και η Κίνηση για την προστασία των ρεμάτων της Αττικής (η ΡεμΑττική) εξέδωσε την παρακάτω ανακοίνωση:

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΡΕΜΑΤΩΝ ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΕΠΙΔΕΙΝΩΝΕΙ ΤΙΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Την Παρασκευή 20 Σεπτέμβρη είναι παγκόσμια ημέρα ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Συγκεντρώσεις θα πραγματοποιηθούν σε όλο τον κόσμο, το ίδιο και στην Ελλάδα. Το πρωί στις 12μμ καλούν στο Σύνταγμα οι μαθητές του Fridays for Future, που είναι το παγκόσμιο κίνημα που ξεκίνησε με αφορμή την ακτιβιστική δράση της Γκρέτα Θούνμπεργκ στη Σουηδία. Το απόγευμα  στις 6μμ καλούν περιβαλλοντικές οργανώσεις και κινήματα, σωματεία εργαζομένων, σύλλογοι γονέων κλπ.

Τα κινήματα υπεράσπισης των ρεμάτων και των δασών θα βρίσκονται εκεί. Με αυτή την αφορμή η Εμμανουέλα Τερζοπούλου, μέλος της Κίνησης για την Προστασία & Ανάδειξη του Μεγάλου Ρέματος Ραφήνας και του ευρύτερου κινήματος υπεράσπισης των ρεμάτων μας έστειλε το παρακάτω κείμενο.

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΡΕΜΑΤΩΝ ΣΥΜΒΑΛΛΕΙ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΕΠΙΔΕΙΝΩΝΕΙ ΤΙΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Μεγάλη συζήτηση έχει ξεκινήσει τα τελευταία χρόνια για τη διαχείριση των ρεμάτων. Περιφέρειες, Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών και Δήμοι υπόσχονται αντιπλημμυρική προστασία στους πολίτες/ψηφοφόρους τους, κάνοντας έργα σε ρέματα που υποτίθεται θα μεγαλώσουν τη παροχετευτική τους ικανότητα και θα προστατέψουν τους ανθρώπους και τις περιουσίες τους.

Η κλιματική αλλαγή συμβάλλει στην εμφάνιση φαινομένων πλημμύρας

Είναι γεγονός ότι η κλιματική αλλαγή έχει οδηγήσει σε αλλαγές των μετεωρολογικών φαινομένων. Ανάμεσα στα άλλα παρουσιάζονται πολύ πιο σφοδρές βροχοπτώσεις. Δεν είναι ότι η συνολική ποσότητα του νερού των βροχοπτώσεων είναι μεγαλύτερη αλλά ο τρόπος που εμφανίζονται έχει αλλάξει. Μεγαλύτερες περίοδοι ξηρασίας από τη μία και αραιότερες βροχοπτώσεις από την άλλη που συνήθως αποδίδουν μεγαλύτερες ποσότητες νερού σε μικρότερο χρονικό διάστημα. Αυτό το χαρακτηριστικό της «σφοδρότητας» έχει ως συνέπεια μεγάλες ποσότητες νερού να προσπαθούν να διοχετευθούν στις κοίτες των ρεμάτων. Ορισμένες φορές οι κοίτες δεν επαρκούν και πλημμυρίζουν.

Η πλημμύρα είναι μια φυσική διεργασία

Οι πλημμύρες είναι μια φυσική διεργασία που πάντοτε συνέβαινε. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις τα ρέματα έχουν φυσικές πλημμυρικές ζώνες. Πρόκειται για πεδινές περιοχές  όπου η κοίτη μοιάζει να «εξαφανίζεται». Στην πραγματικότητα δεν εξαφανίζεται αλλά απλώνεται, η κοίτη διασπάται σε περισσότερες από μία και σχηματίζονται ελώδης εκτάσεις όπου το νερό διοχετεύεται προσωρινά προκειμένου να απορροφηθεί από το έδαφος και να καταλήξει στον υδροφόρο ορίζοντα.

Οι πλημμύρες δεν ήταν πάντοτε καταστροφικές  

Ενώ λοιπόν οι πλημμύρες πάντοτε συνέβαιναν, αυτό που δε συνέβαινε πάντοτε είναι οι πλημμύρες να έχουν θύματα. Ας δούμε λοιπόν τι έχει αλλάξει.

Το πρώτο που έχει αλλάξει είναι ότι σε πολλά ρέματα η κοίτη έχει αλλάξει. Δεν είναι η ιστορική κοίτη που είχε διαμορφωθεί μέσα από τη φυσική γεωλογική διαμόρφωση αλλά έχει μπαζωθεί  είτε σε ορισμένα σημεία είτε ακόμη και ολοκληρωτικά. Το αποτέλεσμα στην καλύτερη περίπτωση είναι η κοίτη να έχει στενέψει, στην χειρότερη περίπτωση να έχει εξαφανιστεί τελείως (πολύ συνηθισμένο σε μικρά ρέματα που χύνονται σε μεγαλύτερα).  

Το δεύτερο που έχει αλλάξει είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις οι δύο πλευρές των ρεμάτων (παραρεμάτιες περιοχές), οι οποίες σύμφωνα με το Σύνταγμα αποτελούν δημόσιες εκτάσεις, έχουν καταπατηθεί. Στη χειρότερη περίπτωση έχουν χτιστεί, στην καλύτερη περίπτωση έχουν μετατραπεί σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Τέτοιες παρεμβάσεις δεν προέρχονται μόνο από ιδιώτες αλλά πολλές φορές έχουν γίνει και με τη βούλα του δημοσίου. Στην τελευταία περίπτωση ανήκει η Μάνδρα, όπου μια ολόκληρη περιοχή μπαζώθηκε από το Δήμο και κατέληξε να κοπεί σε οικόπεδα τα οποία στη συνέχεια πουλήθηκαν σε ιδιώτες. Φυσικά ήταν η περιοχή που δέχθηκε τις εντονότερες επιπτώσεις από την πλημμύρα του 2017.

Το τρίτο που έχει αλλάξει είναι ότι έχει αυξηθεί η επιφανειακή απορροή των υδάτων με αποτέλεσμα περισσότερο νερό από τις βροχές να καταλήγει στις κοίτες των ρεμάτων. Αυτό οφείλεται στην οικοδομική δραστηριότητα και στα μεγάλα δημόσια έργα, που έχουν πάψει πλέον να αφήνουν χωμάτινες επιφάνειες αλλά καλύπτουν ολοένα και μεγαλύτερες εκτάσεις με μη υδατοπερατά υλικά δηλαδή με υλικά που το νερό δε μπορεί να διαπεράσει όπως τσιμέντο και άσφαλτο. Συνέπεια αυτού είναι ολοένα και μεγαλύτερες ποσότητες του νερού των βροχοπτώσεων να μην απορροφώνται από το έδαφος και να καταλήγουν στα ρέματα με αποτέλεσμα την αύξηση του νερού που καταλήγει στις κοίτες των ρεμάτων προκειμένου να καταλήξει στον τελικό αποδέκτη του, τη θάλασσα.

Πού οδηγούν όλες οι παραπάνω αλλαγές? Όταν τα ρέματα δέχονται πολύ μεγαλύτερες ποσότητες νερού οι πιθανότητες πλημμύρας αυξάνονται. Σε περίπτωση πλημμύρας λοιπόν, όταν οι κοίτες των ρεμάτων είναι μπαζωμένες και οι παραρεμάτιες  περιοχές χτισμένες, τότε το πλεονάζον νερό που θα βγεί έξω από την κοίτη θα πλημμυρίσει δρόμους, σπίτια, καλλιεργήσιμες εκτάσεις, δημόσιες υποδομές κλπ. Στις περιπτώσεις δε που το ρέμα είναι τελείως μπαζωμένο, όπως πχ στην περίπτωση της Μάνδρας, οι συνέπειες είναι πολύ πιο έντονες και οι πιθανότητες να υπάρξουν θύματα πολύ μεγαλύτερες. 

Η διαχείριση των ρεμάτων στην Ελλάδα

Η διαχρονική αντίληψη με την οποία το Ελληνικό κράτος διαχειρίζεται τον κίνδυνο πλημμύρας είναι ο εγκιβωτισμός των ρεμάτων που άλλοτε είναι πλήρης οπότε το ρέμα καλύπτεται τελείως όπως στην περίπτωση του Ιλισσού, του Κηφισού αλλά και πολυάριθμων μικρότερων ρεμάτων, άλλοτε δε σκεπάζεται ολοκληρωτικά και μένει ανοιχτή η επάνω πλευρά του. Για παράδειγμα στην Αττική υπήρχαν πριν τη δεκαετία του 50 πάνω από 700 ρέματα, από τα οποία έχουν απομείνει μόλις 50!!! Εγκιβωτισμός είναι η κάλυψη της κοίτης και των πρανών των ρεμάτων είτε με τσιμέντο, είτε με τα… «φιλικά προς το περιβάλλον» (όπως ισχυρίζονται κρατικοί λειτουργοί, μελετητές και εργολάβοι!) συρματοκιβώτια που δεν είναι τίποτε άλλο από πέτρες μέσα σε συρμάτινα πλέγματα. Και στις δύο περιπτώσεις τα ρέματα μετατρέπονται σε αγωγούς ομβρίων υδάτων (κλειστούς ή ανοιχτούς) και δε λαμβάνεται υπόψιν ότι αποτελούν οικοσυστήματα. Θα αναφερθούμε όμως παρακάτω σε αυτό.

Σήμερα, μόνο στα τέσσερα μεγάλα ρέματα της Αττικής που προγραμματίζεται εγκιβωτισμός, πρόκειται να κοπούν πάνω από 5000 δέντρα. Όλα αυτά σε μια Περιφέρεια όπου όλοι οι ορεινοί της όγκοι έχουν πληγεί από πυρκαγιές!!!

Οι εγκιβωτισμοί των ρεμάτων συμβάλλουν στην κλιματική αλλαγή και αυξάνουν τις πιθανότητες μιας καταστροφικής πλημμύρας

Αυτή η διαχειριστική αντίληψη υποτίθεται πως εφαρμόζεται στα πλαίσια της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής («τα ρέματα πλημμυρίζουν, άρα περιορίζουμε το νερό σε κανάλια που να μπορούν να το διοχετεύσουν στη θάλασσα»). Η πραγματικότητα είναι ότι αυτή η πρακτική όχι μόνο συμβάλλει στην κλιματική αλλά και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων  μεγαλώνει τον κίνδυνο μιας καταστροφικής πλημμύρας. Γιατί?

α/ Αποψίλωση όλης της φυσικής βλάστησης.

Προϋπόθεση για τον  εγκιβωτισμό των ρεμάτων είναι η αποψίλωση όλης της φυσικής βλάστησης της κοίτης, των πρανών και των παραρεμάτιων περιοχών. Μεγάλος αριθμών δέντρων, συνήθως αιωνόβιων υδρόφιλων όπως πλατάνια, ιτιές, λεύκες κόβονται για να επενδυθούν οι επιφάνειες με τσιμέντα ή συρματοκιβώτια.

Η αποψίλωση της φυσικής βλάστησης επηρεάζει άμεσα το κλίμα αυξάνοντας τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, αφού τα ρέματα κατεβάζουν αέρα από τα ορεινά στα πεδινά, ο αέρας δροσίζεται διαπερνώντας τη βλάστηση και λειτουργούν ως φυσικό “air condition”.

Επίσης, τα δέντρα δεσμεύουν μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα (CO2) που είναι ένα από τα βασικά αέρια του θερμοκηπίου και επομένως αποτελούν τον κύριο φυσικό  παράγοντα ανάσχεσης του φαινομένου του θερμοκηπίου. 

Επιπλέον, η καταστροφή της φυσικής βλάστησης αυξάνει τις πιθανότητες μιας καταστροφικής πλημμύρας. Η βλάστηση και η χωμάτινη κοίτη προστατεύει από την πλημμύρα, απορροφώντας ποσότητα νερού και επιβραδύνοντας την ταχύτητά του. Στα εγκιβωτισμένα ρέματα επομένως αυξάνεται η ποσότητα του νερού που ρέει στην κοίτη, αλλά και η ταχύτητά του πάνω σε «σκληρά υλικά» όπως είναι το τσιμέντο. Άρα και η πιθανότητα μιας καταστροφικής πλημμύρας είναι μεγαλύτερη. 

β/ Καταστροφή των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας.

Ο ρόλος των ρεμάτων στη φύση δεν είναι μόνο να διοχετεύουν το νερό σε μεγαλύτερους αποδέκτες (μεγαλύτερα ρέματα, λίμνες, θάλασσα) αλλά και να συντηρούν πλήθος ζωντανών οργανισμών (πουλιά, αμφίβια, ψάρια, ερπετά, έντομα, θηλαστικά, μικροοργανισμούς κλπ). Όλοι αυτοί οι ζωντανοί οργανισμοί βρίσκουν καταφύγιο, νερό και τροφή στα ρέματα. Η φυσική λειτουργία τους ως καταφύγιο άγριας ζωής ακυρώνεται με την καταστροφή της βλάστησης, αφού τα ρέματα παύουν πλέον να παρέχουν την τροφή αλλά και τη δροσιά που είναι απαραίτητη για την επιβίωσή όλων αυτών των ειδών. Σε περίοδο όπου η θερμοκρασία του πλανήτη αυξάνεται, πλήθος ειδών απειλούνται με εξαφάνιση αφού οι εγκιβωτισμοί επιδεινώνουν δραματικά τις συνθήκες επιβίωσής τους.

γ/ Κατάργηση της φυσικής πλημμυρικής ζώνης των ρεμάτων

Εγκιβωτίζοντας τα ρέματα, εγκλωβίζεται το νερό σε ένα κανάλι. Έτσι, όπου υπάρχουν φυσικές πλημμυρικές ζώνες, η λειτουργία τους ως «ζώνη εκτόνωσης» ακυρώνεται. Το νερό καταβαίνει σε πολύ μεγαλύτερες ποσότητες στα κατάντη (στα σημεία κοντά στη θάλασσα, που είναι και οι πιο ευάλωτες στην πλημμύρα περιοχές) με αποτέλεσμα ο κίνδυνος πλημμύρας να αυξάνεται.

Τέλος, υπάρχουν και πολλές έμμεσες επιπτώσεις στην κλιματική αλλαγή. Κάποιες σημαντικές είναι ότι οι εγκιβωτισμοί των ρεμάτων στερεύουν τον υδροφόρο ορίζοντα, μετατρέποντας μακροπρόθεσμα το νερό του σε υφάλμυρο, άρα ακατάλληλο για την ανάπτυξη πολυάριθμων ειδών χλωρίδας. Επίσης, η καταστροφή της φυσικής βλάστησης (που φιλτράρει το νερό από ρύπους) αυξάνει τη θαλάσσια ρύπανση και οδηγεί στην εξαφάνιση των υποθαλάσσιων δασών (πχ. λιβάδια ποσειδωνίας) που απορροφούν αέριους ρύπους αναλογικά 5 φορές περισσότερο από τα δάση του Αμαζονίου!  

Ποιους εξυπηρετεί αυτή η καταστροφική διαχείριση?  

Σίγουρα όχι τους πολίτες, αφού ο τυφλοσούρτης του εγκιβωτισμού των ρεμάτων δήθεν για αντιπλημμυρικούς λόγους έχει πολλαπλές αρνητικές συνέπειες: καταστρέφει το περιβάλλον, αυξάνει τον κίνδυνο μιας καταστροφικής πλημμύρας, τα έργα έχουν περιορισμένη διάρκεια ζωής,  χρειάζονται συντήρηση (που ποτέ δε θα γίνει) και κοστίζουν υπέρογκα ποσά στους φορολογούμενους. Ενδεικτικά, το κόστος των «αντιπλημμυρικών έργων» που προγραμματίζονται σε ορισμένα μεγάλα ρέματα της Αττικής (Ερασίνος, Πικροδάφνη, Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας, Ποδονίφτης) προβλέπεται να ξεπεράσει ίσως και κατά πολύ τα 500 εκατομμύρια ευρώ. Δε θα υπήρχε φυσικά αντίρρηση να πληρώσουμε αυτά τα έργα υπό την προϋπόθεση ότι θα ήταν προς όφελος των πολιτών και του φυσικού περιβάλλοντος.

Δυστυχώς όμως τα έργα αυτά εξυπηρετούν μόνο τα μεγάλα εργολαβικά συμφέροντα, τα lobby των real estate και των μεγαλοεπενδυτών που θα αγοράσουν ότι ξε-ΠΩΛΕΙΤΑΙ από το ΤΑΙΠΕΔ.  Δεν είναι μόνο τα χρήματα που άμεσα εισπράττουν ή θα εισπράξουν οι μεγάλες κατασκευαστικές εταιρίες που θα αναλάβουν την υλοποίηση των έργων. Αυτό είναι το λιγότερο!

Οι εγκιβωτισμοί των ρεμάτων γίνονται και για άλλους, πιο κερδοφόρους λόγους.

α/ για να απελευθερώσουν το δρόμο σε αλλαγές χρήσεων γης που, βάσει της ισχύουσας νομοθεσίας και του Συντάγματος απαγορεύεται αυτή τη στιγμή να χτιστούν. Ο νόμος 4258/2014 (που πολλοί δικηγόροι θεωρούν αντισυνταγματικό) άνοιξε αυτό το δρόμο, αφού επιτρέπει πλέον να γίνονται ταυτόχρονα διευθετήσεις (δλδ εγκιβωτισμοί) και οριοθετήσεις (δηλαδή χάραξη των γραμμών οριοθέτησης των ρεμάτων επάνω στη γραμμή των έργων). Με λίγα λόγια αυτό σημαίνει πως,  ενώ παλιότερα για να γίνουν έργα εγκιβωτισμού έπρεπε να έχει προηγηθεί η οριοθέτηση των ρεμάτων (που επέβαλλε 50-100μέτρα εκατέρωθεν των ρεμάτων  ως δημόσιο δλδ «χαμένο» χώρο), τώρα οι οριοθετήσεις μπορούν να γίνονται ακριβώς πάνω στη γραμμή των έργων εγκιβωτισμού, αφήνοντας τεράστιες εκτάσεις «ελεύθερες» προς εκμετάλλευση.

β/ για να ανοίξουν το δρόμο σε μεγάλες επενδύσεις, μέσα από το ξεπούλημα δημόσιων υποδομών από το ΤΑΙΠΕΔ. Τέτοιο παράδειγμα είναι το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας που ο εγκιβωτισμός του θα ανοίξει το δρόμο για υποδομές απαραίτητες για την επέκταση του λιμανιού της Ραφήνας (όπως επέκταση Αττικής Οδού και Προαστιακού μέχρι το λιμάνι) και επομένως για την πώλησή του σε μεγαλοεπενδυτές τύπου COSCO.

Τα σχέδια είναι εξώφθαλμα. Τα δήθεν αντιπλημμυρικά έργα γίνονται με μελέτες copy-paste, χωρίς να εξετάζεται η λειτουργικότητα των ρεμάτων και παραβιάζοντας ακόμη και Ευρωπαϊκές Οδηγίες που αφορούν τα νερά, τη διαχείριση κινδύνου πλημμύρας, την προστασία της βιοποικιλότητας κλπ.

Το κίνημα υπεράσπισης των ρεμάτων στην Ελλάδα

Το κίνημα για τη διάσωση των ρεμάτων της Αττικής (ΡεμΑττική) που ξεκίνησε στις αρχές του 2018 έχει συσπειρώσει τοπικές κινήσεις, συλλόγους και δίκτυα που προϋπήρχαν σε διάφορες γειτονιές και έδιναν τη μάχη υπεράσπισης διαφόρων ρεμάτων εδώ και πολλά χρόνια. Το κίνημα για τη διάσωση του ρέματος Πικροδάφνης πχ παλεύει για τη σωτηρία του ρέματος Πικροδάφνης εδώ και 30 περίπου χρόνια και έχει καταφέρει μέχρι σήμερα να κρατήσει το ρέμα Πικροδάφνης ζωντανό. Ενόψει των σχεδίων εγκιβωτισμού πολλών ρεμάτων της Αττικής την τελευταία τριετία, διάφοροι φορείς κ κινήσεις της ΡεμΑττικής έχουν προχωρήσει σε προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) και εκκρεμούν οι εκδικάσεις φέτος το φθινόπωρο για τα ρέματα Ερασίνου, Ποδονίφτη, Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας, Πικροδάφνη. Η έκβαση των προσφυγών αυτών θα είναι κρίσιμη και χρειάζεται η συμπαράσταση όλων μας.

Χρειαζόμαστε την υποστήριξη όλων. Η υπεράσπιση των ρεμάτων δεν είναι ένα προνομιακό ζήτημα κάποιων «οικολόγων». Τα ρέματα είναι πηγή ζωής και ανάσχεσης της κλιματικής αλλαγής και πρέπει να σωθούν!

Μπορείτε να επικοινωνήσετε με το κίνημα υπεράσπισης των ρεμάτων στο  Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.  ή να επισκεφθείτε τη σελίδα στο fb.

Εμμανουέλα Τερζοπούλου, Χημικός

Ραφήνα