"Το πέτρινο γεφύρι είναι ένα αιθέρημα. Αιωρείται με έναν τρόπο που τον καθένα προβληματίζει  και τον κάνει να αναρωτιέται… μα πώς το φτιάξανε;"

Θανάσης Πόραβος 

Σήμερα, 28 Μαρτίου, είναι η Παγκόσμια Ημέρα Πέτρινων Γεφυριών . 

Τα πέτρινα γεφύρια είναι κατασκευές  υψηλής αισθητικής που βρίσκονται σε πλήρη εναρμόνιση με τη φύση.

Είναι επιτεύγματα κορυφαίας μηχανικής και αρχιτεκτονικής.

Είναι μια σύνδεση με την προγονική μνήμη και ένα πέρασμα στο μέλλον.

Όταν χτίζεις ένα πέτρινο γεφύρι, χτίζεις πολιτισμό.

Θα τα φροντίσουμε; Ή θα τα αφήσουμε να νικηθούν από το χρόνο και να χαθούν;

Η Attica Voice συνομίλησε με τον καλλιτέχνη της πέτρας, τον Πρωτομάστορα της αναστύλωσης του γεφυριού της Πλάκας, Αθανάσιο Πόραβο, για τα πέτρινα γεφύρια.

"Το πέτρινο γεφύρι είναι ένα αιθέρημα. Αιωρείται με έναν τρόπο που τον καθένα προβληματίζει   και τον κάνει να αναρωτιέται… μα πώς το φτιάξανε;"

μας λέει συγκινημένος ο Αθανάσιος Πόραβος με τη ματιά του να ατενίζει τους ανθοφορεμένους λόφους του Γραμματικού και τα πληγωμένα δάκτυλά του να χειρονομούν, λες και ζωγραφίζουν στον αέρα μονότοξα  γεφύρια.

Αυτά τα γεφύρια που φέρουν τις μνήμες και την εμπειρία των πρώτων μαστόρων, που κινούνταν από τόπο σε τόπο  σε "μπουλούκια",  με την κρυφή  κουδαρίτικη γλώσσα που πλέον έχει χαθεί.

Αιωρούνται μεταξύ ουρανού και γης, ξεγελώντας το νόμο της βαρύτητας. Μια κομψή  προέκταση της φύσης που έχει, όπως λέει ο Θανάσης Πόραβος, την τελειότητα αλλά και την ατέλεια του χεριού του καλλιτέχνη.

Λιθοξόος και πρωτομάστορας της αναστήλωσης του γεφυριού της Πλάκας,  έχει φτιάξει με τα χέρια, το μυαλό και την ψυχή του σπουδαία έργα με σημαντικότερο και πολυπλοκότερο αυτό του γεφυριού της Πλάκας, του μεγαλύτερου μονότοξου γεφυριού των Βαλκανίων με ύψος καμάρας τα 20 μέτρα και άνοιγμα 40 μέτρα.

" Σε αυτό το έργο δώσαμε εξετάσεις … και κυρίως δώσαμε εξετάσεις με τον εαυτό μας. Δε χρησιμοποιήσαμε σύγχρονα εργαλεία παρά μόνο τα χέρια μας και το σφυρί. Όλα τα υλικά ήταν φυσικά. Για κονίαμα χρησιμοποιήσαμε το λεγόμενο κουρασάνι, δηλαδή ένα μίγμα από ποζολάνη, ασβέστη  και χαλαζιακή άμμο. Ένα μίγμα πολύ ανώτερο από το τσιμέντο, το ίδιο που είχε χρησιμοποιηθεί για να φτιαχτεί το γεφύρι. Η χρήση τσιμέντου στα πέτρινα γεφύρια, είναι έγκλημα"

 Ένα έργο μελετημένο με τέτοια ακρίβεια χιλιοστού, ώστε την πέτρα-κλειδί που τοποθετείται τελευταία στο υψηλότερο σημείο  και κατανέμει τις δυνάμεις ισότιμα σε όλο το τόξο έως τα πόδια, την σφήνωσε με την " βαριά", χωρίς κονίαμα. Είναι η λεγόμενη "ιερή πέτρα"  που εξισορροπεί με έναν έξοχο τρόπο γεωμετρίας και αρχιτεκτονικής όλο το οικοδόμημα, νικώντας τη βαρύτητα και ίσως και το χρόνο.

"Πρέπει πρώτα να μιλήσεις με την πέτρα. Να την ακούσεις. Με το αυτί και με το χέρι καταλαβαίνεις τι θέλει να σου πει..." μας λέει ο πρωτομάστορας.

"Νομίζει κανείς  ότι όσοι ασχολούνται με την πέτρα είναι σκληροί. Δεν είναι αλήθεια. Είναι αμφίδρομη η σχέση. Όπως την πελεκάμε εμείς για να της δώσουμε σχήμα, έτσι μας πελεκάει και αυτή. Όσο ευαίσθητο υλικό είναι η πέτρα καθώς την διαμορφώνεις όπως θέλεις,τόσο είναι και ο τεχνίτης. Ο βαθμός τελειότητας που δίνει στην πέτρα είναι συνάρτηση του ποια αισθητική κουβαλάει  μέσα του "

Και συνεχίζει λέγοντας

" Εγώ απέφυγα να υιοθετήσω τα σύγχρονα εργαλεία συνειδητά. Δεν τα υιοθέτησα, γιατί άλλο αποτέλεσμα έχει η χρήση της τεχνολογίας και άλλο το χέρι. Το εργαλείο μπορεί να παρουσιάζει επιφάνεια ιδανική αλλά, δεν έχει την τελειότητα του χεριού. Πάνω στο δημιούργημα πρέπει να βλέπεις το χέρι του καλλιτέχνη "

Κάθε πέτρινο γεφύρι είναι διαφορετικό. Κανένα δεν είναι ίδιο με το άλλο.

"Είναι διαφορετικό, γιατί ο μάστορας το φτιάχνει για να αντέξει. Οι γεφυράδες  έχουν ένα ένστικτο καλλιτεχνικό, αλλά και εμπιστοσύνη στα χέρια τους, με την έννοια ότι όταν φτιάχνουν κάτι, το έχουν ψάξει μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια. Εμείς μελετάμε τη φύση και την αντιγράφουμε. Για παράδειγμα, το γεφύρι του Καλογέρικου που είναι τρίτοξο, θυμίζει την κίνηση που κάνει η κάμπια. Το έφτιαξε ο πρωτομάστορας  με τέτοιο τρόπο, ώστε να διαμοιράζεται το βάρος. Επίσης, η σκάλα του Βραδέτου, ένα αριστούργημα που χρειάστηκε 20 χρόνια για να φτιαχτεί και ενώνει δύο χωριά, είναι όλη φτιαγμένη στην κλίμακα του φορτωμένου ζώου και τα σκαλοπάτια έχουν τέτοιο μήκος ώστε να φρενάρει το ζώο και να μην γυρίζει πίσω. Αυτή η σοφία που είναι αποτυπωμένη στο βουνό, είναι η μίμηση της κίνησης που κάνει το ζώο για να ανέβει την ανηφόρα"

Μια γνώση εμπειρική από την παρατήρηση της φύσης, των ζώων και αλλά και από την ανάγκη.

Πώς προστατεύονται όμως τα εναπομείναντα γεφύρια; Ποιά νομοθεσία και ποιά μέριμνα υπάρχει για να διατηρηθεί αυτή η σπουδαία πολιτιστική κληρονομιά;

Δυστυχώς, σχεδόν καμία. Ο Αθανάσιος Πόραβος μας λέει ότι έγινε μια οργανωμένη προσπάθεια από τη Μελίνα Μερκούρη να προστατευθούν, χαρακτηρίζοντας τα περισσότερα από αυτά ως προστατευόμενα μνημεία Πολιτισμού. Αυτά τα γεφύρια είναι υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο όμως, μέσα από χρονοβόρες και δαιδαλώδεις διαδικασίες, ουσιαστικά τα αφήνει να παρακμάζουν. .

Τα υπόλοιπα γεφύρια είναι όπως μας λέει  "ορφανά". Πιθανόν υπεύθυνοι  για αυτά να είναι οι Δήμοι και η Περιφέρεια. Επί ένα χρόνο προσπαθούσε να βρει ποια υπηρεσία είναι υπεύθυνη για το γεφύρι του Κοράκου.

Όσο για το γεφύρι της Πλάκας που έπεσε το 2015, υπάρχουν μαρτυρίες όπως μας αναφέρει, ότι από το 2005 είχαν ενημερωθεί οι αρμόδιοι ότι το δεξιό βάθρο της γέφυρας είχε φαγωθεί από τα νερά του ποταμού.

Τον ρωτάμε για τα μελλοντικά του σχέδια.

Μας μιλάει με πάθος και αγωνία για το σχέδιο της αναστύλωσης του γεφυριού του Κοράκου. Πρόκειται για  ένα ιστορικό μονότοξο γεφύρι στον Αχελώο ποταμό  με ύψος 25 μέτρα και άνοιγμα 46 μέτρα που άντεξε για 435 χρόνια αλλά  ανατινάχτηκε στον Εμφύλιο στις 28 Μαρτίου του 1948 . Έκτοτε ορίζεται αυτή η μέρα ως Ημέρα των Πέτρινων Γεφυριών.

Όλα τα έσοδα από το τελευταίο βιβλίο  του «Δεύτερο ταξίδι στην αιωνιότητα» τα διαθέτει ο Πρωτομάστορας για να ανακατασκευαστεί  το γεφύρι του Κοράκου.

Αλλά δεν σταματάει εκεί.

" Όραμά μου είναι η δημιουργία σχολής λιθοξόων, αλλά και να έρθω σε συνεννόηση με την Περιφέρεια για να πραγματοποιηθεί  συντήρηση και ανάδειξη  των περίπου 50 κρυμμένων, πέτρινων , ξεχασμένων γεφυριών της Αττικής."

Πώς να μη θαυμάσει κανείς το πείσμα και τη θέληση αυτού του καλλιτέχνη της πέτρας, που τα πληγωμένα χέρια του ανυπομονούν να ξαναζωντανέψουν τα ξεχασμένα γεφύρια  και μέσα στη ματιά του που έχει τις αποχρώσεις των νερών του ποταμού, καθρεφτίζονται μονότοξα  πέτρινα γεφύρια.

Για την Attica Voice: Μαρία Νάτση, Νίκος Σίμος, Χρήστος Κωστούλας