Στις 21 Ιουνίου και 18:54 ώρα Ελλάδας, θα συμβεί το θερινό ηλιοστάσιο, το οποίο σηματοδοτεί αστρονομικά την έναρξη του καλοκαιριού στο Βόρειο Ημισφαίριο (και αντίστοιχα την έναρξη του χειμώνα στο Νότιο)

Αυτή τη μέρα, ο Βόρειος Πόλος της Γης είναι στραμμένος όσο περισσότερο γίνεται προς τον Ήλιο και αυτό ισοδυναμεί με τον Ήλιο να βρίσκεται το μεσημέρι στο βορειότερο σημείο του ουρανού που βρίσκεται ποτέ.

Βρισκόμαστε στην εποχή που παράγονται πολύ περισσότερες πληροφορίες από όσες μπορούμε να καταναλώσουμε. Και σα να μην έφτανε αυτό, ο τρόπος με τον οποίο τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης προσεγγίζουν επιστημονικά θέματα καταλήγει στο να είναι αποπροσανατολιστικός και να αφήνουν τον αποδέκτη της είδησης με περισσότερα ερωτήματα από όσα είχε πριν την «ενημέρωσή» του από αυτά τα μέσα

Αυτά τα λέμε με αφορμή την περίφημη φωτογραφία της μαύρης τρύπας. Θα προσπαθήσουμε όσο μπορούμε πιο σύντομα και απλά να απαντήσουμε στα εξής ερωτήματα:

Α. Τι είναι οι μαύρες τρύπες

Β. Πώς συμπεριφέρεται μια μαύρη τρύπα

Γ. Ποια είναι η μαύρη τρύπα που φωτογραφήθηκε

Δ. Είναι πραγματική φωτογραφία;

Ε. Πώς προέκυψε η φωτογραφία αυτή

ΣΤ. Τι δείχνει αυτή η φωτογραφία

Ζ. Ποια η αξία αυτής της φωτογραφίας

Α. Τι είναι οι μαύρες τρύπες

Οι μαύρες τρύπες είναι ακριβώς το αντίθετο από αυτό που υποδηλώνει το όνομά τους. Πιο συγκεκριμένα, είναι πολύ πυκνές συγκεντρώσεις ύλης και είναι τα απομεινάρια αστεριών πολύ μεγάλης μάζας (δεκάδες φορές μεγαλύτερης από τη μάζα του Ήλιου).

Τα αστέρια αυτά, φτάνοντας στο τέλος της ζωής τους, καταρρέουν κάτω από το ίδιο τους το βάρος. Καθώς δεν υπάρχει πια η ενέργεια που αντιστάθμιζε μέχρι τότε τη βαρύτητά τους, οι αστέρες αυτοί συρρικνώνονται σε μια πολύ μικρότερη περιοχή από αυτή που κατείχαν προηγουμένως και το αποτέλεσμα είναι ο σχηματισμός ενός σώματος με τεράστια πυκνότητα μάζας, η οποία δημιουργεί ένα βαρυτικό πεδίο τόσο ισχυρό, ώστε ούτε το φως να μην μπορεί να διαφύγει.

Εκτός από τις συνήθεις μαύρες τρύπες, οι οποίες έχουν μάζα το πολύ μερικές δεκάδες φορές μεγαλύτερη από αυτήν του Ήλιου, υπάρχουν και οι υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες που βρίσκονται στα κέντρα των γαλαξιών και έχουν μάζες εκατομμύρια ή δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερες από του Ήλιου. Η αιτία δημιουργίας τους είναι ακόμη άγνωστη.

Β. Πώς συμπεριφέρεται μια μαύρη τρύπα

Μια μαύρη τρύπα, όπως προαναφέραμε, είναι μια περιοχή με τεράστια πυκνότητα μάζας, που έλκει τα πάντα γύρω της, ακόμα και το ίδιο το φως. Η ύλη που πλησιάζει μια μαύρη τρύπα έλκεται με τέτοιο τρόπο που αρχίζει να περιφέρεται κυκλικά γύρω της. Όπως όταν αδειάζει το νερό σε μια μπανιέρα, στριφογυρίζει και χάνεται. Έτσι, γύρω από τη μαύρη τρύπα, δημιουργείται ένας δίσκος, ο λεγόμενος δίσκος προσαύξησης.

Ορίζοντας γεγονότων της μαύρης τρύπας ονομάζεται η νοητή σφαίρα μέσα από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει τίποτα, συμπεριλαμβανομένου και του φωτός. Ο ορίζοντας γεγονότων είναι, με απλά λόγια, το σημείο χωρίς επιστροφή. Η ύλη και το φως που θα βρεθεί μέσα σε αυτόν, πέφτει μέσα στη μαύρη τρύπα

Σύμφωνα με τη γενική θεωρία της σχετικότητας, η βαρύτητα ερμηνεύεται ως η καμπύλωση του χώρου και του χρόνου γύρω από μεγάλες συγκεντρώσεις ύλης. Όπως όταν έχουμε ένα τεντωμένο σεντόνι που καμπυλώνει όταν τοποθετήσουμε κάποιο βαρύ αντικείμενο στο κέντρο του, έτσι καμπυλώνει και ο χώρος γύρω από ένα αστέρι, έλκοντας με αυτό τον τρόπο άλλα γειτονικά σώματα, όπως οι πλανήτες.

Στην περίπτωση της μαύρης τρύπας, από τον καμπυλωμένο χώρο δε γλιτώνει ούτε το φως. Μακριά από τη μαύρη τρύπα, μία ακτίνα φωτός διαδίδεται ευθύγραμμα στο επίπεδο σεντόνι του χώρου. Όσο όμως το φως πλησιάζει την μαύρη τρύπα, η τροχιά του καμπυλώνεται όλο και περισσότερο, ακολουθώντας το παραμορφωμένο σεντόνι του χώρου γύρω από τη μαύρη τρύπα.

Το αποτέλεσμα αυτού του φαινομένου είναι εντυπωσιακό καθώς, λόγω της τεράστιας καμπύλωσης της τροχιάς του, μπορούμε να δούμε ακόμη και φως που εκπέμπεται πίσω από τη μαύρη τρύπα!

Γ. Ποια είναι η μαύρη τρύπα που φωτογραφήθηκε

Η μαύρη τρύπα που φωτογραφήθηκε είναι η υπερμεγέθης μαύρη τρύπα που βρίσκεται στον γαλαξία Messier 87 ή Α της Παρθένου. Έχει μάζα 6,5 δισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από την μάζα του Ήλιου και διάμετρο 40 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα (τρία εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από τη Γη). O γαλαξίας Μ87 απέχει 52 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη και έχει ακτίνα 60.000 έτη φωτός (για σύγκριση, ο δικός μας γαλαξίας έχει ακτίνα γύρω στα 100.000 έτη φωτός)

Δ. Πρόκειται για πραγματική φωτογραφία;

Δεν είναι φωτογραφία με την κλασσική έννοια του όρου. Δηλαδή, η εικόνα που λάβαμε δεν είναι αποτύπωση ορατής ακτινοβολίας πάνω σε φωτοευαίσθητη επιφάνεια. Η ορατή ακτινοβολία δε θα μπορούσε να διαπεράσει τα μεγάλα ποσά σκόνης που περιβάλλουν το κέντρο ενός γαλαξία. Για το λόγο αυτό, δεν χρησιμοποιήθηκαν οπτικά τηλεσκόπια, αλλά ραδιοτηλεσκόπια. Τα ραδιοτηλεσκόπια ανιχνεύουν ραδιοκύματα, τα οποία μπορούν να διαπεράσουν τη γαλαξιακή σκόνη, όμως δεν είναι ορατά στο μάτι. Παρόλα αυτά, με μια κατάλληλη «μετάφραση» μπορούν να μετατραπούν σε εικόνα. Αυτό που φαίνεται λοιπόν στη φωτογραφία, δεν είναι αυτό που θα έβλεπε το ανθρώπινο μάτι μέσα από ένα οπτικό τηλεσκόπιο. Είναι τα ραδιοκύματα που εκπέμπονται από την περιοχή γύρω από τη μαύρη τρύπα «μεταφρασμένα» κατάλληλα, έτσι ώστε να έχουμε μια «εικόνα» τους. Πώς είναι για παράδειγμα ένα υπερηχογράφημα εμβρύου; Δεν είναι κανονική φωτογραφία, αλλά μας δίνει μια οπτική εικόνα του εμβρύου.

Ε. Πώς προέκυψε η φωτογραφία αυτή;

Μπορεί η μαύρη τρύπα που επιλέχθηκε να ήταν τεράστια, όμως τεράστια είναι και η απόστασή της από τη Γη. Τόσο μεγάλη, που για να μπορέσουμε να την διακρίνουμε θα χρειαζόμασταν ένα ραδιοτηλεσκόπιο του οποίου η παραβολοειδής κεραία (το «πιάτο» όπως συνηθίζουμε να λέμε) έπρεπε να έχει διάμετρο ίση με τη διάμετρο της Γης!

Το πρόβλημα αυτό ξεπεράστηκε με μία τεχνική που ονομάζεται συμβολομετρία μεγάλης βάσης ή Very Long Baseline Interferometry (VLBI). Με την τεχνική αυτή, χρησιμοποιούνται πολλά μικρότερα τηλεσκόπια, που βρίσκονται σε διάφορες τοποθεσίες, και τα οποία ενώνονται σε ένα δίκτυο. Έτσι δημιουργείται ένα εικονικό τηλεσκόπιο, του οποίου η επιφάνεια είναι όση η απόσταση των πιο απομακρυσμένων τηλεσκοπίων. Με την τεχνική αυτή, δημιουργήθηκε το εικονικό υπερτηλεσκόπιο Event Horizon, το οποίο είναι ισοδύναμο με ένα ραδιοτηλεσκόπιο στο μέγεθος της Γης.

Για να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα απαιτήθηκε τέλειος συγχρονισμός μεταξύ των τηλεσκοπίων. Ο συγχρονισμός αυτός γινόταν με ατομικά ρολόγια που διέθετε το κάθε τηλεσκόπιο. Τα τηλεσκόπια αυτά άρχισαν να συλλέγουν δεδομένα από τον Απρίλιο του 2017 και δύο χρόνια αργότερα είχαν συλλέξει 5 εκατομμύρια gigabyte δεδομένων. Τα δεδομένα αυτά συγκεντρώθηκαν, επεξεργάστηκαν και έδωσαν την περίφημη φωτογραφία

ΣΤ. Τι δείχνει αυτή η φωτογραφία

Όπως αναφέραμε και προηγουμένως, από το ισχυρότατο βαρυτικό πεδίο της μαύρης τρύπας δεν μπορεί να διαφύγει ούτε το φως. Για να δούμε ένα αντικείμενο, πρέπει να φτάσει στα μάτια μας φως που προέρχεται από το αντικείμενο αυτό. Αφού η μαύρη τρύπα παγιδεύει ακόμη και το φως, δεν μπορούμε να την δούμε.

Παρόλα αυτά, μπορούμε να ανιχνεύσουμε φως το οποίο οριακά διαφεύγει από το βαρυτικό πεδίο της μαύρης τρύπας, περνώντας πολύ κοντά από τον ορίζοντα γεγονότων. Το φως αυτό σχηματίζει έναν δακτύλιο γύρω από τη μαύρη τρύπα και αυτό είναι το έντονο πορτοκαλί δαχτυλίδι που φαίνεται στη φωτογραφία.

Η ακτινοβολία αυτή προέρχεται από πλάσμα που κινείται πολύ γρήγορα, σχεδόν με την ταχύτητα του φωτός. Το πλάσμα είναι η τέταρτη κατάσταση της ύλης (οι υπόλοιπες τρεις είναι η στερεή, η υγρή και η αέρια). Το πλάσμα σχηματίζεται όταν ένα αέριο γίνει πολύ θερμό με αποτέλεσμα ηλεκτρόνια να ξεφύγουν από το άτομό τους και να γίνονται ελεύθερα. Το πλάσμα αποτελείται επομένως από ελεύθερα ηλεκτρόνια και ιόντα (άτομα ή μόρια που έχουν χάσει ή αποκτήσει ένα ή περισσότερα ηλεκτρόνια

Στο πορτοκαλί δαχτυλίδι παρατηρούμε μια διαφορά στη φωτεινότητα. Το τμήμα που φαίνεται πιο λαμπρό είναι αυτό που κινείται προς την κατεύθυνσή μας, ενώ το λιγότερο λαμπρό τμήμα είναι αυτό που απομακρύνεται από εμάς. Αυτό οφείλεται στο φαινόμενο Doppler. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στον ήχο, όταν ακούμε ένα ασθενοφόρο να μας πλησιάζει με μεγάλη ταχύτητα. Η σειρήνα του ακούγεται πιο διαπεραστική όταν μας πλησιάζει και λιγότερο διαπεραστική όταν αρχίσει να απομακρύνεται από εμάς

Το μαύρο που φαίνεται στο κέντρο της φωτογραφίας είναι η ίδια η μαύρη τρύπα. Αν θέλουμε να είμαστε απόλυτα ακριβείς, η μαύρη τρύπα είναι αυτό που δεν φαίνεται. Είναι ο μαύρος χώρος στο εσωτερικό του ορίζοντα γεγονότων.

Ζ. Ποια η αξία αυτής της φωτογραφίας

Η φωτογραφία αυτή αποδεικνύει την ύπαρξη των μαύρων τρυπών και του ορίζοντα γεγονότων. Επιπλέον, αποτελεί ακόμη μία απόδειξη της θεωρίας της σχετικότητας του Einstein, η οποία - ανάμεσα σε όλα τα άλλα - προβλέπει και την ύπαρξη των μαύρων τρυπών.

Tην Πέμπτη, 3 Ιανουαρίου, στις 7:20 το πρωί, η Γη βρέθηκε στην πλησιέστερη απόστασή της από τον Ήλιο, το λεγόμενο περιήλιο, σε απόσταση 147.099.761 χλμ. Συμβαίνει, δηλαδή, κάτι που εκ πρώτης όψεως φαίνεται αντιφατικό: Στην καρδιά του χειμώνα, η Γη βρίσκεται στην πλησιέστερη απόστασή της από τον Ήλιο. Αντίθετα, στις αρχές Ιουλίου, στην καρδιά του καλοκαιριού, η Γη θα βρεθεί στο αφήλιο, δηλαδή στο πιο απομακρυσμένο από τον Ήλιο σημείο της τροχιάς της.

Πριν εξηγήσουμε αυτή τη φαινομενική αντίφαση, ας θυμηθούμε ότι όταν στο Βόρειο Ημισφαίριο έχουμε χειμώνα, στο Νότιο ημισφαίριο έχουμε καλοκαίρι και το αντίστροφο (οπότε η φαινομενική αντίφαση αφορά μόνο το Βόρειο ημισφαίριο)

Η τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο δεν είναι ένας τέλειος κύκλος αλλά μία έλλειψη. Η Γη πλησιάζει τον Ήλιο στη διάρκεια του φθινοπώρου και στις αρχές του χειμώνα και η τροχιακή της ταχύτητα αυξάνεται, φτάνοντας στο περιήλιο τα 108.000 χλμ. την ώρα. Αντίθετα, την άνοιξη και το καλοκαίρι, η Γη απομακρύνεται από τον Ήλιο και η ταχύτητά της ελαττώνεται στα 100.000 χλμ. την ώρα.

 του Αντώνη Λαζαρή

Η Έλγκα Καββαδία, η αγαπημένη ανιψιά του Νίκου Καββαδία, μίσεψε για το στερνό ταξίδι. Η κόρη «ξανθή και γαλανή» έφυγε στα ογδόντα τέσσερα χρόνια της. Ένας πολύ όμορφος άνθρωπος με μεγάλη αγάπη για τα βιβλία και τα παιδιά. Απέκτησε έναν γιο, τον Φίλιππο, τον οποίο λάτρευαν όλοι και ιδιαίτερα ο Μαραμπού.

Ο Μίκης Θεοδωράκης (στο αριστερό μέρος της φωτογραφίας)  στο Σύνταγμα κρατώντας μία ματωμένη σημαία στις 3 Δεκέμβρη του 1944.

Ο Ουρουγουανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Εντουάρντο Γκαλεάνο, εκτός από βαθιά πολιτικοποιημένος, ήταν και φανατικός ποδοσφαιρόφιλος. Δε θα μπορούσε, λοιπόν, να μη γράψει  και για τη μεγάλη του αγάπη, το ποδόσφαιρο, πόσο μάλλον για το Θεό της. Στο βιβλίο του  «Καθρέφτες: Μια σχεδόν παγκόσμια ιστορία», ο Γκαλεάνο γράφει για τον Ντιέγκο Μαραντόνα και μας βοηθάει να καταλάβουμε γιατί αυτός ο ποδοσφαιριστής λατρεύτηκε τόσο πολύ από το φτωχό κόσμο

«Κανένας καταξιωμένος ποδοσφαιριστής δεν είχε μιλήσει ανοιχτά κατά των αφεντικών του εμπορικού ποδοσφαίρου. Το έκανε ο πιο διάσημος και δημοφιλής όλων των εποχών, υπερασπιζόμενος τους λιγότερο διάσημους και λιγότερο δημοφιλείς παίκτες. Ένας γενναιόδωρος και αλληλέγγυος άνθρωπος, ένα είδωλο, που μέσα σε πέντε λεπτά είχε σουτάρει τα δυο πιο αντιφατικά γκολ ολόκληρης της ιστορίας του ποδοσφαίρου. Οι οπαδοί του τον λάτρευαν και για τα δυο: δεν θαύμαζαν μόνο το γκολ του καλλιτέχνη, εκείνο που έβαλε με τα διαβολικά του πόδια, αλλά και το γκολ του κλέφτη -ίσως μάλιστα περισσότερο αυτό-, εκείνο που το χέρι του έκλεψε.

Τον Ντιέγκο Αρμάντο Μαραντόνα τον λάτρευαν όχι μόνο για τα υπέροχα ακροβατικά του, αλλά και γιατί ήταν ένας τρωτός θεός, αμαρτωλός, ο πιο ανθρώπινος των θεών. Μπορούσες εύκολα να αναγνωρίσεις στο πρόσωπό του όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες συρρικνωμένες, ή τουλάχιστον τις αρσενικές αδυναμίες: ήταν γυναικάς, κοιλιόδουλος, πότης, απατεώνας, ψεύτης, φανφαρόνος, ανεύθυνος. Ομως οι θεοί, όσο και ανθρώπινοι κι αν είναι, δεν βγαίνουν ποτέ στη σύνταξη. Ο ίδιος δεν μπόρεσε να επιστρέψει στο ανώνυμο πλήθος απ' όπου είχε βγει. Η δόξα, που τον είχε βγάλει από τη φτώχεια, τον κρατούσε φυλακισμένο. Ο Μαραντόνα ήταν καταδικασμένος να παριστάνει τον Μαραντόνα, ήταν υποχρεωμένος να είναι αστέρι σε κάθε γιορτή, το μωρό σε κάθε βάφτιση και ο νεκρός σε κάθε κηδεία. Η δόξα είναι ένα ναρκωτικό που προκαλεί μεγαλύτερη καταστροφή απ' ό,τι η κοκαΐνη. Στις αναλύσεις αίματος και ούρων δεν ανιχνεύεται».

Πριν από είκοσι χρόνια ακριβώς, πεθαίνει ο μεγάλος διανοητής της Αριστεράς, Βασίλης Ραφαηλίδης. Εν τω μεταξύ, σε ένα μήνα αναμένεται να ολοκληρωθεί η δίκη της Χρυσής Αυγής και όλοι περιμένουν την ετυμηγορία του δικαστηρίου, η οποία είναι σίγουρο πως – όποια και αν είναι – θα στείλει ένα μήνυμα στους ομοϊδεάτες του Ρουπακιά, του Λαγού, του Κασιδιάρη και του Μιχαλολιάκου. Είτε να βάλουν την ουρά στα σκέλια αν η απόφαση είναι παραδειγματικά καταδικαστική είτε να συνεχίσουν τη δολοφονική τους δράση, αν η απόφαση είναι προκλητικά αθωωτική. Τιμώντας τη μνήμη αυτού του κοφτερού μυαλού, παραθέτουμε ένα κείμενό του σχετικά με το ψυχολογικό υπόβαθρο ενός φασίστα. 

«Είναι αδύνατο να εξηγήσουμε το φασιστικό φαινόμενο μόνο με τα δεδομένα της κοινωνιολογίας και της πολιτικής οικονομίας. Σίγουρα στον φασίστα υπάρχει και μια πλευρά καθαρά ψυχολογική, μας αρέσει δεν μας αρέσει ο Βίλχελμ Ράιχ.

Η άρνηση της ψυχολογίας εδώ είναι εκ του πονηρού: Κάπου βαθιά ή λιγότερο βαθιά μέσα μας πρέπει να κοιμάται ένα φασιστάκι, που το στρίμωξαν εκεί μυριάδες ευνουχισμοί και αποστερήσεις, αρχής γενομένης από τη σεξουαλική αποστέρηση, όπως θέλει να πιστεύει ο Ράιχ, και μαζί-του και ο υπογραφόμενος, που δε θα πάψει να θεωρεί και τον μικρομεσαίο και τον προλετάριο και τον αστό φασίστα σαν ανθρώπους ολικά ευνούχους: Πνευματικά, νοητικά, συναισθηματικά, ενστικτώδικα.

Ο φασίστας είναι μια μούμια που της φύγαν όλοι οι χυμοί της ζωής, είναι ένας νεκροζώντανος, ένα ζόμπι που πρέπει να ταφεί το ταχύτερο, καταρχήν για λόγους δημόσιας υγείας. Ο φασίστας είναι το άγος και το όνειδος της ράτσας των ανθρώπων, ένα άγος κι ένα όνειδος που ξαπλώνεται σ’ ολόκληρο το ταξικό φάσμα, αλλά που εγκαθίσταται με εντελώς ιδιαίτερη προτίμηση στο κέντρο του, δηλαδή στην περιοχή που καλύπτεται από τον ποικιλότροπο ερμαφροδιτισμό των μικρομεσαίων, απ’ όπου εκπορεύονται ακτινωτά όλες οι συμφορές του κόσμου τούτου.

Ο Αρτούρο Λαμπριόλα βάζει τα πράγματα στην ακριβή τους θέση όταν λέει: «Στην αρχή ο φασισμός δεν ήταν ούτε αστικός ούτε συντηρητικός. Έγινε τέτοιος κάτω από την πίεση των περιστάσεων». Ωστόσο επιμένουμε στο “κάτω από την πίεση των περιστάσεων”, στην περίοδο δηλαδή που ο φασισμός συγκροτείται σε κόμμα και καταλαμβάνει την εξουσία, και ξεχνούμε ή κάνουμε πως ξεχνούμε τι ήταν στο ξεκίνημά του, και κυρίως τι συνεχίζει να είναι τώρα που περιέπεσε σε παρακμή σαν μαζικό κίνημα και που έγινε υπόθεση μιας χούφτας ηλιθίων και ανώμαλων νοσταλγών.

Ε, λοιπόν, στην αρχή του ο φασισμός ήταν αυτό που συνεχίζει να είναι και σήμερα: Υπόθεση μιας χούφτας ανώμαλων και ηλιθίων, που αποτέλεσαν το προζύμι που έκανε να φουσκώσει η ανθρώπινη βλακεία και κακοήθεια σ’ όλο το φριχτό της μεγαλείο. Η φασιστική φύτρα ήταν και είναι πάντα το αποτέλεσμα της αμάθειας, της ψυχανωμαλίας, του φόβου, της στέρησης (σ’ όλες τις μορφές της και καταρχήν της σεξουαλικής), της μικρόνοιας, της κακοήθειας, της έλλειψης ειλικρίνειας.

Ο φασισμός είναι η συνισταμένη όλων των κακών ποιοτήτων του ανθρώπου. Και επειδή η συνισταμένη, σαν γεωμετρική έννοια, ενέχει ήδη μέσα της και την έννοια του κέντρου, είναι πολύ φυσικό ο φασισμός, σαν κοινωνικό πια γεγονός, (και όχι μόνο ψυχολογικό) να εμφανίζεται καταρχήν και κατά κύριο λόγο στη μικρομεσαία περιοχή του κοινωνικοπολιτικού φάσματος.

Οι μικρομεσαίοι λοιπόν πρέπει να μπαίνουν σε μόνιμη καραντίνα. Διότι είναι η διαρκώς πυορροούσα εστία πολλών και ποικίλων κοινωνικών μολύνσεων, η καταστροφικότερη από τις οποίες είναι ο φασισμός».

Ντίνος Χριστιανόπουλος (1931-2020)

Αν υπάρχουν κάποιοι πνευματικοί άνθρωποι που κατόρθωσαν να πορευθούν τη ζωή τους σε πλήρη συμφωνία με τα λόγια τους, ένας από αυτούς ήταν σίγουρα ο Ντίνος Χριστιανόπουλος. Ευαίσθητος αλλά και προκλητικός μαζί. Προκλητικός με τους υποκριτές, όπως έλεγε.

Σήμερα, ο Ντίνος Χριστιανόπουλος έφυγε. Και όλοι – συμπεριλαμβανομένου και του συντάκτη του άρθρου αυτού - έσπευσαν να γράψουν κάποιο αφιέρωμα και, ετερόφωτοι όντες, να φωτιστούν λίγο από τη λάμψη του αντισυμβατικού ποιητή που δεν ανεχόταν την υποκρισία της κοινωνίας και την ιταμότητα της εξουσίας.

Παρόλο που αντιλαμβανόμαστε πως γινόμαστε μέρος των συμβάσεων που απεχθανόταν ο ποιητής, δεν μπορούμε να αντισταθούμε στον πειρασμό να γράψουμε δυο λόγια με αφορμή το θάνατό του. Και, όχι, δε θα σταθούμε στο ποιητικό του έργο, αλλά θα παραθέσουμε αυτούσιο ένα κείμενό του, με τίτλο «Εναντίον», που δημοσιεύτηκε το 1977, στο περιοδικό ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ, αρ. 1, Ιανουάριος - Απρίλιος 1979

« Είμαι εναντίον της κάθε τιμητικής διάκρισης, απ΄ όπου και αν προέρχεται. Δεν υπάρχει πιο χυδαία φιλοδοξία, απ’ το να θέλουμε να ξεχωρίζουμε. Αυτό το απαίσιο «υπείροχον έμμεναι άλλων», που μας άφησαν οι αρχαίοι.

Είμαι εναντίον των βραβείων, γιατί μειώνουν την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Βραβεύω σημαίνει αναγνωρίζω την αξία κάποιου κατώτερου μου -και κάποτε θα πρέπει να απαλλαγούμε από την συγκατάβαση των μεγάλων. Παίρνω βραβείο σημαίνει παραδέχομαι πνευματικά αφεντικά -και κάποτε θα πρέπει να διώξουμε τα αφεντικά από τη ζωή μας.

Είμαι εναντίον των χρηματικών επιχορηγήσεων. Σιχαίνομαι τους φτωχοπρόδρομους που απλώνουν το χέρι τους για παραδάκι. Οι χορηγίες μεγαλώνουν την μανία μας για διακρίσεις και τη δίψα μας για λεφτά· ξεπουλάνε την ατομική ανεξαρτησία μας.

Είμαι εναντίον των λογοτεχνικών συντάξεων. Προτιμώ να πεθάνω στην ψάθα, παρά να αρμέγω το υπουργείο -κι ας με άρμεξε το κράτος μια ολόκληρη ζωή. Γιατί να με ταΐζει το Δημόσιο επειδή έγραψα μερικά ποιήματα; Και γιατί να αφήσω το Κράτος να χωθεί ακόμη περισσότερο στη ζωή μου;

Είμαι εναντίον των σχέσεων με το κράτος και βρίσκομαι σε διαρκή αντιδικία μαζί του. Ποτέ μου δεν πάτησα σε υπουργείο και το καυχιέμαι. Η μόνη μου εξάρτηση από το κράτος είναι η εφορεία, που με γδέρνει.

Είμαι εναντίον των εφημερίδων. Χαντακώνουν αξίες, ανεβάζουν μηδαμινότητες, προβάλλουν ημετέρους, αποσιωπούν τους απροσκύνητους. Όλα τα μαγειρεύουν, όπως αυτές θέλουν. Δεξιές, αριστερές, κεντρώες - όλες το ίδιο σκατό.

Είμαι εναντίον των κλικών. Προωθούν τους δικούς τους· τους άλλους, όλους τους θάβουν. Όποιοι δεν τους παραδέχονται, καρατομούνται. Κυριαρχούν οι γλύφτηδες και οι τζουτζέδες. Δεν έχω καμμιά αμφιβολία πως το μέλλον ανήκει στα σκουπίδια.

Είμαι εναντίον των κουλτουριάρηδων. Όλα τ’ αμφισβήτησαν, εκτός από τις τρίχες τους. Τους έχω μάθει για καλά, χαλνούν τον κόσμο με την κριτική τους. Όλους τους βγάζουν σκάρτους και πουλημένους. Και μόλις πάρουν το πτυχίο, αμέσως διορίζονται στα υπουργεία· από παντού βυζαίνουν και ο ιδεαλισμός τους ξεφουσκώνει μέσ’ στα βολέματα του κατεστημένου.

Είμαι εναντίον κάθε ιδεολογίας, σε οποιαδήποτε απόχρωση και αν μας την πασέρνουν. Όσο πιο γοητευτικές και προοδευτικές είναι οι ιδέες, τόσο πιο τιποτένια ανθρωπάκια μπορεί να κρύβονται από πίσω τους. Όσο πιο όμορφα τα λόγια τους, τόσο πιο ύποπτα τα έργα τους. Όσο πιο υψηλοί οι στόχοι, τόσο πιο άνοστοι οι στίχοι.

Είμαι, προπάντων, εναντίον κάθε ατομικής φιλοδοξίας, που καθημερινά μας οδηγεί σε μικρούς και μεγάλους συμβιβασμούς. Αν σήμερα κυριαρχούν παραγοντίσκοι και τσανάκια, δεν φταίει μόνο το κωλοχανείο· φταίνε και οι δικές μας παραχωρήσεις και αδυναμίες. Αν πιάστηκε η μέση του οδοκαθαριστή, φταίμε και εμείς που πετάμε το τσιγάρο μας στον δρόμο. Κι αν η λογοτεχνία μας κατάντησε σκάρτη, μήπως δεν φταίει και η δική μας σκαρταδούρα;»

Μπορεί κάποιος να διαφωνήσει με τα λόγια του Χριστιανόπουλου, ή με κάποια από αυτά. Το μόνο που δεν μπορεί να κάνει όμως, είναι να αρνηθεί την τόλμη τους αλλά και τη συνέπειά του σε αυτά. Το 2012, ο ποιητής ανακοίνωσε πως αρνείται το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού για το σύνολο του έργου του όπως και το χρηματικό έπαθλο που το συνοδεύει. "Δεν θα εμφανιστώ ούτε θα απλώσω το χέρι για να το πάρω. Δεν θέλω ούτε τα βραβεία ούτε τα λεφτά τους».

15 Ιουνίου. Άλλη μία επέτειος θανάτου του Μάνου Χατζιδάκι και όλοι νιώθουμε την υποχρέωση να γράψουμε κάτι, παραγνωρίζοντας, άθελα ή ηθελημένα, πως αν μπορούσε να τα διαβάσει όλα αυτά, είτε θα γελούσε είτε θα θύμωνε

Ο Μάνος Χατζιδάκις υπήρξε ένας κορυφαίος συνθέτης. Υπήρξε, όμως, και κορυφαίος στοχαστής. Οι δεξιοί τον θεωρούν δικό τους, ενώ οι αριστεροί θεωρούν πως ήταν ένας αριστερός που νόμιζε πως είναι δεξιός. Όπως και να έχει, αυτό που τελικά έχει σημασία δεν είναι το τι δηλώνεις, αλλά το τι είσαι στην πραγματικότητα. Και ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν ένας άνθρωπος που δεν χαρίστηκε σε κανέναν. Είχε πάντα το θάρρος της γνώμης του και πάμπολλες φορές είχε φέρει σε τρομερά δύσκολη θέση την παράταξη που νόμιζε πως ήταν δικός της. Πολέμιος της διαφθοράς, του λαϊκισμού, της βίας, του φασισμού, του ρατσισμού και του εθνικισμού, άφησε πίσω του τοποθετήσεις που θα μείνουν στην ιστορία. Όπως αυτήν στην οποία μιλάει για την ελληνικότητα και το τι σημαίνει γι’ αυτόν

«Το ελληνικό, τώρα: από την ώρα που μας βοηθάει η Ελλάς να γίνουμε άνθρωποι, με μια παγκοσμιότητα, πολύ καλώς.  Από την ώρα που μας δίδει μια φουστανέλα και μας εμποδίζει να υπάρχουμε με τους άλλους συνανθρώπους, είναι αντιδραστικό …

Αν αυτό που λέμε ελληνικό είναι εμπόδιο στο να ενωθούμε μ' έναν μαύρο, είναι καταδικαστέο. Αν, αντιθέτως, αυτό είναι βοηθητικό για να ενωθούμε με τους άλλους, είναι υπέροχο. Η έννοια του ελληνικού για πολλούς ανθρώπους έχει διαφορετική όψη. Εγώ πιστεύω σ' εκείνη την ελληνικότητα που εξαφανίζει τις διαφορές »

« Δεν νομίζω ότι κινδυνεύουμε ως Έλληνες, αλλά ως ελληνολάτρες … Δε μ’ αρέσει να παριστάνω τον πολύ Έλληνα. Θέλω να είμαι όσο είμαι. Καιρός είναι η έννοια Έλληνας να δώσει τη θέση της στην έννοια άνθρωπος. Και τότε πιστεύω πως θα συνδεθούμε με μια πιο βαθιά παράδοση που, κατά σύμπτωση, είναι κι αυτή γνησίως ελληνική … »

Επιστρέφοντας στο συνθέτη Μάνο Χατζιδάκι, τώρα, θα πούμε πως όσο υπάρχουν μουσικές σαν τη δική του, τόσο θα βοηθιέται ο άνθρωπος να κάνει άλλο ένα βήμα μπροστά, στην αέναη - και ελπίζουμε όχι μάταιη - προσπάθειά του να ξεφύγει από τον κτηνώδη χαρακτήρα του

Υπάρχουν άνθρωποι που ο χαμός τους δεν κοστίζει μόνο στους δικούς τους ανθρώπους, αλλά κάνει όλο τον κόσμο φτωχότερο. Ένας τέτοιος άνθρωπος ήταν ο Λουίς Σεπούλβεδα, ο συγγραφέας, ο δημοσιογράφος, ο σκηνοθέτης, μα -πάνω από όλα τα άλλα- ο αγωνιστής. Κυνηγήθηκε, φυλακίστηκε, εξορίστηκε. Όλο του το έργο είναι σημαδεμένο από την κοινωνική και πολιτική του στράτευση. Όταν ερωτάται γι΄ αυτό, ο Σεπούλβεδα απαντά:

«Σε όλες μου τις ιστορίες είναι παρούσα η πραγματικότητα, εκείνο που μου αρέσει και εκείνο που πιστεύω πως πρέπει να αλλάξει: δεν είμαι ουδέτερος διότι στην ιδέα μου για την αντιμετώπιση της πραγματικότητας, η ουδετερότητα δεν υπάρχει. Η ουδετερότητα είναι το καταφύγιο του δειλού κι εγώ δεν είμαι, ούτε υπήρξα και δεν θα είμαι ποτέ ουδέτερος »

Ο ίδιος, σε σχέση με άλλους του συντρόφους, είχε σταθεί τυχερός. Γλίτωσε το θάνατο, αλλά έγραψε γι όλους αυτούς που δεν τα κατάφεραν και χάθηκαν στον αγώνα τους για ένα πιο δίκαιο κόσμο. Έγραψε για όλους αυτούς που λείπουν:

« Κι αν μας λείπουν, δεν είναι επειδή έτσι το θέλησε η τύχη ή τα καμώματα ενός πληγωμένου θεού. Μας λείπουν γιατί τόλμησαν να προτείνουν μια ζωή καλύτερη απ’ την αγελαία. Μας λείπουν γιατί είπαν πως ψωμί θα υπάρξει ή για όλους ή για κανέναν. Μας λείπουν γιατί άναψαν ένα φως μες στο σκοτάδι – έντονο ή χλωμό δεν έχει σημασία, γιατί η λάμψη του μας οδηγεί. Μας λείπουν γιατί στο μισοσκότεινο δωμάτιο ζύγωσαν το κρεβάτι του παιδιού, το χάιδεψαν, άφησαν στο μέτωπό του το αστεράκι του ήσυχου ύπνου, κι όταν βγήκαν από κει και πέρασαν στη δράση, το έκαναν ξέροντας πόσο πολλά είχαν να χάσουν, και το έκαναν με την αποφασιστικότητα αυτού που ξέρει ότι έχει δίκιο.