Στην Πείνα, ένα από τα πρώτα έργα του Κνουτ Χάμσουν, περιγράφεται η περίοδος της ζωής ενός νέου που προσπαθεί να γίνει συγγραφέας και αντιμετωπίζει το φάσμα της πείνας που μαζί με το σώμα τού τσακίζει τα νεύρα και τη ψυχή. Τις δύσκολες αυτές στιγμές απαλύνει η γλυκειά παρουσία της Υλαγιαλής, μιας κοπέλας κάποτε φανταστικής και  κάποτε πραγματικής

Ο Ορφέας Περίδης την έκανε τραγούδι και σε μια συνέντευξή του λέει:

“Υλαγιαλή, είναι μια λέξη με μακρά ιστορία, ένας μύθος. Ο Κνουτ Χάμσουν που την πρωτοείπε στο διήγημά του «Η Πείνα». . .  δεν ξέρω που την βρήκε. . .  'Ισως αυτό το γνωρίζουν οι φιλόλογοι και όχι όλοι. Η ιστορία της λέξης χάνεται μες στους αιώνες. Ποιος ξέρει; Υπάρχει η Υλαγιαλή και ζει κάπου στις βόρειες θάλασσες; Ήρθε απ τους παραμυθάδες της Ανατολής; Στα διηγήματα του πάντως ο Ν.Δ.Τριανταφυλλόπουλος με γενικό τίτλο «Λιμενάρχης Ευρίπου», ζωντανεύει ξανά την ηρωίδα μαζί με κάποιες άλλες όπως τη Μαίρη Δεπάνου, τη Μύριαμ Χόπκινς Λάι, την Έλιζε Μαίηλυ του Γιάννη Σκαρίμπα, την κυρία 'Ερση του Πεντζίκη (που κι αυτός την πήρε απ’ τον Δροσίνη). Όλα αυτά τα πρόσωπα ξεπηδάνε απ το ένα μυθιστόρημα και μπαίνουν στο άλλο. Μου αρέσει αυτό. Να συνεχίζουν να ζουν αυτές οι πρωταγωνίστριες σε έναν άλλο τόπο. Στη Χαλκίδα ας πούμε του προηγούμενου αιώνα. Να επαναλαμβάνουν τις βεγγέρες τους σε σαλόνια φωταγωγημένα, έξω απ’ το χρόνο, έξω απ’ τα όρια του κόσμου”

Ας πούμε λοιπόν πως η Υλαγιαλή είναι το άπιαστο δημιούργημα του μυαλού μας, άλλοτε κινητήριο, άλλοτε παραλυτικό 

Γλυκό μ' αστέρι του Βοριά,
τώρα που σβήνουνε τα φώτα,
πάρε μακριά μου τη βαριά σκιά,
και δώσ' μου ρότα...

Υλαγιαλή, υλαγιαλή, υλαγιαλή,
μέσα στη νύχτα με πηγαίνουν οι ανέμοι,
κι όπου και πατήσω και σταθώ σαν το πουλί,
τρέμει η καρδούλα μου και το φτερό μου τρέμει...

Άβυσσος άγρυπνη που πάντα με καλεί,
και σέρνει εκεί, σέρνει εκεί πέρα την ψυχή μου,
Υλαγιαλή, υλαγιαλή,
λάμψε καλή σαν αστραπή χρυσού και ασήμου...

Υλαγιαλή, υλαγιαλή, υλαγιαλή,
μέσα στη νύχτα με πηγαίνουν οι ανέμοι,
κι όπου και πατήσω και σταθώ σαν το πουλί,
τρέμει η καρδούλα μου και το φτερό μου τρέμει...

Υλαγιαλή, υλαγιαλή, υλαγιαλή,
μέσα στη νύχτα με πηγαίνουν οι ανέμοι,
κι όπου και πατήσω και σταθώ σαν το πουλί,
τρέμει η καρδούλα μου και το φτερό μου τρέμει...

Ο θρύλος λέει πως όταν ο Τζιοβάνι Σολαίρ συνάντησε μια ομάδα Ελλήνων ναυτικών σε κάποιο  λιμάνι της Ισπανίας, μαθαίνοντας πως αυτοί ήταν από την Ιθάκη, καταράστηκε αυτούς και το νησί τους: “καταραμένοι να’στε και τίποτε να μη στεριώνει στον τόπο σας”. Από τότε βαστάει "η κατάρα του Σολαίρη" που ακόμη και σήμερα την επικαλούνται κάποιοι Θιακοί, έστω και ως αστείο πια, όταν τα πράγματα δεν πηγαίνουν καλά στον τόπο τους

Η ιστορία του Τζιοβάνι Σολαίρ είναι μια τραγική ιστορία που έχει όλα τα στοιχεία μιας ταινίας μυστηρίου. Δολοφονίες, μασόνοι, αφορισμοί, στημένη δίκη. Και όλα αυτά με επίκεντρο τη Μασονική Στοά της Ιθάκης στην περίοδο της Αγγλοκρατίας, 30 χρόνια πριν την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα.

Μια ιστορία που έχει πολλαπλό ενδιαφέρον, όχι μόνο για όποιον έχει κάποια σχέση με την Ιθάκη, αλλά για όποιον αγαπά την ιστορία. Μέσα από την τραγική ιστορία του Τζιοβάνι Σολαίρ θα μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε άγνωστες πτυχές από την καθημερινότητα μιας κοινωνίας που έτυχε να βρεθεί σε ένα μοναδικό σταυροδρόμι πολιτισμών. Μπορούμε να αντλήσουμε ακόμη και πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την κατάσταση στην προεπανασταστική Πάτρα και τη στάση των εκεί Ευρωπαίων προξένων απέναντι στηνΕλληνική Επανάσταση

Ο πληθυσμός της Ιθάκης έχει ξεκάθαρη ελληνική συνείδηση, όμως βρίσκεται κάτω από Αγγλική κατοχή, ενώ τα ίχνη από την επί αιώνες Ενετική Διακυβέρνηση είναι ακόμη νωπά. Είναι χαρακτηριστικό ότι η δίκη για την υπόθεση Σολαίρ διεξάγεται στην ιταλική γλώσσα  - την επίσημη γλώσσα της εποχής στα Επτάνησα - και, όπου χρειάζεται, υπάρχει Έλληνας μεταφραστής.

Είναι επίσης ένας πληθυσμός που βρίσκεται κάτω από την απόλυτη πνευματική δεσποτεία μιας Εκκλησίας, η οποία για μια ακόμη φορά αποδεικνύεται σκληρή, αδίστακτη, φανατική, μισαλλόδοξη και τελικά βαθιά αντιανθρώπινη, κόντρα ακριβώς στη διδασκαλία του ιδρυτή της, πραγματικού ή φανταστικού. Μια Εκκλησία που το μόνο ενδιαφέρον που έχει για το λαό της, για το ποίμνιό της καλύτερα, είναι μην τυχόν κι αυτός αλλαξοπιστήσει

Είναι, τέλος, ένας πληθυσμός που αποτελείται στη συντριπτική πλειοψηφία του από αγρότες, ψαράδες, ναυτικούς και μικροέμπορους που βλέπει με δυσπιστία και φόβο τη μυστικότητα των τεκτονικών λειτουργιών στις οποίες συμμετέχουν τα μέλη της τοπικής μασονικής στοάς, η οποία απαρτίζεται κατά κύριο λόγο από Άγγλους αλλά και από επιφανή πρόσωπα της τοπικής κοινωνίας. 

Η υπόθεση του Σολαίρη – για την ακρίβεια του Γάλλου Τζιοβάνι Σολαίρ – είναι μια τραγική ιστορία ενός φρικτού εγκλήματος που συντάραξε την κοινωνία της Ιθάκης το 1837, όταν ακόμη το νησί βρισκόταν κάτω από αγγλική κυριαρχία. ‘Ένα έγκλημα που προκαλεί αισθήματα οργής όχι μόνο για το ειδεχθές της πράξης, που ήταν η σφαγή της γυναίκας και του 12χρονου γιου του Σολαίρ, αλλά και για το γεγονός ότι η τοπική κοινωνία της Ιθάκης θέλησε να φορτώσει τη στυγερή δολοφονία στον ίδιο το Σολαίρ.

Από τη μια γιατί δεν της ήταν εύκολο να αποδεχθεί ότι κάποιος δικός τους άνθρωπος ήταν ο στυγνός δολοφόνος και από την άλλη γιατί της ερχόταν εντελώς βολικό να είναι δολοφόνος ένας ξένος που τύχαινε επιπλέον να είναι ο αρχηγός της νεοσυσταθείσας τεκτονικής (μασονικής) στοάς της Ιθάκης. Μιας οργάνωσης, η οποία στα μάτια τους – και κυρίως στα μάτια της τοπικής ορθόδοξης εκκλησίας – φαινόταν ότι απειλούσε τις παραδόσεις του τόπου τους.

Ήταν βολικό, όμως, και για την αγγλική διοίκηση να παρθεί μια απόφαση που θα ικανοποιούσε το κοινό αίσθημα, καθώς το τελευταίο που θα επιθυμούσαν οι Άγγλοι θα ήταν μια εξέγερση που θα μπορούσε να ξεσπάσει με αφορμή το περιστατικό αυτό. Ήδη, τέσσερα χρόνια πριν, στη γειτονική Κεφαλονιά, είχε εκδηλωθεί στάση του αγροτικού πληθυσμού, με ένοπλη σύγκρουση με τις αρχές, με αφορμή τις εκλογές για την ανάδειξη τοπικών αρχόντων.

Τελικά, ο Σολαίρ – ένα χρόνο μετά την αρχική καταδίκη του σε θάνατο – αθωώνεται και φεύγει από την Ιθάκη ηττημένος και ολομόναχος, αφήνοντας θαμμένη στα χώματα του νησιού τη δολοφονημένη οικογένειά του.

Διαβάσαμε την τραγική ιστορία του Σολαίρ, όπως αυτή αναπτύσσεται στο πολύ ενδιαφέρον και εμπεριστατωμένο βιβλίο του Πέτρου Βλάχου “Ο τέκτονας Τζιοβάνι Σολαίρ στην Ιθάκη του 1837”. Ας την πάρουμε όμως από την αρχή

 

Ο τυχοδιώκτης Τζιοβάνι Σολαίρ

Ο Τζιοβάνι Σολαίρ γεννήθηκε το 1787 στην πόλη Αβινιόν της Γαλλίας και, αν και Γάλλος, ήταν προτεστάντης στο θρήσκευμα. Η ζωή του είχε όλα τα χαρακτηριστικά ενός τυχοδιώκτη της εποχής. Στην αρχή τον βρίσκουμε σημαιοφόρο του στρατού του Μεγάλου Ναπολέοντα κατά τον γαλλοϊσπανικό πόλεμο (1808-1814). Εκείνη την περίοδο μυείται στον ελευθεροτεκτονισμό, σε μια εποχή όπου οι μασονικές στοές αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς σε ολόκληρη την Ευρώπη. Κάποια στιγμή συλλαμβάνεται από τα Καταλανικά στρατεύματα και οδηγείται αιχμάλωτος στην ισπανική πόλη της Καρθαγένης. Από εκεί κατορθώνει να δραπετεύσει και επιβιβάζεται σε καράβι ντυμένος Φραγκισκανός μοναχός. Σε μια στάση του καραβιού στη Μάλτα, γνωρίζει τον Καθολικό Αναπληρωτή Επίσκοπο της Ζακύνθου, ο οποίος, βλέποντας απέναντί του έναν Φραγκισκανό μοναχό, του προτείνει μια θέση δασκάλου σε ιδιωτικό καθολικό σχολείο της Ζακύνθου. Ο Σολαίρ αποδέχεται την πρόταση, καταφτάνει στη Ζάκυνθο και μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα χειροτονείται ιερέας της καθολικής εκκλησίας.

Βρισκόμαστε στα 1813, ο Σολαίρ είναι 25 χρονών και δεν αργεί να εκδηλώσει την τυχοδιωκτική του φύση για ακόμη μία φορά. Γνωρίζει τη Ζακυνθινή Φιορούλα Καραβία, την ερωτεύεται και την παντρεύεται κόντρα στους νόμους της Καθολικής Εκκλησίας. Χαρακτηριστικό είναι πως η λειτουργία του γάμου τελείται από έναν Ολλανδό προτεστάντη ιερέα. Το νέο μαθαίνεται γρήγορα και ο καθολικός επίσκοπος διατάζει την απομάκρυνση του Σολαίρ από το νησί.

Πράγματι, ο Σολαίρ εκδιώχνεται στην επίσης αγγλοκρατούμενη Μάλτα. Γρήγορα, όμως, επιστρέφει στην Ελλάδα. Στην Πρέβεζα συναντιέται με τη γυναίκα του και, αφού περιπλανούνται σε διάφορες περιοχές της οθωμανοκρατούμενης Ελλάδας, τους βρίσκουμε στην Αρκαδία το 1814 όπου ο Σολαίρ υπηρετεί ως γραμματέας του υποπροξενείου της Βρετανικής αυτοκρατορίας. Το 1819 τον συναντούμε στην Πάτρα ως γραμματέα του Ολλανδικού προξενείου και την ίδια χρονιά γεννιέται ο γιος τους Νικολό-Κάρλος.

 

Ο Τζιοβάνι Σολαίρ ως γραμματέας του Ολλανδικού προξενείου στην Πάτρα και οι αναφορές του σχετικά με την επερχόμενη Επανάσταση

Βρισκόμαστε πλέον στις παραμονές της Ελληνικής επανάστασης και από τη θέση του ο Σολαίρ έρχεται σε επαφή με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, τον Παπαδιαμαντόπουλο και τον Λόντο. Η στάση του, όμως, απέναντι στην Ελληνική επανάσταση είναι εχθρική. Μάλιστα, σε αναφορά του προς τον πρεσβευτή της Ολλανδίας στην Κωνσταντινούπολης καταγγέλλει πως «οι Έλληνες πρόξενοι της Ρωσίας και της Πρωσίας είναι μέλη της Φιλικής Εταιρείας» και πως ειδικότερα ο Ιθακήσιος πρόξενος της Ρωσίας , Ι.Βλασσόπουλος, είναι ένας από τους αρχηγούς της. Οι συνεχείς αναφορές του Σολαίρ, που εκθέτουν με ημερολογιακό τρόπο τα γεγονότα, μας μεταφέρουν το κλίμα της προεπαναστατικής Πάτρας, λίγες μέρες πριν από τη μεγάλη εξέγερση. Μας δείχνουν, επίσης, πως η επανάσταση που επρόκειτο να ξεσπάσει ήταν κάτι που όλοι  ανέμεναν

Γράφει ο Σολαίρ: “… Στις 8 Μαρτίου μεγάλος αριθμός καλά αρματωμένων Επτανησίων ανέλαβαν τη φρούρηση των προξενείων της Ρωσίας, της Πρωσίας, της Αυστρίας και της Σουηδίας

… Στις 11 Μαρτίου οι Έλληνες φόρτωσαν τα υπάρχοντά τους και εμπορεύματα για τα Ιόνια, τον κόλπο της Ναυπάκτου και τα χωριά της Πάτρας

… Στις 20 Μαρτίου, οι ραγιάδες έστειλαν τις οικογένειές τους στα προξενεία. Ο πρόξενος της Γαλλίας δέχτηκε πολύ κόσμο. Της Αγγλίας κανέναν

… Στις 22 Μαρτίου, επειδή οι Τούρκοι ήξεραν ότι οι Επτανήσιοι πρόξενοι της Ρωσίας, της Πρωσίας, της Σουηδίας και της Αυστρίας είχαν ανάμιξη στην εξέγερση των ραγιάδων, οι Τούρκοι έστειλαν έναν Αγά και συγκλήθηκε σύσκεψη στο Γαλλικό προξενείο με σκοπό να πεισθούν οι Έλληνες πρόξενοι να σταματήσουν τις ταραχές και να καταθέσουν οι ραγιάδες τα όπλα που κρατούσαν. Οι Έλληνες πρόξενοι απάντησαν πως δεν γνωρίζουν τίποτα, πως δεν έχουν καμία ανάμιξη και πως δεν ασκούσαν καμία εξουσία πάνω στους ραγιάδες. Οι πρόξενοι της Αγγλίας, της Ισπανίας και εγώ δεν είπαμε λέξη

… Την αυγή της 23 Μαρτίου ο φίλος μου κ.Γκουμπερνάτις που βρισκόταν στο Ισπανικό προξενείο, με ειδοποίησε ότι όλοι οι πρόξενοι ήταν έτοιμοι να μπαρκάρουν … Πήρα μόνο τα αρχεία του προξενείου και τα πιο πολύτιμα πράγματά μου. Μπαρκάραμε για το Μεσολόγγι”

Πριν φύγουν, οι πρόξενοι των ευρωπαϊκών κρατών που αντιτίθενται στην Ελληνική εξέγερση, μαζί τους και ο Σολαίρ, κινητοποιούν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις και επιτίθενται εναντίον των εξεγερμένων Ελλήνων. Όπως γράφει ο Γ.Ζώρας στο βιβλίο του “ Αι πρώται εν Πάτραις επαναστατικαί εκδηλώσεις κατά πληροφορίας του Ολλανδικού προξενείου” : « … όχι μόνο δε θα βοηθήσουν τους εξεγερμένους ραγιάδες, κωφεύοντες στις εκκλήσεις των αυτοχειροτονημένων ηγετών, αλλά αντιλαμβανόμενοι το ανέλεγκτον της  επαναστατικής δραστηριότητος, αφού διατάξουν τον κανονιοβολισμό τους από πλοία που είναι αραγμένα στο λιμάνι της πόλης, θα καταφύγουν έντρομοι στα Αγγλοκρατούμενα, εκείνη την εποχή, Επτάνησα …»

Ο Σολαίρ καταφεύγει στο Μεσολόγγι προσωρινά, καθώς πλησιάζει και εκεί η Ελληνική επανάσταση. Έτσι αποφασίζει να καταφύγει στα αγγλοκρατούμενα Επτάνησα ασκώντας  το επάγγελμα του δασκάλου της Ιταλικής και Λατινικής γλώσσας. Από το 1821 έως το 1824 τον βρίσκουμε στην Κέρκυρα. Από το 1824 έως το 1827 στη Λευκάδα και από το 1827 έως το 1831 στη Λευκάδα. Στις 12 Μαΐου του 1831 καταπλέει στην Ιθάκη, διορισμένος από τη Διοίκηση του Ιονίου Κράτους, για να εργαστεί ως δάσκαλος Ιταλικών και Λατινικών στο Δευτερεύον Σχολείο της Ιθάκης [Σ.Σ το Δευτερεύον Σχολείο ήταν η μέση εκπαίδευση της εποχής, το Γυμνάσιο της εποχής]

 

Ο Τζιοβάνι Σολαίρ φτάνει στην Ιθάκη

Ο Σολαίρ με τη γυναίκα του Φιορούλα και το 12χρονο τότε γιο του Νικολό, εγκαθίστανται στο Βαθύ, στο κέντρο της Χώρας. Εκείνη την εποχή, η ταξική θέση του δάσκαλου ήταν αρκετά υψηλή. Είναι χαρακτηριστικό πως ο μηνιαίος μισθός του Σολαίρ ήταν 8 τάλαρα, όταν ο μισθός του Επισκόπου ήταν 13 τάλαρα, του Εισαγγελέα 12, του διευθυντή της αστυνομίας 6 και του χωροφύλακα 1.

 

Βαθύ, Ιθάκη (1821)
Χαλκογραφία του Άγγλου ζωγράφου Joseph Cartwright

 

Ο κοινωνικός περίγυρος στον οποίο θα ενταχθεί είναι αρχικά οι ξένοι, τα μέλη της αγγλικής ταξιαρχίας που εδρεύει στο νησί, ως αγγλική επαρχία που ήταν τότε. Μαζί με αυτούς, οι λίγοι πλούσιοι Ιθακήσιοι που αποτελούν και αυτοί μέλη της άρχουσας τάξης. Αυτοί θα αποτελέσουν τον πυρήνα για την ίδρυση της μασονικής Στοάς στην Ιθάκη. Ήδη, ο Σολαίρ, πριν την άφιξή του στην Ιθάκη, είχε φτάσει στα ύπατα αξιώματα της τεκτονικής ιεραρχίας. Όταν φτάνει στην Ιθάκη κατέχει πλέον τον τελικό (33ο) βαθμό του Ύπατου του Αληθινού Μυστικού. Δύο χρόνια από την άφιξή του ιδρύεται η μασονική στοά της Ιθάκης και αυτός θα είναι ο πρώτος της Σεβάσμιος Διδάσκαλος

Όπως σε όλα τα Επτάνησα, η Ιθάκη ακολουθούσε μια διαφορετική πορεία από τον υπόλοιπο τουρκοκρατούμενο ελληνικό κόσμο, ακολουθώντας τις ευρωπαϊκές εξελίξεις. Αρχικά η έλευση των Γάλλων – μετά την Ενετική κατοχή αιώνων – έφερε τα νεωτεριστικά ρεύματα που γεννούσαν οι κοινωνικές ανακατατάξεις που προκάλεσε η γαλλική επανάσταση. Στη συνέχεια, η Αγγλική κατοχή θεμελίωσε ένα αυταρχικό κράτος, παράλληλα όμως δημιούργησε θεσμούς και κανόνες διαμορφώνοντας ένα σύγχρονο κράτος με ευρωπαϊκό προσανατολισμό

Εκείνη την περίοδο δημιουργείται η Ιόνιος Ακαδημία, η πρώτη ελληνική σχολή πανεπιστημιακού επιπέδου, και δημιουργείται ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την άνθηση των γραμμάτων και των τεχνών.

Την ίδια περίοδο, στη Δυτική Ευρώπη, αναπτύσσεται ο ελευθεροτεκτονισμός που απηχεί τις ιδεολογικές ανησυχίες της ανερχόμενης αστικής τάξης και συσπειρώνει την οικονομική και πνευματική ελίτ της τάξης αυτής. Είναι λοιπόν φυσικό επακόλουθο η εμφάνιση του τεκτονισμού στα Ιόνια νησιά, πριν από οποιοδήποτε άλλο μέρος στον ελλαδικό χώρο.

Ήδη, από το 1740, επί Ενετικής κατοχής, αναφέρεται η στοά “Benefienza” (Αγαθοεργία) που ήταν  Ιταλόφωνη και αποτελούσε παρακλάδι της Στοάς Της Βερόνας. Το 1782 στη Ζάκυνθο, αναφέρεται ο τεκτονικός τύπος Μισραήμ, ένα τεκτονικό τάγμα που βασίζεται στην Ερμητική διδασκαλία, μια διδασκαλία που σχετίζεται με τον μυθολογικό Ερμή τον Τριμέγιστο, μια θεότητας που αποτελούσε συγχώνευση του ελληνικού Ερμή με τη σεληνιακή αιγυπτιακή θεότητα Θωθ.

Το 1800, πάλι στην Κέρκυρα, ιδρύεται και η Γαλλόφωνη Στοά “Philogeneia”, η οποία το 1809 μετονομάζεται σε “ Saint Napoleone”. To 1810 στη Λευκάδα ιδρύεται από τη Μεγάλη Ανατολή της Γαλλίας η Στοά «’Ενωση», στην οποία λίγο αργότερα μυείται ο Εμμανουήλ Ξάνθος.

Το 1815 αναφέρονται στην Κέρκυρα δύο ακόμη Στοές, η «Ειρήνη» και ο «Πυθαγόρας». Το 1823 συντάσσεται στην Κέρκυρα ένας κανονισμός, με σκοπό την ίδρυση Στοών σε όλα τα Επτάνησα, σε ένα σχέδιο που ονομάζεται «Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδας»

Στην Ιθάκη είχε ήδη επιχειρηθεί χωρίς επιτυχία, η ίδρυση Στοάς μεταξύ του 1818 και του 1820 από τον Κερκυραίο τέκτονα Γεώργιο Κυπριώτη. Η δεύτερη – και επιτυχημένη αυτή τη φορά – προσπάθεια θα γίνει το 1831 από τον Τζιοβάνι Σολαίρ. Ο Σολαίρ, όταν φτάνει στην Ιθάκη, έχει ήδη περάσει από πολλές Στοές των Επτανήσων. Ένα πιστοποιητικό του 1812 τον αναφέρει στη Στοά της Ζακύνθου με τον 25ο βαθμό στην τεκτονική ιεραρχία. Όταν ο Σολαίρ φτάνει στην Ιθάκη, κατέχει πλέον τον τελικό βαθμό (33ο) του Ύπατου του Αληθινού Μυστικού

 

Η ίδρυση της Μασονικής Στοάς της Ιθάκης

Δύο μόλις μήνες μετά την άφιξη του Σολαίρ στην Ιθάκη, τον Ιούλιο του 1831, γίνεται η πρώτη συνάθροιση στην οποία, εκτός του Σολαίρ, συμμετέχουν άλλα τρία άτομα: Ο Βιττώριος Ζαβός, ο Ευστάθιος Δρακούλης και ο Νικολό Μανιάκης.

Ο Ζαβός ήταν μέλος της ισχυρής οικογένειας των Ζαβαίων, με έντονη και μακρόχρονη πορεία στον τεκτονισμό. Ο Ε. Δρακούλης ήταν και αυτός μέλος εξέχουσας οικογένειας της Ιθάκης. Διετέλεσε έπαρχος Ιθάκης, βουλευτής και ήταν πατέρας του πρόδρομου του Ελληνικού Σοσιαλισμού, Πλάτωνα Δρακούλη

Από τον Βιττώρο Ζαβό πληροφορούμαστε πως : « ανοίξαμε ένα δωμάτιο για συνομιλίες και δεχτήκαμε για αδελφούς και εταίρους τους Τζιοβάννι Τριανταφυλλίδη και Αντώνιο Πεταλά-Σταθάτο. Από τότε ο αριθμός ήταν επαρκής και εμείς στραφήκαμε στους Κορφούς μέσω του κ. Σολαίρ προκειμένου να μας επιτραπεί να ιδρύσουμε Λόντζια και να μας δοθεί η σχετική άδεια από τον Ευγενή Γενικό Συνήγορο κ. Κυπριώτη, όταν ήρθε εδώ για την υπόθεση του γραμματέα της Reggenza, Τζιάκομο Ροδοθεάτου»

Τελικά, η άδεια από την Κέρκυρα ήρθε και ο Σολαίρ γίνεται ο ιδρυτής της πρώτης Μασονικής Στοάς της Ιθάκης και τέταρτης στη σειρά υπό την αιγίδα της «Μεγάλης Ανατολής της Ελλάδος»

Η έναρξη της Στοάς τοποθετείται το Νοέμβριο του 1833. Πρόκειται για την «Ανατολή της Ιθάκης» και θα ονομάζεται «Σχολή του Πλάτωνα». Είναι Ιταλόφωνη και για σύμβολο επιλέχθηκε το πλάγιο παραλληλόγραμμο με τελεία στο κέντρο του

 

 

Ο Τζιοβάνι Σολαίρ γίνεται ο πρώτος της Διδάσκαλος που αναλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες που απαιτούνται για τη στέγαση, τον εξοπλισμό και τη λειτουργία της Στοάς.

Αρχικά οι συναντήσεις γίνονται στη σοφίτα του σπιτιού του Σολαίρ, ο οποίος φροντίζει για την αγορά των υλικών που χρειάζονται για τη διαμόρφωση του χώρου σε μια μορφή «ναού»: Χαρτιά για την αναπαράσταση του ήλιου, του φεγγαριού και των αστεριών, ενός επίπλου που θα παίζει το ρόλο θρόνου, δύο άγκυρες που θα τον πλαισιώνουν, λυχνάρια, κεριά. Επίσης, κιβώτιο στο οποίο θα συγκεντρώνονται οι χρηματικές συνδρομές των μελών, μια υποχρέωση ιερή για τα μέλη της Στοάς. Μόνο αν τα μέλη πλήρωναν την υποχρεωτική συνδρομή τους, θα είχαν το δικαίωμα να τύχουν ανταπόδοσης σε περίπτωση που θα βρίσκονταν σε ανάγκη στο πλαίσιο της θεμελιώδους για τους τέκτονες Αρχής της Αλληλοβοήθειας

Τα μέλη που γίνονταν δεκτά στη Στοά έπρεπε να φέρουν κονδυλοφόρο, μελανοδοχείο, χαρτί και τα κατάλληλα βιβλία. Έπρεπε να παρακολουθούν τις διδαχές του Διδασκάλου χωρίς να τον διακόπτουν, ενώ για την αναχώρησή τους από τη Σχολή χρειαζόταν η άδειά του

Απαγορεύονταν, εντός και εκτός της Στοάς, οι καβγάδες, τα τυχερά παιχνίδια, οι προσβολές και η απόδοση παρατσουκλιών. Για τους παραβάτες των παραπάνω κανόνων προβλέπονταν διάφορες ποινές, όπως ο αποκλεισμός τους από τη δεύτερη βαθμίδα της ιεραρχίας μέχρι και η αποβολή τους από την Αδελφότητα.

Τα περισσότερα μέλη της Στοάς ήταν ξένοι, άνθρωποι της Αγγλικής Φρουράς και της Εκτελεστικής και Δικαστικής Εξουσίας. Σιγά-σιγά, όμως, αυξάνονταν οι ντόπιοι, που ήταν κυρίως μεγαλοκτηματίες, εισοδηματίες ή δάσκαλοι. Για τους ευκατάστατους κατοίκους που είχαν φιλοδοξίες κοινωνικής και οικονομικής ανέλιξης, η ένταξή τους στη Στοά αποτελούσε μοναδική ευκαιρία, καθώς θα βρίσκονταν σε στενή συναναστροφή με την ελίτ της τοπικής κοινωνίας που είχε ζήσει και σπουδάσει στην αναπτυγμένη Δύση

 

 

Αντίθετα, στον υπόλοιπο λαό - που στη μεγάλη του πλειοψηφία ήταν αγρότες, ψαράδες, ναυτικοί και μικροέμποροι - αυτή η επιλεκτική σχέση των επιφανών προσώπων των τοπικών κοινωνιών με τους ξένους κατακτητές, προκαλούσε φόβο, καχυποψία και αρνητισμό. Στα παραπάνω προστίθεται και η εχθρική στάση της Εκκλησίας, η οποία διαδίδει παντού πως οι Μασόνοι είναι αντίχριστοι και άθεοι

 

Οι αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας και της Εκκλησίας

Οι φήμες εξαπλώνονται και προκαλούν τριγμούς στην τοπική κοινωνία. Πολλές οικογένειες μάλιστα σκέφτονται για το αν πρέπει να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο που είχε μασόνους δάσκαλους. Οι αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας προκαλούν προβληματισμό στο εσωτερικό της Στοάς και αποφασίζεται έτσι η προσωρινή αναστολή της δραστηριότητάς της. Η Στοά της Ιθάκης παραμένει κλειστή από το Φεβρουάριο έως τον Ιούνιο του 1835. Η επανέναρξη της λειτουργίας της συνοδεύεται από διάφορες μεταστεγάσεις και από έντονες αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό της. Ο Σολαίρ θέτει θέμα περιορισμού των ντόπιων κατοίκων του νησιού στη Στοά και ζητά από τη χωροφυλακή να συνοδεύει τους μασόνους κατά την προσέλευση αλλά και την αποχώρησή τους. Όλα αυτά μεγαλώνουν συνεχώς το χάσμα μεταξύ του Σολαίρ και του απλού λαού και διογκώνουν τα αντιτεκτονικά συνθήματα της πλειοψηφίας του ντόπιου πληθυσμού

Η Στοά ξανακλείνει το Μάρτιο του 1836 προκειμένου να ηρεμήσουν τα πνεύματα. Το καλοκαίρι του ίδιου έτους, όμως, κατά τη διάρκεια μιας Ορθόδοξης λειτουργίας την οποία παρακολουθούσε και ο Σολαίρ, ο ιερέας κατηγορεί το Σολαίρ πως συμπεριφέρθηκε με ασέβεια στο Ευαγγέλιο ανοίγοντάς το βίαια σαν να ήθελε να το σχίσει. Οι φήμες απλώνονται ταχύτατα σε όλο το νησί και διογκώνονται. Πολλοί πλέον πιστεύουν ότι ο Σολαίρ το άνοιξε για να φτύσει στο εσωτερικό του. Οι Ιθακήσιοι, πιστοί στη συντριπτική τους πλειοψηφία στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία που αντιμάχονταν τη Δύση και ό,τι πνευματικό προέρχονταν από αυτήν, δεν ήταν δύσκολο να υιοθετήσουν την άποψη του ιερέα τους και να σταθούν σχεδόν σύσσωμοι απέναντι στο Σολαίρ και κατ’ επέκταση και στη Μασονική Στοά

Μάταια κάποιοι λίγοι μάρτυρες προσπαθούν να μετριάσουν τις εντυπώσεις και να υποστηρίξουν πως ο Σολαίρ απλά ασπάσθηκε και δεν έφτυσε το Ευαγγέλιο. Αυτή η μέρα του καλοκαιριού του 1836 θα ήταν και η αρχή του τέλους για το Σολαίρ

Η επίθεση του ιερέα στον Σολαίρ, δεν ήταν τυχαία. Η στάση της Ορθόδοξης Εκκλησίας απέναντι στη Μασονική Στοά ήταν εξ’αρχής εχθρική, όπως εχθρική ήταν  διαχρονικά σε ό,τι ερχόταν από την «αιρετική» ή «άθεη» Δύση. Είμαστε εξάλλου στα 1836. Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από το 1798, όταν ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’, με εγκύκλιό του προς τους Επτανήσιους, όπου καταφέρεται εναντίον της Γαλλικής Επανάστασης, τους καλεί να «συναγωνισθούν με ζήλον και προθυμίαν εις αφανισμόν των απίστων τούτων Γάλλων» που βρίσκονται στα Επτάνησα. Την ίδια χρονιά μάλιστα εκδίδεται  και η «Διδασκαλία Πατρική» που επίσημα αποδίδεται στον Πατριάρχη Iεροσολύμων  Άνθιμο, δεν είναι όμως λίγοι που πιστεύουν πως πίσω από αυτήν κρύβεται πάλι ο Γρηγόριος ο Ε’. Στο έργο αυτό, ο συγγραφέας επιτίθεται εναντίον της «μιαράς, αιρετικής, ζοφώδους» Ευρώπης, την οποία οι πιστοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί έχουν χρέος να αποφεύγουν. Στο κλίμα αυτό κινούνται και οι συμβουλές του Αθανάσιου Πάριου, που από το 1995 τιμάται ως Άγιος από την Ορθόδοξη Εκκλησία : « φεύγετε όσο δύνασθε την Ευρώπη και εκείνους οπού έρχονται από την Ευρώπην»

Και εδώ, στην Ιθάκη, παρόλο που επί αιώνες βρισκόταν κάτω από Ενετική κατοχή, εν τούτοις η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων ακολουθούν την Ορθόδοξη Εκκλησία Η υπόγεια δουλειά της Εκκλησίας να διαβάλει το Σολαίρ και κατ’ επέκταση τη Μασονική Στοά της Ιθάκης αρχίζει τώρα να αποδίδει καρπούς.  Η πλειοψηφία του λαού, σαν έτοιμη από καιρό, υιοθετεί άκριτα την άποψη του ιερέα και κηρύσσει τον πόλεμο στο Σολαίρ.

Η επίθεση αυτή προκαλεί νευρικότητα στον έτσι κι αλλιώς δύστροπο και υπεροπτικό χαρακτήρα του Σολαίρ. Αυτή η νευρικότητα τον οδηγεί σε μια αναπόφευκτη σύγκρουση με τους περισσότερους Ιθακήσιους τέκτονες, τέσσερεις από τους οποίους εκδιώκονται από τη Στοά της Ιθάκης. Αυτό μοιραία θα οδηγήσει σε ρήγμα στο εσωτερικό της Στοάς, καθώς οι διωγμένοι τέκτονες θα βρουν υποστήριξη από τους εναπομείναντες μασόνους συμπατριώτες τους. Παράλληλα, οι διωγμένοι μασόνοι θα βρεθούν σύμμαχοι της τοπικής κοινωνίας στη διένεξή της με τον Σολαίρ

Εν τω μεταξύ, κάθε δημόσια εμφάνιση του Σολαίρ συνοδεύεται από πειράγματα, ύβρεις και προσβολές από τους ντόπιους. Ο Σολαίρ αρχίζει να ανησυχεί πλέον για τη ζωή του και κάτω από το μαξιλάρι του έχει πάντα ένα σπαθί για προστασία. Οι αντιδράσεις των ντόπιων συνεχίζονται κάνοντας καθημερινή τη συγκέντρωσή τους έξω από τη Στοά, αυξάνοντας τον εκνευρισμό και τον φόβο στο Σολαίρ, ο οποίος ζητά τη βοήθεια και την παρουσία της Αστυνομίας. Πράγματι, οι εκκλήσεις του Σολαίρ εισακούονται και τοποθετούνται σε μόνιμη βάση δύο χωροφύλακες στην είσοδο της Στοάς και άλλοι δύο στην είσοδο του σπιτιού του

Στις 12 Σεπτεμβρίου του 1836, ημέρα του εορτασμού του Αγίου Σπυρίδωνα, η Στοά παραβιάζεται και βανδαλίζεται, ενώ πολλά αντικείμενα κλέβονται. Ο φόβος του Σολαίρ για τη ζωή τη δική του αλλά και της οικογένειάς του γιγαντώνεται και τον κυριεύει. Αραιώνει τις επισκέψεις του στο σχολείο, περιορίζει τις εξόδους του και συρρικνώνει τον κοινωνικό του περίγυρο.

Από την άλλη μεριά, τα υπόλοιπα μέλη της Στοάς δεν ερμηνεύουν σωστά τη στάση της τοπικής κοινωνίας απέναντι στο Σολαίρ, θεωρώντας πως πρόκειται για έναν προσωπικό πόλεμο εναντίον του Σολαίρ και όχι – όπως συνέβαινε στην πραγματικότητα – για αντίδραση στη λειτουργία της ίδια της Στοάς. Αυτή η λαθεμένη εκτίμηση οδηγεί τους τέκτονες της Ιθάκης σε επαναλειτουργία της Στοάς σε νέο χώρο, διοργανώνοντας μάλιστα και σχετική γιορτή τον Ιανουάριο του 1837 και πυροδοτώντας ακόμη περισσότερο το κλίμα.

 

Η δολοφονία της οικογένειας του Τζιοβάνι Σολαίρ

Στις 2 Μαρτίου του 1837, ο Άγγλος διοικητής της Αστυνομίας ειδοποιείται να πάει στο σπίτι του Σολαίρ. Εκεί, βρίσκει νεκρούς το γιο και τη γυναίκα του. Ο γιος του Σολαίρ, ο Νικολό, και η Φιορούλα, η Ζακυνθινή γυναίκα του, έχουν σφαγιασθεί με φρικτό τρόπο. Ο ίδιος ο  Σολαίρ είναι ζωντανός.

Ο Σολαίρ, πλέον, βγαίνει εκτός ελέγχου. Κατηγορεί όσους θεωρεί πως δεν τον υπερασπίστηκαν το προηγούμενο διάστημα, εκφράζει την απέχθειά του προς τους ντόπιους και καταγγέλλει ως ύποπτους τους διωγμένους Ιθακήσιους τέκτονες

Η έρευνα που ξεκινά αμέσως μετά το φόνο, αναζητά τους ενόχους ανάμεσα στους δηλωμένους προσωπικούς ή οικογενειακούς εχθρούς, χωρίς να εξαιρείται τόσο ο Σολαίρ, που κατά τις ανακρίσεις υποπίπτει σε ασάφειες και κενά, όσο και η Κωνσταντινιά, η υπηρέτρια της οικογένειας. Από την πλευρά του ο Σολαίρ κατονομάζει κάποιους Ιθακήσιους, κυρίως από την ομάδα των διωγμένων μασόνων, ως πιθανούς δράστες

Παράλληλα με την πολιτική εξουσία, στον αγώνα για την ανακάλυψη των δολοφόνων μπαίνει και η Εκκλησία. Ήδη, τρεις ημέρες μετά το φρικτό έγκλημα, ο Έπαρχος Ιθάκης Ανδρέας Δρακούλης, με επιστολή του στον επίσκοπο ζητά από την Εκκλησία να χρησιμοποιήσει το τρομερό της όπλο, την κήρυξη αφορισμού. Η Εκκλησία ανταποκρίνεται  άμεσα και το κείμενο του αφορισμού διαβάζεται από τους ιερείς των ενοριών για τρεις συνεχόμενες Κυριακές. Εκτός από τους ναούς, το κείμενο με τις βαριές κατάρες της Εκκλησίας διαβάζεται και σε τρία σημεία του δημόσιου δρόμου. Ο αφορισμός δεν κατονομάζει πρόσωπα και αποσκοπεί να εξαναγκάσει με την απειλή της θείας τιμωρίας, όποιον γνωρίζει κάτι να το αποκαλύψει

Εν τω μεταξύ, μέσα σε πολύ σύντομο διάστημα, η υπόθεση Σολαίρ φτάνει στην κεντρική διοίκηση, η οποία αναθέτει άμεσα την υπόθεση στον Γενικό Εισαγγελέα, Γεώργιο Κυπριώτη. Είναι φανερό πως η υπόθεση αυτή προκαλεί ανησυχία για εκδήλωση αναταραχών με κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις και αυτό οι Άγγλοι θέλουν να το προλάβουν. Ήδη, επτά χρόνια πριν, το 1830, στη γειτονική Κεφαλονιά, είχε εκδηλωθεί στάση του αγροτικού πληθυσμού, η οποία οδήγησε σε ένοπλη σύγκρουση με τις Αρχές.

Στις 7 Φεβρουαρίου του 1837, ο Γενικός Εισαγγελέας του Κράτους των Ηνωμένων Ιονίων Νήσων, καταπλέει στην Ιθάκη και παρίσταται στον αφορισμό. Αμέσως ξεκινά συζητήσεις με τους τοπικούς αξιωματούχους και τον επίσκοπο Παΐσιο. Όλες οι συζητήσεις δείχνουν ως  βασικός ύποπτο τον ίδιο τον Σολαίρ. Από τον τρόπο, μάλιστα, με τον οποίο ο Κυπριώτης ξεκινά τις διερευνητικές ανακρίσεις, συμπεραίνουμε πως και αυτός προσανατολίζεται σε αυτή την εκδοχή

Κατά την ανάκριση της Κωνσταντινιάς, της υπηρέτριας της οικογένειας, ο Κυπριώτης τη ρωτά για τη σχέση του Σολαίρ με την οικογένειά του, για τη θρησκευτική του συμπεριφορά, για τη συμπεριφορά του σκύλου κατά τη διάρκεια του φονικού. Οι απαντήσεις της Κωνσταντινιάς στις ερωτήσεις του Κυπριώτη σε αυτή την πρώτη ανάκριση, είναι ελαφρυντικές για τον Σολαίρ. Κατά τις επόμενες ανακρίσεις όμως, παρατηρείται μια εντυπωσιακή μεταστροφή στις μαρτυρίες της υπηρέτριας, η οποία τώρα ενοχοποιεί απόλυτα τον Σολαίρ. Μια μεταστροφή όμως, που δεν αποκλείεται να είναι αποτέλεσμα πιέσεων εκ μέρους του Κυπριώτη, ο οποίος φαίνεται πως έχει έρθει στην Ιθάκη αποφασισμένος να κλείσει άμεσα και κατευναστικά για την τοπική κοινωνία την υπόθεση του διπλού φονικού

Στην αναθεωρημένη της κατάθεση, η Κωνσταντινιά αναφέρει πως εκείνο το βράδυ το ζυεγάρι είχε μαλώσει. Αναφέρει επίσης πως η πόρτα και το εξωτερικό πορτόνι ήταν κλειδωμένα και παρέμειναν κλειδωμένα μετά το φονικό, κάνοντας να φαίνεται απίθανο το ενδεχόμενο πως κάποιος ξένος μπήκε στο σπίτι. Αναφέρει, τέλος, πως μόλις μπήκε στο δωμάτιο του φονικού είδε τον αφέντη της να τρυπώνει κάτω από το κρεβάτι, ενώ γύρω κείτονταν νεκροί η γυναίκα και ο γιος του

 

Ο Τζιοβάνι Σολαίρ κατηγορείται για τους φόνους

Αυτές οι μαρτυρίες είναι κάτι παραπάνω από αρκετές για να θεωρηθεί ο Σολαίρ ως βασικός ύποπτος και να συλληφθεί στις 12 Φεβρουαρίου. Εν τω μεταξύ, η Κωνσταντινιά, όπως και ο Βαγγέλης Καραβίας, κρατούνται ακόμη ως ύποπτοι. Με νέες καταθέσεις της όμως, η υπηρέτρια της οικογένειας συνεχίζει να επιβαρύνει και άλλο τη θέση του Σολαίρ.

Στις νέες καταθέσεις της, αναφέρει πως άκουσε ότι ο Νικόλας δεν ήταν πραγματικός γιος του Σολαίρ … πως ο Σολαίρ ζήλευε τη γυναίκα του … πως την ώρα του φονικού άκουσε το μικρό Νικόλα να φωνάζει «ω, μπαμπά μου» … πως το σκυλί όλη τη νύχτα δε γάβγισε καθόλου, ενώ αντίθετα μόλις αντίκρυσε το Σολαίρ άρχισε να γαβγίζει εναντίον του και ο Σολαίρ της ζήτησε να το σκοτώσει

Ο Κυπριώτης πλέον θεωρεί πως έχει όλα τα στοιχεία ώστε να ενοχοποιήσει το Σολαίρ. Το μόνο που απομένει είναι να βρεθεί το πειστήριο του εγκλήματος. Και αυτό δεν αργεί να συμβεί. Στις 19 Φεβρουαρίου, με τη συνδρομή ψαράδων και βουτηχτάδων , βρίσκεται το σπαθί στο βυθό της θάλασσας, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Παναγιώτη Μπούρου.

Σε ερώτηση του Κυπριώτη προς τον Σολαίρ εάν ήταν δικό του το σπαθί, ο Σολαίρ απαντά  πως είναι ένα από τα σπαθιά που είχαν κλαπεί από τη Στοά, κάτι που αν ήταν αληθές, έδειχνε ως ενόχους των φόνων τους δράστες της παραβίασης και του βανδαλισμού της Στοάς

Ένα σημείο όμως που προβληματίζει το διευθυντή της Αστυνομίας Ρόμπερτς και τον γιατρό Μπάρντιν είναι πως το σπαθί δεν είναι αρκετά σκουριασμένο, όσο θα ήτανε εάν είχε ριχθεί στη θάλασσα την ημέρα του φόνου. Για να επιβεβαιώσουν τις υποψίες τους, ρίχνουν ένα σπαθί και ένα ξυράφι και τα αφήνουν για 18 και 12 ημέρες αντίστοιχα. Αυτό που διαπίστωσαν όταν τα ανέσυραν, ήταν πως βρέθηκαν πολύ πιο σκουριασμένα από το σπαθί του Σολαίρ. Οι παρατηρήσεις αυτές τέθηκαν υπόψη του εισαγγελέα, αυτός όμως τις αγνόησε

Ο Σολαίρ πλέον φαίνεται ένοχος στα μάτια όλων, φίλων και εχθρών. Ακόμη και οι τέκτονες αρχίζουν να παίρνουν αποστάσεις από αυτόν. Το κλίμα γίνεται πολύ βαρύ γι’ αυτούς και αρχίζουν να δέχονται ανώνυμες απειλές από τους ντόπιους, οι οποίοι φαίνεται πως δεν λογαριάζουν καθόλου πως μέλη της τεκτονικής στοάς είναι όλη η εξουσία του νησιού, πολιτική και οικονομική. Το κλίμα αυτό ήταν αναμενόμενο να επηρεάσει τη λειτουργία της Στοάς και να την καταστήσει επί της ουσίας ανενεργή. Το φθινόπωρο του 1837, η Μασονική Στοά της Ιθάκης παύει τη λειτουργία της. Από τότε, οι τέκτονες που συνέχιζαν να ζουν και να εργάζονται στο νησί, δεν αντιμετώπισαν προβλήματα σε προσωπικό επίπεδο, όμως ελάχιστοι ήταν αυτοί που απέμειναν

 

Η καταδικαστική απόφαση

Στις 20 Ιουνίου 1837 στην Αγία Μαύρα ( μεσαιωνικό όνομα της Λευκάδας που το διατήρησε για πέντε αιώνες, μέχρι την ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα), θα συσκεφθούν τα μέλη του δικαστηρίου όπου και θα επικυρώσουν την εισήγηση του γενικού εισαγγελέα Γεώργιου Κυπριώτη. Στις 15 Ιουλίου, τα μέλη του δικαστηρίου θα καταπλέυσουν στην Ιθάκη και στις 17 Ιουλίου θα ανακοινώσουν τη συντριπτική τους απόφαση. Ο Τζιοβάνι Σολαίρ καταδικάζεται σε θάνατο! Η ανακοίνωση της απόφασης γίνεται δεκτή με ενθουσιασμό από τον ντόπιο πληθυσμό. Είναι χαρακτηριστικό πως όταν ο Γενικός Εισαγγελέας αναχωρεί από την Ιθάκη, οι κάτοικοι τον αποχαιρετούν πανηγυρικά ρίχνοντας κανονιοβολισμούς.

 

Η αναψηλάφηση της δίκης και η αθώωση του Σολαίρ

Την ίδια κιόλας ημέρα της καταδίκης του Σολαίρ, ο συνήγορος υπεράσπισής του υποβάλλει μηνυτήρια αναφορά για ψευδείς καταθέσεις στις δύο υπηρέτριες του Σολαίρ. Οι ανακρίσεις που ακολουθούν αναδεικνύουν τις αντιφάσεις στις οποίες είχε υποπέσει κατά τη διάρκεια της προανάκρισης η μία εκ των δύο, η Κωνσταντινιά Βρετού. Αυτό οδηγεί στην προφυλάκιση της Κωνσταντινιάς στις 13 Σεπτεμβρίου του 1837 ως κατηγορούμενης για ψευδορκία και την προσαγωγή της σε δίκη. Στις 27 Νοεμβρίου του 1837, η Κωνσταντινιά καταδικάζεται σε φυλάκιση τριών ετών για ψευδορκία και οδηγείται στις φυλακές Ζακύνθου για να εκτίσει την ποινή της

Η απόδειξη της ψευδομαρτυρίας της Κωνσταντινιάς δίνει το δικαίωμα στο συνήγορο του Σολαίρ να ανακόψει την πορεία του πελάτη του προς τη θανατική ποινή και να ζητήσει παράλληλα αναθεώρηση της καταδικαστικής απόφασης. Πράγματι, το Εφετείο ξεκινά την αναψηλάφηση της δίκης και την επανεξέταση των στοιχείων που είχαν οδηγήσει τον Σολαίρ στην καταδίκη. Στην εξέλιξη της δίκης διαπιστώνεται ότι και δεύτερος μάρτυρας , ο Παναγής Μαρτάτος, είχε καταθέσει ψευδείς ημερομηνίες με αποτέλεσμα να οδηγηθεί και αυτός στις φυλακές για ψευδομαρτυρία. Αλλά και οι καταθέσεις του τελευταίου από τους μάρτυρες κατηγορίας, του Παναγιώτη Μπούρου κρίνονται αναξιόπιστες. Μετά από τα παραπάνω, το Εφετείο αναγκάζεται να αθωώσει τον Σολαίρ και να αποφανθεί πως «αλλότριοι ήταν οι δολοφόνοι που εισέβαλλαν στο σπίτι της οικογένειας και βίαιοι ζηλωτές»

Ο Τζιοβάνι Σολαίρ αποφυλακίζεται στις 6 Μαρτίου του 1838 και με έγγραφό του ευχαριστεί το Αναθεωρητικό Ποινικό Δικαστήριο, το συνήγορο Σπυρίδωνα Δελλαπόρτα και τον Έφορο της Εκτελεστικής Αστυνομίας.  

 

 

Ο Σολαίρ φεύγει για την Κέρκυρα, από όπου, δύο χρόνια αργότερα, το Μάιο του 1840, με έγγραφό του ζητά να του αποσταλούν τα προσωπικά του αντικείμενα, κάτι που γίνεται δεκτό. Αυτό ήταν και το τελευταίο ίχνος του Σολαίρ, πριν τη θρυλούμενη συνάντησή του με τους Θιακούς ναυτικούς στην Ισπανία και τη βαριά κατάρα που ξεστόμισε, που ακόμη και σήμερα μνημονεύεται

 

Αερικό στη λαϊκή παράδοση είναι το ξωτικό, η νεράιδα, το κακό πνεύμα. Μεταφορικά, είναι το άπιαστο. Άπιαστο όπως ο αέρας και, εξ αυτού, θαυμάσιο. Δε θα μπορούσε λοιπόν το αερικό να μην αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τους ποιητές και τους καλλιτέχνες. Την αρχή έκανε ο Νίκος Γκάτσος (1966) που έγραψε για το δικό του αερικό, για μιαν άπιαστη αγάπη που  μελοποίησε ο Μάνος Χατζιδάκις

«Αερικό, αερικό λένε την κόρη που αγαπώ
Αερικό, αερικό λένε την κόρη που αγαπώ

Βγήκα στο δρόμο μια βραδιά
κι είδα να παίζουν τα παιδιά
μα πιο ψηλά στον ουρανό
έπαιζε ένα άστρο μακρινό

Αερικό Αερικό λεν το λουλούδι που αγαπώ

Πήγα και βρήκα χρυσικό
για δαχτυλίδι μαγικό
μα ήταν το δάχτυλο μικρό
και το χαμόγελο πικρό»

 

Από την άλλη μεριά, ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου (1998) γίνεται ο ίδιος αερικό για να μπορεί να δραπετεύει, έστω και με το νου

«Όσες κι αν χτίζουν φυλακές
κι αν ο κλοιός στενεύει
ο νους μας είναι αληταριό
που όλο θα δραπετεύει

Σαν αερικό θα ζήσω
σαν αερικό»

 

Ενώ ο Παύλος Παυλίδης τραγουδά στο δικό του «Αερικό» (2006), για όλους τους διαφορετικούς, τους ανυπόταχτους, τους ονειροπόλους,

«Όσοι δε θέλουν να θυμούνται
πότε και που αντισταθήκαν,
ποια τείχη γκρέμισες και βγήκαν,
ποιες φυλακές να μη φοβούνται,
τώρα σε θέλουνε σκυφτό,
τώρα σε θέλουν νικημένο,
ανήμπορο κι υποταγμένο
για να ξεχνάνε αυτό που ήταν.
Θα `ρθει μια μέρα ένα παιδί,
τη μέρα που θα επιστρέψεις,
θα `ρθει αυτό, μην το γυρέψεις
και θα σου πει...

Αερικό είσαι, αερικό...
Αερικό είσαι, αερικό...»

 

Τρία υπέροχα τραγούδια, τρία πραγματικά αερικά

 

 

 

Πριν από 15 χρόνια και τέσσερεις ημέρες, στις 27 Οκτωβρίου του 2006, κυκλοφόρησε το Back to Black της Amy Winehouse, ένα album που από πολλούς μουσικοκριτικούς θεωρείται το καλύτερο μέχρι στιγμής μουσικό album του 21^ου αιώνα. Με το album αυτό, ολόκληρος ο πλανήτης γνώρισε μια πολύ ιδιαίτερη φωνή αλλά και μια ακόμη πιο ιδιαίτερη προσωπικότητα. Μια δυναμική και ατίθαση προσωπικότητα που έδειχνε όμως από τους στίχους των τραγουδιών της, αλλά και πολλές φορές από τη σκηνική της παρουσία, πως έκρυβε πολύ πόνο. Επώδυνοι χωρισμοί, εξαρτήσεις, έλλειψη ιδιωτικής ζωής, όλα αυτά μαζί έφεραν το τέλος νωρίς, στα 27 της μόλις χρόνια. Η Amy έζησε μια σύντομη ζωή, ικανή όμως να την κατατάξει για πάντα στο πάνθεον των μεγάλων

«We only said goodbye with words, I died a hundred times, you go back to her, and I go back to black» … από το ομώνυμο και κορυφαίο τραγούδι του δίσκου

 

Δυο χρόνια κλείνουν σήμερα από τότε που μας άφησε ο Γιάννης Σπανός, ένας από τους πολυγραφότερους και πιο σημαντικούς Έλληνες συνθέτες αλλά ταυτόχρονα και από τους γήινους και πιο προσγειωμένους. Ίσως ο πιο σεμνός, σίγουρα πάντως ποτέ δεν φώναξε ο ίδιος για το πόσο σπουδαίος ήταν. Και αυτό δείχνει πόσο σπουδαίος άνθρωπος ήταν

Δύσκολο να διαλέξει κανείς ένα τραγούδι από το τεράστιο εύρος της δουλειάς του. Εκεί που παλεύαμε να διαλέξουμε, ήρθε μόνη της η «Μαρκίζα» και μας διάλεξε αυτή. Έτσι είναι η μεγάλη τέχνη. Πάντα σε περιμένει σε κάποια στροφή να μιλήσει αυτή για σένα. Ένα μεγάλο τραγούδι του Γιάννη Σπανού σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου και ερμηνεία της Βίκυς Μοσχολιού.

«Μονάχα εγώ ρωτώ χωρίς ελπίδα, πού μένεις, πού κοιμάσαι και πώς ζεις,
κι εσύ που ξέρεις όσα η καταιγίδα, δεν έχεις κάτι για να μου πεις»

 

Το παγωμένο γέλιο του
ακούω και φοβάμαι
το γέλιο του πολέμου
ακούω ξανά από παντού
Αχ! πόσο εύκολα ξεχνάμε
το έγκλημα φυσάει ξανά από παντού

Ένα τραγούδι των Χάρη και Πάνου Κατσιμίχα, από το δίσκο «Της αγάπης μαχαιριά» του 1994 . Σκηνές ήττας

28^η Οκτωβρίου αύριο. Δοξολογίες, παρελάσεις, καταθέσεις στεφάνων, λόγοι πανηγυρικοί. Πλήξη και υποκρισία σε μια χώρα που ξεπουλιέται χωρίς ενδοιασμούς σε κάθε μεγαλοκαρχαρία, εγχώριο ή ξένο. Πλήξη και υποκρισία σε μια χώρα που δεν έχει να υποσχεθεί τίποτα καλό για τα παιδιά της. Πλήξη και υποκρισία σε μια χώρα παραδομένη άνευ όρων στη διαφθορά και στα μεγάλα συμφέροντα. Πλήξη και υποκρισία σε μια χώρα βουτηγμένη στη φτήνια της υποκουλτούρας. Πλήξη και υποκρισία σε μια χώρα που καταστρέφει τη φύση της στο όνομα μιας υποτιθέμενης ανάπτυξης. Πλήξη και υποκρισία σε μια χώρα προσφύγων και μεταναστών που αφήνει να πνίγονται μικρά παιδιά προσφύγων στις θάλασσές της. Πλήξη και υποκρισία σε μια χώρα που αποκαλεί ήρωες εφτά αστυνομικούς που έριξαν 38 σφαίρες σε τρεις άοπλους έφηβους. Πλήξη και υποκρισία από ένα λαό ψοφοδεή που παριστάνει το λιοντάρι και από ένα λαό αποχαυνωμένο που παριστάνει το σοφό. Πλήξη και υποκρισία από τους επαγγελματίες πατριώτες, που θα πουλήσουν εθνικοφροσύνη για να μπορέσουν να κάνουν ανενόχλητοι τις βρωμοδουλειές τους. Πλήξη και υποκρισία σε μια χώρα που οι υπουργοί της είναι οι ιδεολογικοί απόγονοι των γερμανοτσολιάδων και των ταγματασφαλιτών

Αν, όπως γράφει ο Καρυωτάκης στην Πρέβεζα, μπορούσε έστω ένας άνθρωπος να πεθάνει από αηδία, ίσως τότε κάτι να γινόταν

«Απόψε το βαπόρι ήρθε σημαιοστολισμένο. Μέγας θόρυβος μέσα στη Νομαρχία, όταν το είδαμε. Ο κ. Α΄ Γραμματεύς επήγαινε δώθε-κείθε ανήσυχος. Ποιος είναι μέσα; Ο Νομάρχης; Ο Γεν. Διοικητής ή καμιά άλλη προσωπικότης; Επιτέλους τώρα εξηκριβώθη ότι του πλοίου επέβαινε ο Σεβασμιότατος Ιωαννίνων (την ευχήν του να ‘χεις). Και τότε επέσαμε πάλι στη νάρκη μας.

Αυτά είναι τα νεώτερα της Πρεβέζης. Άλλη είδηση, η οποία ελπίζω να σ’ ενδιαφέρει εξ ίσου, είναι ότι προχθές ο κ. Ειρηνοδίκης απήγαγε την μερίδα που του έφεραν στο ξενοδοχείο [= εστιατόριο], επειδή την ήβρε ελλιπή, αφού την ετύλιξε πρώτα σ’ ένα καθαρό χαρτί. Την εζύγισε στην Αστυνομία, την έφερε πάλι, την εξεδίπλωσε, την έβαλε στο πιάτο του και την έφαγε». Από επιστολή του Κώστα Καρυωτάκη προς τον εξάδελφό του Θ. Δ. Καρυωτάκη, που γράφηκε στην Πρέβεζα στις 22 Ιουνίου 1928

 

Απόδειξη του γεγονότος πόσο υπανάπτυκτο πολιτικά, πολιτιστικά και ηθικά είναι ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας μας, αποτελεί το γεγονός πως είναι σε θέση να αποδεχτεί πως ένας αστυνομικός έχει το δικαίωμα να πυροβολήσει και να σκοτώσει έναν άοπλο πολίτη, αρκεί να πειστεί πως ήταν παραβατικός. Αυτό το υπανάπτυκτο τμήμα της κοινωνίας είναι που έχει βάλει στη Βουλή ανθρώπους όπως τον  Άδωνι Γεωργιάδη, ο οποίος δεν δίστασε να δώσει συγχαρητήρια σε εφτά αστυνομικούς που γάζωσαν με 38 σφαίρες τρεις άοπλους ανθρώπους

Με αφορμή την πρόσφατη δολοφονία στο Πέραμα του 18χρονου άοπλου Ρομά, συνοδηγού σε κλεμμένο αυτοκίνητο, θυμηθήκαμε πολλές ανάλογες περιπτώσεις εκτέλεσης άοπλων πολιτών από αστυνομικούς. Μία από αυτές ήταν και η δολοφονία του 28χρονου μουσικού Θοδωρή Γιάκα

Στις 10 Ιανουαρίου 1994, ο αστυνομικός Ευάγγελος Λαγογιάννης σκότωσε με 4 σφαίρες πισώπλατα τον 28χρονο μουσικό Θοδωρή Γιάκα, επειδή αρνήθηκε να σταματήσει σε εξακρίβωση στοιχείων και τράπηκε σε φυγή. Μπροστά στο γεγονός πως ο δολοφονημένος δεν βαρυνόταν με το παραμικρό αδίκημα, η ηγεσία της αστυνομίας φρόντισε να διαρρεύσει ότι το θύμα «είχε ψυχολογικά προβλήματα»…

O αστυνομικός Ευάγγελος Λαγογιάννης, καταδικάστηκε από το Μεικτό Ορκωτό Εφετείο σε φυλάκιση τεσσάρων ετών και τριών μηνών για ανθρωποκτονία από αμέλεια καθ’ υπέρβασιν ορίων άμυνας. Ένα μήνα μετά αποφυλακίστηκε για λόγους υγείας, ενώ πρωτοδίκως είχε καταδικαστεί σε κάθειρξη δέκα ετών και έξι μηνών με αναστολή. Μόνο εμείς νομίζουμε πως κάτι δεν πάει καλά σε αυτή την απόφαση; 

Από το χρονολόγιο στο fb του καθηγητή Γιώργου Θαλάσση, αντιγράφουμε και θυμόμαστε μια από τις πολλές καταχωνιασμένες ιστορίες αστυνομικής βαρβαρότητας:

Στις 10 Ιανουαρίου είχα γράψει για τη δολοφονία του νεαρού μουσικού Θοδωρή Γιάκα το 1994 από τον αρχιφύλακα Ευάγγελο Λαγογιάννη, ο οποίος κατάφερε τελικά να αποφύγει τη φυλάκιση.

Τα στοιχεία που είχαμε για τη ζωή και τη δολοφονία του Θοδωρή ήταν ελάχιστα και είχα διατυπώσει την παράκληση όποιος/α γνωρίζει κάτι να μας διαφωτίσει, ώστε να βγάλουμε τον Θοδωρή (και όλα τα υπόλοιπα θύματα της αστυνομικής βίας) από την αφάνεια και τη λήθη.

Η αγαπητή φίλη Τιάνα Ανδρέου αμέσως μου έγραψε ότι θα μου στείλει πληροφορίες και φωτογραφίες, που θα ζητούσε από κοινούς φίλους και την ξαδέλφη του Θοδωρή.

Η Τιάνα μου έστειλε ένα πολύ συγκινητικό και κατατοπιστικό κείμενο, από το οποίο θα παραθέσω πολλά αποσπάσματα. Παραλείπω αυτά που αναφέρονται σε πολύ προσωπικά δεδομένα.

«Η φίλη μου η Δόμνα είναι η κολλητή μου φίλη από το λύκειο. Μαζί τελειώσαμε και από αυτή γνώρισα το Θοδωρή και την παρέα του. Η Μαίρη είναι η ξαδέλφη του και πήγαινε κι αυτή στο ίδιο σχολείο, όμως δεν κάναμε παρέα.

Το σχολείο που τελειώσαμε είναι το 9ο Λύκειο Πειραιά, ο Θοδωρής ήταν ένα χρόνο μεγαλύτερος και ήδη ήταν αφοσιωμένος στις σπουδές της κιθάρας. Είχε πολύ ταλέντο και επειδή ήταν και από πολύ φτωχή οικογένεια σπούδαζε και παράλληλα έκανε μαθήματα σε παιδιά. Το μόνο που τον ενδιέφερε όταν τέλειωσε το σχολείο (το 1984) ήταν οι σπουδές του και αφιέρωνε πολύ χρόνο στη μελέτη...

...Εγώ, όταν τελειώσαμε το λύκειο, απομακρύνθηκα από τις σχολικές παρέες και έτσι δεν είχα καμία επαφή μαζί τους όταν τον σκότωσαν. Είδα στις ειδήσεις των 12μμ ότι ψυχοπαθής επιτέθηκε με σουγιά σε αστυνομικό και ο αστυνομικός τον σκότωσε ευρισκόμενος σε άμυνα. Δείξανε την ταυτότητα με τη φωτογραφία του, είπανε το όνομα, αλλά πιστέψτε με, όπως όλοι όσοι το είδαμε στις ειδήσεις, δεν φαντάστηκα ότι ήταν ο Θοδωρής. Λέω θα είναι συνωνυμία ή κάποιος ξάδελφος του. Δυστυχώς και η μητέρα του το έμαθε από τις ειδήσεις.

Λίγες ημέρες μετά τη δολοφονία έγινε μία εκδήλωση στη μνήμη του στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Εκεί ξαναβρέθηκα μετά από πολύ καιρό με τη φίλη μου τη Δόμνα, η οποία είχε κρατήσει τη σχέση με τις παρέες και μου είπε τι ακριβώς είχε συμβεί, αν και ήδη είχαν μαθευτεί κάποια πράγματα.

Ο Θοδωρής πέρναγε μία περίοδο έντονου στρες και έβγαινε για μεγάλους περιπάτους, Συνήθιζε να γυρνάει στον Πειραιά από το Μοσχάτο όπου και έγινε η δολοφονία. Το πιο πιθανό είναι ότι βρέθηκε στο σημείο και πέτυχε τους μπάτσους σε φάση κάποιας ύποπτης συναλλαγής. Είναι κάτι που δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ, όμως ο τρόπος που τον σκότωσαν δείχνει ότι κάτι είδε, φοβήθηκε, το έβαλε στα πόδια και τον κυνήγησαν. Τον σκότωσαν με 4 σφαίρες, η πρώτη στα γόνατα τον ρίχνει κάτω, άρα ήταν πλέον ξαπλωμένος, όταν δέχτηκε τις υπόλοιπες 3. Του πέρασαν χειροπέδες και συνέχισαν να τον πυροβολούν ενώ ήταν πεσμένος κάτω. Όλα τα τραύματα είναι με φορά από πάνω προς τα κάτω, και οι πυροβολισμοί ήταν πισώπλατοι που σημαίνει ότι ήθελαν να τον σκοτώσουν και ενώ ήταν ακίνητος πλέον τον κλώτσαγαν για να βεβαιωθούν ότι είχε πεθάνει. Η τελευταία σφαίρα ρίχτηκε στην πλάτη και διαπέρασε την κλείδα του. Υπάρχει και μία μαρτυρία ενός Ζητά ο οποίος βρέθηκε στο σημείο και είπε ότι είδε να τον κλωτσάνε.

Ο Λαγογιάννης ήταν σίγουρα σε κυκλώματα διακίνησης και υπήρχαν καταγγελίες για τη βίαιη συμπεριφορά του. Δούλευε και ταξιτζής και υπήρχε καταγγελία ότι είχε βγάλει όπλο και είχε απειλήσει πελάτη σε διαδρομή.

Μέσα σε λίγες ώρες στήθηκε μία απίστευτη σκευωρία. Η ιστορία με το σουγιά είναι προφανώς κατασκευασμένη και δεν αποδείχτηκε ποτέ στο δικαστήριο, το μόνο που βρέθηκε επάνω του ήταν οι πένες της κιθάρας του.

Το χειρότερο απ' όλα ήταν η ίδια η δίκη. Κλασική περίπτωση παρωδίας, όπου δικάστηκε το θύμα και όχι ο θύτης. Ο εισαγγελέας ήταν εξοργιστικός μιας και πρότεινε την πλήρη απαλλαγή του Λαγογιάννη ενώ ο Θοδωρής διασύρθηκε στα μάτια της μητέρας του και όλου του ακροατήριου. Η μητέρα του δεν τον είδε ποτέ, το φέρετρο παραδόθηκε σφραγισμένο και χρειάστηκε να υποστεί και το βασανιστήριο της δίκης. Δυστυχώς, πέρα από κάποια μικρή δημοσιότητα το θέμα δεν πήρε τις διαστάσεις που έπρεπε, ούτε έγινε κάποια κινητοποίηση έξω από το δικαστήριο... τελικά μετά την έφεση η μητέρα του πήρε μία αποζημίωση από το Δημόσιο που δεν ήθελε, γιατί αυτά τα λεφτά δεν μπορούσαν να εξαγοράσουν τη ζωή του Θοδωρή. Πέθανε από καρκίνο κάποια χρόνια αργότερα, πικραμένη γιατί ο Θοδωρής δε δικαιώθηκε ποτέ.

Είναι πολύ δύσκολο να γράφω γι' αυτό, εσείς το καταλαβαίνετε περισσότερο απ' όλους νομίζω.

Όμως είναι και μία ανακούφιση ότι τελικά κάποιοι θα μάθουν την ιστορία του Θοδωρή, που ήταν ένας ευαίσθητος άνθρωπος που δολοφονήθηκε με φριχτό τρόπο και όχι κάποιος ψυχοπαθής που είχε αποδράσει από το τρελοκομείο...»

Το βράδυ της Παρασκευής, αστυνομικοί της ομάδας ΔΙΑΣ έριξαν 38 σφαίρες εναντίον τριών άοπλων παιδιών, σε καταδίωξη για ένα κλεμμένο αυτοκίνητο. Ο μεγαλύτερος από αυτούς, ο Νίκος Σαμπάνης, 18 ετών, έπεσε νεκρός. Την υπεράσπιση των αστυνομικών ανέλαβε ο Αλέξης Κούγιας

Το 1999, τέσσερις αστυνομικοί της Νέας Υόρκης σκότωσαν έναν 23χρονο άοπλο μαύρο μετανάστη, τον Αμάντου Ντιάλο, έξω από την πόρτα του σπιτιού του. Εναντίον του άτυχου άντρα ρίχτηκαν 41 σφαίρες, από τις οποίες οι 19 καρφώθηκαν πάνω του. Οι δολοφόνοι του δικαιολογήθηκαν λέγοντας ότι τον πέρασαν για ύποπτο βιασμών, κάτι που ποτέ δεν αποδείχθηκε.

Οι 41 σφαίρες έγιναν τραγούδι από τον σπουδαίο Bruce Springsteen. Το «Αmerican Skin» («41 Shots») αποτελεί πλέον άλλο ένα σύμβολο της αστυνομικής αυθαιρεσίας και βαρβαρότητας.

 

Η atticavoice, θέλοντας να αποτίσει φόρο τιμής στον αναμφισβήτητα πιο σημαντικό από τους Έλληνες συνθέτες, αλλά παράλληλα κινούμενη και από μια προσωπική ανάγκη να βάλει σε μια σειρά πολλά πράγματα γύρω από το έργο του μεγάλου δημιουργού, αποφάσισε να ετοιμάσει μια σειρά αφιερωμάτων πάνω στο έργο του Μίκη Θεοδωράκη. Ένα έργο τόσο πολυποίκιλο και τόσο ογκώδες, που κάνει αυτή τη σειρά των αφιερωμάτων να μοιάζει ένας Γολγοθάς. Γιατί εκτός από τον επικό και επαναστατικό Θεοδωράκη, υπάρχει ο απίστευτα λυρικός Μίκης. Υπάρχουν τα λαϊκά κοινωνικά του τραγούδια, υπάρχει το έργο του για τον κινηματογράφο, χωρίς βέβαια να ξεχνάμε το συμφωνικό του έργο.

Στο πρώτο αφιέρωμά μας θα ξεκινήσουμε με τον λυρικό Μίκη Θεοδωράκη και θα θυμηθούμε μερικές από τις πιο τρυφερές και πιο συγκινητικές μελωδίες στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού. Ο λυρισμός του Μίκη Θεοδωράκη είναι μοναδικός, ιδιαίτερα όταν μελοποιεί τους εξαιρετικούς στίχους του αδελφού του Γιάννη, και αυτό σίγουρα δεν είναι τυχαίο. Μιλώντας για τον αδελφό του, ο Μίκης λέει: “Ο Γιάννης έγραφε υπέροχους στίχους. Αλλά εκείνη την εποχή, επειδή στην Κρήτη όλοι ήταν ένοπλοι, εθεωρείτο ότι δεν είναι πολύ αντρίκιο να είναι κανείς ποιητής. Τα έγραφε κρυφά από μένα και μετά τα πετούσε από δω και από κει. Πήγαινα να πάρω κάτι το πρωί και έβρισκα ποιήματα του Γιάννη. Τα έκανα συλλογή και τα εξέδωσε ο Γουδέλης. Οι λιποτάκτες. Το «Χάθηκα» είναι το πιο χαρακτηριστικό τραγούδι μου, νομίζω. Είναι βέβαια και η «Όμορφη Πόλη», το «Χάθηκα» όμως μου θυμίζει το λιμάνι των Χανίων που έζησα μια ολόκληρη ζωή, τον αδελφό μου.»

Μέσα από το τεράστιο έργο του Μίκη, συγκεντρώσαμε γι’ αυτό το πρώτο αφιέρωμα 24 τραγούδια, τα οποία παρουσιάζουμε με χρονολογική σειρά με κριτήριο την ημερομηνία πρώτης ηχογράφησής τους, όσο και αν αυτή μερικές φορές δεν είναι εύκολο να τεκμηριωθεί, ιδιαίτερα την περίοδο που ο συνθέτης βρίσκεται στο εξωτερικό

Οι επανεκτελέσεις των τραγουδιών του από διαφορετικούς ερμηνευτές είναι αμέτρητες. Χρειάστηκε, για κάθε τραγούδι, να ακούσουμε πολλές διαφορετικές ερμηνείες και πολλές φορές αγνοήσαμε τις πρώτες εκτελέσεις προκειμένου να επιλέξουμε αυτή που μας ταίριαζε καλύτερα σε αυτό που δώσαμε ως τίτλο στο άρθρο μας : «Ο λυρικός Μίκης».

Ελπίζοντας πως καταφέραμε να ετοιμάσουμε μια αντιπροσωπευτική λίστα λυρικών τραγουδιών του Μίκη Θεοδωράκη, σας ευχόμαστε καλή ακρόαση. Σ αυτούς τους άγριους καιρούς της μοναξιάς και της βαρβαρότητας, τα τραγούδια αυτά είναι ένα πραγματικό βάλσαμο της ψυχής

 

 

1. «Αν θυμηθείς τ΄όνειρό μου». Γράφτηκε το 1958 για τις ανάγκες της ταινίας Honeymoon του Michael Powell. Το τραγούδι αυτό έγινε η πρώτη μεγάλη διεθνής επιτυχία του συνθέτη και γνώρισε αμέτρητες εκτελέσεις με πιο χαρακτηριστική αυτή των Beatles (ως Honeymoon song). Γνώρισε επίσης πολύ μεγάλη επιτυχία στη Λατινική Αμερική. Είναι χαρακτηριστικό πως ήταν το πρώτο τραγούδι που έπαιξε ο ραδιοφωνικός σταθμός των επαναστατικών δυνάμεων του Φιντέλ Κάστρο και του Τσε Γκεβάρα, όταν έμπαιναν θριαμβευτές στην Αβάνα το Γενάρη του 1959

Το 1960, το τραγούδι θα ηχογραφηθεί με ελληνικούς στίχους του Νίκου Γκάτσου και θα περιληφθεί στην πρώτη δισκογραφική δουλειά του Μίκη, ένα 45άρι που θα συμπεριέχει και τη Μυρτιά.

«Στην αγκαλιά μου κι απόψε σαν άστρο κοιμήσου
δεν απομένει στον κόσμο ελπίδα καμιά
τώρα που η νύχτα κεντά με φιλιά το κορμί σου
μέτρα τον πόνο κι άσε με μόνο στην ερημιά

Αν θυμηθείς τ’ όνειρό μου
σε περιμένω να `ρθεις
μ’ ένα τραγούδι του δρόμου να ρθεις όνειρό μου
το καλοκαίρι που λάμπει τ’ αστέρι με φως να ντυθείς»

Θα πραγματοποιηθούν δύο σχεδόν παράλληλες εκδόσεις του. Μία με τραγουδίστρια τη Γιοβάννα και διεύθυνση του Μάνου Χατζιδάκι και μία άλλη με τραγουδίστρια τη Μαίρη Λίντα, το Μανώλη Χιώτη στο μπουζούκι και διεύθυνση του ίδιου του Μάνου Χατζιδάκι. Στη συνέχεια, ο συνθέτης θα εντάξει το τραγούδι αυτό στον κύκλο ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ, μαζί με άλλα σκόρπια τραγούδια της περιόδου 1959-1961

Εμείς το ακούμε από τη Γιοβάννα

 

2. «Όμορφη πόλη» ( ή «θα γίνεις δικιά μου», όπως αναφέρεται στις πρώτες ηχογραφήσεις του). Η «Όμορφη πόλη» περιλαμβάνεται στον κύκλο τραγουδιών ΛΙΠΟΤΑΚΤΕΣ που συνέθεσε ο Μίκης την περίοδο 1952-54, ενώ η πρώτη ηχογράφηση έγινε το 1960 και τραγουδά ο ίδιος ο συνθέτης. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του Γιάννη Θεοδωράκη, αδερφού του Μίκη.

«Όμορφη πόλη φωνές μουσικές,
απέραντοι δρόμοι, κλεμμένες ματιές,
ο ήλιος χρυσίζει, χέρια σπαρμένα
βουνά και γιαπιά, πελάγη απλωμένα.

Θα γίνεις δικιά μου πριν έρθει η νύχτα
τα χλωμά τα φώτα πριν ρίξουν δίχτυα
θα γίνεις δικιά μου

Η νύχτα έφτασε τα παράθυρα κλείσαν
η νύχτα έπεσε οι δρόμοι χαθήκαν»

Η «Όμορφη πόλη» γνώρισε αμέτρητες εκτελέσεις από Έλληνες και ξένους ερμηνευτές, όπως η Edith Piaf και η Dulce Pontes. Εμείς θα το ακούσουμε από τη λιτή και αισθαντική φωνή της Αρλέτας και το δίσκο “Romancero Gitano” που κυκλοφόρησε το 1978. Ο δίσκος περιλαμβάνει ποίηση του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, σε απόδοση Οδυσσέα Ελύτη και μελοποιημένα από το Μίκη Θεοδωράκη. Ο δίσκος περιλαμβάνει τέσσερα ακόμα τραγούδια, ένα εκ των οποίων η «Όμορφη πόλη»

 

3. Δακρυσμένα Μάτια. Από τους ΛΙΠΟΤΑΚΤΕΣ και αυτό το τραγούδι. Γραμμένο την περίοδο 1952-54. Η πρώτη ηχογράφηση έγινε το 1960 με την ερμηνεία του ίδιου του συνθέτη. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του Γιάννη Θεοδωράκη

«Χάθηκα σε μια γιορτή
έσμιξα στο πλήθος
σμίλεψα σε ζωγραφιά
την εικόνα σου πλατιά.

Με χίλια χρώματα παλιά
γέμισα παράπονα
στης απουσίας σου τα βράδια.

Χίλια φεγγάρια παρακάλεσα
το δρόμο να σου δείξουν
να φωτίσουν
τον ερχομό σου να ετοιμάσουν.

Πιστά τα μάτια μου σε σένα
κρυφά ζητήσαν
να αγκαλιάσουν, να χαράξουν
δυο δάκρυα φιλιά
να ακολουθήσουν
τις πύλες της ψυχής»

Εμείς θα το ακούσουμε από το Δημήτρη Ψαριανό και το δίσκο «Τα τραγούδια που αγαπώ» που κυκλοφόρησε το 1981

 

4. Χάθηκα. Και αυτό από τους ΛΙΠΟΤΑΚΤΕΣ. Ηχογραφήθηκε το 1960 με την ερμηνεία του ίδιου του συνθέτη. Οι στίχοι είναι του Γιάννη Θεοδωράκη.

«Χάθηκα,
Μέσα στους δρόμους που μ’ έδεσαν για πάντα
Μαζί με τα σοκάκια, μαζί με τα λιμάνια

Χάθηκα,
Γιατί δεν είχα τα φτερά και είχα εσένα Κατινιώ
Γιατ’ είχα όνειρα πολλά
Και το λιμάνι,
και το λιμάνι είναι μικρό
Γιατ’ ήμουν πάντα μόνος
Και θα `μαι πάντα μόνος»

Από αφήγηση του Μίκη Θεοδωράκη : «Ήταν μια κοπέλα που ο αδελφός μου ήθελε να την μάθει σκάκι. Αλλά επειδή το σπίτι μας ήταν πολύ μικρό, ήταν ένα δωμάτιο μόνο όλο όλο, στα Χανιά, μια μέρα βλέπω τους γονείς μου απέναντι από το σπίτι, να είναι με ομπρέλα, με βροχή, και να περιμένουν. Ήμουν φαντάρος εγώ. Λέω «τι κάνετε εδώ;». Μου λένε «ο αδελφός σου μαθαίνει σκάκι σε μια Κατινιώ, μας απαγορεύει να ανεβούμε πάνω». -«Και στέκεστε εδώ μες τη βροχή;» — «Εμ, μας έδιωξε». Ανεβαίνω πάνω, ανοίγω την πόρτα, πήγα να τον σκοτώσω που λέει ο λόγος. Η Κατινιώ, έφυγε η Κατινιώ.”

Εμείς θα το ακούσουμε από τη μοναδική Χαρούλα Αλεξίου και το δίσκο της «24+1 τραγούδια» του 1977

 

5. Αγάπη μου (ή «Αστέρι μου, φεγγάρι μου»). Πρώτη ηχογράφηση το 1962 . Γράφτηκε στα τέλη του 1961 στο Παρίσι για τις ανάγκες της ταινίας «Φαίδρα» του Ζυλ Ντασέν, με πρωταγωνιστές τη Μελίνα Μερκούρη και τον Άντονι Πέρκινς. Οι στίχοι είναι του Γιάννη Θεοδωράκη

«Αστέρι μου, φεγγάρι μου, της άνοιξης κλωνάρι μου
κοντά σου θά `ρθω πάλι, κοντά σου θά `ρθω μιαν αυγή
για να σου πάρω ένα φιλί και να με πάρεις πάλι.

Αγάπη μου, αγάπη μου, η νύχτα θα μας πάρει,
τ’ άστρα κι ο ουρανός, το κρύο το φεγγάρι.

Θα σ’ αγαπώ, θα ζω μες στο τραγούδι
θα μ’ αγαπάς, θα ζεις με τα πουλιά
θα σ’ αγαπώ, θα γίνουμε τραγούδι
θα μ’ αγαπάς, θα γίνουμε πουλιά.

Ο ποταμός είναι ρηχός
κι ο ωκεανός είναι μικρός
να πάρουν τον καημό μου.

Να διώξουνε τα μάτια σου
να πνίξουνε τους όρκους σου
από το λογισμό μου»

Είναι τέτοιο το βάρος της ερμηνείας της Μελίνας Μερκούρη στην ταινία, που δεν θα μπορούσαμε να μην το ακούσουμε από αυτήν

 

6. Κοιμήσου αγγελούδι μου (Νανούρισμα). Γράφτηκε για τις ανάγκες της παράστασης «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού» που ανέβηκε το 1962 στο Θέατρο Καλουτά από το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο του Μάνου Κατράκη. Είναι το μοναδικό τραγούδι της παράστασης που δεν έχει γράψει τους στίχους ο Μίκης Θεοδωράκης και ένα από τα δύο - όλα κι όλα - τραγούδια που έχει γράψει ο συνθέτης σε στίχους του Κώστα Βίρβου.

«Κοιμήσου αγγελούδι μου
παιδί μου νάνι – νάνι
να μεγαλώσεις γρήγορα
σαν το ψηλό πλατάνι
Να γίνεις άντρας στο κορμί
και στο μυαλό
για να σε πάντα μες το δρόμο
τον καλό
Κοιμήσου αγγελούδι μου
γλυκά με το τραγούδι μου

Κοιμήσου περιστέρι μου
να γίνεις σαν ατσάλι
να γίνει κι η καρδούλα σου
σαν του Χριστού μεγάλη

Για να μην πεις μες στην ζωή σου
δεν μπορώ
κι αν πρέπει ακόμα να σηκώσεις
και σταυρό
Κοιμήσου αγγελούδι μου
γλυκά με το τραγούδι μου
Γλυκά με το τραγούδι μου»

Στην παράσταση ακουγόταν από την ηθοποιό Δέσποινα Μπεμπεδέλη. Με την ίδια ερμηνεύτρια ηχογραφήθηκε για τη δισκογραφία το 1962, ενώ σχεδόν παράλληλα ηχογραφήθηκε - και έγινε πιο γνωστό - με τη λαϊκή τραγουδίστρια Γιώτα Λύδια

Εμείς θα το ακούσουμε όμως από τη μοναδική Σαβίνα Γιαννάτου και το δίσκο «Νανουρίσματα» του 1985

 

7. Προδομένη μου αγάπη. Γράφτηκε και αυτό για τις ανάγκες της παράστασης «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού». Ηχογραφήθηκε το 1962 με δύο σχεδόν παράλληλες εκτελέσεις: μία από τη Γιώτα Λύδια και μία από τη μεγάλη κυρία του θεάτρου, Βέρα Ζαβιτσάνου. Οι στίχοι είναι του ίδιου του συνθέτη

Τα μεσάνυχτα που σμίγουνε οι ώρες
Προδομένη μου αγάπη
Τα μεσάνυχτα που σμίγουν οι καρδιές μας
Προδομένη μου αγάπη
Νταν νταν νταν νταν σημαίνει
Νταν το τέλος της αγάπης

Δυο πουλιά δυο περιστέρια
ταξιδεύουνε μέσα στ’ αστέρια

Τα μεσάνυχτα που είναι μακριά ο ήλιος
Προδομένη μου αγάπη
Τα μεσάνυχτα που είναι κοντά οι ζωές μας
Προδομένη μου αγάπη
Νταν νταν νταν νταν σημαίνει
Νταν το τέλος της αγάπης

Δυο πουλιά δυο περιστέρια
ταξιδεύουνε μέσα στ’ αστέρια

Τα μεσάνυχτα θα σε περιμένω
Προδομένη μου αγάπη
Σαν θα φύγει το φεγγάρι στο σκοτάδι
Προδομένη μου αγάπη

Εμείς θα το ακούσουμε από τη Βέρα Ζαβιτσάνου σε μια εκτέλεση του 1962

 

8. Μαργαρίτα Μαγιοπούλα. Πρώτη ηχογράφηση το 1963 για τις ανάγκες της παράστασης «Μαγική Πόλη», μία σύμπραξη του Μίκη με τον άλλο μεγάλο, το Μάνο Χατζιδάκι. Στην ηχογράφηση αυτή τραγουδάει η Κλειώ Δενάρδου. Οι στίχοι είναι του Ιάκωβου Καμπανέλλη

«Είχα φυτέψει μια πορτοκαλιά
που την εζήλευε όλη η γειτονιά
Που την εζήλευε όλη η γειτονιά
είχα φυτέψει μια πορτοκαλιά

Αχ, Μαργαρίτα Μαγιοπούλα
Αχ, Μαργαρίτα Μαγιοπούλα
Αχ, Μαργαρίτα μάγισσα

Πρωί πρωί την πότιζα φιλιά
το δειλινό την πήραν τα πουλιά
Το δειλινό την πήραν τα πουλιά
πρωί πρωί την πότιζα φιλιά»

Εμείς θα το ακούσουμε από τη λιτή και αισθαντική φωνή της Αρλέτας και το δίσκο “Romancero Gitano” που κυκλοφόρησε το 1978.

 

9. Μαρίνα. Μελοποιημένο ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη. Πρώτη ηχογράφηση 1963. Περιλαμβάνεται στο έργο «Μικρές Κυκλάδες» και το ερμηνεύει η Ντόρα Γιαννακοπούλου

«Μαρίνα, πράσινο μου αστέρι
Μαρίνα, φως του αυγερινού
Μαρίνα μου, άγριο περιστέρι
και κρίνο του καλοκαιριού

Δώσε μου δυόσμο να μυρίσω
λουίζα και βασιλικό
μαζί μ’ αυτά να σε φιλήσω
και τι να πρωτοθυμηθώ
τη βρύση με τα περιστέρια
των αρχαγγέλων το σπαθί
το περιβόλι με τ’ αστέρια
και το πηγάδι το βαθύ
τις νύχτες που σε σεργιανούσα»
στην άλλη άκρη τ’ ουρανού
και ν’ ανεβαίνεις σε θωρούσα
σαν αδελφή του αυγερινού

Εμείς το ακούμε από τη Ντόρα Γιαννακοπούλου, την πρώτη ερμηνεύτρια του σπουδαίου αυτού τραγουδιού

 

10. Χρυσοπράσινο φύλλο. Πρώτη ηχογράφηση 1965 . Γράφτηκε για την ταινία «Το νησί της Αφροδίτης», ένα ντοκιμαντέρ με στόχο την προβολή της Κύπρου. Οι στίχοι είναι του Λεωνίδα Μαλένη

Γη της λεμονιάς, της ελιάς
γη της αγκαλιάς, της χαράς
γη του πεύκου, του κυπαρισσιού
των παλικαριών και της αγάπης

Χρυσοπράσινο φύλλο
ριγμένο στο πέλαγο

Γη του ξεραμένου λιβαδιού
γη της πικραμένης Παναγιάς
γη του λίβα, τ’ άδικου χαμού
τ’ άγριου καιρού, των ηφαιστείων

Χρυσοπράσινο φύλλο
ριγμένο στο πέλαγο

Γη των κοριτσιών που γελούν
γη των αγοριών που μεθούν
γη του μύρου, του χαιρετισμού
Κύπρος της αγάπης και του ονείρου

Χρυσοπράσινο φύλλο
ριγμένο στο πέλαγο

Η πρώτη εκτέλεση (και αυτή που θα ακούσουμε) ήταν του Γρηγόρη Μπιθικώτση

 

11. Τ΄ όνειρο καπνός ( Στης νύχτας το μπαλκόνι). Πρώτη ηχογράφηση 1965 από τον Γιάννη Πουλόπουλο. Ακολούθησε η ηχογράφηση της Μαρίας Φαραντούρη το 1966. Οι στίχοι είναι του Νίκου Γκάτσου

«Έσπειρα στον κήπο σου χορτάρι
να `ρχονται το βράδυ τα πουλιά
τώρα ποιο φεγγάρι σ’ έχει πάρει
κι άδειασε τού κόσμου η αγκαλιά

Στης νύχτας το μπαλκόνι
παγώνει ο ουρανός
κι είν’ η αγάπη σκόνη
και τ’ όνειρο καπνός

Κύλησαν τα νιάτα στο ποτάμι
κι έγινε ο καιρός ανηφοριά
Ήμουνα στον άνεμο καλάμι
κι ήσουνα στην μπόρα λυγαριά»

Εμείς θα το ακούσουμε από τον Γιάννη Πουλόπουλο

 

12. Άσμα Ασμάτων. Ηχογραφήθηκε το 1966. Είναι ένα από τα τέσσερα τραγούδια που έγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης πάνω στα ποιήματα του κύκλου «Η Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν» του Ιάκωβου Καμπανέλλη – έργο του συγγραφέα που βίωσε από πρώτο χέρι το κολαστήριο του ναζιστικού στρατοπέδου συγκέντρωσης

«Τι ωραία που είν' η αγάπη μου
Με το καθημερνό της φόρεμα
Κι ένα χτενάκι στα μαλλιά
Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία

Κοπέλες του 'Αουσβιτς
Του Νταχάου κοπέλες
Μην είδατε την αγάπη μου

Την είδαμε σε μακρινό ταξίδι
Δεν είχε πια το φόρεμά της
Ούτε χτενάκι στα μαλλιά

Κοπέλες του Μαουτχάουζεν
Κοπέλες του Μπέλσεν
Μην είδατε την αγάπη μου

Την είδαμε στην παγερή πλατεία
Μ' ένα αριθμό στο άσπρο της το χέρι
Με κίτρινο άστρο στην καρδιά»

Αυτός ο ύμνος στην αξία της ανθρώπινης ζωής έχει σφραγιστεί με μοναδικό τρόπο από την εξαιρετική ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη και δεν θα γινόταν να μην το ακούσουμε από αυτήν

 

13. Το τρένο φεύγει στις οχτώ. Πρώτη ηχογράφηση 1970. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του Μάνου Ελευθερίου.

Το τρένο φεύγει στις οχτώ
ταξίδι για την Κατερίνη
Νοέμβρης μήνας δε θα μείνει
να μη θυμάσαι στις οχτώ
να μη θυμάσαι στις οχτώ
το τρένο για την Κατερίνη
Νοέμβρης μήνας δε θα μείνει

Σε βρήκα πάλι ξαφνικά
να πίνεις ούζο στου Λευτέρη
νύχτα δε θα `ρθει σ’ άλλα μέρη
να `χεις δικά σου μυστικά
να `χεις δικά σου μυστικά
και να θυμάσαι ποιος τα ξέρει
νύχτα δε θα `ρθει σ’ άλλα μέρη

Το τρένο φεύγει στις οχτώ
μα εσύ μονάχος σου έχεις μείνει
σκοπιά φυλάς στην Κατερίνη
μεσ’ στην ομίχλη πέντε οχτώ
μεσ’ στην ομίχλη πέντε οχτώ
μαχαίρι στη καρδιά σου εγίνει
σκοπιά φυλάς στην Κατερίνη

Το τραγούδι περιέχεται στο δίσκο ΛΑΪΚΑ, τον οποίο ο συνθέτης έγραψε το 1968 στο Βραχάτι, όπου βρισκόταν σε κατ΄οίκον περιορισμό από τη χούντα και στη Ζάτουνα, όπου μεταφέρθηκε τον Αύγουστο του 1968. Η πρώτη ηχογράφηση του έργου έγινε το 1970 στο Παρίσι με τον Γιώργο Καπερνάρο και την Κατερίνα Κοντολίδου. Η δεύτερη ηχογράφησή των «Λαϊκών» έγινε και πάλι στο Παρίσι, το 1971, με ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας του συνθέτη, αυτή τη φορά με ερμηνευτές τον Αντώνη Καλογιάννη και τη Μαρία Δημητριάδη.

Εμείς το ακούμε από τη Μαρία Δημητριάδη

 

14. Στο παζάρι του ληστή. Πρώτη ηχογράφηση 1973 στο Παρίσι με ερμηνευτή τον Πέτρο Πανδή. Οι στίχοι είναι του Μάνου Ελευθερίου

Από τον κύκλο τραγουδιών "ΑΡΚΑΔΙΑ ΙΙ" , το δεύτερο κύκλο τραγουδιών που έγραψε ο συνθέτης το 1969, ενώ ήταν εξόριστος στη Ζάτουνα της Αρκαδίας

Στο παζάρι του ληστή
πούλησα τα δάκρυα μου
κι ήβρα την πόρτα σου κλειστή
αγάπη, αγάπη, αγάπη μου
πούλησα και την καρδιά μου

Στο παζάρι του φονιά
σ’ έφεραν σαν περιστέρι
Σάββατο βράδυ στις εννιά
και πούλησα, και πούλησα
τα μάτια μου κι αγόρασα μαχαίρι,
αγάπη μου σ’ αγόρασαν μ’ αλυσίδες
μ’ αλυσίδες και πληγές
και καρφιά στον ερωτά μου

Εμείς θα επιλέξουμε να το ακούσουμε από την Τάνια Τσανακλίδου

 

15. Δρόμοι παλιοί. Πρώτη ηχογράφηση 1975. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του Μανόλη Αναγνωστάκη.

Δρόμοι παλιοί που αγάπησα και μίσησα ατέλειωτα
κάτω απ’ τους ίσκιους των σπιτιών να περπατώ
νύχτες των γυρισμών αναπότρεπτες κι η πόλη νεκρή

Την ασήμαντη παρουσία μου βρίσκω σε κάθε γωνιά
κάμε να σ’ ανταμώσω κάποτε φάσμα χαμένο του πόθου μου κι εγώ

Ξεχασμένος κι ατίθασος να περπατώ
κρατώντας μια σπίθα τρεμόσβηστη στις υγρές μου παλάμες

Και προχωρούσα μέσα στη νύχτα χωρίς να γνωρίζω κανένα
κι ούτε κανένας κι ούτε κανένας με γνώριζε με γνώριζε

Το τραγούδι ανήκει στον κύκλο τραγουδιών «ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ». Πρόκειται για μια σειρά μελοποιημένων ποιημάτων του Μανόλη Αναγνωστάκη, τα οποία ο συνθέτης μελοποίησε μεταξύ του 1973 και 1974. Το 1973, η μελωδία του «Δρόμοι παλιοί» χρησιμοποιήθηκε ως βασικό μουσικό θέμα στην κινηματογραφική ταινία του Sidney Lumet,«Serpico» με πρωταγωνιστή τον Αλ Πατσίνο. Η ολοκληρωμένη ηχογράφηση του δίσκου ωστόσο, πραγματοποιήθηκε το 1975 στην Αθήνα, με ερμηνευτές την πρωτοεμφανιζόμενη Μαργαρίτα Ζορμπαλά και τον Πέτρο Πανδή

Το ακούμε από τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά

 

16. Όταν μια άνοιξη. Πρώτη ηχογράφηση 1975. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του Μανόλη Αναγνωστάκη.

Όταν μιαν άνοιξη χαμογελάσει
θα ντυθείς μια καινούργια φορεσιά
και θα `ρθεις να σφίξεις τα χέρια μου
παλιέ μου φίλε

Κι ίσως κανείς δε σε προσμένει να γυρίσεις
μα εγώ νιώθω τους χτύπους της καρδιάς σου
κι ένα άνθος φυτρωμένο στην ώριμη, πικραμένη σου μνήμη

Κάποιο τρένο, τη νύχτα, σφυρίζοντας,
ή ένα πλοίο, μακρινό κι απροσδόκητο
θα σε φέρει μαζί με τη νιότη μας
και τα όνειρά μας

Κι ίσως τίποτα, αλήθεια, δεν ξέχασες
μα ο γυρισμός πάντα αξίζει περισσότερο
από κάθε μου αγάπη κι αγάπη σου
παλιέ μου φίλε

Και αυτό, από τον κύκλο τραγουδιών ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ

Το ακούμε από τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά

 

17. Κόκκινο τριαντάφυλλο. Πρώτη ηχογράφηση 1976. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του ίδιου του συνθέτη.

Κάθε πρωί ξεκινούσαμε να πάμε στη δουλειά,
στο λεωφορείο γελούσαμε, είμαστε δυο παιδιά.

Κόκκινο τριαντάφυλλο, κόκκινο το δειλινό.

Κάποιο πρωί για τον πόλεμο κινήσαμε μαζί,
όλοι μαζί τραγουδούσαμε, παλεύαμε μαζί.

Κόκκινο τριαντάφυλλο, κόκκινο το δειλινό.

Μέσα στο Μάη σκοτώθηκες, το αίμα σου μαβί,
έβαψε μαύρο τον ουρανό, κόκκινο τον καιρό.

Κόκκινο τριαντάφυλλο, κόκκινο το δειλινό.

Μαζί σου όλα σκοτώθηκαν, όνειρα, ιδανικά,
γίναμε όλοι φαντάσματα, ζούμε συμβατικά.

Κόκκινο τριαντάφυλλο, κόκκινο το δειλινό.

Τώρα οι σημαίες γενήκανε είδη εμπορικά,
είναι τα όνειρα αγαθά καταναλωτικά.

Κόκκινο τριαντάφυλλο, κόκκινο το δειλινό.

Το Κόκκινο τριαντάφυλλο, μαζί με άλλο ένα τραγούδι, το «Εκείνος ήταν μόνος», θα κυκλοφορήσει σε δίσκο των 45 στροφών. Τα τραγούδια αυτά γράφτηκαν κάτω από την επιρροή του θανάτου του Αλέξανδρου Παναγούλη, ο οποίος την Πρωτομαγιά του 1976 σκοτώθηκε σε αυτοκινητικό δυστύχημα, λίγο πριν προβεί σε αποκαλύψεις στη Βουλή σχετικά με τα αρχεία της ΕΣΑ που βρίσκονταν στην κατοχή του

Ερμηνευτής των τραγουδιών ήταν ο Γιώργος Νταλάρας, ο οποίος ταυτίστηκε μαζί τους. Δικαιωματικά, λοιπόν, θα το ακούσουμε από αυτόν.

 

18. Μοιρολόι της βροχής. Πρώτη ηχογράφηση 1977, από συναυλία στο θέατρο Λυκαβηττού, με ερμηνευτή τον ίδιο το συνθέτη. Οι στίχοι είναι του Τάσου Λειβαδίτη

Μοιρολόι της βροχής
βράδυ Κυριακής,
πού πηγαίνεις μοναχός
ούτε πόρτα να μπεις,
πέτρα να σταθείς
κι όπου πας, χλωμό παιδί,
ο καημός σου στη γωνιά
σε καρτερεί.

Παλληκάρι χλωμό
μες στο καπηλειό
απομείναμε οι δυο μας,
ο καημός σου βραχνάς
πάψε να πονάς
η ζωή γοργά περνά
δυο κρασιά, δυο στεναγμοί
κι έχε γεια.

Παλληκάρι χλωμό
σ’ ηύρανε νεκρό
στο παλιό σταυροδρόμι,
μοιρολόι η βροχή
μαύρα π’ αντηχεί
στο καλό, χλωμό παιδί,
σαν τη μάγισσα
σε πήρε η Κυριακή.

Το τραγούδι αυτό αποτελεί μέρος από τον κύκλο τραγουδιών ΤΑ ΛΥΡΙΚΑ που ο συνθέτης έγραψε το 1976 και κυκλοφόρησε το 1978 με ερμηνευτή τον ίδιο το συνθέτη. Εμείς θα το ακούσουμε από το Γρηγόρη Μπιθικώτση, ο οποίος το ερμήνευσε στο δίσκο Οκτώβρης ‘78

 

19. Την πόρτα ανοίγω το βράδυ. Πρώτη ηχογράφηση 1978 από τον κύκλο τραγουδιών ΤΑ ΛΥΡΙΚΑ με ερμηνευτή τον ίδιο το συνθέτη. Οι στίχοι είναι του Τάσου Λειβαδίτη

Την πόρτα ανοίγω το βράδυ,
τη λάμπα κρατώ ψηλά,
να δούνε της γης οι θλιμμένοι,
να ’ρθούνε, να βρουν συντροφιά.

Να βρούνε στρωμένο τραπέζι,
σταμνί για να πιει ο καημός
κι ανάμεσά μας θα στέκει
ο πόνος, του κόσμου αδερφός.

Να βρούνε γωνιά ν’ ακουμπήσουν,
σκαμνί για να κάτσει ο τυφλός
κι εκεί καθώς θα μιλάμε
θα ’ρθει συντροφιά κι ο Χριστός.

Εμείς θα το ακούσουμε από την Άλκηστη Πρωτοψάλτη

 

20. Νύχτα μαγικιά ( ή «Ποτέ, ποτέ μαζί», όπως αναφέρεται στην πρώτη ηχογράφηση του τραγουδιού). Πρώτη ηχογράφηση 1979. Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του Γιάννη Θεοδωράκη.

Η «Νύχτα Μαγικιά» ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά το 1979 και το τραγούδησε η Μαρία Δημητριάδη στο δίσκο της «Δελτίο καιρού» με τίτλο «Ποτέ, ποτέ μαζί». Εδώ το ακούμε από τη Δήμητρα Γαλάνη στους «Χαιρετισμούς», τη μοναδική δισκογραφική συνεργασία του Μίκη Θεοδωράκη με τη Δήμητρα Γαλάνη, η οποία κυκλοφόρησε το Σεπτέμβριο του 1982

«Νύχτα μαγικιά μια σκιά περνά
σκέψου τώρα τη φωνή
που σου ’λεγε, ποτέ, ποτέ μαζί

Βάδιζα σκυφτός, ήσουν ουρανός
με των άστρων τη μουσική
μου τραγουδάς, ποτέ, ποτέ μαζί

Μάγισσα χλωμή, το στερνό σου φιλί
ξεχασμένη μουσική
μια μαχαιριά, ποτέ, ποτέ μαζί»

 

21. Κάποτε θα’ ρθουν να σου πουν. Πρώτη ηχογράφηση 1979 για τις ανάγκες της ταινίας του Ανδρέα Θωμόπουλου «Ο Ασυμβίβαστος» με πρωταγωνιστή τον Παύλο Σιδηρόπουλο. Ερμηνεύει ο Παύλος Σιδηρόπουλος

Κάποτε θα `ρθουν να σου πουν
πως σε πιστεύουν, σ’ αγαπούν
και πώς σε θένε

Έχε το νου σου στο παιδί,
κλείσε την πόρτα με κλειδί
ψέματα λένε

Κάποτε θα `ρθουν γνωστικοί,
λογάδες και γραμματικοί
για να σε πείσουν

Έχε το νου σου στο παιδί
κλείσε την πόρτα με κλειδί,
θα σε πουλήσουν

Και όταν θα `ρθουν οι καιροί
που θα `χει σβήσει το κερί
στην καταιγίδα

Υπερασπίσου το παιδί
γιατί αν γλιτώσει το παιδί
υπάρχει ελπίδα

Οι στίχοι του τραγουδιού είναι του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Το 1982, με άλλους στίχους γραμμένους αυτή τη φορά από το Γιάννη Θεοδωράκη, η μελωδία του συγκεκριμένου τραγουδιού συμπεριλήφθηκε στους ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΥΣ με τον τίτλο «Μη με προδώσεις» σε ερμηνεία της Δήμητρας Γαλάνη. Το 1998, με τους στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου, το τραγούδι επανακυκλοφορεί μέσα από τον κύκλο τραγουδιών ΣΕΡΕΝΑΤΕΣ σε ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη

Για λόγους πληρότητας, παραθέτουμε και τους στίχους του Γιάννη Θεοδωράκη, αν και αυτή η εκδοχή του τραγουδιού υποσκελίστηκε από την αρχική

Αυτός που ξέμεινε εδώ
θα ξαναρθεί με τον καιρό
να τον πληγώσεις.

Φίλοι κι εχθροί θα τον ζητούν
κατάματα θα σε κοιτούν
μη με προδώσεις.

Ψέματα οι ψεύτες θα σου πουν
στα όνειρά σου για να μπουν
θα το πληρώσεις.

Ρίξε τον ήλιο απ’ τα κλαδιά
στον κόρφο κρύψε τα καρφιά
μη με προδώσεις.

Απλώνει η νύχτα τη βροχή
μαζί ξεμάκραινες κι εσύ
θα μετανιώσεις.

Αν βρεις στο δρόμο νικητές
φωτιά, τσεκούρι και ληστές
μη με προδώσεις.

Εμείς θα το ακούσουμε από τον Παύλο Σιδηρόπουλο, τον άνθρωπο που θεωρούμε πως ταυτίστηκε πιο πολύ απ’ όλους με αυτό το τραγούδι

 

22. Ξημερώνει. Πρώτη ηχογράφηση 1981 . Από τον κύκλο τραγουδιών ΡΑΝΤΑΡ με ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα. Οι στίχοι είναι του Κώστα Τριπολίτη 

Η σκοτεινιά της κάμαρας
θα ρθει μαζί σου
ντύσου ντύσου ντύσου
κι η νύχτα αυτή που κράτησες δική σου
ντύσου ντύσου

Ο κόσμος ξημερώνει
ο κόσμος ξημερώνει

Με τα φιλιά που κάρφωσα
εδώ βαθιά σου
βιάσου βιάσου βιάσου
κι αυτά που απόψε κέρδισες δικά σου
βιάσου βιάσου

Ο κόσμος ξημερώνει
ο κόσμος ξημερώνει

Εμείς θα το ακούσουμε από την Αλέξια Βασιλείου, μια ιδιαίτερη φωνή, σε μια jazz εκδοχή του τραγουδιού

 

23. Σαν καφενείο. Πρώτη ηχογράφηση 1985. Από τον κύκλο τραγουδιών «ΦΑΙΔΡΑ» που κυκλοφόρησε από τη δισκογραφική εταιρεία ΣΕΙΡΙΟΣ του Μάνου Χατζιδάκι με ερμηνευτές την Αλίκη Καγιαλόγλου και τον Πέτρο Πανδή. Οι στίχοι είναι της Αγγελικής Ελευθερίου, αδελφής του Μάνου Ελευθερίου

Το στεναγμό μου πια δεν τον ακούς
η νύχτα λες που αναστενάζει
τα ρούχα σου ραντίζω μ’ αγιασμούς
και λέω «είναι μπόρα, θα περάσει»

Σαν καφενείο με κλειστά παράθυρα
και σ’ ένα δρόμο ερημικό
έγειρε τώρα η καρδιά σου
και σαν τον πόλεμο τον ξαφνικό
με τα σημάδια στο λαιμό
ζεστή με πήραν απ’ την αγκαλιά σου

Από το σπίτι δεν περνά κανείς
ούτε οι φίλοι κι οι γειτόνοι
η στέγη δε χαμήλωσε θαρρείς
μα είναι η αγάπη που τελειώνει

Σαν καφενείο με κλειστά παράθυρα
και σ’ ένα δρόμο ερημικό
έγειρε τώρα η καρδιά σου
και σαν τον πόλεμο τον ξαφνικό
με τα σημάδια στο λαιμό
ζεστή με πήραν απ’ την αγκαλιά σου

Το ακούμε από τη μοναδική φωνή της Αλίκης Καγιαλόγλου

 

24. Τα μάγια. Πρώτη ηχογράφηση 1998. Από τον κύκλο τραγουδιών ΣΕΡΕΝΑΤΕΣ που κυκλοφόρησε με ερμηνεύτρια τη Μαρία Φαραντούρη. Οι στίχοι είναι του Λευτέρη Παπαδόπουλου

Στο Μόλυβο, στη Μυτιλήνη
θα βρω μια μάγισσα που λύνει
τα μάγια που σου έχουν κάνει
και την καρδιά σου έχουν μαράνει.

Κι όταν λυθούν τα μαύρα μάγια
κάτω απ’ των άστρων την ανταύγεια
σ’ ένα κοχύλι θα κλειστούμε
και στο βυθό θ’ αγκαλιαστούμε.

Να μην μας δει ανθρώπου βλέμμα
γιατί τα μάγια σαν το αίμα
φεύγουνε και ξαναγυρνάνε
και την αγάπη τυραννάνε.

Το ακούμε από την Αλέξια Βασιλείου, σε ένα δίσκο που κυκλοφόρησε το 2001