Μετά τις μεγάλες πυρκαγιές στην Πάρνηθα και την Πεντέλη το 2007 και 2009 αντίστοιχα, ένα κύμα ευαισθητοποίησης είχε φουσκώσει και καλύψει τη χώρα και κυρίως την Αττική. Η πίεση για άμεση αναδάσωση των καμένων περιοχών ήταν τρομακτική και είχε δύο άξονες -όχι τόσο ευδιάκριτους για το αφηνιασμένο κυριολεκτικά κοινό που απαιτούσε «ξαναπρασίνισμα» των καμένων βουνών. Ο ένας άξονας αφορούσε την αναδάσωση των βουνών (την αποκατάσταση δηλαδή των καμένων δασικών εκτάσεων) και ο άλλος την αποκατάσταση των δημοτικών πάρκων και αλσυλλίων που είχαν καταστραφεί. Αυτά τα δεύτερα, εκείνη την εποχή ακόμα υπόκεινταν στη δασική νομοθεσία (Ν.998/79 άρθρο 4 παρ.2α και Ν.3208/2003 παρ. 2^α και 2ζ)

Μέσα στον αναβρασμό από την οργή για την τεράστια απώλεια δασών (και ανθρώπων δυστυχώς) εκείνη την εποχή, οι ζηλωτές της άμεσης αναδάσωσης (ή αποκατάστασης) από άγνοια και κεκτημένη ταχύτητα παράβλεπαν δύο από τις βασικές αρχές για την επιτυχία αυτών των δράσεων. Πιο συγκεκριμένα παράβλεπαν  την αρχή που λέει πως  μια επιτυχημένη αναδάσωση είναι δυνατή μόνο εκεί που ο σταθμός θα μπορούσε να αναδασωθεί και μόνος του φυσικά και πως  η φυσική δάσωση είναι το ιδεώδες αρχικό στάδιο της αναδάσωσης.

Εκείνη την εποχή και σχετικά γρήγορα,  προέκυψαν και οι καλοθελητές που για τους δικούς τους λόγους που ουδεμία σχέση είχαν με το κοινό καλό και τη σοβαρή διαχείριση των καμένων εκτάσεων. Ποιος μπορεί αλήθεια να ξεχάσει το «Όλοι μαζί μπορούμε» του ΣΚΑΪ που μαζεύονταν εθελοντές από τα ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά μηνύματα και εφορμούσαν στην καμένη γη που προσπαθούσε να θεραπεύσει τις πληγές της. Ορμούσαν  και φύτευαν ό,τι τους έφερναν από τα φυτώρια ενώ παράλληλα τσαλαπατούσαν αρτίφυτρα που βλάσταναν στη γη φυσικά. Μεταξύ αυτών και αρτίφυτρα από τους απελευθερωμένους σπόρους των καμένων δέντρων. Κατάστρεφαν πρόδρομες  φυτείες και φυσική αναγέννηση ενώ καμάρωναν για τη συμμετοχή τους στη  δράση φύτευσης. Με δυο λόγια επρόκειτο για δράσεις εντυπωσιασμού που καμία σχέση δεν είχαν με την ορθή πρακτική των εργασιών αποκατάστασης (αναδάσωσης εν προκειμένω)

Από τη σελίδα της οργάνωσης στο facebook

Πάνω κάτω τα ίδια ισχύουν και για τις εργασίες ίδρυσης ή αποκατάστασης πάρκων και χώρων πρασίνου εντός ή πέριξ των πόλεων και των οικισμών που είχαν καεί. Στους χώρους πρασίνου και τα πάρκα (τα άλση) ορδές καλοπροαίρετων κατά τ’ άλλα εθελοντών, εφορμούσαν και φύτευαν κατά βούληση ό,τι τους έδιναν και σχεδόν όπου ήθελαν, σε φυτευτικούς συνδέσμους και πυκνότητα που δεν άντεχαν σε εξέταση με επιστημονικά κριτήρια.  Το πιο αστείο ήταν οι δήθεν «μελέτες» που ισχυρίζονταν οι διοργανωτές πως εφάρμοζαν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν όταν σε μία τέτοια δράση, εθελοντής φύτευε νανοροδιές, τούγιες και πικροδάφνες σε πλαγιά της Πεντέλης εντός καμένης έκτασης. Το θέαμα ήταν από ουδέτερο ως απολαυστικό για τον καλοπροαίρετο πλην όμως αδαή εθελοντή. Το θέαμα ήταν  φρικτό για τον σχετιζόμενο με το δάσος επιστήμονα ή ακόμα και τον γεωπόνο ή και τον στοιχειωδώς πληροφορημένο και σοβαρά ευαισθητοποιημένο άνθρωπο.

Χθες, 13/4/2025 γίναμε μάρτυρες της ίδιας φαιδρότητας. Ορδές εθελοντών εμφανίστηκαν στο καμένο ανατολικό Πεντελικό, στο βόρειο τμήμα της Διώνης, για να φυτέψουν στα πλαίσια δράσης που οργάνωσε μία Μη Κυβερνητική Οργάνωση ή κάτι παρεμφερές. Όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες, η φύτευση έγινε πάνω σε φυσικά αναχλοασμένες επιφάνειες, πολύ πιθανά τσαλαπατώντας και αρτίφυτρα σπόρων που θα είχαν προέλθει από τις μητρικές συστάδες που εμφανίζονται πίσω από τους εθελοντές στις φωτογραφίες που ανάρτησε η οργάνωση στο facebook. Αλλά ακόμα και αν επρόκειτο για «δενδροφύτευση» (αλήθεια πόσο αδόκιμος και άθλιος όρος για να περιγράψει εργασίες υποτίθεται αποκατάστασης) η φύτευση κυπαρισσιών σε σύνδεσμο (τυχαία μάλλον) 1Χ1 σε ανοιχτό χώρο όπως δείχνουν οι φωτογραφίες, αποτελεί σκέτο παραλογισμό. Επίσης αποτελεί και δηλωτικό έλλειψης σχεδιασμού και μελέτης ή (αν υπάρχει μελέτη) δηλωτικό πρόχειρης και προσχηματικής μελέτης.

Στρατιωτάκια στοιχισμένα ανά μέτρο τα κυπαρίσσια της "δράσης" 

Οι φωτογραφίες δείχνουν μία δράση επιστημονικά και τεχνικά απαράδεκτη, μία δράση εντυπωσιασμού που μπορεί να έχει οποιονδήποτε άλλο στόχο εκτός από την αποκατάσταση της περιοχής και των χώρων πρασίνου της. (Για αποκατάσταση δάσους δεν το συζητάμε καν)

Επιπλέον δείχνουν ανθρώπους να εισβάλλουν σε περιοχές που δεν έχει περάσει ακόμα ο χρόνος ο απαραίτητος για τη φυσική τους αναδάσωση ή αναβλάστηση.

Στο σημείο αυτό ας παραθέσουμε τις βασικές αρχές αναδασώσεων. Μετά θα παραθέσουμε και βασικούς κανόνες για τα έργα πρασίνου και την εξασφάλιση της επιτυχίας τους.  

Βασικές Αρχές Αναδασώσεων:  

Αρχή 1η Μια επιτυχημένη αναδάσωση είναι δυνατή μόνο εκεί που ο σταθμός θα μπορούσε να αναδασωθεί και μόνος του φυσικά

Αρχή 2η Η φυσική δάσωση είναι το ιδεώδες αρχικό στάδιο της αναδάσωσης

Αρχή 3η Η αναδάσωση πρέπει να ακολουθεί ή/και να εκμεταλλεύεται κατά το δυνατόν τη φυσική διαδοχή, να την συντομεύει και να την οδηγεί έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις μας.

Αρχή 4η Κατά τις αναδασώσεις πρέπει να χρησιμοποιούνται κατάλληλα δασοπονικά είδη, κατά προτίμηση ενδημικά

Αρχή 5η Κατά τις αναδασώσεις πρέπει να χρησιμοποιούνται προελεύσεις από όμοιες ή ανάλογες σταθμικές συνθήκες μ’ αυτές που επικρατούν στην για αναδάσωση περιοχή

Αρχή 6η Κατά τις αναδασώσεις πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι σταθμολογικές συνθήκες

Για τις φυτεύσεις στους ελεύθερους χώρους πρασίνου

Σε ό,τι αφορά τη φύτευση κυπαρισσιών και άλλων τέτοιων ειδών με στενή κόμη και περιορισμένη προβολή κόμης, οι σχετικές προδιαγραφές, όπως ενσωματώνονται στις τεχνικές περιγραφές των έργων πρασίνου και προτείνουν  ελεύθερο φυτευτικό σύνδεσμο, ορίζουν πως αυτός ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ  να είναι μικρότερος του 3Χ3 μ. Στις φωτογραφίες της χθεσινής «δράσης», μόνο 3Χ3 δεν είναι ο σύνδεσμος

Μία θλιβερή εικόνα

Η εικόνα των όσων έγιναν χθες στη Διώνη μαρτυρά αυτό που από χρόνια χαρακτηρίζει όλες αυτές τις εθελοντικές δράσεις «ξαναπρασινίσματος» των καμένων περιοχών. Οι εργασίες εγκατάστασης πρασίνου αντιμετωπίζονται ως κάτι που μπορεί να γίνει από όλους, χωρίς σχέδιο, χωρίς μελέτη και οργάνωση. Αρκεί μόνο η επίδειξη «οικολογικής ευαισθησίας» με το κάλεσμα για εθελοντική συμμετοχή. Απαραίτητη βέβαια και η κάλυψη της δράσης από τα ΜΜΕ για να υπάρχει απόδειξη του ότι έγινε. Όταν μετά έρθει η αποτυχία της φυτείας ή μέρους της, κανείς δεν θα ασχοληθεί. Η αποτυχία που -και λόγω της εποχής που επιλέχθηκε για να γίνει η «δράση»- μοιάζει σίγουρη. Αν όντως υπήρχε στοιχειώδης επιστημονικός σχεδιασμός και σοβαρή μελέτη, θα είχε προσδιοριστεί η εποχή φύτευσης που για την Αττική είναι από τον Νοέμβριο μέχρι και τον Μάρτιο. Ακόμα και για τις ακραίες περιπτώσεις που η εποχή φύτευσης φτάνει μέχρι τα μέσα Απριλίου, η συγκεκριμένη δράση βρίσκεται στο κατώφλι του να περιγραφεί ως άστοχη αφού έλαβε χώρα στο τέλος ακόμα και της ακραίας αυτής περιόδου.

Μία δράση φύτευσης, προφανώς χωρίς μελέτη αφού έλειπε ο φυτευτικός σύνδεσμος και η επιλογή εποχής, δεν μπορεί να έχει στόχο την αποκατάσταση ενός τόπου.

Προς την έγκριση

Στις 11 Φεβρουαρίου, στο κοινοτικό συμβούλιο Πικερμίου που είχε μπει το θέμα της αποδοχής της «δενδροφύτευσης» εκ μέρους του δήμου, ζητήθηκε από παρευρισκόμενους δημότες να παρουσιαστεί η σχετική μελέτη. Τέτοια μελέτη δεν παρουσιάστηκε και  το ζήτημα της ανυπαρξίας της αντιμετωπίστηκε ελαφρά με τον εκπρόσωπο της ΜΚΟ να διατείνεται πως ο επικεφαλής είναι γεωπόνος και ξέρει και άλλα τέτοια ασόβαρα. Εκ της καταγραφής των όσων έγιναν αποδεικνύεται πως όχι μόνο δεν υπήρχε μελέτη αλλά και πως όλα έγιναν με το γνωστό από τα ποδοσφαιρικά γήπεδα, σύστημα «πλημμύρα».

Η συντήρηση

Έστω πως επιστρατεύοντας όλη την καλή του θέληση, κάποιος μπορεί να δεχτεί τη συγκεκριμένη φυτεία ως «το μη χείρον» αφού οι ελπίδες για σχεδιασμό εργασιών αποκατάστασης από πλευράς των αρμοδίων μοιάζουν ελάχιστες. Ακόμα λοιπόν και σε αυτή την περίπτωση, υπάρχουν δύο μεγάλα ζητήματα που προκύπτουν αυτόματα.

Το πρώτο είναι το ζήτημα της άρδευσης - συντήρησης της φυτείας και το άλλο είναι το ζήτημα των καλλιεργητικών χειρισμών φροντίδας της.

Για την άρδευση με 10 λίτρα νερό κατ’ ελάχιστο για κάθε φυτό που φυτεύτηκε, θα πρέπει να φροντίσει ο διοργανωτής της δράσης να φέρει το απαραίτητο αρδευτικό νερό, με βυτία ή παροχές. Μαζί θα πρέπει να ξανακαλέσει τους εθελοντές να ποτίσουν με αυτή την ποσότητα νερού ανά φυτό, όλη τη φυτεία. Για να το επιτύχει όμως αυτό, θα πρέπει να προηγηθεί μία άλλη εργασία. Η διαμόρφωση λάκκου συγκράτησης του νερού για κάθε φυτό. Και επειδή η πλήρωση με νερό στον λάκκο συντήρησης πιθανόν να τον γεμίσει και με χώμα, θα πρέπει αυτή η εργασία να επαναληφθεί πριν την επόμενη άρδευση. Αυτό σημαίνει 12 με 16 αρδεύσεις μέχρι τον Οκτώβριο με τις αντίστοιχες 12-16 επαναλήψεις ελέγχου και πιθανόν διαμόρφωσης λάκκων συγκράτησης νερού.

Στο κοινοτικό συμβούλιο του Φεβρουαρίου ο εκπρόσωπος της οργάνωσης είχε ερωτηθεί επ’ αυτών και απάντησε πως για τρία χρόνια θα υπάρχει συντήρηση.  Τα στρέμματα που δήλωνε ο εκπρόσωπος πως θα φυτευτούν ήταν 2.400. Σε μία φυτεία με σύνδεσμο 5Χ5 αυτό σημαίνει 96.000 φυτά που με 10 λίτρα ανά φυτό ανά άρδευση σημαίνει πως απαιτούνται κατ’ ελάχιστο  960.000 λίτρα ανά άρδευση (960 κυβικά = 48 δρομολόγια βυτιοφόρου των 20 κ.μ.) Για τις δε 12-16 αρδεύσεις που απαιτούνται στην πρώτη περίοδο εγκατάστασης  (με φύτευση Απρίλιο) αυτό σημαίνει 576 δρομολόγια βυτιοφόρου οχήματος από Απρίλιο μέχρι Οκτώβριο. Δεν προσμετράμε τους απαιτούμενους εργάτες (αφού είναι εθελοντές) ούτε την εξεύρεση των 576Χ20 = 11.520 κυβικών μέτρων νερού (θα φροντίσει ο δήμος; ). Επίσης δεν προσμετράμε τις αραιώσεις που θα προκαλέσει η πυκνή και άναρχη φύτευση. Διαπιστώνοντας πως η χθεσινή φύτευση δεν ήταν 5Χ5 αλλά πολύ πυκνότερη, το απαιτούμενο νερό είναι πολύ περισσότερο, μαζί και όλες οι ποσότητες στις εργασίες συντήρησης. Θα βρεθεί ένας μαγικός τρόπος να γίνουν έτσι ώστε στο τέλος των τριών ετών να παραδοθούν οι επιφάνειες πλήρως αποκατεστημένες; Ή μήπως όχι;

Έλα κι εσύ να βοηθήσεις στην αποτυχία

Μία συνήθης φωτοβολίδα που εκτοξεύουν οι διοργανωτές τέτοιων «δράσεων» όταν τους επισημαίνουν τα σκοτεινά και δύσκολα σημεία της δράσης τους, είναι «Να έρθετε να βοηθήσετε κι εσείς». Αυτό είναι κάτι που φυσικά βρίσκει αντίθετο τον οποιοδήποτε άνθρωπο θεωρεί τις εργασίες αυτές πολύ σοβαρές για να τις αναλαμβάνουν διάφορες «πρωτοβουλίες» αυτού του είδους. Πολύ σοβαρές για να γίνονται αντικείμενο εθελοντικής εργασίας που δεν ακολουθεί κανόνες και μεθόδους βασισμένες στην επιστήμη και την τεχνική. Ειδικά μετά την  εικόνα της χθεσινής εφόδου στη Διώνη, τίποτα δεν προοιωνίζεται καλό για την εξέλιξη αυτών των φυταρίων και όσο δεν απαντώνται τα ερωτήματα που αφορούν τη συντήρηση τους, τόσο πιο αρνητική είναι η πρόβλεψη για την επιβίωση και την ανάπτυξη τους. Πρόβλεψη που υπάρχει ήδη από τη φάση της επιλογής ειδών που φυτεύτηκαν αφού δεν παρουσιάστηκαν πουθενά τα κριτήρια της επιλογής τους (αν υπήρξε ποτέ τέτοια διαδικασία)

Ας πάρουμε επιτέλους την υπόθεση στα σοβαρά

Μόνο όταν πάρουμε την υπόθεση της αποκατάστασης των κατεστραμμένων μας δασών και βουνών στα σοβαρά θα έχουμε πιθανότητες να ζήσουμε σε μία καλύτερη χώρα. Όσο αρκούμαστε ή δείχνουμε ανοχή σε κινήσεις εντυπωσιασμού  που καμία σχέση με την κοινή ωφέλεια δεν έχουν, τα βουνά θα συνεχίσουν να αποδασώνονται και το περιβάλλον να υποβαθμίζεται. Να αξιώσουμε από αυτούς που έχουν την ευθύνη να διαφυλάξουν τα δάση και τις δασικές εκτάσεις της χώρας να πράξουν αυτό για το οποίο υποτίθεται πως βρίσκονται εκεί που βρίσκονται και να μην επιτρέπουμε σε θιασώτες αλλότριων συμφερόντων να εκμεταλλεύονται την όποια ευαισθησία μας για άσχετους με το δημόσιο συμφέρον λόγους.

Τουρισμός για πλούσιους. Αυτό είναι το μέλλον που επιφυλάσσεται για όση Ελλάδα έχει απομείνει ακόμη όμορφη και ανέγγιχτη. Τεράστιες εκτάσεις γης στην Ιθάκη συσσωρεύονται στα χέρια λίγων, με απώτερο σκοπό την ανάπτυξη τουρισμού για πλούσιους. Με τα εστιατόριά τους, τις πισίνες τους σε εποχή κλιματικής κρίσης, με τα δικά τους λιμάνια, τις δικές τους παραλίες, τους δικούς τους σκλάβους-υπαλλήλους. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν τουλάχιστον πέντε περιπτώσεις συγκέντρωσης εκατοντάδων στρεμμάτων η κάθε μία. Εφοπλιστές, επενδυτικοί όμιλοι και πάσης φύσεως κοράκια καραδοκούν να φράξουνε τη γη και τις παραλίες και να παρέχουν τουρισμό στους πλούσιους, τάζοντας στους ντόπιους καθρεφτάκια και κούφιες υποσχέσεις. 

Αν θέλουμε να σώσουμε ό,τι έχει απομείνει στα μικρά νησιά που δεν έχουν ακόμη αλωθεί από τον υπερτουρισμό, υπάρχει λύση, αλλά αυτή είναι βέβαιο πως δεν μπορεί να δοθεί από τη σημερινή κυβέρνηση της καταστροφής και του ξεπουλήματος. Και η λύση δεν είναι άλλη από την απαγόρευση της εκτός σχεδίου δόμησης και την αποτροπή μεγάλης συγκέντρωσης ιδιοκτησίας

Και αν τα παραπάνω φαντάζουν γραφικά σε όσους έχουν γοητευθεί από το παραμύθι της ανάπτυξης, ας αναφέρουμε ότι στην πραγματικότητα η εκτός σχεδίου δόμηση είναι αυτή που φαντάζει γραφική και τριτοκοσμική σε οποιονδήποτε Ευρωπαίο, καθώς δεν συναντάται σε καμία ανεπτυγμένη χώρα. «Απλώς ακατανόητο» χαρακτηρίζει ο διευθυντής του Γραφείου Ευρωπαϊκής Πολιτικής του WWF κ. Τόνι Λονγκ το δικαίωμα δόμησης εκτός των εγκεκριμένων σχεδίων που δίνεται στην Ελλάδα. «Κάτι παρόμοιο δεν ισχύει σε άλλη χώρα της ΕΕ» συμπληρώνει με έκπληξη.

Σε συζήτηση επίσης που έγινε στο πλαίσιο ημερίδας που διοργάνωσε η Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ και το Επιμελητήριο Περιβάλλοντος και Βιωσιμότητας με θέμα «Σχεδιάζοντας (σ)τα όρια των μικρών νησιών» οι επιστήμονες ανέφεραν πως «Διεθνώς γίνεται μια εμπορευματοποίηση του χώρου, που στη χώρα μας ροκανίζει και κατασπαταλάει την ύπαιθρο, μια εξέλιξη μη αναστρέψιμη. Όσο συμβαίνουν αυτά, ζούμε τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής όπως την έλλειψη νερού, τις πλημμύρες, την υποβάθμιση της βιοποικιλότητας».

Οι επιστήμονες πρότειναν ως λύση

α) τη θεσμική προστασία της αγροτικής γης ώστε να αποτραπεί η αλλαγή χρήσης της (για δόμηση σπιτιών, εξοχικών, ξενοδοχείων κ.ο.κ.)

β) τη θέσπιση «κόφτη» ώστε να αποτραπούν οι μεγάλες συγκεντρώσεις ιδιοκτησίας και

γ) την ενίσχυση της δικτύωσης των παραγωγικών τομέων (λ.χ. γεωργία με τουρισμό) ώστε να διατηρηθεί, έστω εν μέρει, η επισιτιστική αυτάρκεια στα μικρά νησιά. Και αυτό γιατί η προστασία του αγροτικού τοπίου και της αγροτικής γης είναι το μόνο που μπορεί να διασώσει ό,τι έχει απομείνει στα μικρά νησιά

Δείτε το ποστ της Κίνησης για την Προστασία των Νησίδων  για την περίπτωση που δεν δουλεύει το viewer σας για την προβολή της παρακάτω ενσωμάτωσης