ψ.: Ποια ήταν η σχέση σας με την πολιτική και σε ποιο ιδεολογικό χώρο χωρούσαν οι δικές σας αρχές και οι δικές σας αξίες;

Χρήστος Ράμμος: Θα χαρακτήριζα τον εαυτό μου αδέσμευτο στον προοδευτικό χώρο. Περισσότερες ετικέτες δεν θα έβαζα στον εαυτό μου. Θεωρώ πιο διαφωτιστικό το να προσδιορίζεται κάποιος με βάση το ποιες ειδικότερες και συγκεκριμένες αξίες υπερασπίζεται και τιμά στην ζωή του. Για μένα αυτό που μετράει είναι η υπεράσπιση των ατομικών δικαιωμάτων, του κράτους δικαίου, της ελευθερίας, της ισοπολιτείας, της αλληλεγγύης και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Και φυσικά είμαι εναντίον όλων των αντιδημοκρατικών, ξενοφοβικών, ρατσιστικών, μισαλλόδοξων και αυταρχικών ιδεολογιών. Στις μέρες μας, στις οποίες κυριαρχεί μεγάλη σύγχυση, είναι πιο εύκολο και σαφές να λες τι δεν είσαι παρά τι είσαι.

Α.Ψ.: Τώρα που πλέον δεν είσαστε δεσμευμένος, έχοντας αποχωρήσει από το δικαστικό σώμα, θα βλέπατε κάποια εμπλοκή σας στην πολιτική;

Χρήστος Ράμμος: Θα ήθελα να κάνω μια διάκριση μεταξύ πολιτικής ως ένταξης στο κομματικό παιχνίδι και πολιτικής ως καθημερινής μέριμνας για τα κοινά που οφείλει να έχει κάθε πολίτης και παρέμβασης, εκτός όμως κομματικών διαδικασιών. Η πολιτική με την δεύτερη από τις πιο πάνω έννοιες ήταν πάντα ένα από τα κορυφαία ενδιαφέροντα μου. Είναι κάτι που με κινητοποιεί. Θέλω όμως να κρατώ την ελευθερία στις κρίσεις μου και τις επιλογές μου, και δεν μπορώ να με φανταστώ να υπακούω σε μια κομματική πειθαρχία ή να ακολουθώ πειθήνια μια γραμμή. Να μην παρεξηγηθώ. Δεν υποτιμώ με αυτό καθόλου αυτούς που αγωνίζονται για τις ιδέες τους μέσα στο πλαίσιο ενός κόμματος ή μιας πολιτικής παράταξης. Απλώς κάτι τέτοιο δεν μου ταιριάζει. Γι’ αυτό αποκλείω κάθε συμμετοχή μου στην πολιτική εν στενή εννοία.

Α.Ψ.: Το αποτύπωμα σας στο ΣτΕ, όπως άλλωστε κι εκείνο της πρώην ΠτΔ, έχει τη σφραγίδα του σεβασμού στις ευρωπαϊκές αξίες και στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών, ανεξάρτητα από καταγωγή, θρησκεία, πεποιθήσεις κλπ. Δώστε μας μερικά παραδείγματα όπου είτε ως πλειοψηφία είτε ως μειοψηφία υπερασπιστήκατε αυτές τις αρχές;

Χρήστος Ράμμος: Η σταδιοδρομία μου στο ΣτΕ επί 38 ολόκληρα χρόνια ήταν μια συνεχής διαδικασία προσωπικής, επαγγελματικής και επιστημονικής ωρίμανσης. Ένα μεγάλο σχολείο θα έλεγα. Τώρα, αν θα έπρεπε να αναφερθώ στις πιο σημαντικές για εμένα στιγμές, θα έλεγα ότι αυτές ήταν κυρίως οι μειοψηφίες μου σε διάφορες αποφάσεις. Θα αναφερθώ εδώ ενδεικτικά μόνο, σεβόμενος τα όρια που μπορεί να πάρει μια συνέντευξη, πρώτον στην υπόθεση που αφορούσε την απονομή της ελληνικής ιθαγένειας στα παιδιά των εξωκοινοτικών μεταναστών και την αναγνώριση του δικαιώματος ψήφου στις αυτοδιοικητικές εκλογές στους αλλοδαπούς που διαμένουν μονίμως στην χώρα. Πρόκειται για την απόφαση ΣτΕ 460/2013 στην οποία έχω ταχθεί με την μειοψηφία σε όλα τα κριθέντα θέματα.

Πολύ σημαντικές για μένα ήταν ακόμη και οι μειοψηφίες μου στην απόφαση ΣτΕ 2348/2017 σε σχέση με τα δικαιώματα των πολιτικών προσφύγων, όπου υποστήριξα -και μάλιστα μόνος μου – την άποψη ότι η Τουρκία δεν μπορεί για σειρά από λόγους να θεωρηθεί τρίτη ασφαλής χώρα για τους Σύρους πρόσφυγες.

Τέλος, σημαντική για μένα υπήρξε και η τελική μου ενέργεια ως δικαστής, όταν προήδρευσα το 2018 στην Ολομέλεια του Συμβουλίου στην υπόθεση χορήγησης ασύλου στους 8 Τούρκους, οι οποίοι μετά το πραξικόπημα κατά του Ερντογκάν στην Τουρκία διέφυγαν με ελικόπτερο στην Ελλάδα και οι οποίοι, αν εκδίδονταν στην Τουρκία κινδύνευαν να καταδικασθούν για εσχάτη προδοσία. Για μένα η απόφαση αυτή συμβολίζει μια Ελλάδα η οποία παρέχει προστασία στους πολιτικά κατατρεγμένους. Πρόκειται για την απόφαση ΣτΕ 1694/2018.

Α.Ψ.: Τα ίδια ΜΜΕ και οι ίδιοι πολιτικοί που τώρα σας λοιδορούν για τη στάση σας σε μείζονα θεσμικά ζητήματα, λίγα χρόνια πριν σας επικροτούσαν όταν υποβάλλατε μαζί με την Κατερίνα Σακελλαροπούλου τις παραιτήσεις σας από την Ένωση Δικαστών του ΣτΕ για τον τρόπο που ο τότε πρόεδρος του ΣτΕ αντιμετώπισε το κρίσιμο θέμα με το νόμο για της τηλεοπτικές άδειες. Σε δικό μου άρθρο στην Εφημερίδα των Συντακτών (5.10.2016) παρατηρούσα μεταξύ άλλων ότι «Είναι θλιβερό ότι αυτή η πρωτοφανής αντίδραση των δικαστών γίνεται με αφορμή έναν νόμο που στόχο έχει να εισαγάγει τη νομιμότητα σε ένα απολύτως παράνομο και διαπλεκόμενο τοπίο λειτουργίας της ιδιωτικής τηλεόρασης». Ποιοι ήταν τότε οι λόγοι της έμπρακτης διαμαρτυρίας σας και πώς σχολιάζετε τη σημερινή στάση των ΜΜΕ;

Χρήστος Ράμμος: Με όλο τον σεβασμό και κυρίως την ιδιαίτερη εκτίμηση στο πρόσωπο σας, για τον τρόπο με τον οποίο τιμάτε την δημοσιογραφία, θα μου επιτρέψετε να αναφέρω ότι, η παρατήρηση σας στην Εφημερίδα των Συντακτών εκείνη την χρονική περίοδο δεν ήταν ορθή. Ίσως διότι δεν έγινε ευρύτερα κατανοητό το τι ακριβώς πράξαμε τότε, η Κατερίνα Σακελλαροπούλου και εγώ.

Θα αναφερθώ μόνο στον εαυτό μου, διότι δεν έχω δικαίωμα να μιλάω εξ ονόματος άλλων. Παραιτήθηκα, λοιπόν,  τότε από την Ένωση Δικαστών του ΣτΕ, όχι σε σχέση με την ουσία του νόμου για τα κανάλια της ιδιωτικής τηλεόρασης που είχε ψηφίσει η τότε κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, η συζήτηση για την συνταγματικότητα του οποίου είχε τεθεί ενώπιον της Ολομέλειας του Δικαστηρίου. Να σημειώσω πρώτα ότι δεν μετείχα στην σύνθεση εκείνη. Ο λόγος της παραίτησης μου ήταν ότι, ήθελα να εκφράσω δημόσια την διαμαρτυρία μου για το γεγονός ότι, ο τότε Πρόεδρος του Δικαστηρίου, που είχε αναβάλει αρκετές φορές την διάσκεψη επί της υπόθεσης, έβγαλε το πρωί μιας προγραμματισμένης διάσκεψης μια ανακοίνωση, στην οποία ανέφερε ότι ενόψει της έντασης των δημοσίων αντεγκλήσεων σε σχέση με το επίδικο θέμα, δεν υπήρχε προς το παρόν το απαραίτητο ήρεμο κλίμα στον δημόσιο διάλογο, που θα επέτρεπε και στο Δικαστήριο να αποφασίσει με την σειρά του με την δέουσα νηφαλιότητα επί του θέματος. Θεώρησα αδιανόητο ένα Δικαστήριο να λέει επίσημα δια του Προέδρου ότι οι εξωτερικές εντάσεις το εμποδίζουν να είναι και το ίδιο ήρεμο, ώστε να αποφασίσει επί μιας υποθέσεως που είναι εκκρεμής προς συζήτηση ενώπιον του, και ότι θα περιμένει να επανέλθει εκτός Δικαστηρίου ένα κλίμα ηρεμίας προκειμένου να μπορέσει να διασκεφθεί επί του θέματος. Τα δικαστήρια οφείλουν να μην επηρεάζονται από τις δημόσιες πολεμικές, οι οποίες ούτως ή άλλως πάντα υπάρχουν στην χώρα μας στα ευαίσθητα θέματα που διχάζουν  και να εκδικάζουν απτόητα, έγκαιρα και κατά συνείδηση τέτοιου είδους υποθέσεις που εκκρεμούν ενώπιον τους. Υπενθύμισα τότε ότι το Συμβούλιο Επικρατείας δεν είχε διστάσει να δικάσει υποθέσεις σε πολύ πιο δύσκολες συνθήκες, εν μέσω Δικτατορίας, όταν όλοι γνώριζαν ποια ήταν η θέση και οι προθέσεις των κυβερνώντων σε σχέση με τις υποθέσεις αυτές. Θεώρησα τότε ότι, η αναβολή της διάσκεψης με μια τέτοια αιτιολογία ισοδυναμούσε με αρνησιδικία εκ μέρους του ΣτΕ και το είπα ανοικτά στην δήλωση της παραίτησης μου. Όταν έβγαλα την σχετική ανακοίνωση, δεν είχα ιδέα προς τα που θα οδηγούνταν η κρίση του Δικαστηρίου, για την επίμαχη υπόθεση και ούτε με ενδιέφερε αν ο νόμος θα κρίνονταν συνταγματικός ή αντισυνταγματικός. Με ενδιέφερε το Δικαστήριο να κάνει το καθήκον του το ταχύτερο δυνατό και να διασκεφθεί επιτέλους. Αυτό ήταν όλο.

Τώρα, σε ότι αφορά την στάση κάποιων πολιτικών και καναλιών σε σχέση με την ενέργεια μου εκείνη, έχοντας πλέον αρκετή πείρα από τα ελληνικά δημόσια πράγματα, δεν με εκπλήσσει το γεγονός ότι κάποιοι τότε εγκωμίασαν την στάση μου εκείνη, διότι θεώρησαν ότι στρέφονταν κατά της κυβερνήσεως της εποχής εκείνης, κάτι που συνέπιπτε με την δική τους πολιτική τους γραμμή, ενώ μετά την υπόθεση των υποκλοπών πολλοί από αυτούς που με εγκωμίασαν τότε, μου έκαναν αυτή την φορά μια σειρά από προσωπικές επιθέσεις, διότι θεώρησαν ότι με τις ενέργειες μου, ως Πρόεδρος της ΑΔΑΕ, στρέφομαι κατά της παρούσης κυβερνήσεως, την οποία υποστηρίζουν. Μάλλον δεν μπορούν να φανταστούν και να αποδεχθούν ότι ίσως υπάρχει ένας δημόσιος λειτουργός που δεν σκέπτεται με βάση πολιτικές σκοπιμότητες και ενεργεί κατά το νόμο και την συνείδηση του χωρίς να τον απασχολεί ποιος κυβερνά και τι θα τον ευχαριστούσε. Όμως, το ότι δεν με εκπλήσσει δεν σημαίνει και ότι δεν μου προκαλεί μελαγχολικές σκέψεις για την έκπτωση του δημοσίου ήθους και του δημοσίου λόγου.

Α.Ψ.: Είναι δυστυχώς κοινή αίσθηση των πολιτών ότι διαχρονικά η δικαιοσύνη στεκόταν στο πλευρό της εκτελεστικής εξουσίας, ακόμα κι όταν η δεύτερη πίεζε αφόρητα και απροκάλυπτα να ταυτιστεί κατά κύριο λόγο η ηγεσία της δικαιοσύνης με τις πολιτικές επιλογές της. Αυτό δε ακόμα κι όταν οι επιλογές αυτές παραβίαζαν και παραβιάζουν το Σύνταγμα. Ίσως είναι και αυτός ένας από τους λόγους που είναι κλονισμένη σε μεγάλο βαθμό η εμπιστοσύνη των πολιτών στον θεσμό. Πώς σχολιάζετε αυτή την παρατήρηση;

 Χρήστος Ράμμος: Δυστυχώς, στην χώρα μας υπάρχει ένα μεγάλο πρόβλημα αξιοπιστίας της Δικαιοσύνης, δηλαδή για να ακριβολογούμε της Δικαστικής Εξουσίας. Κυρίως σε ότι αφορά το ζήτημα κατά πόσο λειτουργεί με ανεξαρτησία σε σχέση με την πολιτική εξουσία και δεν κρίνει με βάση σκοπιμότητες. Όλες οι μετρήσεις της κοινής γνώμης αναδεικνύουν συνεχώς αυτό το πρόβλημα και μάλιστα με ένταση. Δεν ωφελεί να κλείνει κάποιος τα μάτια στο υπαρκτό αυτό ζήτημα. Θα κάνουν μεγάλο λάθος η Πολιτεία αλλά και η ηγεσία της Δικαστικής Εξουσίας, αν δεν προβληματιστούν σοβαρά σε σχέση με το μήνυμα που εκπέμπουν οι μετρήσεις αυτές. Και τούτο προκειμένου να δουν τι πρέπει να διορθωθεί και να αλλάξει. Για να υπάρχει ένα τέτοιο έλλειμμα στην αντίληψη της κοινής γνώμης, κάτι (ή ενδεχομένως και πολλά) δεν πάει (δεν πάνε) καλά. Και όσο τα κακώς κείμενα δεν διορθώνονται, το έλλειμμα αξιοπιστίας θα αυξάνει, με όσες αρνητικές συνέπειες αυτό μπορεί να έχει στην πίστη των πολιτών στους θεσμούς του κράτους δικαίου, στην Δικαιοσύνη, και άρα και στην ίδια την δημοκρατία.

Το πρόβλημα με την Δικαστική Εξουσία αγγίζει πολύ ευαίσθητα θέματα και είναι πολυσύνθετο και πολυπαραγοντικό. Μακράν εμού η πρόθεση να μηδενίσω την λειτουργία ενός θεσμού σαν την Ελληνική Δικαστική Εξουσία, από την οποία, εξ άλλου, προέρχομαι και εγώ. Η επιθυμία μου και θα έλεγα η αγωνία μου είναι να πάψει να εκπέμπεται αυτή η δυσάρεστη εικόνα.

Θα επιχειρήσω εν συντομία να παραθέσω κάποιες σκέψεις για το πως βλέπω εγώ το όλο πρόβλημα. Υπάρχει, κατ’ αρχάς το γνωστό πρόβλημα των συχνά απαράδεκτων καθυστερήσεων στην απονομή της Δικαιοσύνης, το οποίο είναι διαχρονικό και για το οποίο καταβάλλονται συνεχώς προσπάθειες να αντιμετωπισθεί, χωρίς, όμως, αυτό να έχει επιτευχθεί.

Υπάρχει ακόμη ένα πρόβλημα, το οποίο έχει επισημανθεί και από άλλους, το οποίο συνίσταται στο ότι πολλοί δικαστικοί λειτουργοί χαρακτηρίζονται συχνά από μια έντονη τυπολατρία και νομικισμό. Από την άλλη ενώ ισχύει αυτή η τυπολατρία, πρόσφατα έχει αρχίζει να παρουσιάζεται και μια τάση να ερμηνεύεται το Σύνταγμα με μια ελευθεριότητα που δεν προσήκει σε ένα αυστηρό Σύνταγμα, όπως το ελληνικό. Είναι κατά τη γνώμη μου προβληματικό το να διαβάζονται και να ερμηνεύονται σε κάποιες περιπτώσεις διατάξεις του Συντάγματος με τρόπο αντίθετο προς το σαφές γράμμα τους.

Όμως, κατά τη γνώμη μου όσο σημαντικά και αν είναι αυτά τα προβλήματα, δεν είναι τα κύρια. Το κύριο πρόβλημα είναι το γεγονός ότι, η Δικαστική Εξουσία με τα πεπραγμένα της σε διάφορες κορυφαίες για το πολίτευμα ή σε υποθέσεις ιδιαίτερης ευαισθησίας για την κοινή γνώμη, όπως ενδεικτικά η υπόθεση των υποκλοπών ή το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη δεν έχει πείσει την κοινωνία, τους Έλληνες πολίτες, επ’ ονόματι των οποίων απονέμει εξ άλλου Δικαιοσύνη, ότι την απονέμει έγκαιρα και επίκαιρα και, μάλιστα, προς κάθε κατεύθυνση, χωρίς εξαιρέσεις, συμπεριλαμβανομένων δηλαδή και των πιο ισχυρών στο κράτος και στην κοινωνία,  και έχοντας επιτύχει μια πλήρη διαλεύκανση, χωρίς δηλαδή να αφήνονται πτυχές των ερευνώμενων υποθέσεων ανεξέταστες. Υπάρχει πλούσια νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Στρασβούργου, σύμφωνα με την οποία η Δικαστική Εξουσία μιας χώρας δεν αρκεί να είναι ανεξάρτητη. Πρέπει και να φαίνεται ότι είναι. Να πείθει ότι είναι. Πρόκειται για αυτό που αποκαλείται στο γαλλικό νομικό ιδιόλεκτο «la théorie des apparences». Εκεί βρίσκεται η καρδιά του προβλήματος, που αντιμετωπίζει σήμερα η Δικαστική Εξουσία στην χώρα μας.

Επίσης, πολύ συχνά παρατηρείται το φαινόμενο, ηγετικά στελέχη της εν λόγω Εξουσίας να παρεμβαίνουν σε υποθέσεις που εκκρεμοδικούν σε κατώτερα δικαστήρια με δημόσιες δηλώσεις τους για την διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί ή με αφαίρεση δικογραφιών, χωρίς πειστική αιτιολογία, δημιουργώντας την εικόνα ότι προσπαθούν κάτι να καλύψουν. Παρατηρείται επίσης το φαινόμενο να αντιδικούν δημόσια με διαδίκους σε εκκρεμείς δίκες ή με άλλους κοινωνικούς φορείς, τους οποίους δίνουν την εικόνα ότι επιχειρούν να επιπλήξουν. Όλα αυτά είναι νομίζω σαφές για τον καθένα ότι δεν βοηθούν στο να βελτιωθεί η κατάσταση, που περιέγραψα. Ισχύει το ακριβώς αντίθετο. Επίσης κάποια από τα ηγετικά αυτά στελέχη αντιδρούν συχνά με εμφανή ενόχληση όταν ασκείται κριτική στα πεπραγμένα της Δικαστικής εξουσίας, ενώ θα έπρεπε να θυμούνται ότι η κριτική σε όλες τις πολιτειακές εξουσίες και σε όλες τις πολιτειακές πράξεις είναι απαραίτητο συστατικό και δείγμα υγείας για μια δημοκρατία. Ακόμη και η πιο αυστηρή και αιχμηρή κριτική, υπό την προϋπόθεση ότι είναι καλόπιστη και τεκμηριωμένη, μπορεί μεν να είναι εκ πρώτης όψεως δυσάρεστη, όμως βοηθάει τους θεσμούς, όπως ακριβώς και τους ανθρώπους, στο να βελτιώνονται και να γίνονται καλύτεροι. Φυσικά δεν αγνοώ ότι ασκείται συχνά και άδικη, κακόπιστη ή ισοπεδωτική κριτική. Αυτή όμως δεν βλάπτει την δικαστική εξουσία, ούτε το κύρος της. Αντίθετα εκθέτει αυτούς που την διατυπώνουν και ο κόσμος το καταλαβαίνει.

Α.Ψ.: Οι πολίτες έχουν πολλές φορές απογοητευτεί από ανώτατους δικαστικούς που μετά τον διορισμό τους σε ανώτατες θέσεις της δικαιοσύνης «ξεχνούν» την ανάγκη υπεράσπισης της ανεξαρτησίας του θεσμού απέναντι στις όποιες κυβερνητικές παρεμβάσεις πολιτικής σκοπιμότητας. Πολύ δε περισσότερο όταν οι επιλογές μιας κυβέρνησης για τους διορισμούς στην ηγεσία της δικαιοσύνης σαφέστατα απορρέουν από «καλές» και «φιλικές» δικαστικές αποφάσεις σε μείζονα θέματα. Το ίδιο συμβαίνει συχνότατα και με δικαστικούς που αμέσως μετά τη συνταξιοδότησή τους αναλαμβάνουν επιτελικές θέσεις ακόμα κι αν συγκέντρωσαν αρχικά την αποδοχή από διαφορετικούς πολιτικούς χώρους. Πώς μπορεί να υπάρξει φραγμός σε μια τόσο αρνητική για το θεσμό της ανεξάρτητης δικαιοσύνης πορεία;

 Χρήστος Ράμμος: Κοιτάξτε, πρέπει να αποφύγουμε να επεκτείνουμε την κριτική σε όλους ανεξαίρετα τους δικαστικούς λειτουργούς. Κάτι τέτοιο θα ήταν αβάσιμο και άρα άδικο. Υπάρχουν βέβαια δικαστικοί λειτουργοί, κυρίως στους ανώτατους βαθμούς, που κατά καιρούς και διαχρονικά με ενέργειες τους έχουν προβεί σε ενέργειες, για τις οποίες δημιουργείται η υπόνοια ότι πίσω τους κρύβονται πολιτικές σκοπιμότητες. Τα πρόβλημα αυτό δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι, όπως και σε όλους τους επαγγελματικούς κλάδους υπάρχουν και λειτουργοί, οι οποίοι εκτελούν πλημμελώς τα καθήκοντα τους, έτσι υπάρχουν και στην Δικαστική Εξουσία τέτοιοι λειτουργοί. Το πρόβλημα έχει, κατά τη γνώμη μου, και μια συγκεκριμένη θεσμική αιτία που αφορά την χώρα μας. Και αυτή η αιτία συνίσταται στο γεγονός ότι, σύμφωνα με το άρθρο 90 του Συντάγματος, οι πρόεδροι και αντιπρόεδροι των τριών ανωτάτων δικαστηρίων της χώρας (Συμβούλιο της Επικρατείας, Άρειος Πάγος, Ελεγκτικό Συνέδριο) καθώς και ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου επιλέγονται από το υπουργικό συμβούλιο. Αυτή η συνθήκη δημιουργεί σχέσεις εξαρτήσεως της ηγεσίας της Δικαστικής εξουσίας (δηλαδή μιας από τις τρεις ανεξάρτητες εξουσίες, που κατοχυρώνει το Σύνταγμα) με την κυβέρνηση (δηλαδή μια άλλη συντεταγμένη εξουσία, την εκτελεστική, την οποία μάλιστα η Δικαστική Εξουσία έχει αρμοδιότητα να ελέγχει). Δεν θέλω, βέβαια, με αυτό να πω ότι, όλοι οι δικαστές που επελέγησαν στις κορυφαίες θέσεις της Δικαστικής Εξουσίας απώλεσαν την ανεξαρτησία τους και θέλησαν να ευνοήσουν την κυβέρνηση που τους επέλεξε. Και εγώ επελέγην στην θέση του Αντιπροέδρου του ΣτΕ με αυτό το σύστημα. Κάποιοι όμως, όπως ήδη είπα, με τις ενέργειες τους δημιούργησαν αντικειμενικά προς τα έξω αυτή την εικόνα. Και αυτό έχει προκαλέσει μεγάλη ζημιά στα μάτια της κοινής γνώμης και της νομικής κοινής γνώμης. Αυτή η θεσμική «αδυναμία» πρέπει να αλλάξει οπωσδήποτε και μάλιστα αυτό πρέπει να γίνει στην επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση, η οποία αναμένεται να ξεκινήσει τον προσεχή Νοέμβριο. Το τι θα αντικαταστήσει τον τρόπο αυτό επιλογής της ηγεσίας της Δικαστικής εξουσίας είναι ένα δυσχερές και πολύπλοκο θέμα, το οποίο δεν επιδέχεται μαγικές λύσεις και εύκολες «συνταγές». Και δεν μπορεί να αναπτυχθεί στο πλαίσιο της παρούσας γενικής συνέντευξης. Έχω διατυπώσει μια πρόταση, την οποία έχω επιχειρήσει να τεκμηριώσω, σε άρθρο μου της 8.11.2024 στον νομικό δικτυακό τόπο nomarchia.gr με τον τίτλο «Η ανάγκη συνταγματικής αναθεώρησης του τρόπου επιλογής της ηγεσίας των ανώτατων δικαστηρίων». 

Τέλος, σε ό,τι αφορά την ανάθεση διοικητικών καθηκόντων (πχ σε θέσεις διοίκησης σε ανεξάρτητες αρχές) σε δικαστικούς λειτουργούς μετά την συνταξιοδότηση τους, έχει διατυπωθεί η άποψη (και από τους Δικηγορικούς Συλλόγους της χώρας και αν δεν κάνω κάποιο λάθος και από το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ) ότι πρέπει να μπει στο Σύνταγμα διάταξη, σύμφωνα με την οποία οι δικαστικοί λειτουργοί θα πρέπει να μην αναλαμβάνουν άλλα δημόσια καθήκοντα πριν από την πάροδο τεσσάρων ετών από την αφυπηρέτηση τους. Έχω μια δυσχέρεια να τοποθετηθώ στο θέμα αυτό, διότι τοποθετήθηκα στην θέση του προέδρου της ΑΔΑΕ ένα μόλις χρόνο μετά την συνταξιοδότηση μου από το Συμβούλιο της Επικρατείας. Ανεξάρτητα όμως από την προσωπική μου περίπτωση, και δεδομένου ότι το θέμα είναι γενικότερο, σκέπτομαι ότι αν μια τέτοια πρόταση θα βοηθούσε στην αποκατάσταση της αξιοπιστίας της Δικαστικής Εξουσίας στα μάτια της κοινής γνώμης, εκεί που έχουν φτάσει σήμερα τα πράγματα, θα πρέπει να υιοθετηθεί.

 Α.Ψ.: Ζήσατε από πρώτο χέρι και μάλιστα προς το τέλος της κατά κοινή ομολογία αψεγάδιαστης σταδιοδρομίας σας την πίεση του λεγόμενου επιτελικού κράτους. Ως πρόεδρος της ΑΔΑΕ (Αρχή Διασφάλισης Απορρήτου Επικοινωνιών) δεχτήκατε προσωπικά εσείς όπως και άλλα μέλη της Ανεξάρτητης Αρχής ανελέητες επιθέσεις ακόμα και απειλές αποκλειστικά και μόνο επειδή προτάξατε τις συνταγματικά κατοχυρωμένες αρχές προστασίας του απορρήτου. Επιθέσεις ακόμα και από εν ενεργεία ανώτατους δικαστικούς με κορυφαίο παράδειγμα την αδιανόητη εκείνη γνωμοδότηση-παρέμβαση του π. εισαγγελέα Αρείου Πάγου Ι. Ντογιάκου («Διακοσμητικός ο ρόλος της ΑΔΑΕ κατά τον κ. Ντογιάκο», ΕφΣυν 11.1.2023) αλλά και την αιφνιδιαστική αφαίρεση της καυτής δικογραφίας από τα χέρια των εισαγγελέων Πρωτοδικών και την ανάθεση της υπόθεσης στον αντιεισαγγελέα Α.Π. κ. Α. Ζήση δια χειρός της εισαγγελέως του Αρείου Πάγου. Το δε ΣτΕ, με απόφασή του, αλλά και με τη σημαντική καταγραφή της αντίθετης μειοψηφίας έκρινε ότι το αίτημα του ΔΣΑ που υποβλήθηκε δια του καθηγητή Νίκου Αλιβιζάτου στερείται εννόμου συμφέροντος και ως εκ τούτου δεν νομιμοποιείται η προσφυγή και δεν γίνεται δεκτό, μια και διαφορετικά θα είχε το χαρακτήρα μιας λαϊκής αγωγής! Μάταια ο πρόεδρος του ΣτΕ κ. Πικραμένος με την εν των υστέρων επιστολή του προσπάθησε να δικαιολογήσει την απόφαση αυτή. («Κρίσιμες αποφάσεις του ΣτΕ για τη δικαιοσύνη», x-efimerida 12.11.2024).

Χρήστος Ράμμος: Για τη γνωμοδότηση του κ. Ντογιάκου έχω μιλήσει πολλές φορές και δεν θέλω να επανέλθω στο θέμα.

Για το θέμα του πορίσματος του Αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου του κ. Ζήση έχουν γραφτεί πολλά στον Τύπο και στο διαδίκτυο. Γράφτηκε, μεταξύ άλλων, ότι κατέληξε σε συμπεράσματα για την έλλειψη ποινικών ευθυνών στην υπόθεση των υποκλοπών χωρίς προηγουμένως να έχει προβεί σε εξαντλητική διασταύρωση του συνόλου των τηλεφωνικών συνδέσεων, για τις οποίες είχε διαταχθεί η άρση του απορρήτου των επικοινωνιών από την αποσπασμένη στην ΕΥΠ εισαγγελική λειτουργό, με το σύνολο των τηλεφωνικών συνδέσεων των περιεχομένων στην λίστα που συνέταξε η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (υπό την προεδρία του κ. Μενουδάκου) η οποία είχε καταγράψει περιπτώσεις τηλεφωνικών συνδέσεων, για τις οποίες είχε διαπιστωθεί ότι υπέστησαν «επίθεση» από αγνώστους με το παράνομο πειρατικό λογισμικό «Predator».

Πάντως σε ότι με αφορά προσωπικά,  δεν είμαι έτοιμος να κάνω νομική κριτική, διότι το μόνο που γνωρίζω είναι η δημοσιευθείσα στον Τύπο σχετική λακωνική ανακοίνωσης της Εισαγγελέως του Αρείου Πάγου Γ. Αδειλίνη, και όχι το πλήρες πόρισμα του κ. Ζήση (ούτε κατά μείζονα λόγο την δικογραφία), το οποίο δεν έχει δημοσιοποιηθεί στο σύνολο του και το οποίο γνωρίζουν μόνο οι διάδικοι.

Η μόνη νομική άποψη που θα μπορούσα, κάτω από τις συνθήκες αυτές, να διατυπώσω είναι ότι, δεν είναι ορθή η γνώμη που τείνει να επικρατήσει ότι δεν υπάρχει εκ των προτέρων καμία περίπτωση να αναζητηθούν ποινικές και πειθαρχικές ευθύνες από κάποιο εισαγγελικό λειτουργό, ο οποίος είχε αποσπασθεί στην ΕΥΠ ή στην ΔΑΕΕΒ (κοινώς γνωστή ως Αντιτρομοκρατική) για τις από αυτόν εκδοθείσες διατάξεις άρσεως του απορρήτου των επικοινωνιών για λόγους εθνικής ασφάλειας. Η γενικότερη επί του θέματος άποψη μου, την οποία δεν μπορώ να αναπτύξω εδώ εν εκτάσει, διότι θα μπλέξουμε σε πολλές νομικές λεπτομέρειες, είναι ότι οι διατάξεις αυτές είναι μεν άμα τη εκδόσει τους νομότυπες και πρέπει να εκτελούνται αμέσως, αλλά ότι δεν μπορούν να θεωρηθούν  αυτομάτως και άνευ ετέρου νόμιμες εις το διηνεκές. Το κάτω από ποιες προϋποθέσεις οι επίμαχες διατάξεις μπορεί να μην είναι τελικά νόμιμες, με περαιτέρω συνέπεια να μπορούν να αναζητηθούν πειθαρχικές ή ποινικές ευθύνες από τον υπογράψαντα αυτές εισαγγελικό λειτουργό, το έχω αναπτύξει σε άρθρο μου στις 5.8.2024 στον διαδικτυακό τόπο Syntagma Watch με τον τίτλο «Oι διατάξεις άρσης του απορρήτου των επικοινωνιών για λόγους εθνικής ασφάλειας είναι νόμιμες εξ ορισμού ή είναι απλώς κατ’ αρχήν νομότυπες, ελέγξιμες όμως, περαιτέρω, ως προς την καθ΄όλα νομιμότητα τους;». 

Θέλω στο σημείο αυτό να κάνω μια αναφορά σε μια σχετικά πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας. Αναφέρομαι στην υπ’ αριθ. 1640/2024 απόφαση της Ολομέλειας του. Με αυτήν κρίθηκε ότι στερείται εννόμου συμφέροντος ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, να προσβάλει τις αποφάσεις του Υπουργού Δικαιοσύνης, με τις οποίες σε συνέχεια απόφασης της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής που ελήφθη στις 28.9.2023, χωρίς να έχει επιτευχθεί η απαιτούμενη από το Σύνταγμα (άρθρο 101^Α) πλειοψηφία των τριών πέμπτων του συλλογικού αυτού οργάνου, διορίστηκαν τρία νέα μέλη της Διοίκησης της ΑΔΑΕ. Συνέπεια αυτού του σκεπτικού ήταν ότι η αίτηση ακυρώσεως απορρίφθηκε ως απαράδεκτη. Η πλειοψηφία του Δικαστηρίου έκρινε ότι, η τυχόν αποδοχή ως παραδεκτής της εν λόγω αιτήσεως ακυρώσεως θα μετέτρεπε το ένδικο βοήθημα της αιτήσεως ακυρώσεως σε λαϊκή αγωγή (actio popularis). H μειοψηφία όμως του Δικαστηρίου υπενθύμισε και ορθά στην πλειοψηφία σειρά προηγούμενων αποφάσεων του Δικαστηρίου, με τις οποίες είχε αναγνωρισθεί, κατ’ επίκληση διατάξεων του Κώδικα περί Δικηγόρων, ευρύτατο έννομο συμφέρον των Δικηγορικών Συλλόγων να προσβάλλουν διοικητικές πράξεις, πολύ πέραν αυτών που αφορούν τα επαγγελματικά, εργασιακά και οικονομικά συμφέροντα του δικηγορικού σώματος. Περαιτέρω, η πλειοψηφία του Δικαστηρίου παραγνώρισε το γεγονός ότι, με την απόφαση της αυτή κρίθηκε ουσιαστικά ότι, ουδείς έχει έννομο συμφέρον να προσβάλλει μια υπουργική απόφαση με την οποία, ύστερα από απόφαση της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής, επιλέγονται μέλη μιας συνταγματικά κατοχυρωμένης ανεξάρτητης αρχής, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια κατηγορία πολιτειακών πράξεων εκφεύγουσα παντός δικαστικού ελέγχου. Μια κατάσταση όμως προβληματική για το συνταγματικά κατοχυρωμένο κράτος δικαίου, εφόσον θα αναγνώρισε περιπτώσεις στην λειτουργία του κράτους, στις οποίες δεν επεκτείνεται η εγγυητική λειτουργία του κράτους δικαίου. Με άλλα λόγια ένα κενό στο κράτος δικαίου. Θα ήθελα στο σημείο αυτό να προσθέσω ότι τέτοιου τύπου εξελίξεις με στενοχωρούν ιδιαίτερα και διότι προέρχομαι από αυτό το δικαστήριο, στο οποίο και έχω σταδιοδρομήσει.

 Α.Ψ.: Το σκάνδαλο των υποκλοπών κουκουλώθηκε και διά χειρός δικαιοσύνης και όπως πάντα κανένας αξιωματούχος δεν θα κριθεί ένοχος με αποκλειστική απόφαση της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Μάλιστα εισαγγελείς της ΕΥΠ που υπέγραψαν χιλιάδες παρακολουθήσεις «υπόπτων εθνικά» ανταμείφθηκαν με επαναδιορισμό τους στις ίδιες θέσεις. Τι κόστος είχε όλο αυτό για σας προσωπικά αλλά και συνολικά για την δυνατότητα της Αρχής να λειτουργεί ανεξάρτητα όπως επιβάλλει το Σύνταγμα; Ειδικά όταν η κυβέρνηση με τις «κατάλληλες» αλλαγές άλλαξε τη σύνθεση της διοίκησης της ΑΔΑΕ και το σκάνδαλο των αθρόων παρακολουθήσεων ακόμα και αξιωματούχων της κυβέρνησης ξεχάστηκε πλέον στα συρτάρια («Τίτλοι τέλους για την ανεξαρτησία της ΑΔΑΕ», ΕφΣυν 28.9.2023).

Χρήστος Ράμμος: Για το θέμα των χειρισμών της Δικαστικής Εξουσίας σε σχέση με τις εν ευρεία εννοία ποινικές ευθύνες για τις υποκλοπές, σας απάντησα σε προηγούμενη ερώτηση σας.

 Θα ήθελα με την ευκαιρία της παρούσας ερώτησης σας να σταθώ στο κόστος που προκάλεσε όλη αυτή η ιστορία των υποκλοπών. Πιο σημαντική αντικειμενικά, αλλά και κατά την προσωπική μου εκτίμηση, είναι η ζημιά που προκάλεσε στους θεσμούς (και ειδικότερα στον θεσμό των ανεξαρτήτων αρχών και στην δυνατότητα τους να λειτουργούν πραγματικά ανεξάρτητα) , στο κράτος δικαίου και στην συνταγματική μας τάξη (και ειδικότερα στο άρθρο 19 του Συντάγματος που κατοχυρώνει -και μάλιστα σε απόλυτο βαθμό- το θεμελιώδες δικαίωμα στο απόρρητο των επικοινωνιών). Αυτή η ζημιά, αυτό το κόστος, είναι πάρα πολύ μεγάλα και, δυστυχώς, όχι εύκολα ανατάξιμα. Η κοινή γνώμη εξοικειώνεται με τις εξελίξεις αυτές με την σκέψη ότι, το Σύνταγμα μπορεί και να παραβιάζεται, κάποιες συνταγματικές διαδικασίες να μην τηρούνται, ότι δεν χάνεται και ο κόσμος αν γίνεται κάτι τέτοιο σε κάποιες περιπτώσεις και, τέλος, ότι, ούτως ή άλλως, όλοι οι ασκούντες την εξουσία δεν σέβονται τίποτε και κάνουν όλοι τα ίδια. Αυτό οδηγεί, περαιτέρω, τους πολίτες σε μια μορφή μιθριδατισμού, κυνισμού, πολιτικής απάθειας, σε τάσεις αυτοδικίας και τελικά στην απώλεια της πίστης στη δυνατότητα της Δικαστικής Εξουσίας να τους παράσχει έννομη προστασία, στο κράτος δικαίου δηλαδή τελικά στην δημοκρατία. Κάτι τέτοιο είναι άκρως επικίνδυνο ειδικά σε μια εποχή, σαν την σημερινή, όπου οι δυνάμεις της Ακροδεξιάς και της αντιπολιτικής έχουν αρχίσει να κυριαρχούν παγκοσμίως, επικαλούμενες ακριβώς την παρακμή των θεσμών της δημοκρατίας, την οποία απειλούν ευθέως.

Μπροστά στην ζημιά αυτή οι ύβρεις, οι απειλές και η δολοφονία χαρακτήρα που υπέστην ως πρόσωπο είναι δευτερεύουσες. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πέρασα πολύ δύσκολες στιγμές κατά την ενάσκηση των καθηκόντων μου ως Πρόεδρος της Αρχής. Όμως ο τελικός απολογισμός από αυτή την περιπέτεια είναι θετικός για μένα. Είναι πολύ σημαντικό θα έλεγα ακόμη και ανεκτίμητο για μένα το γεγονός ότι έχω ήσυχη τη συνείδηση μου, ότι έκανα το καθήκον μου και ότι αυτό αναγνωρίστηκε. Επίσης μου έδωσε μεγάλη δύναμη και ικανοποίηση η αυθόρμητη συμπαράσταση πολλών προσώπων επωνύμων, αλλά – και αυτό είναι το πιο σημαντικό- και ανωνύμων, που ήταν κάτι που δεν το περίμενα, ή δεν το περίμενα πάντως σε αυτή την έκταση. Το γεγονός ότι κάποιοι με εξύβρισαν ή με απείλησαν, χωρίς μάλιστα να μπουν στον κόπο να κάνουν μια συγκεκριμένη νομική κριτική στο που δεν άσκησα συννόμως τα καθήκοντα μου, φυσικά και με ενόχλησε σε πρώτη φάση, όμως το ξεπέρασα πολύ γρήγορα, σκεπτόμενος ότι η εχθρότητα των συγκεκριμένων υβριστών δεν έχει καμία απολύτως σημασία και καμία βαρύτητα. Αντίθετα μάλλον είναι δείγμα ότι έκανα καλά την δουλειά μου. Αλλοίμονο στον δημόσιο λειτουργό, που μέριμνα του θα ήταν να μην δυσαρεστήσει κάποιους για να μην ακουστεί τίποτε δυσάρεστο γι’ αυτόν και να εισπράττει από όλους επαίνους.

Α.Ψ.: Πρόσφατα υπουργοί της κυβέρνησης έφτασαν στο σημείο να αμφισβητούν ανοιχτά το ρόλο της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας αλλά και το ίδιο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Πόσο απέχει αυτή η στάση από το σεβασμό των ευρωπαϊκών θεσμών; Ειδικά τώρα που όλοι βλέπουμε καθαρά το τι κάνει ο Τραμπ προκειμένου να ανατρέψει την κατοχυρωμένη ανεξαρτησία της αμερικανικής δικαιοσύνης. Σε ότι αφορά τα ελληνικά δρώμενα θα θέλατε να αναφέρετε επιγραμματικά τις πλέον κραυγαλέες για σας περιπτώσεις ωμής παρέμβασης της εκτελεστικής εξουσίας στη δικαιοσύνη που οδήγησαν και οδηγούν στο «μπάζωμα» της αλήθεια και στην υποβάθμιση του θεσμού; Ήδη τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα σε όλες τις διεθνείς και ευρωπαϊκές εκθέσεις καταγράφει αληθινή κατρακύλα και στο δείκτη εμπιστοσύνης στην ελληνική δικαιοσύνης αλλά κυρίως στην παρέμβαση της εκτελεστικής εξουσίας στο έργο της. Μόλις χθες, σε δημοσκόπηση της Kapa Research, πέρα από το ζοφερό εύρημα ότι το 97% των πολιτών θεωρεί ότι η διαφθορά στην Ελλάδα είναι πολύ ή αρκετά διαδεδομένη, είναι τρομακτικό ότι μόλις το 3% θεωρεί ότι στη χώρα υπάρχει δικαιοσύνη. Όσο για το ίδιο το σύστημα δικαιοσύνης, πάνω από 70% είτε δεν το εμπιστεύονται καθόλου, είτε το εμπιστεύονται ελάχιστα. Θα ήθελα ένα σχόλιο σας για το μεγάλο αυτό θεσμικό πρόβλημα.

Χρήστος Ράμμος: Για την χαμηλή εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης στον θεσμό της Δικαστικής Εξουσίας και για το ποιες περιπτώσεις θεωρώ πιο χαρακτηριστικές του ότι η Δικαστική Εξουσία δεν κατάφερε να πείσει ότι λειτούργησε με ανεξαρτησία και χωρίς να εξυπηρετεί πολιτικές σκοπιμότητες σας έχω ήδη απαντήσει σε προηγούμενες ερωτήσεις. Εδώ θα περιοριστώ να ξαναπώ ότι ανησυχώ βαθύτατα για τις εξελίξεις αυτές.

Σε ό,τι αφορά, τέλος, τις επιθέσεις, που συχνά είναι προσωπικές και από ανοίκειες έως και υβριστικές, εναντίον της Ευρωπαίας Εισαγγελέως, τις θεωρώ απαράδεκτες και επικίνδυνες ειδικά όταν προέρχονται από πολιτικά πρόσωπα. Δεν είναι δυνατόν όταν ένας τόσο σημαντικός θεσμός της Ενωμένης Ευρώπης, την οποία σε άλλες περιπτώσεις (όπως πχ όταν ο κρατικός προϋπολογισμός εισπράττει μεγάλα κονδύλια σε ενισχύσεις) εξυμνούμε, ομνύοντας στο όνομα της Ευρώπης, μας επισημαίνει τα κακώς κείμενα στην χώρα μας, αντί να ερευνήσουμε καλόπιστα αυτά που μας επισημαίνει, να της επιτιθέμεθα, σαν να επισημαίνει ότι επισημαίνει επειδή είναι προκατειλημμένη εναντίον της χώρας μας, ή σαν να μην έχει το δικαίωμα να κρίνει τα συμβαίνοντα στην πατρίδα μας ως εκ της χώρας από την οποία προέρχεται, όπως πολλοί ισχυρίζονται. Μάλιστα θα πρέπει να επισημανθεί η εξής αντίφαση. Πολλοί από αυτούς οι οποίοι της επιτίθενται, ισχυρίζονται ταυτόχρονα ότι είναι οι πιο πιστοί υποστηρικτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Όλα αυτά είναι δείγματα μεγάλης πολιτικής και ηθικής παρακμής και δίνουν το λάθος μήνυμα και στην κοινή γνώμη. Ότι δηλαδή τους θεσμούς τους σεβόμαστε à la carte, δηλαδή μόνο όταν μας συμφέρει.

Α.Ψ.: Η τελευταία ερώτηση αφορά την κατάφωρη παραβίαση του Συντάγματος και συγκεκριμένα του Άρθρου 16 που απαγορεύει ρητά την ίδρυση ιδιωτικών Πανεπιστημίων. Με μια ακραία διασταλτική ερμηνεία η κυβέρνηση νομοθέτησε και το ΣτΕ υιοθέτησε την «συνταγματικότητα» της ανατροπής του αρ. 16.

Χρήστος Ράμμος: Τρεις σχεδόν μήνες μετά μια λακωνική ανακοίνωση του Προέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας (εκδοθείσα κατ’ επίκληση του άρθρου 34 παρ.8 του π.δ/τος 18/1989) ότι, η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας, διασκεφθείσα, έκρινε ότι το Σύνταγμα της χώρας δεν απαγορεύει την ίδρυση και λειτουργία παραρτημάτων αλλοδαπών πανεπιστημίων προερχομένων από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή από χώρα συμβεβλημένη στην GATS, η σχετική απόφαση δεν έχει ακόμη, εξ όσων γνωρίζω, δημοσιευθεί. Δεν θα σχολιάσω αυτή την φορά από άποψη νομικής βασιμότητας την κρίση αυτή, όπως την ανακοίνωσε ο Πρόεδρος του ΣτΕ. Το έχω κάνει με παλιότερη ανάρτηση μου της 14.6. Απλώς επαναλαμβάνω ότι προκαλεί τουλάχιστον τεράστια (δεν είναι υπερβολική η λέξη) απορία το πως το Συμβούλιο της Επικρατείας, που είναι ο βασικός εγγυητής της συνταγματικής νομιμότητας, παρέκαμψε δύο σαφέστατες συνταγματικές διατάξεις (αυτές του άρθρου 16 §§5 και οκτώ) που ρητώς και αδιάστικτα (καλώς ή κακώς είναι άλλο θέμα) απαγορεύουν την ίδρυση πανεπιστημίων από ιδιώτες.

Το κείμενο της ανάρτησης (16.6.2025):

«H σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται”. Αυτό ορίζει ρητά και ξεκάθαρα το Σύνταγμα στο άρθρο 16 § 8. Το Σύνταγμα είναι το κοινωνικό μας συμβόλαιο, η προστασία μας από τις ενδεχόμενες αυθαιρεσίες του κοινού νομοθέτη. Όσο καιρό ισχύει μια συνταγματική διάταξη την σεβόμαστε και την εφαρμόζουμε. Με ΚΑΜΙΑ ερμηνευτική μέθοδο το κατηγορηματικό, σαφέστατο και χωρίς άλλους προσδιορισμούς “απαγορεύεται” δεν μπορεί να διαβαστεί ως “επιτρέπεται”, που είναι το ακριβώς αντίθετο του. Αυτό, εξ άλλου, έλεγε επί δεκαετίες και παγίως και το ίδιο το Συμβούλιο της Επικρατείας.

Η δε επίμαχη κρίση του ΣτΕ έγινε μάλιστα χωρίς καν την προηγούμενη διατύπωση και υποβολή εκ μέρους του προδικαστικού ερωτήματος στο ΔΕΕ, ως προς την έννοια των διατάξεων του ευρωπαϊκού ενωσιακού δικαίου, τις οποίες επικαλείται το δελτίο τύπου του Προέδρου του ΣτΕ, σε σχέση με την τεκμηρίωση που υιοθετήθηκε για την ερμηνεία της επίμαχης συνταγματικής διάταξης.

Αν αρχίσουμε να παρακάμπτουμε τα στοιχειώδη και να κάνουμε τέτοιες ερμηνείες, μπορεί στο μέλλον να “ξηλώσουμε” το Σύνταγμα και σε άλλες του διατάξεις, κατ’ επίκληση άλλων διατάξεων διεθνών ή ευρωπαϊκών κανόνων δικαίου. Επικίνδυνους δρόμους άνοιξε η απόφαση του ΣτΕ. Δυστυχώς!»

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ

Οι απόψεις του κ. Ράμμου αποτυπώνονται καθαρά σε δύο δικά του άρθρα βιβλιοκριτικής (στο booksjournal.gr) για το βιβλίο του Αντ. Μανιτάκη «Ο ελληνικός συνταγματισμός 200 χρόνια μετά. Δημοκρατικός, νεωτερικός, ακμαίος» (Αθήνα 2020) και το βιβλίο του Κων/νου Παπαγεωργίου « Οι πρόσφυγες και τα καθήκοντά μας απέναντί τους» (Αθήνα 2017). Παραθέτουμε εδώ μικρά αποσπάσματα από τα δύο άρθρα:

   – «Η νομολογία του Αρείου Πάγου χαρακτηριζόταν πάντα από έναν νομικό επαρχιωτισμό και μια συστηματική άρνηση να υιοθετήσει σύγχρονη αντίληψη για τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, ακόμη και όταν υπήρχε καταδίκη της χώρας από το ΕΔΔΑ. Ο πιο χαρακτηριστικός τομέας είναι ο τομέας της θρησκευτικής ελευθερίας. Αν δεν υπήρχε η πίεση του ΕΔΔΑ και του ΔΕΕ θα είχαμε ακόμη μείνει μια κλειστή, φοβική, συντηρητική και επαρχιώτικη κοινωνία, με τη Δικαιοσύνη και φυσικά με τη νομοθετική και την εκτελεστική εξουσία να αντανακλούν και να απηχούν αυτές τις αξίες».

   – «Δημοκρατική υποχρέωση η αλληλεγγύη στους πρόσφυγες. […] Οι γηγενείς αισθάνονται ότι απειλείται η εθνική τους ταυτότητα, φοβούνται ότι στο μέλλον μπορεί και να γίνουν μειοψηφία στις πατρίδες τους και βλέπουν τους νεοεισερχόμενους ως ανταγωνιστές στην αγορά εργασίας και στην άντληση κρατικών οικονομικών πόρων. Οι φόβοι αυτοί, είτε είναι δικαιολογημένοι είτε υπάρχει σ’ αυτούς κάποιο στοιχείο υπερβολής, είναι υπαρκτοί και αποτελούν αντικείμενο εκμεταλλεύσεως από πολλούς δημαγωγούς ή λαϊκιστές πολιτικούς, που έχουν στηρίξει την πολιτική τους σταδιοδρομία κυρίως στην εκμετάλλευση αυτή. Έτσι, και λόγω της πρωτόγνωρης μαζικότητας και της ταχύτητας, δίκην βίαιου φυσικού φαινομένου, του προσφυγικομεταναστευτικού προβλήματος, βρίσκονται σε διαρκή αμυντική υποχώρηση οι φωνές οι οποίες υπενθυμίζουν την ιστορική αξία της αρχής της χορήγησης ασύλου, που πρέπει να χορηγείται σε κάθε διωκόμενο του οποίου κινδυνεύουν οι ελευθερίες και τα δικαιώματα, ως κορυφαία αξία του ευρωπαϊκού (και του “δυτικού”) νομικού πολιτισμού».

πηγή: Χωρίς εφημερίδα 22.10.2025

Η Middle East Monitor (MEMO) είναι ένας ιστότοπος/μη κερδοσκοπικός οργανισμός που ειδικεύεται στην κάλυψη της Μέσης Ανατολής — με έμφαση στο παλαιστινοϊσραηλινό ζήτημα, όπως συνηθίζεται να αποκαλείται η διαρκώς επεκτεινόμενη κατοχή της Παλαιστίνης από το Ισραήλ.

Σύμφωνα με το ίδιο το MEMO (στην ενότητα About us το MEMO μας ενημερώνει πως ο ιστότοπος παρέχει επικεντρωμένη και ολοκληρωμένη κάλυψη της Παλαιστίνης και των γειτονικών περιοχών” και “συνεργάζεται με δίκτυα συνεργατών/ανταποκριτών επί τόπου.  Επίσης έχει ενεργή παρουσία και δημοσιεύει ειδήσεις, σχόλια, αναλύσεις, συνεντεύξεις με θέματα της Μέσης Ανατολής  και είναι σύμφωνα με διάφορες πηγές, μια αναγνωρισμένη φωνή στην ενημέρωση για τη Μέση Ανατολή. Φυσικά δεν λείπει και ο αντίλογος στα παραπάνω, αφού σύμφωνα με την ιστοσελίδα αξιολόγησης μέσων Media Bias / Fact Check (MBFC) χαρακτηρίζεται  ως «Left Biased» (αριστερού προσανατολισμού) και με «Mixed» βαθμό αξιοπιστίας ως προς τα γεγονότα. Αλλά αυτό δεν το καθιστά αναξιόπιστο, όπως άλλωστε δέχεται και ο «αξιολογητής».

Από την άλλη υπάρχει η κριτική πως το MEMO προβάλλει έντονα το χυδαία αποκαλούμενο «παλαιστινιακό αφήγημα» λες και η σφαγή της Γάζας είναι ένα «αφήγημα». Για παράδειγμα, η Wikipedia σημειώνει πως έχει χαρακτηριστεί «pro-Palestinian», «pro-Muslim Brotherhood», «pro-Hamas» αλλά για όποιον διαθέτει στοιχειώδη λογική και σοβαρότητα, είναι αυτονόητη η μειωμένη αξιοπιστία της Wikipedia αφού το σχετικό λήμμα μπορεί να γραφτεί από 100 άτομα με 100 διαφορετικές περιγραφές.  Αντίθετα, πλήγμα στην αξιοπιστία του μέσου είναι η έλλειψη πλήρους διαφάνειας  για το σύνολο των  χρηματοδοτήσεων που λαμβάνει  και την ιδιοκτησία του, πέρα από τα βασικά στοιχεία. Όπως όμως και να είναι το ΜΕΜΟ, δεν συγκρίνεται στην ένταση και τον όγκο της προπαγάνδας που έχει αφετηρία την αντίθετη όχθη και αναφερόμαστε στη φιλοϊσραηλινή προπαγάνδα που προσπαθεί να πείσει πως οι σφαγές που κάνει το Ισραήλ και οι έποικοι που εξαπολύει στα Παλαιστινιακά εδάφη, γίνονται «για την εξάλειψη της τρομοκρατίας της Χαμάς».

Τα παραπάνω τα γράφουμε γιατί πριν προχωρήσουμε στο θέμα του συγκεκριμένου άρθρου, θέλαμε να σας δώσουμε μερικά στοιχεία για την πηγή από την οποία το αντλήσαμε (ΜΕΜΟ) αφού πρόκειται για ένα από τα θέματα του με πολύ μεγάλη διάδοση παγκοσμίως. Αλλά ας προχωρήσουμε στο θέμα μας που είναι η σφαγή που εξελίσσεται (ακόμη) στη Γάζα και η όλο και εξαπλούμενη καταστροφή του τόπου από τις Ισραηλινές δυνάμεις του θανάτου και ο συσχετισμός του με τη σύνδεση Μεσογείου και Ερυθράς θάλασσας και κατ’ επέκταση με τον έλεγχο του διεθνούς εμπορίου. Τουλάχιστον έτσι περιγράφεται από το ΜΕΜΟ αλλά -όπως θα δούμε- ακόμα και αν όλα μοιάζουν να συνηγορούν σε αυτόν τον απίθανο σχεδιασμό, μάλλον πρόκειται για εντελώς fake news στις μέρες μας.

Ένα περίεργο άρθρο

Τον Νοέμβριο του 2023 το MEMO είχε αναρτήσει το άρθρο με τίτλο «An alternative to the Suez Canal is central to Israel’s genocide of the Palestinians» όπου αναφέρει πως  «η Γάζα βρίσκεται «στο μέσο της διαδρομής» του προτεινόμενου καναλιού σύνδεσης Μεσογείου – Ερυθράς, παρακάμπτοντας το Σουέζ και γι’ αυτό καταστρέφεται. Δεν είχαμε ξανακούσει ή διαβάσει σχετικά με αυτό το «κανάλι» που ανάφερε το MEMO και το συγκεκριμένο άρθρο μας εντυπωσίασε, έτσι το ψάξαμε λίγο παραπάνω για να διαπιστώσουμε πως όντως υπήρχε τέτοια πρόταση αλλά πολύ παλαιότερα.

Τι είναι (ιστορικά) το “Ben-Gurion Canal”;

Από ό,τι μπορέσαμε να συγκεντρώσουμε το θέμα είχε αρχίσει να συζητείται  ήδη από το 1956 σε αμερικανικά διπλωματικά έγγραφα , ως «διασύνδεση Μεσογείου–Ερυθράς Θάλασσας μέσω Ισραήλ». Δεν προχώρησε σε στάδιο υλοποίησης. Μάλιστα  τις αρχές του ’60 εξετάστηκε θεωρητικά ακόμη και η εκσκαφή με πυρηνικές εκρήξεις. Υπάρχει η αναφερόμενη στο πιο πάνω λινκ σχετική τεχνική μελέτη του H.D. Maccabee και αναφορές στην ιστορία του προγράμματος. Φυσικά αυτά είναι από επικίνδυνα έως γελοία και οι σχεδιασμοί αυτοί κατέληξαν σε κάποιο καλάθι αχρήστων. Αλλά πέρα από την τρέλα της αναφοράς σε «πυρηνικές εκσκαφές» του 1960 και γνωρίζοντας την εξέλιξη των τεχνικών δυνατοτήτων του σήμερα, πόσο πιθανό είναι το να υπάρξει ένας τέτοιος σχεδιασμός;

Είναι εφικτό ένα κανάλι παράκαμψης του Σουέζ;

Δεν μοιάζει εφικτό αν σκεφτούμε πως η διαδρομή (που αναφέρει το MEMO) από την περιοχή

από Εϊλάτ προς τη Μεσόγειο διασχίζει άνυδρα και περισσότερο από λοφώδη υψώματα. Ένα κανάλι θα απαιτούσε πολλά ανυψωτικά έργα (locks) ίσως μεγαλύτερα από  αυτά του Παναμά, που ανεβάζουν τα πλοία στις δεξαμενές – αναβαθμούς έως 80 μέτρα ψηλότερα. Φυσικά αυτό θα απαιτούσε και τεράστιες ποσότητες νερού για τροφοδοσία. Στο συγκεκριμένο, σχεδόν ερημικό περιβάλλον, αυτό θα ήταν πάρα πολύ δύσκολο. Επιπλέον η χάραξη θα περνούσε από ευαίσθητα οικοσυστήματα και προστατευόμενες ζώνες της Νεγκέβ, γεγονός που θα απέκλειε μία τέτοια χάραξη. Αλλά και από γεωπολιτικής άποψης, αυτό θα απαιτούσε διεθνείς συμφωνίες και τεράστια κεφάλαια, κάτι που στον σύγχρονο κόσμο είναι  πιο καθοριστικό από τους περιβαλλοντικούς ή τους τεχνικούς περιορισμούς.

Ακόμα και η παρουσιαζόμενη ως «νέα» χάραξη που θέλει το κανάλι (με όνομα Ben Gurion canal) να ξεκινάει από τη βόρεια Γάζα (και αυτό αποτελεί τον λόγο της ισοπέδωσης της Γάζας σύμφωνα με τη σχετική θεωρία) αντιμετωπίζει τους ίδιους ακριβώς περιορισμούς με τον αρχικό «σχεδιασμό»

Το Ισραήλ σκοτώνει και καταστρέφει τη Γάζα και χωρίς κανάλι

Τα πάντα δείχνουν πως το κανάλι της παράκαμψης του Σουέζ είχε μπει σαν ιδέα το 1956 με την τότε κρίση (δεύτερος Αραβοϊσραηλινός πόλεμος). Με φρέσκια τη χρήση πυρηνικών, οι τότε ενθουσιασμένοι επισπεύδοντες, εμπνεύστηκαν και τις πυρηνικές εκσκαφές(!!!) για την υλοποίηση του σχεδίου. Μετά τη δημοσίευση της τεχνικής μελέτης με τίτλο «Use of nuclear explosives for excavation of a sea-level canal across the Negev Desert in Israel» για τη σύνδεση της Μεσογείου με τον κόλπο της Άκκαμπα, το σχέδιο εγκαταλείφθηκε και ευτυχώς, τόσο για τη ζημιά στον άνθρωπο όσο και για την καταστροφή στο περιβάλλον που θα επέφερε. Μέχρι σήμερα, καμία σοβαρή αναφορά δεν έχει γίνει στο σχέδιο αυτό εκτός από τα διάφορα συνωμοσιολογικά που γράφονται ή λέγονται, ειδικά από την έναρξη της σφαγής στη Γάζα, το 2023. Ωστόσο θα πρέπει να είμαστε και λίγο επιφυλακτικοί αφού η απρόβλεπτη, υπερατλαντική παράνοια, με αφορμές που μπορεί να λάβει από διάφορα περιστατικά όπως π.χ. η προσάραξη του Ever Given και το κλέισιμο του Σουέζ το 2021, μπορεί να αποπειραθεί ή απλά να επικαλεστεί το αδιανόητο. Έχει άλλωστε και τον προστατευόμενο του μαζί.

Κλείνοντας θα θέλαμε να κάνουμε σαφές πως ασχοληθήκαμε με τη θεωρία του καναλιού γιατί αυτές οι περίεργες θεωρίες βρίσκουν φιλόξενο έδαφος στη χώρα, ειδικά όταν είναι περισσότερο «δεξιόστροφου» και «ακροδεξιόστροφου» περιεχομένου. Η θεωρία του καναλιού δεν είναι μία τέτοια θεωρία αλλά επειδή ό,τι «κυκλοφορεί εκεί έξω» συνήθως επισκέπτεται και τη χώρα με οδηγούς και πρωτοπόρους κάποιους αμφιλεγόμενων προθέσεων τύπους, θελήσαμε να την παρουσιάσουμε στους αναγνώστες μας πριν εξαπλωθεί. Τουλάχιστον οι αναγνώστες μας να γνωρίζουν την προέλευση των σεναρίων αλλά και το ότι η καταστροφή της Γάζας και το φονικό που εκτυλίσσεται ακόμα εκεί (παρά τα όσα διατυμπανίζει ο υπερατλαντικός «ειρηνοποιός») δεν ερείδονται σε γεωπολιτικά σχέδια αλλά στην καθαρή, ανόθευτη φονική επιθυμία του κράτους δολοφόνου.

Με ή χωρίς κανάλι

---

Διαβάστε και το τελευταίο άρθρο του Ranjan Solomon στο Middle East Monitor  με τίτλο «Η γενοκτονία της Γάζας, η διώρυγα Μπεν Γκουριόν και η πολιτική της ανοικοδόμησης. Η προμελετημένη εξάλειψη»

Κυκλοφορεί σήμερα το πλούσιο και ανανεωμένο φύλλο #114 της RAF WEST Journal, της Νο2 εφημερίδας της ανατολικής Αττικής. Με πολλά θέματα και πλούσιο φωτορεπορτάζ

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΑΚΟΥ: Μετά την ανέγερση του αγάλματος-ωδή στον θνήσκοντα εμποράκο, ανακοινώνεται η ανέγερση και δεύτερου αγάλματος που θα αναπαριστά τον δολοφόνο του εμποράκου. Το δεύτερο άγαλμα θα τοποθετηθεί δίπλα στο προηγούμενο και, σε αντίθεση με το άγαλμα του εμποράκου που είναι λευκό, το άγαλμα του δολοφόνου του εμποράκου θα είναι χρυσό. Σαν τις χρυσές ημέρες που έρχονται

ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: Η δήμαρχος και πολιούχος της πόλης της Ραφ Τάουν, σε μία εκ βαθέων συνέντευξη, μιλάει για όλα χωρίς περιστροφές και δεν διστάζει να απαντήσει στα καυτά ερωτήματα του Βαγγέλη Δεμεχέζη. Μην χάσετε την αποκαλυπτική συνέντευξη που είναι βέβαιο πως θα χαρίσει το βραβείο Πούλιτζερ στο συνεργάτη μας  

ΣΤΟΥΣ ΜΠΑΓΛΑΜΑΔΕΣ ΤΗΣ ΡΑΦΗΝΑΣ: Η μόνιμη στήλη της RAF WEST δημοσιεύει το τετράστιχο της εβδομάδας. Στο μεταξύ, η αρμόδιος του καλλιτεχνικού ρεπορτάζ συνεχίζει τις εξαντλητικές οντισιόν για την επιλογή τραγουδιστή και συνθέτη

Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: Στο σημερινό τεύχος, ο Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Ντόναλντ Τραμπ φωτογραφίζονται με τον αγαπημένο Μητσάρα των ελληνικών γηπέδων

Ο ΒΟΥΔΑΣ ΤΗΣ ΡΑΦΗΝΑΣ ΞΥΠΝΗΣΕ: Σεισμό στο πολιτικό σκηνικό προκαλεί το ξύπνημα του Κωνσταντίνου Καραμανλή του Β΄. Στην πρόσφατη παρέμβασή του ο πρώην πρωθυπουργός αναφέρθηκε σε πολλά καυτά ζητήματα που προβληματίζουν και οργίζουν την ελληνική κοινωνία. Τα μόνα που ξέχασε να αναφέρει ήταν οι βαλίτσες με τα πεντοχίλιαρα που κατέβηκαν στους πυρόπληκτους –και μη - της Ηλείας, το σκάνδαλο Ζαχόπουλου, το σκάνδαλο SIEMENS, το σκάνδαλο Βατοπεδίου και μερικά άλλα.

Ο ΑΔΩΝΙΣ ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ ΣΤΙΣ ΤΗΛΕΠΩΛΗΣΕΙΣ: O αγαπημένος τηλεπωλητής-υπουργός-διασκεδαστής επιστρέφει με μία εκπληκτική προσφορά: “Φτιάξε τώρα τον δικό σου Ισραηλινό στρατό. Κάψε χωριά. Ξερίζωσε ελιές. Γκρέμισε σπίτια. Βασάνισε Παλαιστίνιους. Βομβάρδισε τη Γάζα. Εποίκισε τη Δυτική όχθη” . Πρόκειται για εξαιρετικής ποιότητας προϊόντα μοντελισμού, κατασκευασμένα εξολοκλήρου στο Ισραήλ. Ξεκινήστε τώρα τη δική σας συλλογή, μόνο με 15 ευρώ.

Διαβάστε σήμερα, 18/10, τη RAF WEST Journal

Τίτλος: Η φυλακή

Συγγραφέας:  Τάσος Θεοφίλου
Εκδότης: Αντίποδες • Έκδοση: 2025 • Σελ.: 104

Πριν ανοίξουμε το βιβλίο

Ο αναρχικός Τάσος Θεοφίλου είναι πρώην κρατούμενος. Είχε κατηγορηθεί για ληστεία στην Πάρο και τη δολοφονία του οδηγού τάξί. Δ. Μίχα και είχε καταδικαστεί σε 25 χρόνια φυλακή. Έχοντας εκτίσει 5 από αυτά, μετά από μακρά δικαστική περιπέτεια, εκδόθηκε η απόφαση του Αρείου Πάγου που τον απάλλαξε από όλες τις κατηγορίες, κρίνοντας τον τελεσίδικα αθώο και μάλιστα με ένα στιβαρό και πλήρες σκεπτικό. Ο Θεοφίλου, μετά την περιπέτεια του, συνέχισε να παρακολουθεί στενά το σωφρονιστικό σύστημα.  Με το βιβλίο του «Η φυλακή» παραδίδει ένα σύντομο αλλά αιχμηρό κείμενο για το τι είναι η φυλακή στην πράξη:  Ένα «μαύρο κουτί» για την κοινωνία, ένα «ένοχο μυστικό» για τη δικαιοσύνη. Μαζί είναι και «διευθυντήριο» και «σχολείο» του εγκλήματος. Το βιβλίο στηρίζεται σε βιωμένη εμπειρία και παρατήρηση της καθημερινότητας πίσω από τα κάγκελα.

Το βιβλίο εκδόθηκε τον Μάρτιο του 2025 και παρά το ότι είναι μόνο 100 σελίδες, πρέπει να παραδεχτούμε πως η πυκνότητα της γραφής του μας έκανε να θέλουμε να ξαναδιαβάσουμε αρκετές φορές, επιμέρους τμήματα του, τόσο για την αιχμηρή γραφή του όσο και για να καταλάβουμε ως τελείως άσχετοι με αυτόν τον «ειδικό κόσμο» τα όσα σκληρά περιγράφει ο συγγραφέας.

Το βιβλίο

Το κείμενο του Τάσου Θεοφίλου είναι συμπαγές, χωρίς στολίδια και άλλα περιττά, για ένα τέτοιο κείμενο. Έχει δημοσιογραφική κόψη -κάτι που είναι δυσεύρετο στις μέρες μας- και αποφθεγματική δύναμη.  Λειτουργεί ως «γροθιά στο στομάχι» αλλά και ως «καμπανάκι» για την Πολιτεία. Σαν «καμπανάκι κινδύνου» μάλιστα το χαρακτήρισε και η Bookpress στην παρουσίαση της. Η δομή των μικρών ενοτήτων το κάνουν να θυμίζει μικρό σημειωματάριο πεδίου.  Περιγράφει εικόνες πραγματικών μηχανισμών ταπείνωσης, ανελευθερίας και καθημερινής διαπραγμάτευσης κανόνων συμπεριφοράς και λειτουργίας. Ως βιβλίο τεκμηρίωσης, πατά στη μαρτυρία και στην επιτόπια  παρατήρηση σε πραγματικό χρόνο. Είναι τεκμήριο πραγματικότητας χωρίς να είναι «βίβλος», λευκή ή μαύρη.

Για να γράψουμε για το βιβλίο αναζητήσαμε και εστιάσαμε στο θέμα του. Ψάξαμε με τα λίγα μέσα που διαθέτουμε λόγω απόστασης από το θέμα αλλά το υλικό που εντοπίσαμε είναι αρκετά πλούσιο. Φυσικά ξεκινάμε από το γεγονός που καταγράφει ο συγγραφέας, είναι γνωστό και δεν χρειάζεται ιδιαίτερο ψάξιμο η επιβεβαίωση του.  Πως οι ελληνικές φυλακές βιώνουν κύματα υπερπληθυσμού και ασφυξίας. Υπάρχει ανάγκη «αποσυμφόρησης» και αναβάθμισης βασικών υπηρεσιών (υγεία, στελέχωση, εκπαίδευση), όπως διαπιστώνουν τόσο ανεξάρτητοι οργανισμοί (τα μαθαίνουμε κατά καιρούς από τον τύπο) αλλά και το ίδιο το Συμβούλιο της Ευρώπης.  Στην Ελλάδα, ο αριθμός κρατουμένων ξεπέρασε τις 25.000 το καλοκαίρι του 2025 σύμφωνα με δημοσιεύματα, ενώ το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει κρούσει επανειλημμένα τον κώδωνα για συνθήκες και «ανεπίσημες ιεραρχίες».  Ο Τάσος Θεοφίλου το καταγράφει  περιγράφοντας τη φυλακή ως «LinkedIn των παρανόμων», γεγονός  που ενισχύει τους δεσμούς παραβατικότητας.

Το βιβλίο μελετά το σύστημα απονομής δικαιοσύνης. Από την προφυλάκιση έως την εκτέλεση ποινών. Μέσα σε αυτή την άγρια διαδρομή οι ελληνικές αρχές δεσμεύονται (επιδερμικά ή σοβαρά) να βελτιώσουν τις συνθήκες, αλλά τα προβλήματα (χώρος, υγεία, προσωπικό) επιμένουν αφού κυρίως ο  υπερπληθυσμός  διαβρώνει τις δικονομικές εγγυήσεις για πραγματικό “σωφρονισμό” καταλήγοντας έτσι στην πρόσθετη και ακόμα πιο βάρβαρη «τιμωρία».

Αναζητήσαμε πληροφορίες για τη διεθνή εμπειρία στα αντίστοιχα θέματα που θίγει ο Τάσος Θεοφίλου στο βιβλίο του. Με  μία απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο για τη σύγχρονη έρευνα στο θέμα των φυλακών αλλά και του σωφρονισμού γενικότερα. Εκεί, πάλι ο  υπερπληθυσμός κατονομάζεται ως υπεύθυνος για την επιδείνωση συνθηκών/βίας και συχνά τη μετακύλιση σε απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση των κρατουμένων.  Για όποια και όποιον ενδιαφέρεται να εμβαθύνει συστήνουμε την ανάγνωση  διεθνών αναφορών  Update of FRA’s Criminal Detention Database , Αναφορά στην ελληνική κυβέρνηση από την Comission

Μέσα στις 100 σελίδες του βιβλίου ο Τάσος Θεοφίλου δίνει και οπτικές οι οποίες, στη νεοφιλελεύθερη -αλλά και ακραία συντηρητική-  ελληνική κοινωνία, φαντάζουν ως «άγνωστες λέξεις» ή απλά αδιανόητες σκέψεις που όμως αποτελούν πραγματικά προτάσεις προόδου. Τόσο στο θέμα της «αντιεγκληματικής πολιτικής» (όπως εξωραϊσμένα έφτασε να αποκαλείται η πεπαλαιωμένη επιλογή της φυλακής) όσο και για την κοινωνία συνολικά.

Για παράδειγμα, περιέχεται η αναφορά στην αποκαταστατική δικαιοσύνη*  όπου αναλύσεις δείχνουν μικρές έως μεσαίες μειώσεις στη γενική υποτροπή, αυξημένη ικανοποίηση θυμάτων και ψυχοκοινωνικά οφέλη, όταν οι διαδικασίες είναι σωστά σχεδιασμένες.

Επίσης αναφέρεται το επανενταξιακό μοντέλο τύπου Νορβηγίας, το οποίο συσχετίζεται με χαμηλότερη υποτροπή (~20% σε ορίζοντα 2–5 ετών), όταν επενδύεις σε εκπαίδευση, εργασία, στέγαση και σχέσεις.

Μακριά από τα παραπάνω σύγχρονα  μοντέλα, ο συγγραφέας περιγράφει την ελληνική φυλακή ως έναν θεσμό που παράγει «δεξιότητες φυλακής» και άτυπες ιεραρχίες, περισσότερο παρά δεξιότητες κοινωνικής επανένταξης. Μία περιγραφή της φυλακής ως «μεταπτυχιακό στο έγκλημα» αφού δεν υπάρχουν κατάλληλα προγράμματα εκπαίδευσης και επιμόρφωσης. Τα προγράμματα αυτά θα μπορούσαν να γίνουν η αρχή για τη σταδιακή απαλλαγή της κοινωνίας από τον «θεσμό» της φυλακής.

Μπορούμε χωρίς φυλακές;

Το βιβλίο τάσσεται ανοιχτά κατά της μοιρολατρικής αποδοχής του εγκλεισμού ως αυτονόητου εργαλείου. Δεν είναι θεωρητικό μανιφέστο “κατάργησης”, αλλά σκιαγραφεί τη φυλακή ως πολλαπλασιαστή βίας και παραβατικότητας. Αυτό είναι κάτι που σήμερα δεν αμφισβητείται, σχεδόν από κανέναν. Το βιβλίο συμπορεύεται με τα διεθνή ρεύματα  απο-φυλάκισης (decarceration), δηλαδή την κατάργηση της φυλακής. Οι ευρωπαϊκές συστάσεις δείχνουν προς εξωϊδρυματικές κυρώσεις και μείωση σκληρών ποινών για μη βίαια αδικήματα, ως δομικές απαντήσεις στον υπερπληθυσμό (βλέπε και την προαναφερθείσα έκθεση της Κομισιόν – αναφορά στην ελληνική κυβέρνηση)

Σχέδια αποκατάστασης (εργασία, εκπαίδευση, απεξάρτηση). Το θεσμικό πλαίσιο παρέχεται ήδη από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Αποκαταστατική δικαιοσύνη, δηλαδή η διαμεσολάβηση θύματος-δράστη, συμφωνίες επανόρθωσης, κοινοτικές συνέλευσεις.

Η διεθνής βιβλιογραφία καταγράφει μετρήσιμα οφέλη σε ικανοποίηση θυμάτων και (συχνά) μείωση γενικής υποτροπής:  Ηλεκτρονική επιτήρηση / κατ’ οίκον έκτιση για μη βίαιες περιπτώσεις, με σαφή όρια, αναλογικότητα και εποπτεία και μάλιστα κατά σύσταση του Συμβουλίου της Ευρώπης. Δικαστήρια προβλημάτων (problem-solving courts) & θεραπευτικές διαδρομές (εξαρτήσεις/ψυχική υγεία), που μετατοπίζουν την έμφαση από την τιμωρία στη μείωση βλάβης και στην επανένταξη. Αποποινικοποιήσεις/αποδραματοποιήσεις για αδικήματα χαμηλής απαξίας (π.χ. κατοχή για προσωπική χρήση), με ταυτόχρονη ενίσχυση πρόληψης/κοινωνικής πολιτικής — ώστε να μην τροφοδοτείται άσκοπα ο σωφρονιστικός σωλήνας.

Τέλος, οι ανοιχτές ή «ημι-ανοιχτές» δομές με έμφαση σε εργασία, εκπαίδευση, οικογενειακούς δεσμούς, κατά το σκανδιναβικό πρότυπο που συσχετίζεται με χαμηλή υποτροπή.

Με λίγα λόγια, αν είμαστε πρόθυμοι να χτίσουμε ένα συνεκτικό πλέγμα κοινοτικών κυρώσεων, πρόληψης και υποστήριξης, μπορούμε να καταργήσουμε τις φυλακές. Στόχος η λιγότερη φυλακή και η περισσότερη κοινότητα. Αυτή η αλλαγή  μειώνει βλάβες και (συχνά) την υποτροπή — ειδικά για μη βίαια αδικήματα. Αυτή την αλλαγή χρειαζόμαστε και μας μοιάζει πολύ γοητευτική. Ίσως γιατί τη χρειαζόμαστε απεγνωσμένα.

Γιατί συστήνουμε το βιβλίο του Τάσου Θεοφίλου «Η φυλακή»

Το βιβλίο είναι τεκμήριο για τη σημερινή ελληνική πραγματικότητα. Είναι πυκνό, ειλικρινές και συμβατό με όσα καταγράφουν θεσμικοί φορείς για τον υπερπληθυσμό, την υποστελέχωση και την ανεπαρκή φροντίδα.

Δεν κλείνει τη συζήτηση για τις φυλακές και τον σωφρονισμό. Αντίθετα  την ανοίγει.  Μας βάζει ως  κοινωνία προ των ευθυνών μας για εναλλακτικές στον εγκλεισμό και για μια δικαιοσύνη που θεραπεύει αντί να αποθηκεύει ανθρώπους. Ως αναγνωστική εμπειρία, είναι σκληρό, διαυγές και αναγκαίο.

Η γλώσσα του είναι απλή, με κοφτές φράσεις και υψηλή μεταφορικότητα (π.χ. η περιγραφή της φυλακής ως «μαύρο κουτί»,  ή ως «διευθυντήριο» κατά περίπτωση). Είναι ένα μαρτυριακό δοκίμιο με ξεκάθαρα  βιωματικό υλικό, κοινωνική παρατήρηση. Με  μικροϊστορίες που συμπυκνώνουν τη θεσμική κριτική που ασκεί. Τέλος αφήνει τον αναγνώστη να συναρμόσει την εικόνα του άγνωστου και αθέατου κόσμου της φυλακής.

Είναι ένα βιβλίο που ανοίγει τη συζήτηση και προτείνει ένα σημαντικό βήμα, από εκείνα που πρέπει επιτέλους να κάνει η κοινωνία και η χώρα συνολικά

Αν σας ενδιαφέρει το παραπάνω ψάξιμο διαβάστε και

• Την ιστοσελίδα του εκδότη & βιβλιογραφικά στοιχεία
• Συνέντευξη/πορτρέτο με αφορμή το βιβλίο (LIFO).
• Κριτική (Bookpress).

-------

*αποκαταστατική δικαοσύνη:  είναι μια προσέγγιση της δικαιοσύνης που εστιάζει στις ανάγκες του θύματος, στην ευθύνη του δράστη και στον ρόλο της κοινότητας, αντί να επικεντρώνεται μόνο στην τιμωρία. Στοχεύει στην αποκατάσταση της ζημίας, στην επανορθωτική πράξη του δράστη και στην προσπάθεια να αποκατασταθούν οι σχέσεις μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων μερών.

Χθες, Κυριακή 12 Οκτωβρίου 2025, πραγματοποιήθηκε στο Πάρκο Καραμανλή της Ραφήνας μια μουσικο-πολιτιστική εκδήλωση σε συνδυασμό με περιβαλλοντική δράση — με πρωτοβουλία της Κίνησης για την Προστασία και Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας — στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής «Dam Removal Day» (Ημέρα για την απελευθέρωση των ποταμών). Η εκδήλωση είχε διάρκεια περίπου τριών ωρών (12:00-15:00), και περιλάμβανε ποικιλία από δρώμενα, μουσικής, ανάγνωσης ποιημάτων, χαιρετισμών. Επίσης έγινε παρουσίαση της τρέχουσας κατάστασης του αγώνα για την προστασία του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας καθώς και των υπόλοιπων εναπομείναντων φυσικών ρεμάτων/ποταμών της Αττικής.

Η εκδήλωση — με τη σημειολογία της ευρωπαϊκής «Ημέρας για την απελευθέρωση των ποταμών» — εμπλέκει την τοπική κοινωνία στο ευρύτερο οικολογικό μήνυμα ότι τα ποτάμια δεν είναι μόνο «αγωγοί απορροής ομβρίων ή οχετοί» αλλά ζωντανοί σύνδεσμοι με τη φύση, το νερό, το κλίμα και τη βιοποικιλότητα. Η επιλογή της μουσικής, της ποίησης και των χαιρετισμών μετέτρεψε την εκδήλωση από καθαρά «περιβαλλοντική συγκέντρωση» σε ένα καλλιτεχνικό γεγονός με ψυχή και εικόνα. Αυτή η σύζευξη πολιτισμού και φύσης αναδεικνύει ότι η προστασία του περιβάλλοντος μπορεί να είναι μέρος της τοπικής ταυτότητας, της κοινότητας και της ζωής της πόλης.

Η χθεσινή γιορτή βοήθησε  στο να μεταφερθεί το μήνυμα σε ευρύτερα ακροατήρια: όχι μόνον στους οικολογικά αφυπνισμένους ή τους ειδικούς, αλλά σε οικογένειες, μαθητές, νέους, σε όσους ζουν ή περνούν από την περιοχή. Η παρουσία καλλιτεχνικών στιγμών (μουσική / ποίηση) αλλά και η διοργάνωση δρώμενων για μικρά παιδιά (τα οποία χόρτασαν δημιουργικό παιχνίδι μαζί με τις εικαστικούς και παιδαγωγούς που συνεργάστηκαν και μάλλον αποχώρησαν τελευταία από την εκδήλωση μετά την ολοκλήρωση της) αυξάνει την εμπλοκή και τη συναισθηματική σύνδεση με το φυσικό περιβάλλον. Η συμβολή της τοπικής κοινωνίας — μέσω της συμμετοχής, της ενημέρωσης και της πολιτιστικής έκφρασης — λειτουργεί ως καλή πρακτική πολιτιστικής αναβάθμισης του τόπου. Η εκδήλωση δεν είναι απλώς μια αφίσα περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, αλλά εμπειρική, αισθητική και κοινωνικά συμμετοχική. Όπως δε νοείται προστασία του περιβάλλοντος χωρίς πολιτισμό, έτσι δε νοείται και πολιτισμός χωρίς την έννοπια της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος.

Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε σε μια εποχή που τα «ελεύθερα ποτάμια» — ή καλύτερα οι ποτάμιες ροές που δεν είναι πλήρως «εγκλωβισμένες» — θεωρούνται κρίσιμα στοιχεία της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, της ενίσχυσης της οικολογικής ανθεκτικότητας, της οικολογικής πολιτικής.

Με άλλα λόγια, η τοπική δράση — όπως αυτή στο Ρέμα Ραφήνας — έχει σημασία πολύ πέρα από τη Ραφήνα ή τα Μεσόγεια: εντάσσεται σε μια ευρύτερη ευρωπαϊκή και διεθνή τάση για «αποκατάσταση ποταμών / ρεμάτων», για «ελευθέρωση» των ροών, για επανασύνδεση της φύσης με την πόλη.

Η πολιτιστική διάσταση ενισχύει αυτή την προοπτική: όταν ο πολιτισμός (μουσική, ποίηση, κοινότητα) συνδέεται με το φυσικό περιβάλλον, τότε η προστασία δεν θεωρείται «εξωτερικός περιορισμός», αλλά στοιχείο της καθημερινότητας της ζωής, της ταυτότητας του τόπου — και εν τέλει της χώρας.

Καθώς η Ελλάδα αναζητά σύγχρονες, βιώσιμες πολιτικές για το περιβάλλον, την κλιματική προσαρμογή, τον πολιτισμό και την κοινωνία, εκδηλώσεις όπως η χθεσινή δείχνουν το δρόμο: ενσωμάτωση φύσης + καλλιτεχνικής έκφρασης + τοπικής ενεργοποίησης.

Με δυο λόγια

Η χθεσινή συγκέντρωση στο Πάρκο Καραμανλή δεν ήταν «απλώς μια ημερίδα». Ήταν γιορτή — γιορτή της μουσικής, της ποίησης, της φύσης, της κοινότητας. Και ταυτόχρονα μήνυμα: «τα ρέματα δεν είναι μόνο υδραυλικά ή τεχνικά έργα — είναι ζωές, ιστορίες, τοπία».

 Η γιορτή για τα ελεύθερα ποτάμια διοργανώθηκε από την Κίνηση για την Προστασία και την Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας σε συνεργασία με την MedINA (Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο), την ΑΝΙΜΑ, την Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού και την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία.

Το πρόγραμμα της χθεσινής εκδήλωσης:
Η εκδήλωση περιλάμβανε ζωντανή μουσική με: (κατά σειρά εμφάνισης)

Την Αμαλία Περπερίδου & την Έφη Σκουριαλού

Τον Μίλτο Χαλά

Τον Κωστή Ξηντάρα

Την Μουσική Oμάδα «Το τραγούδι του Ποταμού» με πρωτότυπα τραγούδια γραμμένα για το Μεγάλο Ρέμα

Το Πολυφωνικό Σύνολο «ΧΑΟΝΙΑ»

Η εκδήλωση περιλάμβανε ακόμα έκθεση φωτογραφίας με θέμα «Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας: ένα πολύτιμο οικοσύστημα υπό εξαφάνιση» καθώς και ΔΡΩΜΕΝΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ
(«Άσπρα καράβια τα όνειρά μας …» από την Ομάδα «Παι-Ζουμε Κάτω από τα Δέντρα»).

Η Κίνηση για την Προστασία και Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας, συμμετέχοντας στη Dam Removal Day 2025, εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση - πρόσκληση για την εκδήλωση ευαισθητοποίησης για τα ελεύθερα ποτάμια, που οργανώνει την Κυριακή 12/10 στο πάρκο της εκβολής του ρέματος, στη Ραφήνα.

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ, 10/10/2025

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΠΟΤΑΜΙΑ

ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ ΣΤΟ ΠΑΡΚΟ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ

Με αφορμή την πανευρωπαϊκή ημέρα Dam Removal Day 2025, ημέρα ευαισθητοποίησης για τα ελεύθερα ποτάμια, η Κίνηση για την Προστασία και την Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας διοργανώνει υπαίθρια εκδήλωση με θέμα: «ΜΕΓΑΛΟ ΡΕΜΑ ΡΑΦΗΝΑΣ: ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΠΟΤΑΜΙ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ»

Κυριακή, 12 Οκτωβρίου 2025, ώρες 12:00-15:00

Πάρκο Καραμανλή στη Ραφήνα.

Η εκδήλωση θα περιλαμβάνει:

ΖΩΝΤΑΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ με τους:

- Πολυφωνικό Σύνολο «ΧΑΟΝΙΑ»
- Oμάδα «Το τραγούδι του Ποταμού» με πρωτότυπα τραγούδια γραμμένα για το Μεγάλο Ρέμα
- Μίλτο Χαλά
- Αμαλία Περπερίδου & Έφη Σκουριαλού

ΕΚΘΕΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ

- Θα παρουσιαστεί η έκθεση φωτογραφίας «Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας: ένα πολύτιμο οικοσύστημα υπό εξαφάνιση»

ΔΡΩΜΕΝΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ

- «Άσπρα καράβια τα όνειρά μας …» από την Ομάδα «Παι-Ζουμε Κάτω από τα Δέντρα»

Το πολύτιμο οικοσύστημα του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας, οι προστατευόμενοι υγρότοποί του και τα πλημμυρικά του πεδία κινδυνεύουν από το έργο διευθέτησης-οριοθέτησης του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας με φορέα το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών.

Αν και χρηματοδοτείται από χρήματα των Ευρωπαίων φορολογουμένων (ΕΣΠΑ 2021-2027), το έργο αντιβαίνει στα θεμελιώδη δικαιώματα, που επιτάσσουν ότι η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και η αντιπλημμυρική προστασία πρέπει να γίνονται με λύσεις βασισμένες στη φύση και προσεγγίσεις με βάση τα οικοσυστήματα, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα και το νομοθετικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Αποκατάσταση της Φύσης, το Κλίμα, τη Βιοποικιλότητα, τα Νερά, τις Πλημμύρες, τους Οικοτόπους και τα Πουλιά.

Η εκδήλωση γίνεται με την υποστήριξη των περιβαλλοντικών οργανώσεων:

• ΑΝΙΜΑ-Σύλλογος για την Προστασία και Περίθαλψη της Άγριας Ζωής
• Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης
• MedINA-Μεσογειακό Ινστιτούτο για τη Φύση και τον Άνθρωπο
• Ελληνική Εταιρία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού
• Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία

Περισσότερες πληροφορίες στις σελίδες facebook:

• https://fb.me/e/5wLjhgJyG
• https://fb.me/e/55c26TLyn

Σας περιμένουμε !!

Κίνηση για την Προστασία & Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας

Σε μια χώρα που όταν πεις «ο βλαμμένος» όλοι καταλαβαίνουν πως εννοείς τον πρωθυπουργό της, που όταν πεις «ο εθνικός βλάκας» όλοι καταλαβαίνουν πως εννοείς τον Υπουργό Υγείας της, σε μια χώρα που Υπουργός Μετανάστευσης είναι κάποιος που συμμετείχε σε πορείες  της Χρυσής Αυγής, σε μια χώρα που το γελοίο κυβερνά, δεν ξέρουμε πόσος χώρος έχει απομείνει πλέον για τη σάτιρα.

Οι εργαζόμενοι της RAF WEST όμως, πρέπει να ζήσουν. Κυκλοφορεί λοιπόν και σήμερα το πολυσυλλεκτικό φύλλο #112 της RAF WEST Journal, της Νο2 εφημερίδας της ανατολικής Αττικής. Με πολλά θέματα και πλούσιο φωτορεπορτάζ

Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΧΩΡΑΕΙ ΣΤΗ ΡΑΦ TAOYN: Με γοργούς ρυθμούς αναπτύσσεται η Ραφ Τάουν. Τα αεροπλάνα έχουν πολλαπλασιαστεί. Το ίδιο και τα πλοία, καθώς και τα αυτοκίνητα που οδηγούν σε αυτά. Το λιμάνι ετοιμάζεται να μεγαλώσει για να χωράει κι άλλα πλοία και όλοι πλέον περιμένουν την έλευση της Αττικής Οδού που θα χωρίσει δια παντός την πόλη σε Άνω και Κάτω Ραφ Τάουν. Το μόνο που θα μένει σε λίγο στους συμπαθείς κατοίκους της είναι να πουλήσουν και να φύγουν, αλλά  τουλάχιστον θα μπορούν να βλέπουν στους «βοριάδες της Ραφήνας» παλιές φωτογραφίες της πόλης τους και να συγκινούνται όσο θέλουν, αρκεί να μην κάνουν πολιτικά σχόλια

TA COMICS ΤΗΣ RAF TOWN: Διαβάστε τις περιπέτειες του Παλιού Σερίφη. Μια προσφορά της RAF WEST για μικρούς και μεγάλους

Ο ΑΛΕΞΗΣ ΤΣΙΠΡΑΣ ΣΚΕΦΤΕΤΑΙ: Ενώ σύσσωμο το Πανελλήνιο αγωνιά για το αν ο Αλέξης Τσίπρας θα ιδρύσει καινούργιο κόμμα, ο ίδιος, κατά τα πρότυπα των παλιών Στυλιτών, έχει ανέβει πάνω σε ένα Στύλο και σκέφτεται τον τίτλο του νέου κόμματος. Ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες αναφέρουν πως έχει ήδη καταλήξει στο όνομα «ΠAτριωτικό ΣOσιαλιστικό Καπιταλιστικό Κόμμα Ελλάδος» (ΠΑΣΟΚΚΕ).

ΣΤΟΥΣ ΜΠΑΓΛΑΜΑΔΕΣ ΤΗΣ ΡΑΦΗΝΑΣ: Μια στήλη που φιλοδοξεί να είναι μόνιμη, δημοσιεύοντας κάθε φορά ένα ποίημα για την πόλη που ζήλεψε τη δόξα της Αθήνας και του Πειραιά και θέλει να τους μοιάσει, μα ντρέπεται να μας το πει. Φιλοδοξούμε επίσης τα ποιήματα αυτά να μελοποιηθούν και να κυκλοφορήσουν σύντομα σε cd, δίσκο βινυλίου (για τους εναλλακτικούς), κασέτα (για τους ρομαντικούς)  και δίσκο γραμμοφώνου (για τους Τριγλιανούς)

Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ: Άλλη μία στήλη που φιλοδοξεί να είναι μόνιμη. Ο μεγάλος αντίκτυπος που είχε η φωτογράφηση του ελληνικού πρωθυπουργικού ζεύγους με το αντίστοιχο των Ηνωμένων Πολιτειών, απογείωσε τη δημοτικότητα του ζεύγους Κυριάκου-Μαρέβα και όλοι πλέον ζητούν να φωτογραφηθούν μαζί τους. Στη σημερινή φωτογραφία, τους βλέπουμε μαζί με το διάσημο ζευγάρι των κωμικών Stan Laurel  και Oliver Hardy που δηλώνουν ευγνώμονες για τη θετική ανταπόκριση στο αίτημά τους

Ο ΑΡΗΣ ΠΟΡΤΟΣΑΛΤΕ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ: Όπως αποκαλύπτει ο Άρης Πορτοσάλτε, η κυβέρνηση Μητσοτάκη δέχεται ύπουλο πόλεμο από υβριδικά κόμματα. Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες του δημοσιογράφου-ερευνητή, το κόμμα «Καρυστιανού», το κόμμα «Κοβέσι» και το κόμμα των «Μπάχαλων Αντιεξουσιαστών» εργάζονται από κοινού, προκειμένου να ρίξουν από το θρόνο του τον Έλληνα Μωϋσή.

Διαβάστε σήμερα, 4/10, τη RAF WEST Journal