Το νησί της Ιθάκης έχει πλέον ελάχιστη αγροτική και κτηνοτροφική παραγωγή. Οι ναυτικοί είναι πολύ λιγότεροι από παλιά. Ένα μεγάλο μέρος του μόνιμου πληθυσμού του νησιού έχει εγκαταλείψει το νησί και καθώς οι δεσμοί χαλαρώνουν, αρχίζει να πουλάει. Όσο όσο και σε όποιον όποιον. Όσα πουλιούνται θα αξιοποιηθούν τουριστικά. Θα γίνουν είτε θερινές κατοικίες για υψηλά εισοδήματα είτε rooms to let. Όμως, και αυτό είναι και το πιο ανησυχητικό, κάποια άλλα κομμάτια γης θα αποτελέσουν τα κομμάτια ενός τεράστιου παζλ, οργανωμένου από αχόρταγα αρπακτικά.

Μία πρώην αγροκτηνοτροφική κοινωνία, η οποία παράλληλα έδινε πολλούς ναυτικούς και εμπόρους, έχει πλέον στραφεί ολοκληρωτικά σχεδόν στον τουρισμό. Ένα τουρισμό, ο οποίος ευτυχώς δεν έχει κατορθώσει προς το παρόν να αλλοιώσει το χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία του νησιού. Το νησί της Ιθάκης είχε την ευτυχή «ατυχία» να μην διαθέτει αμμουδιές και έτσι γλίτωσε από την τρομακτική τουριστική «ανάπτυξη» που γνώρισαν άλλα νησιά κατά τη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών. Μια ανάπτυξη, η οποία στο βωμό του κέρδους, αλλοίωσε για πάντα τη φυσιογνωμία των νησιών αυτών, που μέσα σε λίγα μόλις χρόνια μετατράπηκαν σε χωρίς όρους διασκεδαστήρια του μαζικού τουρισμού. Η Ιθάκη, ευτυχώς γι αυτήν, γλίτωσε από αυτή τη μοίρα. Είχε παράλληλα την τύχη να χαρακτηριστεί από νωρίς παραδοσιακός οικισμός προφυλάσσοντας με τον τρόπο αυτό τη φυσιογνωμία και την αισθητική των κτιρίων της

Η Ιθάκη δεν μπορεί, ευτυχώς γι΄αυτήν, να συγκινήσει το μαζικό τουρισμό και την όχληση, τη ρύπανση και την αλλοίωση που επιφέρει αυτός. Οι απίστευτης ομορφιάς κόλποι της, η πολύ μεγάλη λόγω του ιδιαίτερου σχήματός της ακτογραμμή, η γαλήνη των νερών του Ιονίου και τα πανέμορφα απάνεμα λιμάνια της, την έχουν καταστήσει έναν σημαντικό προορισμό για ιστιοπλοϊκά σκάφη. Όχι, βέβαια, πως αυτό δεν αφήνει τα σημάδια του τον Αύγουστο στα πεντακάθαρα – τους υπόλοιπους μήνες του χρόνου – νερά της.

Από την άλλη μεριά, η ιδιαίτερη γεωμορφολογία του νησιού με την σημαντική παρουσία ορεινών όγκων και η διάνοιξη πολλών παλιών μονοπατιών αρχίζουν να εντάσσουν την Ιθάκη στους δημοφιλείς περιπατητικούς προορισμούς, ίσως τον προτιμότερο από όλους τους τουρισμούς. Τόσο γιατί αυτού του είδους οι επισκέπτες σέβονται περισσότερο από όλους – και από τους ίδιους τους κατοίκους φυσικά – το περιβάλλον, όσο και γιατί αυτός ο τουρισμός μπορεί να απλωθεί σε όλη τη διάρκεια του χρόνου και το νησί να αποκτήσει με τον τρόπο αυτό μεγάλη τουριστική περίοδο. Ταυτόχρονα, ο τουρισμός αυτός θα μπορούσε να συνδυαστεί και με άλλα παρεμφερή και σεβόμενα το περιβάλλον είδη τουρισμού, όπως ο καταδυτικός και ο ποδηλατικός.

Θα περίμενε λοιπόν κανείς πως η Ιθάκη αλλάζει σελίδα, όμορφα και συγκροτημένα. Ούτε ο μαζικός τουρισμός φαίνεται ότι την απειλεί, ούτε υπάρχει - λόγω των αυστηρών πολεοδομικών περιορισμών - η δυνατότητα για μεγάλες αυθαιρεσίες και παραβιάσεις, οι οποίες λειτουργώντας πολλαπλασιαστικά θα αλλοίωναν τη φυσιογνωμία του νησιού. Απεναντίας, όπως προαναφέραμε, ξεδιπλώνονται ήπια είδη τουρισμού, όπως ο ιστιοπλοϊκός και ο περιπατητικός. Δικαιούμαστε, όμως, να αισιοδοξούμε; Για την ακρίβεια, είναι τόσο εύκολο να γλιτώσει αυτό το σχεδόν ανέπαφο νησί από τα αχόρταγα αρπακτικά; Προφανώς και δεν είναι.

Ήδη στο νησί έχουν καταγραφεί τρεις τουλάχιστον περιπτώσεις μαζικής αγοράς γειτονικών μεταξύ τους κτημάτων - πολλές φορές, όπως χαριτολογούν κάτοικοι του νησιού, με μάρτυρες κυριότητας των επίμαχων εκτάσεων τα κατσίκια της περιοχής - με σκοπό τη δημιουργία μεγάλων ιδιωτικών εκτάσεων. Οι εκτάσεις αυτές σιγά-σιγά θα περιφραχθούν και στο εσωτερικό τους θα αναπτυχθεί ένας all inclusive τουρισμός, ο οποίος – και αυτό θα ήταν καλό να μπορούσαν να το αντιληφθούν όλοι οι πιθανώς καλοπροαίρετοι πλην όμως μονίμως ανυποψίαστοι και πέφτοντες από τα σύννεφα – δεν πρόκειται να αποφέρει κανένα οικονομικό όφελος σε αυτούς εκτός από κάποιες εποχικές θέσεις εργασίας των 600 ευρώ και κάποιες αρπαχτές ντόπιων μικροεργολάβων. Κατά τα άλλα, το συντριπτικό ποσοστό των κερδών θα φεύγει έξω από νησί. Επιπλέον, οι εκτάσεις αυτές θα αποκοπούν από το υπόλοιπο νησί και ο υπερτουρισμός που είναι πιθανό να φέρουν, θα επιβαρύνει ανεπανόρθωτα το περιβάλλον. Αν προσθέσουμε, δε, και τους προκλητικούς σχεδιασμούς για γήπεδα γκολφ και πισίνες σε ένα νησί που το καλοκαίρι υποφέρει από την έλλειψη νερού και προσπαθεί να την αντιμετωπίσει με συνεχείς εγκαταστάσεις εργαστηρίων αφαλάτωσης και μοίρασμα νερού στους κατοίκους με δελτίο τους καλοκαιρινούς μήνες, μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος της ύβρης που σχεδιάζεται και ετοιμάζεται να διαπραχθεί.

Οι αγορές αυτές γίνονται στα δύο άκρα του νησιού, το βόρειο και το νότιο. Πρόκειται για παρθένες και εντελώς αδόμητες περιοχές, για τις οποίες οι αναπτυξιολάγνοι αποφάσισαν πως ήρθε ο καιρός να δομηθούν και αυτές. Για τους ανθρώπους αυτούς, αν κάποια περιοχή μένει αδόμητη, είναι άχρηστη. Γι αυτούς, η γη έχει αξία μόνο ως εμπόρευμα. Καμία σκέψη δεν περνάει από το μυαλό τους για τη χρησιμότητα των αδόμητων εκτάσεων στην ισορροπία του φυσικού περιβάλλοντος και στη διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Το πρώτο από τα σχέδια αυτά έχει δημοσιοποιηθεί εδώ και αρκετά χρόνια. Πρόκειται για ένα σχέδιο που περιοδικά ανασύρεται και προβάλλεται από τα κυρίαρχα μέσα μαζικής εξημέρωσης με σκοπό την εξοικείωση της κοινής γνώμης, την άμβλυνση των πιθανών αντιστάσεων και την αποδοχή του ως τετελεσμένου και αναγκαίου. Στο παρακάτω άρθρο του 2014 μπορούμε να διαβάσουμε για το σχέδιο αυτό που, σύμφωνα με το σχετικό δημοσίευμα, θα μετατρέψει την Ιθάκη σε … Μονακό! Πρόκειται για ένα προκλητικό σχέδιο all inclusive τουρισμού με γήπεδα γκολφ και πισίνες που έχουν καταστρώσει κάποιοι μεγαλοεπιχειρηματίες στη Νότια Ιθάκη σε μια έκταση 1500 - 3000 στρεμμάτων (ανάλογα με το δημοσίευμα που διαβάζουμε), η οποία αντιστοιχεί στο 2%-4% της συνολικής έκτασης του νησιού. Το σχέδιο αυτό, στην επικυρίαρχη γλώσσα της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, χαρακτηρίζεται ως αναπτυξιακό και ως τεράστια τουριστική επένδυση. Πώς αλλιώς άλλωστε θα μπορούσε να το χαρακτηρίζει το capital.gr ή το liberal.gr ή toxrimaeinaitheos.gr; Σύμφωνα, δε, με πρόσφατα δημοσιεύματα, είναι ένα από τα σχέδια που έχει αναλάβει να ξεκλειδώσει με τη μέθοδο του fast track – ξεπερνώντας οποιοδήποτε εμπόδιο που είναι πιθανό να προβάλλουν ενστάσεις για περιβαλλοντικές επιπτώσεις – ο πρώην τηλεπωλητής, νυν υπουργός Ανάπτυξης και αμφίβολο εάν έχει σώας τας φρένας, Άδωνις Γεωργιάδης

Αλλά και στη Βόρεια Ιθάκη και ειδικότερα στο βόρειο ακρωτήριό της – το πιο παρθένο μέρος του νησιού – εκκολάπτονται παρόμοια σχέδια. Σε μια από τις συνηθισμένες μας εξορμήσεις σε μονοπάτια του νησιού, διαπιστώσαμε με οδυνηρή έκπληξη πως ένα από αυτά δεν υπάρχει πλέον. Οι μπουλντόζες το κατέστρεψαν και το μετέτρεψαν σε ιδιωτικό δρόμο κάποιου που έχει κάνει δική του μια ολόκληρη πλαγιά πάνω από τη μοναδική σε ομορφιά παραλία του Πλατυνάμμου. Μια περιοχή, η οποία αναμφισβήτητα θα έπρεπε να κηρυχθεί ως προστατευόμενη περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και να απαγορευθεί οποιαδήποτε οικοδομική δραστηριότητα.

Και, όμως, οι μπουλντόζες δουλεύουν σύμφωνα με την κυρίαρχη λογική πως ένας ιδιώτης μπορεί να κάνει ό,τι θέλει σε έκταση που την έχει αγοράσει και, άρα, είναι δική του. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Ή μάλλον, θα έπρεπε να είναι έτσι; Δε θα έπρεπε να κυριαρχεί η λογική της προστασίας του δημόσιου συμφέροντος; Σύμφωνα με το άρθρο 17, παρ.1 του Συντάγματος: ” H ιδιοκτησία τελεί υπό την προστασία του Kράτους, τα δικαιώματα όμως που απορρέουν από αυτή δεν μπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού συμφέροντος”. Με απλά λόγια, το άρθρο αυτό υποστηρίζει πως η ιδιοκτησία δεν είναι απόλυτη αλλά σχετικοποιείται, εφόσον το απαιτεί η προστασία και το συμφέρον του κοινωνικού συνόλου. Γιατί, μπορεί ο άνθρωπος να έχει ατομική υπόσταση, δεν παύει όμως να αποτελεί και κύτταρο του κοινωνικού ιστού, τον οποίο δεν επιτρέπεται να βλάπτει. Έτσι, η ατομική ιδιοκτησία τίθεται υπό αίρεση εάν υπάρχει η υποψία βλάβης του δημοσίου συμφέροντος.

Πώς ορίζεται, όμως, το δημόσιο συμφέρον; Στην πραγματικότητα, το δημόσιο συμφέρον αποτελεί μία αόριστη νομική έννοια και κάθε φορά πρέπει να υπόκειται σε ερμηνευτική επεξεργασία από τον δικαστή. Παρόλα αυτά, στην ελληνική νομολογία, η πλειοψηφία των περιπτώσεων που επέβαλλαν περιορισμούς στο ιδιοκτησιακό δικαίωμα σχετίζονται με την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Σύμφωνα με το άρθρο 24, παρ.1 του Συντάγματος: “Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός. Για τη διαφύλαξή του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας”. Θέλουμε να πούμε, λοιπόν, πως οι δικαστές έχουν δεχθεί πολλές φορές, με βάση το παραπάνω άρθρο, πως η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος είναι πράγματι πράξη προστασίας του δημόσιου συμφέροντος. Και είναι τέτοια πράξη η προστασία ενός παρθένου τοπίου ασύλληπτης ομορφιάς, πόσο μάλλον όταν το συγκεκριμένο κομμάτι αποτελεί σήμα κατατεθέν του νησιού, καθώς είναι πιθανόν το πιο φωτογραφημένο και πιο αναγνωρίσιμο τμήμα του

Δυστυχώς, τα άρθρα του Συντάγματος φαίνεται πως αποτελούν ψιλά γράμματα για τα αρπακτικά. Πόσο μάλλον ο σεβασμός στην ιστορία και την παράδοση ενός τόπου, ο σεβασμός προς τους συνανθρώπους τους αλλά και η σεμνότητα και ταπεινότητα που θα έπρεπε να χαρακτηρίζει οποιοδήποτε μέλος μιας κοινωνίας. Στη Βόρεια Ιθάκη, πάλι, πίσω από το λόφο του βόρειου ακρωτηρίου – στην αγροτική περιοχή του Μάρμακα – εδώ και πολλά χρόνια κάποιος εφοπλιστής αγοράζει κτήματα και δημιουργεί σιγά-σιγά, αθόρυβα και διακριτικά μια τεράστια ιδιωτική έκταση. Κάποια στιγμή, οι κάτοικοι της Ιθάκης θα το αντιληφθούν όταν μπουν οι πάσσαλοι και αποκοπεί αυτό το τμήμα από το υπόλοιπο νησί. Όταν θα βλέπουν τις τεράστιες θαλαμηγούς στις παραλίες στις οποίες η πρόσβαση για τους πολλούς θα δυσκολευθεί ή θα απαγορευθεί. Όταν θα βλέπουν τα ελικόπτερα να προσγειώνονται στις εκτάσεις αυτές. Όταν θα βλέπουν πως η γη τους πουλήθηκε στους πλούσιους, χωρίς αυτοί να κερδίζουν κάτι. Ακόμη και τότε, όμως, φοβούμαστε πως δεν πρόκειται όχι να αντιδράσουν, όχι να διαμαρτυρηθούν, αλλά ούτε καν να νιώσουν κορόιδα και παρίες στον τόπο τους. Απεναντίας, θα νιώσουν υπερήφανοι σαν να συμμετέχουν και αυτοί στο τρικούβερτο γλέντι. Σαν τους υπηρέτες που χαίρονται με τις χαρές του αφεντικού τους και καμαρώνουν για τα κατορθώματά του, άσχετα αν αυτοί τρέφονται μόνο με τα αποφάγιά του

Σε αυτή τη γη που λέγεται πως γεννήθηκε η έννοια του μέτρου, το μέτρο δεν υπάρχει. Την ίδια στιγμή που πολλές χώρες σκέφτονται πώς θα ελέγξουν τον υπερτουρισμό και αρχίζουν να επιβάλλουν περιορισμούς στην τουριστική ροή με σκοπό να αποκαταστήσουν την ισορροπία που έχει διαταραχθεί στην κοινωνία και το περιβάλλον, εδώ τα ανησυχητικά μηνύματα δε φτάνουν. Με κλεισμένα μάτια και αυτιά και με νοοτροπίες ξεπερασμένες, συνεχίζουμε να παραδίδουμε γη και ύδωρ σε ξένους και ντόπιους αγοραστές. Χωρίς οράματα, χωρίς αξίες, αφιλοσόφητοι και ιδιοτελείς περιμένουμε να κερδίσουμε κάτι από τα ψίχουλα που θα πέσουν από το μεγάλο φαγοπότι. Χωρίς να νοιαζόμαστε τι θα απογίνει η γη που θα κληρονομήσουμε στα παιδιά μας.

Ελπίδα δεν διαφαίνεται πουθενά. Η τοπική εξουσία – καθρέφτης της κοινωνίας - είναι πολύ μικρή και κοντόφθαλμη ώστε να μπορέσει να νιώσει αυτούς τους προβληματισμούς. Διεκπεραιωτής των μικρών, αλλά πολύ μακριά από τα μεγάλα. Ούτε καν ανακύκλωση δεν λειτουργεί στο νησί, ούτε βιολογικός καθαρισμός. Πώς λοιπόν να ελπίζει κανείς σε κάτι καλό; Μόνο σε κάτι χειρότερο. Και αυτό ακριβώς πρόκειται να συμβεί. Ήδη, το νέο νομοσχέδιο για τους αιγιαλούς προμηνύει τα χειρότερα. Σύμφωνα με το μέχρι τώρα μετριοπαθές νομοσχέδιο, μπορούσε να αποδοθεί σε μία παραλία το 40% σε ομπρέλες και ξαπλώστρες. Πήγαμε στην υπέροχη παραλία του Άι Γιάννη, μία από τις τρεις καλύτερες παραλίες της Ιθάκης μαζί με τον Πλατυνάμμο και το Γιδάκι. Μία παραλία ιδιαίτερη, κυρτή, που μοιάζει από ψηλά με κομμάτι τροπικού νησιού. Η πρόσβαση σε αυτήν εδώ και πολλά χρόνια γίνεται από ένα – όμορφο είναι αλήθεια – μονοπάτι. Όλα τα υπόλοιπα είναι περιφραγμένα. Ο καινούργιος ιδιοκτήτης της πλαγιάς πάνω από την παραλία έχει περιφράξει τα πάντα. Η περίφραξη σταματά εκεί που αρχίζει το πρώτο βότσαλο. Αν κοιτάξεις πίσω σου, νιώθεις την ασφυξία. Σα να μην έφτανε αυτό, οι ξαπλώστρες και οι ομπρέλες έχουν καταλάβει το ποσοστό που τους αναλογεί από το νόμο. Εκατό μέτρα όλη κι όλη η παραλία. Τα σαράντα μέτρα καλύπτονται από αυτές καταλαμβάνοντας ολόκληρο το πλάτος της παραλίας που τους αναλογεί. Το πιο επίπεδο και πιο ομαλό κομμάτι της παραλίας είναι απρόσιτο σε όσους δεν έχουν ή δε θέλουν να πληρώσουν για να βρουν μια θέση στην παραλία. Νομότυπη πράγματι η κατάληψη της παραλίας, είναι όμως ηθική; Είναι λογική; Το καινούργιο νομοσχέδιο, δε, απελευθερώνει το ποσοστό κάλυψης της παραλίας από επιχειρήσεις. Τι θα γίνει λοιπόν εκεί; Μήπως θα μπαίνουμε στην παραλία με εισιτήριο;

Δυστυχώς, δεν είναι μόνο τα αχόρταγα αρπακτικά που καταπατούν την έννοια του μέτρου. Δεν είναι μόνο οι τοπικές αρχές που δεν μπορούν να σταθούν στο ύψος που απαιτούν οι νέες εποχές. Είμαστε και εμείς οι ίδιοι, οι απλοί άνθρωποι, που καθημερινά αποδεικνύουμε πως δε μας αξίζει κάτι καλύτερο. Σε μια από τις πολλές διαδρομές μας μακριά από τη βουή του κόσμου, φτάσαμε μέχρι μια αγαπημένη μας παραλία, το Περιβόλι, στον κόλπο των Αφαλών. Εκεί όπου ένα υπεραιωνόβιος ελαιώνας έφτανε κυριολεκτικά μέχρι τη θάλασσα, προσφέροντας τη λυτρωτική σκιά του σε λουόμενους και κατασκηνωτές. Και λέμε πως έφτανε χρησιμοποιώντας παρελθοντικό χρόνο, γιατί αυτός ο ελαιώνας δεν υπάρχει πια. Το τοπίο που συναντούμε πλέον φτάνοντας εκεί, προκαλεί σοκ και δέος σε όποιον γνώριζε την περιοχή παλαιότερα. Οι ελιές κείτονται κατακρεουργημένες μέσα σε ένα τοπίο που είναι σα να έχει αλωθεί από δρεπανηφόρα άρματα. Ποιος και γιατί άραγε το έκανε αυτό; Ήθελε να ξεφορτωθεί τις ελιές για να χτίσει; Και για να χτίσει έπρεπε να καταστρέψει δεκάδες ελιές; Ήθελε την ξυλεία; Ό,τι και αν ήθελε, όσο και νομότυπα πιθανόν να κινήθηκε, αυτός που το έκανε σίγουρα δε γνωρίζει τι θα πει μέτρο, τι θα πει σεβασμός στο περιβάλλον και στην ιστορία αυτού του τόπου και των ανθρώπων που τον δούλευαν με αίμα και ιδρώτα.

Το μέτρο έχει χαθεί. Η ύβρις έχει νικήσει. Όσοι γνωρίζουν, όμως, ξέρουν πως την ύβρη την ακολουθεί η νέμεση. Και μπορεί να είναι αυτή η ίδια η νέμεση, οι πλωτές εξέδρες εξόρυξης πετρελαίου που καταφτάνουν στο Ιόνιο. Έρχεται το πετρέλαιο, έρχεται η ανάπτυξη, έρχεται ίσως και η τιμωρία που μας αξίζει. Και εμείς μονίμως θεατές και απορημένοι

Υπογραφή : Χρήστος Κωστούλας,  για λογαριασμό της atticavoice