Πρωτοφανείς διαστάσεις παίρνει πλέον στο διαδίκτυο η νέα τάση κατασκευής τετράστιχων, όπου ο τελευταίος στίχος είναι πάντα ο ίδιος και απαγγέλλεται εν χορώ. Η Atticavoice, οσμιζόμενη τις νέες τάσεις και ανταποκρινόμενη στις προσδοκίες των αναγνωστών της, αποφάσισε να συνεισφέρει και αυτή στην κοσμογονία δημιουργίας που κατακλύζει αυτές τις ημέρες το διαδίκτυο.

Δεν είναι καθόλου μικρό πράγμα να μπαίνεις στο στόμα ενός ολόκληρου λαού. Πρέπει να έχεις πετύχει πολλά πράγματα. Και ο Μητσοτάκης πράγματι έχει πετύχει πολλά. Πλέον δεν είναι ένας απλός άνθρωπος. Δεν είναι ένας απλός πρωθυπουργός. Είναι πια ένα σύμβολο. Δίνοντας τη συγκεκριμένη ευχή στο Μητσοτάκη, ξορκίζεις το κακό, διώχνεις τα κακά τα πνεύματα. Δεν είναι απαραίτητο να είναι αυτός υπεύθυνος για το κακό. Δεν είναι καν απαραίτητο να έχει γίνει κάποιο κακό. Το λες απλά για να μη γίνει. Σαν να χτυπάς ξύλο ή σαν να φτύνεις στον κόρφο σου, όπως κάνει ο Άδωνις στην τηλεόραση όταν προβλέπει το τέλος της πανδημίας. Πού να βρίσκεις όμως ξύλο και πού να φτύνεις με τη μάσκα στο πρόσωπο; Γι αυτό λοιπόν, γ……. Μητσοτάκη

 

Χριστούγενν΄ αποφάσισα

να πάω στην Ιθάκη

όλο διόδια πλήρωνα

γ……………………

 

Στην Πάτρα όταν έφτασα

μπήκα στο καραβάκι

μάσκες διπλές φορούσαμε

γ…………………………

 

Το βράδυ όταν φτάσαμε

ανάψαμε το τζάκι

έξω είχε ψοφόκρυο

γ………………………

 

Μπύρες πολλές ανοίξαμε

ήπιαμε και κρασάκι

στο κέφι όταν φτάσαμε

γ…………………………

 

Το βράδυ της Πρωτοχρονιάς

μας έβαλες τον Σάκη

εσύ κι ο Μπακογιάννης σου

γ…………………………

 

Πίσω όταν εγύρισα

και πήγα στο μπαράκι

τη μουσική δεν άκουγα

γ……………………

 

Μας είπες ψέματα πολλά

κι αν είχες μυαλουδάκι

το γέλιο θα κοβότανε

γ…………………………

Ο Eric Cantona είναι ίσως ένας από τους τελευταίους ποδοσφαιριστές που υπηρέτησαν την παλιά σχολή του ποδοσφαίρου. Αυτή την πλευρά που πέρα και πάνω από οικονομικούς και καριερίστικους υπολογισμούς, έβαζε την αγάπη για το άθλημα και το πάθος για τη διάκριση. Ο Cantona πρόσφερε θέαμα και πάθος, αν και πολλές φορές έκανε κακό στην καριέρα του από τον εκρηκτικό παρορμητισμό του, όπως συνέβη στην περίπτωση που ανέβηκε στις εξέδρες του γηπέδου και χτύπησε έναν ρατσιστή φίλαθλο που τον έβριζε. Είναι αλήθεια πως ήταν παρορμητικός,απρόβλεπτος και ασυμβίβαστος. Κάποιοι τον αποκάλεσαν κακό παιδί, κάποιοι άλλοι τρομερό παιδί.  Οι οπαδοί της Manchester United όμως, τον αποκαλούν ακόμη και σήμερα βασιλιά. Γιατί ο βασιλιάς Eric ήταν αυτός που συνέβαλε όσο κανένας άλλος στην αναγέννηση της Manchester τη δεκαετία του ’90 και ένας από τους πιο μεγάλους παίκτες που έχουν φορέσει τη φανέλα του μεγάλου συλλόγου. Είναι χαρακτηριστικό πως οι οπαδοί της Manchester, σε μεγάλη ψηφοφορία, τον ανέδειξαν ως τον κορυφαίο ποδοσφαιριστή που αγωνίστηκε ποτέ με τα χρώματα του συλλόγου τους, βάζοντάς τον πάνω και από τους Βobby Charlton και George Best

Ο Cantona όμως, ήταν ιδιαίτερη περίπτωση ανθρώπου. Ακολουθώντας τους ρυθμούς της καρδιάς του, σε αντίθεση με τις σύγχρονες μηχανές παραγωγής χρήματος τύπου Κριστιάνο Ρονάλντο, αποσύρθηκε νωρίς από την ενεργό δράση γιατί, όπως δήλωσε αρκετά χρόνια αργότερα: "Αγαπούσα το παιχνίδι αλλά δεν είχα πλέον τη διάθεση και το πάθος να πηγαίνω νωρίς για ύπνο, να μη βγαίνω με τους φίλους μου, να μην πίνω όσο θέλω και να μην κάνω όλα τα υπόλοιπα πράγματα που μου αρέσει να κάνω σ’ αυτή τη ζωή".

Ο Cantona είχε δει πως το ποδόσφαιρο, από παιχνίδι, είχε εξελιχθεί σε μια τεράστια μπίζνα. Και δεν είχε καμία όρεξη να γίνει μέρος αυτής. Την πλούσια ενεργητικότητά του, θα τη διοχέτευε αλλού. Και πράγματι, ανέπτυξε πλούσια καλλιτεχνική, πολιτική και φιλανθρωπική στάση. Τον Οκτώβριο του 2018, σε ένα κείμενό του στο The Player’ς Tribune τοποθετήθηκε με ένα μοναδικό τρόπο πάνω στο θέμα της μετανάστευσης και της προσφυγιάς, εξιστορώντας την πορεία της δικής του οικογένειας. Εκεί, μίλησε για την ιστορία του παππού του που, μαζί με άλλους 100.000 Ισπανούς του Δημοκρατικού Στρατού, κυνηγημένους από τον νικητή του Ισπανικού Εμφύλιου και μετέπειτα δικτάτορα της Ισπανίας για σαράντα χρόνια Φράνκο, βρήκαν ασφαλές καταφύγιο στη Γαλλία, η οποία τους υποδέχτηκε και τους υιοθέτησε. Και αναρωτήθηκε τι θα είχε συμβεί αν η Γαλλία έιχε κλείσει τα σύνορα γι αυτούς, όπως κάνουν τώρα οι ευρωπαϊκές χώρες στους σύγχρονους πρόσφυγες

Παράλληλα, ασχολήθηκε με την υποκριτική. Το 2009 μάλιστα, πρωταγωνίστησε στην ταινία "Looking for Eric" του ταγμένου στο κοινωνικό σινεμά Κen Loach. Στην ταινία αυτή, ο Cantona υποδύεται τον εαυτό του, ο οποίος με ένα σκηνοθετικό εύρημα εμφανίζεται στη ζωή ενός ανθρώπου που τον έχει ίνδαλμα και του οποίου η ζωή έχει πάρει την κατηφόρα. Εκεί, ο Cantona, σε ρόλο πνεύματος παραδίδει στον ήρωα της ταινίας μαθήματα ζωής

Δε θα μπορούσε λοιπόν ο Eric Cantona να μην τοποθετηθεί πάνω στην ανάληψη του Παγκοσμίου Κυπέλλου από το Κατάρ. Και αυτό το έκανε από πολύς νωρίς, σπάζοντας την ομερτά που έχει εξαπλωθεί εδώ και δεκαετίες στο χώρο του ποδοσφαίρου. Μια ομερτά που κηρύσσει υποκριτικά τo “No politica” , εννοώντας όμως ως politica μόνο την πολιτική που απειλεί τα κέρδη των αφεντικών του ποδοσφαίρου. Και τα αφεντικά του ποδοσφαίρου είχαν αποφασίσει για τους δικούς τους λόγους να δώσουν στο Κατάρ τη διοργάνωση του Μουντιάλ του 2022

Ενώ όλοι υποψιάζονται τη μέθοδο με την οποία το Κατάρ κατόρθωσε να εξασφαλίσει τη διοργάνωση των αγώνων, μόνο ο Eric Cantona τόλμησε, από το 2014 ήδη, να τοποθετηθεί πάνω στο θέμα αυτό.

«Όταν ανατέθηκε το Μουντιάλ το 1994 στις Ηνωμένες Πολιτείες, όλοι λέγανε πως δίνεται μια ευκαιρία για την ανάπτυξη του αθλήματος στη Βόρεια Αμερική και μπορεί να είχαν δίκιο. Στο Κατάρ, όμως, γιατί δόθηκε η διοργάνωση; Η μόνη λογική εξήγηση είναι επειδή έχει μεγάλο πλούτο … Το Κατάρ είναι μια πλούσια χώρα και αγόρασε ένα Μουντιάλ. Αυτό συνέβη και είναι πολύ μεγάλο λάθος, καθώς οι κλιματολογικές συνθήκες μόνο για ποδόσφαιρο δεν είναι».

Σύμφωνα με τον Guardian, μέχρι τον Φεβρουάριο του 2020, περισσότεροι από 6.500 μετανάστες-εργάτες είχαν χάσει τη ζωή τους στο Κατάρ από το 2010, όταν και ανατέθηκε στη χώρα το Μουντιάλ. Οι άνθρωποι αυτοί είχαν μεταναστεύσει στο Κατάρ από φτωχότερες γειτονικές χώρες, δουλεύοντας για την ανέγερση των εγκαταστάσεων που θα φιλοξενούσαν τους αγώνες ποδοσφαίρου κάτω από απάνθρωπες συνθήκες. Σύμφωνα μάλιστα με το γερμανικό δίκτυο ZDF, το νούμερο αυτό μπορεί να αγγίζει σήμερα ακόμη και τους 15.000.  

Μιλώντας στην Daily Mail, o Eric Cantona μίλησε και γι αυτό : «Για να πω την αλήθεια, δεν με νοιάζει καθόλου αυτό το Παγκόσμιο Κύπελλο. Δεν είναι πραγματικό Μουντιάλ για εμένα. Το Κατάρ δεν είναι ποδοσφαιρική χώρα. Δεν είμαι εναντίον της ιδέας να φιλοξενηθεί η διοργάνωση σε μια χώρα που μπορεί να προωθηθεί και να αναπτυχθεί το ποδόσφαιρο, όπως συνέβη σε προηγούμενες δεκαετίες με τις ΗΠΑ και με τη Νότια Αφρική. Όμως στο Κατάρ δεν υπάρχει τίποτα, μόνο το χρήμα. Όλα γίνονται για το χρήμα και μόνο για αυτό. Ο τρόπος που συμπεριφέρθηκαν και συμπεριφέρονται στους ανθρώπους που συμμετείχαν στην κατασκευή των γηπέδων είναι φρικτός. Τόσοι άνθρωποι σκοτώθηκαν. Χιλιάδες. Και εμείς θα πάμε να γιορτάσουμε το Παγκόσμιο Κύπελλο; Λυπάμαι αλλά εγώ δεν θα το παρακολουθήσω. Καταλαβαίνω ότι το ποδόσφαιρο είναι και μπίζνες, αλλά πιστεύω ότι στο συγκεκριμένο μέρος δεν θα έπρεπε να δοθεί αυτή η ευκαιρία».

Εμείς για επίλογο, επιλέξαμε να σας παρουσιάσουμε μερικές από τις πιο μαγικές στιγμές του Eric Cantona όταν έπαιζε ποδόσφαιρο. Και ήταν πολλές αυτές. Αλλά και τον μαγικό επίλογο του κειμένου του στο The Player’ς Tribune.

«Επιτρέψτε μου, λοιπόν, να κάνω την ίδια απλή ερώτηση σε όσους διευθύνουν το παγκόσμιο παιχνίδι – τους ποδοσφαιριστές, τους πράκτορες, τους χορηγούς και τις επιτροπές.…

Τι είναι το ποδόσφαιρο αν δεν είναι ελευθερία;

Τι είναι η ζωή αν δεν είναι ελευθερία;

Ποιο είναι το νόημα της ζωής;

Νομίζω ότι μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε ότι μπορούμε να κάνουμε περισσότερα για την ανθρωπότητα.

Τώρα ξέρετε την ιστορία μου. Προέρχομαι από οικογένεια μεταναστών, ανταρτών, στρατιωτών και εργατών. Όταν ήμουν παιδί δεν είχαμε πολλά, αλλά για μένα η αλήθεια της ζωής είναι ότι μπορούμε να βρούμε την ικανοποίηση  στις μικρές στιγμές.

Ίσως ένα απλό πικνίκ με την οικογένειά μας. Τρία ζευγάρια κάλτσες τυλιγμένα σε μια μπάλα και δεμένα με ένα κορδόνι παπουτσιού. Να παίζουμε ποδόσφαιρο στον ήλιο. Μετά να ξαπλώνουμε στο γρασίδι. Να θαυμάζουμε τα πάντα και το τίποτα.

Όταν έφυγα από το ποδόσφαιρο όταν ήμουν 30 ετών, ξέρετε τι έκανα; Ήταν κάτι πολύ ιδιαίτερο για μένα. Πήγα να ζήσω στην πόλη από την οποία έπρεπε να φύγουν οι παππούδες μου το 1939. Πήγα να ζήσω στη Βαρκελώνη»

 

η εικόνα προέρχεται από άρθρο της Εφημερίδας Συντακτών

 

Ναι ανθρωπάκο … Ξέρω πως νομίζεις ότι δε φταις εσύ για τη δυστυχία των προσφύγων. Πώς άλλωστε να φταις εσύ; Εσύ κοιτάς μονάχα το σπιτάκι και τη δουλίτσα σου … ξέρω πως δεν τους θεωρείς πρόσφυγες, αλλά λαθραίους εισβολείς … ξέρω πως ενοχλείσαι από την παρουσία τους και πως θεωρείς ότι θα αλλοιώσουν τη χριστιανική σου πίστη, γιατί συν τοις άλλοις είσαι και καλός χριστιανός … ξέρω πως πιστεύεις ότι οι δικοί σου πρόγονοι πήγαν μετανάστες με ειδική πρόσκληση και τους υποδέχτηκαν με τιμές … ξέρω επίσης πόσο καλά υποδέχτηκες τους δικούς σου πρόσφυγες, τους Έλληνες, από τη Μικρασιατική καταστροφή … ξέρω πως θεωρείς προδότες και ξένους πράκτορες τους αλληλέγγυους διασώστες των θαλασσοδαρμένων … ξέρω πως για σένα φταίνε οι Τούρκοι και οι μεταφορείς τους που τους αποκαλείς δουλέμπορους αλλοιώνοντας τις έννοιες των λέξεων απλά για να αποσείσεις από πάνω σου την ευθύνη και να νιώσεις εσύ καλύτερα … ξέρω πως δεν καταλαβαίνεις ότι η χώρα σου κάνει πράξεις ντροπής και αντίθετες στο Διεθνές Δίκαιο … ξέρω πως δεν σε νοιάζει που οι δομές «υποδοχής» των προσφύγων είναι στρατόπεδα συγκέντρωσης

Ναι ανθρωπάκο … Δεν περιμένω από σένα ούτε να καταλάβεις ούτε να δείξεις συμπόνια … Το μόνο που θα σε ταράξει ανθρωπάκο, είναι όταν δε θα μπορείς να κάνεις το μπάνιο σου από τα πτώματα των θαλασσοπνιγμένων … ίσως αυτή να είναι και η μόνη εκδίκηση που μπορούν να πάρουν της γης οι κολασμένοι

Γιάννης Ρίτσος και Τάσος Λειβαδίτης στην εξορία του Άη Στράτη, το 1951.

 

Από το 1929 μέχρι και το 1963, ο Άη Στράτης ήταν ένας από τους τόπους εκτόπισης, φυλάκισης, εξαθλίωσης, βασανισμού και θανάτου χιλιάδων ανθρώπων λόγω της ιδεολογίας τους, θύματα είτε του Μεταξικού καθεστώτος είτε της μετεμφυλιακής Δεξιάς. Το νησί που είχε μετατραπεί σε ένα τεράστιο στρατόπεδο συγκέντρωσης δε σταμάτησε τη λειτουργία του ούτε επί ναζιστικής κατοχής, όταν οι Έλληνες διοικητές του παρέδωσαν τους Έλληνες κρατούμενους στους ναζί κατακτητές. Το 1951 οι εκτοπισμένοι στον Αη- Στράτη ήταν περίπου 3.000 (!)

Από υπόμνημα των πολιτικών εξορίστων του 1950, διαβάζουμε : "Ο διωγμός μας οφείλεται σε καθαρά πολιτικά ελατήρια. Στο πρόσωπό μας, η κυβέρνηση τιμωρεί όχι τους παραβάτες κανενός ιδιαίτερου νόμου, αλλά τους πολιτικούς της αντιπάλους. Ο λόγος που μας έστειλαν εξορία για τρία περίπου χρόνια, και μερικούς μάλιστα για τέσσερα, είναι γιατί αρνηθήκαμε να υπογράψουμε τις λεγόμενες "δηλώσεις μετανοίας", αρνηθήκαμε, δηλαδή, να υπογράψουμε γραφτές δηλώσεις με τις οποίες να απαρνιόμαστε ορισμένες απόψεις και πεποιθήσεις".

Αυτή τη μονομερή απόφαση των φασιστικών, ναζιστικών και των αμερικανοκινούμενων καθεστώτων, ο πρωθυπουργός της χώρας, Κυριάκος Μητσοτάκης, την αποκάλεσε πριν από λίγες ημέρες διχασμό. Είναι πραγματικά προκλητική η επίκληση του κινδύνου του διχασμού από μια εξουσία που ήδη έχει επιβάλλει στην πράξη το διχασμό, πότε με φυλακίσεις και εξορίες και πότε με τις ταξικές της πολιτικές. Στον απαράδεκτο ισχυρισμό αυτού του φαιδρού προσώπου που βρίσκεται στον πρωθυπουργικό θώκο εξαιτίας ενός λαού επιλήσμονα, δεν θα απαντήσουμε εμείς, αλλά οι ποιητές μας. Αυτοί που μαζί με χιλιάδες άλλους απλούς πολίτες βρέθηκαν φυλακισμένοι στο όμορφο νησί που κάποιοι αποφάσισαν να το κάνουν τόπο μαρτυρίου.

Και δεν ήταν λίγοι οι φυλακισμένοι ποιητές. Ο Μενέλαος Λουντέμης, Ο Κώστας Βάρναλης, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Τάσος Λειβαδίτης, ο Τίτος Πατρίκιος, ο Νίκος Καρούζος, ο λογοτέχνης Άρης Αλεξάνδρου, ο ιστορικός Δημήτρης Φωτιάδης είναι ίσως οι πιο γνωστοί από αυτούς

 

Οχτώβρης, του Κώστα Βάρναλη  (εξορισμένος στον Άη Στράτη)

 

Αφού μας εσκοτώναν με το ζόρι

στα μακελειά τους χρόνια οι μπαζαδόροι

κι αφού μας εσκοτώνανε πιο φίνα

στα χρόνια της ειρήνης με την πείνα·

 

αφού μας εσκοτώναν έτσι αιώνες

τ' αφεντικά μας οι απατεώνες,

της Λύτρωσης, αδέρφια, η ώρα φτάνει

αρπάχτε από το Χάρο το δρεπάνι!

 

Τελειώσανε τα ψέματα κι αστεία.

Κάνει νερά και τρίζει η Πολιτεία.

Το σάπιο, το κουρσάρικο καράβι

δεν το σώζουν των φασισμών οι μπράβοι.

 

Ψηλά κι ορθοί σταθείτε δικαιοκρίτες

όλου του κόσμου οι μάρτυρες κι ακρίτες!

 

Απ' τα μπουντρούμια και την εξορία

η νέα του κόσμου ξεκινά Ιστορία.

 

(1935, Αη Στράτης)

 

 

Δύο άνθρωποι, του Τίτου Πατρίκιου  (εξορισμένος στον Άη Στράτη)

 

Αν είδες ποτέ στη μέση του δρόμου
δυο ανθρώπους να τους πηγαίνουν με χειροπέδες
δεν αποκλείεται ο ένας να ήμουν εγώ
που με ξαναστέλναν εξορία.

Και κείνο το πρωί είχα σαν και σένα
τόσα όνειρα
για τη δουλειά που θα 'βρισκα,
για έναν περίπατο στα φώτα και την άσφαλτο,
για λίγο ήλιο...

Και κείνος
που ξαφνικά τα σίδερα τον δέσαν στο κορμί μου
είχε και κείνος χαραγμένα τα όνειρά του
στο αυστηρό του πρόσωπο.
(Τον πήρανε χαράματα στις έξι από τη γυναίκα του).

Όταν βλέπεις στο δρόμο δυο ανθρώπους
με χειροπέδες
μη νομίσεις τίποτα περισσότερο
μη νομίσεις τίποτα λιγότερο.

Δυο άνθρωποι.
Σαν και σένα.

(Άη-Στράτης, 1953)

 

 

Ποιητική, Άρης Αλεξάνδρου

(εξορισμένος στον Άη Στράτη)

Αξίζει δεν αξίζει
στέλνω τις εκθέσεις μου σε χώρες που δε γίνανε ακόμα
προδίνω τις κινήσεις ενός ήλιου
που πέφτει την αυγή δίπλα στις μάντρες
επικυρώνοντας με φως
τις εκτελέσεις.

Η κάθε μου λέξη
αν την αγγίξεις με τη γλώσσα
θυμίζει πικραμύγδαλο.
Απ’ την κάθε μου λέξη
λείπει ένα μεσημέρι με τα χέρια της μητέρας δίπλα στο ψωμί
και το φως που έσταζε απ’ το παιδικό κουτάλι στην πετσέτα.

Η μόνη ξιφολόγχη μου
ήταν το κρυφοκοίταγμα του φεγγαριού απ’ τα σύννεφα.
Ίσως γι’ αυτό δεν έγραψα ποτέ
στίχους τελεσίδικους σαν άντερα χυμένα
ίσως γι’ αυτό εγκαταλείπουν ένας-ένας τα χαρτιά μου
και τους ακούω στις κουβέντες όσων δε με έχουνε διαβάσει.

 

(Άη Στράτης, 1951)

 

 

Γράμμα στον Ζολιό-Κιουρί, του Γιάννη Ρίτσου (εξορισμένος στον Άη Στράτη), απόσπασμα

 

« (…) Βρισκόμαστε δω πέρα, κάπου τρεις χιλιάδες

άνθρωποι απλοί, δουλευτάδες, γραμματιζούμενοι

με μια τρύπια κουβέρτα στον ώμο μας

μ’ ένα κρεμμύδι, πέντε ελιές κ’ ένα ξεροκόμματο φως στο ταγάρι μας

άνθρωποι απλοί σαν τα δέντρα μπροστά στον ήλιο

άνθρωποι που δεν έχουμε άλλο κρίμα στο λαιμό μας

εξόν μονάχα που αγαπάμε όπως και συ

τη λευτεριά και την ειρήνη.

 

(…) Ζολιό, πες και στους άλλους αδελφούς μας

στον Ερεμπουργκ, στον Αραγκόν και στο Νερούντα,

στον Ελυάρ, στον Πικασσό και σ’ όλα μας τ’ αδέρφια

πως είμαστε δω πέρα τρεις χιλιάδες εξόριστοι

όχι για τίποτ’ άλλο, αδέρφια μου,

παρά μονάχα, να, γιατί και ‘μεις όπως και ‘σεις

σηκώνουμε στη ράχη μας ένα αγκωνάρι απ’ το καμένο σπίτι μας

να χτίσουμε για κείνους που θα ‘ρθούν ένα καινούργιο σπίτι με πολλά παράθυρα

πολλά φαρδιά παράθυρα προς την ανατολή

να μη νυχτώνει από νωρίς η καρδιά των μανάδων

να μην κοιμούνται κάθε βράδυ τα παιδιά δίπλα στο θάνατο.

…

Αχ, έτσι, αδέρφια μου, να μην υπάρχουν πια καμένα σπίτια

μα να ‘ναι όλος ο κόσμος ένα σπίτι ασβεστωμένο με τη βούρτσα του ήλιου

κι αχ, έτσι, αδέρφια μου, τούτο το σπίτι να το συγυρνάει μονάχα

η μάνα μας η Λευτεριά κ’ η πρωτοθυγατέρα της η Ειρήνη».

 

 

Ταξίδι στον Άη – Στράτη, του Μενέλαου Λουντέμη, (εξορισμένος στον Άη-Στράτη)

 

Χτες την αυγή φουντάραμε

στο νέο πετρονήσι μας.

Ο «Αλφειός» («Μεταγωγόν ο Αλφειός»),

εσύρθηκε νωθρά στ’ ακροθαλάσσι…

Άνοιξε τις μασέλες του. Και ξέρασε-

μιαν αμπαριά καινούργιους Ιωνάδες.

 

Βαρύ ήταν το ταξίδι μας. Ενάντιο.

Κι’ η θάλασσα ένα πέλαγο χολή.

Το πλοίο οκνό, κι’ ολονυχτίς μας εσεργιάνιζε

στα βορινά σοκάκια του Αιγαίου.

-Μεταλλικό κιβούρι-

που έψαχνε για το νεκροταφείο μας.

 

Είμαστ’ ένα φορτίο αγύριστα μυαλά,

παραδομένα με το μέτρο.

Ένα φορτίο αντίγνωμοι,

Φερέοικοι Ροβινσώνες του Αιγαίου.

Που ζαλωθήκαμε στην πλάτη την τιμή μας,

και πάμε στης θυσίας το Μαραθώνιο.

 

… Πίσω στο βράχο του Μακρονησιού

ακόμη κυματίζει,

η διψασμένη ανάσα μας.

Και στο γιαλό απ’ την πέτρινην εξέδρα της

μ’ ένα γυμνό κλαρί,

μας ξεπροβόδισε ξεφούσκωτη η Ιστορία.

Είχαμε κάτι μάτια θεονήστικα για πράσινο.

Κάτι χείλια ραγισμένα για νερό.

Και κάτι χέρια κόκκαλα…

 

Και χτες πρωί, με την αυγή

φουντάραμε στον Κόσμο μας,

σε νέο καταστρωμένο ανθρωποστάσι.

Νησί μικρό χαμένο στα νερά

(«κλωβός επικινδύνων»).

 

Μα ο κόσμος ήταν πάλι χωροφύλακες…

Αμπαρωμένα σπίτια και τουφέκια.

Σπίτια τεφρά. Και βράχοι κυματόδαρτοι.

Βράχοι ξανά. Όλο βράχοι. Και βοριάδες.

(Η Μακρόνησο μας πήρε το κατόπι…)

 

Μα σαν επήραμε σιγά τη ρεματιά,

πατώντας στο εμβατήριο που μας έψελναν

οι ραψωδοί της ζέστης – τα τζιτζίκια.

Σαν πήραμε το ρέμα για το πλάτωμα.

Εκεί που βούιζε το πάνινο χωριό μας.

Εκεί που πρασινίζαν και μας προσμέναν

κάτι γρηούλες μυγδαλιές

λίγου νερού ζητιάνες

Σαν πήραμε το ρέμα-ρέμα για το πλάτωμα…

Μια λυγαριά καταμεσίς στη ρεματιά,

(προσκυνητάρι της πανώριας Άνοιξης)

Αγκάλιασε τη μέση μας σαν αδελφή.

Και μας θυμιάτισε με τη μοσκοβολιά της…

 

Κι’ εκεί… Αυτή η ψυχή…

Αυτή η ψυχή που ελύγισε τα σίδερα.

Αυτή η ψυχή η ορθή, αυτή η ψυχή μας,

(μπροστά στο τέμπλο της πανώριας Άνοιξης).

Ανάσανε βαθειά. Βαθειά πολύ.

Ανάσανε για όλες τις ανάσες.

Και προσκύνησε.

Ήταν η πρώτη φορά…

 

Στα 1954, έχοντας διακοπεί προσωρινά η εκτόπιση του Μενέλαου Λουντέμη στον Αη-Στράτη, ο ποιητής βρισκόταν στην Αθήνα, όπου έλαβε ένα γράμμα από κάποιον συνεξόριστό του. «Απόψε είχαμε πλημμύρα…», του έγραφε ο εξόριστος. Με αφορμή αυτό το γράμμα, ο ποιητής μετουσίωσε όλη την αγωνία και τα βάσανα των συναγωνιστών του σε ποίημα

 

Η ψυχή μου έμεινε εξορία, του Μενέλαου Λουντέμη

«Απόψε είχαμε πλημμύρα…»

(Από γράμμα τους)

Ακούστε εσείς.

Εσείς που κοιμηθήκατε κι’ απόψε στα ζεστά,

σβήνοντας με μια κίνηση το φώς.

Σαν τους θεούς που παίζουν τη «Δημιουργία»:

(«Γεννηθήτω φως» -και εγένετο). Ακούστε με!

 

Τούτη την άναρθρη νύχτα που σωπαίνουν οι λύκοι –

Γιατί ουρλιάζουν οι άνθρωποι. Ακούστε με.

Εσείς, που κοιμάστε αγκαλιά με τα όνειρα.

Εσείς, που σας φιλά στο στόμα η Ζωή.

Που σας χαϊδεύει με το μετάξι της. Εσείς.

Ακούστε με!

 

Λίγες μόνο ώρες απ’ τη στεργιά,

Και χίλια χρόνια μακρυά απ’ την Οικουμένη.

Παλεύει ένα ολομόναχο νησί,

-πέτρινος αφαλός στο χάος της θάλασσας-

στο ασίγαστο Αιγαίο, που σηκώθηκε ορθό.

Και χύθηκε πάνω στα γκρεμνά του.

 

Απόψε έφτασε εκεί ο Κατακλυσμός,

Ξεκολλημένος απ’ τις σελίδες της Μυθολογίας.

Κι’ έσπασε τους μύλους του Νησιού.

Και χόρεψε στην πέτρινη ράχη του

τον πυρρίχιο της λύσσας.

 

Απόψε βρέχει μαχαίρια η βροχή,

Και σκίζουν τις κοιλιές των τσαντηριών τους.

Ο βοριάς δείχνει ολόϊσα το νησί.

Και τα κύματα αδειάζουν τις άγριες δεξαμενές τους

ίσα πάνω του.

Και σκάβουν, σκάβουν, την πλαγιά.

(Κι’ ο κόσμος εγέμισε ρυτίδες…)

 

Α, τι κυλούν τις νύχτες οι κατεβασιές.

Τι παίρνουν, και τι φέρνουν, και τι κυνηγούν.

Τι μπόγους, τι σοδειές, και τι υπάρχοντα.

Τι αίματα, τι δέματα, και τι φυλαχτά…

Το γράμμα της μανούλας… Που βράχηκε,

Και δε θα διαβάζεται πια

(Κι ήταν τόσο λίγη η ορθογραφία της…)

 

Κι’ όλα αυτά, γιατί; Μα γιατί;

Γιατί η ματιά τους είναι απλή και φεγγερή.

Γιατί ζεσταίνει τις πληγές του κόσμου.

Γιατί η μιλιά τους είν’ γλυκειά και ταπεινή.

Σαν την «επί του όρους» ομιλία.

 

Απόψε πάλι δε θα κοιμηθώ.

Απόψε πάλι θα βραχώ με τους βρεγμένους.

Και θα βογγήξω με τους άρρωστους.

Γιατί η ψυχή μου έμεινε εκεί.

Γιατί ο Γολγοθάς που με κάρφωσε

μούδωσε το σταυρό του μαζί μου…

 

 

Γκράφιτι με ποίηση του Γιάννη Ρίτσου στον Αη Στράτη 

Για να αποκτήσεις βιωματική σχέση με έναν τόπο, είναι βέβαιο πως πρέπει να τον γνωρίσεις όλες τις εποχές του χρόνου. Να βραχείς από τα πρωτοβρόχια, να νιώσεις το κρύο του χειμώνα, να ζεσταθείς από το τζάκι, να μυρίσεις τα αρώματα της άνοιξης, να σε αγκαλιάσει ο ήλιος του καλοκαιριού. Να δεις τις ελιές να καρπίζουν, τα κλήματα να πετάνε, τους κρίνους να ανθίζουν, τα αμπέλια να χρυσίζουν. Η καλοκαιρινή εικόνα ενός τόπου είναι μία μόνο από τις μορφές του, ίσως και η πιο απατηλή.

Επισκεφτήκαμε την αγαπημένη μας Ιθάκη τα περασμένα Χριστούγεννα, καταγράψαμε τις εικόνες που αντικρίσαμε και τις παρουσιάζουμε με τη μορφή ενός οδοιπορικού. Ένα οδοιπορικό σε ένα νησί που ακόμη αντιστέκεται απέναντι στην αλόγιστη ανάπτυξη. Ως πότε όμως; Η πολιορκία του από τα αδηφάγα συμφέροντα είναι βουβή, αλλά πέρα για πέρα υπαρκτή

Κιόνι

25/12/2021 … Κιόνι Ιθάκης. Μακριά από τα κότερα και την πολυκοσμία του καλοκαιριού. Μεσημέρι Χριστουγέννων. Και αυτοί οι λίγοι που βρίσκονται στο Κιόνι σήμερα, είναι μαζεμένοι σπίτι τους για το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Μόνο κάποιοι περίεργοι τριγυρνούν, τραβώντας φωτογραφίες. Ομορφιά και γαλήνη μαζί

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Εξωγή

27/12/2021 … Εξωγή Ιθάκης. Χτισμένη σαν αετοφωλιά πάνω από τον εντυπωσιακό κόλπο των Αφαλών, η Εξωγή προσφέρει μια από τις πιο εντυπωσιακές θέες στο νησί. Εδώ, δίπλα από τα νέα σπίτια που χτίζονται, στέκουν ακόμη με πείσμα δεκάδες ερείπια, όπου ο χρόνος έχει παγώσει εδώ και πολλές δεκαετίες. Πεσμένες οροφές, όρθιοι τοίχοι, μια γωνιά, ένα φουρνάκι, κάποια κρεβάτια που βρίσκονται ακόμη στις θέσεις τους, όπως ακριβώς ήταν, όταν τα σπίτια αυτά εγκαταλείφθηκαν, ποιος ξέρει κάτω από ποιες συνθήκες. Όλα αυτά δεν γίνεται να τα προσπεράσεις αδιάφορα και να μην αναμετρηθείς για άλλη μια φορά με την αναπόφευκτη φθορά του χρόνου. Όπως επίσης, δεν γίνεται να μην εντυπωσιαστείς με τη δύναμη της φύσης να παίρνει πίσω το χώρο που της αφήνει ελεύθερο ο άνθρωπος

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Η παραλία των Αφαλών

28/12/2021 … Αφάλες Ιθάκης. Σε διάφορους ταξιδιωτικούς οδηγούς, Αφάλες ονομάζεται η πιο εντυπωσιακή παραλία της Ιθάκης, ο Πλατυνάμμος, όπως τον ονομάζουν οι ντόπιοι. Αυτός είναι και ο λόγος που πολλοί τουρίστες μπερδεύονται και φτάνουν στις Αφάλες, νομίζοντας πως έχουν φτάσει στον Πλατυνάμμο και απογοητεύονται. Γιατί οι ντόπιοι, όταν λένε Αφάλες, εννοούν τη βραχώδη και εύκολα προσβάσιμη παραλία που βρίσκεται στο κέντρο του κόλπου των Αφαλών, μια παραλία όμως που δεν ικανοποιεί τον μέσο τουρίστα. Σίγουρα όμως θα αποζημιώσει και με το παραπάνω όποιον θέλει να νιώσει την απόλυτη επαφή με τη φύση, μακριά από πολυκοσμία, από δρόμους, από αυτοκίνητα, από ξαπλώστρες, από μπαράκια με μουσική, από ρακέτες. Ειδικά, εάν τις επισκεφτεί τις πρώτες πρωϊνές ώρες ή τις τελευταίες απογευματινές, όταν η θάλασσα θα είναι γαλήνια και ο ήλιος χαμηλά. Από μπροστά η θάλασσα και από πίσω ένα μοναδικό κυπαρισσόδασος που φτάνει μέχρι την παραλία, συνθέτουν ένα τοπίο μοναδικής ομορφιάς. Όποιος μάλιστα, έχει τη διάθεση για εξερεύνηση, θα έχει την τύχη να ανακαλύψει και άλλες κρυφές και απρόσιτες από στεριάς παραλίες. Η διαδρομή, δε, από τους Άγιους Σαράντα μέχρι την παραλία, περνώντας μέσα από τα επιβλητικά κυπαρίσσια, είναι μαγευτική

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Το πλατύ ρείθρο

29/12/2021 … Τέταρτη συνεχόμενη ημέρα βροχόπτωσης. Η βροχή και η υγρασία έχουν διαποτίσει τα πάντα γύρω μας και συνειρμικά έρχεται στο νου μας η σουρεαλιστική εικόνα από το «Εκατό χρόνια μοναξιά» του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες με τα ψάρια που κολυμπούσαν μέσα στα νοτισμένα από την υγρασία δωμάτια των σπιτιών του Μακόντο. Τόσο νερό άραγε πού να πηγαίνει, αναρωτηθήκαμε. Ευτυχώς, κάθε μέρα, ο καιρός μας κάνει δώρο δυο-τρεις ώρες χωρίς βροχή και έτσι μπορέσαμε να βγούμε έξω για να βρούμε την απάντηση. Κατεβήκαμε στις Φρίκες, όπου ξέραμε πως καταλήγει, ξεκινώντας από το βουνό της Εξωγής, το ξεροπόταμο του καλοκαιριού. Σήμερα όμως δεν ήταν καθόλου ξερό. Μπήκαμε λοιπόν μέσα του και αρχίσαμε να το ανεβαίνουμε, κόντρα στη ροή του νερού. Οι εικόνες ήταν μαγικές και ολότελα διαφορετικές από αυτές του καλοκαιριού. Μια φύση ζωντανή που παλεύει κόντρα στις ανθρώπινες επεμβάσεις και αυθαιρεσίες. Ένα ποταμάκι που κάνει την πανάρχαια δουλειά του, μεταφέροντας τα πλεονάζοντα νερά με ασφάλεια στη θάλασσα. Κάποιοι το στενεύουν, ενώ κάποιοι άλλοι το φοβούνται λησμονώντας πως δεν ήταν το ποτάμι αυτό που πήγε να τους βρει, αλλά αυτοί. Καλό είναι οι δημοτικοί άρχοντες να περιβάλλουν το ποταμάκι αυτό με την απαραίτητη φροντίδα, σώζοντάς το από κάθε λογής επικίνδυνες και αυθαίρετες επεμβάσεις

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Οι αρχαίες Αλαλκομενές

30/12/2021 … Αλαλκομενές … «Ανάμεσα σε όλα αυτά τα κυκλώπεια τείχη κάποτε ορθωνόταν μία πόλη, η οποία πρέπει να περιείχε 2.000 σπίτια, είτε λαξευμένα στο βράχο, είτε κατασκευασμένα με την κυκλώπεια τεχνική. Κατάφερα να βρω τα ερείπια από τα 190 τέτοια σπίτια, καλά ή λιγότερο διατηρημένα. Μέτρησα 12 από αυτά και βρήκα ότι το μήκος τους είναι από 21 έως 63 πόδια και το πλάτος τους από 15 έως 20 πόδια. Το σύνηθες μέγεθος των τραχιά κομμένων πετρών είναι μήκους 5 ποδιών και πλάτους 4 ποδιών και 8 ιντσών, ενώ έχουν πάχος 2 πόδια. Το μέγεθος αυτών των πετρών ξεπερνά κατά πολύ αυτών των πετρών στα κυκλώπεια σπίτια που ανακάλυψα στις Μυκήνες και στην Τίρυνθα. Μερικά από τα σπίτια αποτελούνταν μόνο από ένα δωμάτιο, ενώ άλλα είχαν τέσσερα ή ακόμη και έξι.

… Αυτή η κυκλώπεια πρωτεύουσα είναι μοναδική στον κόσμο, και ο κάθε θαυμαστής του Ομήρου θα έπρεπε να έρθει να την δει … Στις ανασκαφές μου στους πρόποδες του βουνού Αετός βρήκα δύο νομίσματα της Ιθάκης, με έναν πετεινό και την επιγραφή "ΙΘΑΚΩΝ" στην μία πλευρά και στην άλλη πλευρά το κεφάλι του Οδυσσέα με ένα κωνικό καπέλο ή "πηλίδιον", όπως ονομάζεται». Αυτά έγραψε ο Ερρίκος Σλήμαν, ο οποίος επισκέφθηκε την Ιθάκη για ανασκαφές το 1868 και το 1878, στο βιβλίο του " Ίλιον, η πόλη και η χώρα των Τρώων "

Αυτό τον αρχαιολογικό χώρο επισκεφθήκαμε σήμερα. Αν ο Σλήμαν ζούσε βέβαια, μόνο ντροπή θα ένιωθε για την εγκατάλειψη και την απαξίωση το χώρου. Μόνο αν είσαι τυχερός ή έχεις κάποια διαίσθηση, θα μπορέσεις να εντοπίσεις τα κυκλώπεια τείχη, τις αρχαίες δεξαμενές ή την πυλίδα εξόδου. Κάποια από αυτά τα εντοπίσαμε, κάποια άλλα όχι. Όπως και να έχει, όμως, η εμπειρία κατά την εξερεύνηση του χώρου είναι μοναδική. Αλλά και η θέα που απολαμβάνεις μετά από μια αρκετά επίπονη ανάβαση είναι απίστευτη. Από το ύψος των 400 περίπου μέτρων μπορείς να αντικρίσεις τη Βόρεια Ιθάκη να εκτείνεται πέρα από τον επιβλητικό κόλπο του Αετού, την Κεφαλλονιά, τη Λευκάδα, καθώς και τις απέναντι ακτές της Αιτωλοακαρνανίας και να ζηλέψεις που δεν μπορείς να πετάξεις

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ανωγή

31/12/2021 … Ανωγή Ιθάκης. Όπως υποδηλώνει και το όνομά της, η Ανωγή είναι ένα ορεινό χωριό, χτισμένο σε υψόμετρο 550 μέτρων. Όμορφο και απόκοσμα ήσυχο, ακόμη και τον Αύγουστο, μας προκαλεί, κάθε φορά που την επισκεπτόμαστε, για εξερεύνηση. Στην πλατεία του χωριού συνυπάρχουν το μοναδικό καφενείο-ταβέρνα, η εκκλησία της Παναγίας με τοιχογραφίες του 16ου αιώνα και το Βενετσιάνικο καμπαναριό του 17ου αιώνα. Στο βόρειο άκρο του χωριού, λίγο πιο ψηλά, ξεδιπλώνεται μια εντυπωσιακή εγκαταλελειμμένη μεσαιωνική πολιτεία, το παλιό χωριό της Ανωγής. Τρία χιλιόμετρα προς το νότο, υψώνεται πάνω ακριβώς από τον κόλπο του Μώλου, το μοναστήρι των Καθαρών από τα τέλη του 17ου αιώνα, με μια από τις πιο εντυπωσιακές και πιο φωτογραφημένες θέες στο νησί

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Η παραλία της Πόλης

1/1/2022 … Στην Πόλη, όπως ονομάζεται η παραλία του Σταυρού Ιθάκης. Μια ημέρα που, από άποψη καιρού, περισσότερο με Πάσχα έμοιαζε, παρά με Πρωτοχρονιά. Αριστερά της παραλίας, το μικρό ψαρολίμανο με τις πολύχρωμες βάρκες, στη μέση κάποια ψαροκάικα που έχουν βγει έξω για το ετήσιο φρεσκάρισμα και δεξιά, κάποιοι τολμηροί που κάνουν μπάνιο

 

 

 

 

 

 

 

 

Βαθύ (Χώρα)

2/1/2022 … Βαθύ Ιθάκης, η Χώρα του νησιού. Ένα απίστευτης ομορφιάς φυσικό λιμάνι, που αφήνει άφωνους όσους έχουν την τύχη να εισέλθουν σε αυτό από θαλάσσης. Είναι κρίμα που οι σημερινοί ταξιδιώτες που επισκέπτονται την Ιθάκη χάνουν τη μοναδική και αξέχαστη εμπειρία της εισόδου στο περίκλειστο αυτό λιμάνι. Και αυτό, γιατί εδώ και είκοσι χρόνια, κάτω από πιέσεις των εφοπλιστικών εταιριών, για συντόμευση της διαδρομής και μείωση του λειτουργικού κόστους των πλοίων τους, επελέγη ως λιμάνι υποδοχής των πλοίων ο Πίσω Αετός. Σήμα κατατεθέν του Βαθιού αποτελεί εδώ και αρκετά χρόνια το άγαλμα του Οδυσσέα, μία ενδιαφέρουσα διπλή σύνθεση που από τη μια απεικονίζει τον Ομηρικό ήρωα όρθιο να ατενίζει την είσοδο του λιμανιού και από την άλλη να κωπηλατεί.

 

 

 

 

 

 

 

Πριν από 62 χρόνια σκοτώνεται σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα ο μεγάλος συγγραφέας και φιλόσοφος Αλμπέρ Καμύ . Αντικομφορμιστής, αντιεξουσιαστής, ανθρωπιστής και αλληλέγγυος, ο Καμύ σημάδεψε με το έργο του τη λογοτεχνία του 20^ου αιώνα. Με αφορμή την επέτειο του θανάτου του, στις 4 Ιανουαρίου του 1960, μεταφέρουμε κάποιους αφορισμούς του Καμύ, όπως αυτοί διατυπώνονται σε ένα από τα πιο γνωστά του έργα, την «Πτώση». Η μετάφραση είναι της Λίτας Ιγνατιάδου από τις εκδόσεις Ατραπός

Στην «Πτώση», με αφορμή την αυτοκτονία ενός κοριτσιού που συνέβη μπροστά στα μάτια του και την απόλυτη αδιαφορία του για το γεγονός, ο επιτυχημένος δικηγόρος Ζαν Μπατίστ Κλαμάνς, μέσα σ’ ένα μπαρ του Άμστερνταμ, επιδίδεται σ΄ έναν δραματικό μονόλογο. Έναν μονόλογο αυτοκριτικής, μέσα από τον οποίο αναδύεται ο ξεπεσμός του ανθρώπινου γένους, η ανηθικότητα, η υποκρισία, η πτώση.

 

… Γνωρίζω, ωστόσο, καλά πως η αγάπη για την εκλεπτυσμέμνη γλώσσα ή τα μεταξωτά εσώρουχα δεν σημαίνει οπωσδήποτε καθαρότητα και αρχοντιά … Τα αντίθετο. Το στυλ, όπως και το μετάξι, συχνά καλύπτουν ασχήμια και βρομιά. Παρηγορούμαι, λέγοντας στον εαυτό μου πως, στο κάτω κάτω, κι αυτοί που σκοτώνουν τη γλώσσα, δεν είναι οπωσδήποτε καθαροί

… Έχετε παρατηρήσει πως μόνον ο θάνατος ξυπνάει τα αισθήματά μας; Πόσο αγαπάμε τους φίλους που μας άφησαν, δεν είναι έτσι; Πόσο θαυμάζουμε τους δασκάλους μας που δεν μιλάνε πια, για τι βρίσκονται στο χώμα! Ξέρετε γιατί είμαστε πάντα δικαιότεροι με τους νεκρούς; Είναι απλό! Οι νεκροί δε μας δημιουργούν υποχρεώσεις. Μας αφήνουν ελεύθερους, δε μας στερούν το χρόνο μας, μπορούμε να τους τιμήσουμε μεταξύ κοκτέιλ και μαιτρέσας, γενικά, όταν δεν έχουμε τίποτ' άλλο να κάνουμε. Αν μας υποχρεώνουν για κάτι είναι η μνήμη και η μνήμη είναι τόσο κοντή. Όχι, αυτό που αγαπάμε στους φίλους μας είναι ο φρέσκος θάνατος, ο οδυνηρός θάνατος, η συγκίνησή μας, εν ολίγοις ο εαυτός μας!

… Παρατηρήστε τους γείτονές σας αν, παρ’ ελπίδα, επέλθει κάποιος θάνατος μέσα στην πολυκατοικία σας. Κοιμόντουσαν μέσα στη μικρή ζωή τους και να, για παράδειγμα, πεθαίνει ο θυρωρός. Αμέσως ξυπνούν, αναταράζονται, ενημερώνονται, λυπούνται. Ένας θάνατος επί του πιεστηρίου και επιτέλους το θέαμα αρχίζει. Έχουν ανάγκη από τραγωδία, τι τα θέλετε; Είναι η μικρή τους υπέρβαση, το απεριτίφ τους

… Ξέρω καλά ότι δε μπορεί εύκολα να παραιτηθεί κανείς από το να κυριαρχεί πάνω στον άλλον, να εξυπηρετείται απ’ αυτόν. Ο κάθε άνθρωπος χρειάζεται τους σκλάβους όπως και τον καθαρό αέρα. Το να κυριαρχείς σημαίνει ν΄ανασαίνεις, δε νομίζετε; Ακόμα κι οι πιο κακότυχοι καταφέρνουν ν΄ ανασαίνουν . Ακόμη κι ο τελευταίος στην κοινωνική κλίμακα έχει κάποιον που απάνω του κυριαρχεί: τη σύζυγο, το παιδί του. Αν είναι εργένης, έχει το σκύλο του. Το βασικό είναι να μπορείς να θυμώνεις χωρίς ο άλλος να έχει δικαίωμα ν΄ αντιμιλάει.

… Ξέρετε τι είναι η γοητεία; Είναι ο τρόπος να παίρνεις καταφατική απάντηση χωρίς να έχεις θέσει κανένα καθαρό ερώτημα

… Η πιο φυσική σκέψη στον άνθρωπο, εκείνη που του ε΄ρχεται αυθόρμητα, μέσα απ΄ τα βάθη της φύσης του, είναι η σκέψη της αθωοότητάς του … Καθένας απαιτεί να είναι αθώος, πάση θυσία, έστω κι αν πρόκειται να ενοχοποιήσει γι αυτό όλο το ανθρώπινο είδος και τον ουρανό

… Πολλοί άνθρωποι, όμως, σκαρφαλώνουν στο σταυρό, μόνο και μόνο για να τους βλέπουν από μακριά, έστω κι αν γι’ αυτό πρέπει να ποδοπατήσουν εκείνον που βρίσκεται εκεί πάνω, εδώ και χρόνια. Πάρα πολλοί άνθρωποι αποφάσισαν να παρατήσουν τη γενναιοδωρία ψυχής και να καταπιαστούν με την ελεημοσύνη

… Τον έστησαν (σ.σ τον Ιησού) σε μια αίθουσα δικαστηρίου, στα βάθη της καρδιά τους, κι εκεί βαράνε, δικάζουν και καταδικάζουν εν ονόματί του. Εκείνος μιλούσε γλυκά στην αμαρτωλή: « Εγώ, δε σε καταδικάζω!» δε βαριέσαι, εκείνοι καταδικάζουν. Δε συγχωρούν κανέναν. Εν ονόματι του Κυρίου; Του Κυρίου; Αυτός δε ζήτησε ποτέ κάτι τέτοιο. Ήθελε να τον αγαπούν, τίποτα άλλο. Φυσικά, υπάρχουν άνθρωποι που τον αγαπούν ανάμεσα στους Χριστιανούς. Είναι όμως μετρημένοι

… Δεν ήξερα πως η ελευθερία δεν είναι ανταμοιβή, ούτε παρασημοφόρηση που την γιορτάζουν με σαμπάνια. Ούτε δώρο, ή κανένα κουτί με μπινελίκια. Α, όχι! Αντίθετα, είναι μια αγγαρεία, ένας αγώνας δρόμου, μοναχικός, εξουθενωτικός. Ούτε σαμπάνιες, ούτε φίλοι που σηκώνουν το ποτήρι τους κοιτάζοντάς σας τρυφερά. Μόνος μέσα στη θλιβερή αίθουσα, μόνος στο εδώλιο των δικαστών, μόνος στις αποφάσεις που θα πάρετε για τον εαυτό σας και για τους άλλους. Στην άκρη κάθε ελευθερίας υπάρχει μια απόφαση. Να, γιατί η ελευθερία είναι βαριά να την κουβαλάς, κυρίως όταν υποφέρεις από πυρετούς, όταν πονάς ή δεν έχεις αγάπη μέσα σου για κανέναν.

Στη Λατινική Αμερική εξακολουθούν ακόμη να ανθίζουν τα λουλούδια της ελπίδας. Με αφορμή τη μεγάλη νίκη που πέτυχε ο ο 35χρονος υποψήφιος της Αριστεράς στη Χιλή, απέναντι στον οπαδό του δικτάτορα Πινοσέτ, θυμηθήκαμε το μεγάλο τροβαδούρο και αγωνιστή Victor Hara. Αυτόν, που τα ανδρείκελα του Πινοσέτ του έσπασαν τα χέρια και τον βασάνισαν φριχτά μέχρι να τον εκτελέσουν με μια σφαίρα στο κεφάλι .

Το πραξικόπημα του Πινοσέτ, ενορχηστρωμένο από τη CIA, βρήκε τον Βίκτορ Χάρα σπίτι του.  Ήταν 11 Σεπτεμβρίου 1973, η δική μας χούντα ήταν στα τελειώματά της, των Χιλιανών μόλις άρχιζε

Ο Βίκτορ αποχαιρέτησε τη σύζυγο του, πήρε την κιθάρα του και έφυγε για το Πανεπιστήμιο. Από εκεί έκανε και το τελευταίο τηλεφώνημα του. "Μου μίλησε σαν να με αποχαιρετούσε. Μου είπε ότι θα μείνει κοντά στους φοιτητές του. Μου ζήτησε να προσέχω τον εαυτό μου και τα παιδιά. Ήταν η τελευταία φορά που μιλήσαμε" θυμάται η Τζοάν Χάρα.

Την επόμενη μέρα, στρατιώτες εισέβαλαν στο Πανεπιστήμιο και συνέλαβαν όσους βρίσκονταν εκεί για να τους μεταφέρουν στο εθνικό στάδιο της Χιλής που είχε μετατραπεί σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως για τους οπαδούς του δολοφονηθέντος προέδρου Αλιέντε.

Εκεί, δεν άργησαν να τον αναγνωρίσουν. "Εσύ δεν είσαι ο Βίκτορ Χάρα; Γιατί δεν μας τραγουδάς τώρα;" τον ρώτησε ένας αξιωματικός γελώντας. Οι στρατιώτες άρχισαν να τον χτυπούν με τα όπλα μέχρι που έπεσε στο πάτωμα. Ο αξιωματικός πέταξε το τσιγάρο που κάπνιζε και ζήτησε από τον Βίκτορ να το μαζέψει. Όσο δεν το έκανε, οι στρατιώτες συνέχισαν να τον χτυπούν.  Ο Βίκτορ άπλωσε τελικά το χέρι του και ο αξιωματικός το πάτησε. Του έσπασε τον έναν καρπό και στη συνέχεια τον άλλο. "Παίξε μας τώρα κιθάρα με σπασμένα χέρια" του φώναξε, "παίξε πουτάνας γιέ".

Σύμφωνα με μαρτυρίες,  οι βασανιστές του έδωσαν μια κιθάρα ζητώντας του να παίξει και ο Βίκτορ Χάρα, με σπασμένα χέρια τραγούδησε αποσπάσματα από το τραγούδι Venceremos (Θα νικήσουμε)

Ο Βίκτορ Χάρα βασανίστηκε επί ώρες. Τελικά, εκτελέστηκε με μια σφαίρα στο κεφάλι στις 16 Σεπτεμβρίου 1973. Στη συνέχεια, οι στρατιώτες γάζωσαν με 44 σφαίρες το πτώμα του και το πέταξαν στο δρόμο. Μια νοσοκόμα το βρήκε και τον αναγνώρισε. Ειδοποίησε τη σύζυγο του, που πήγε κρυφά και το παρέλαβε. "Το σώμα του ήταν γεμάτο πληγές και οι καρποί του σπασμένοι. Στο κεφάλι του είχε ένα τραύμα από σφαίρα" θυμάται. Τον έθαψε  σε έναν τάφο χωρίς όνομα στο γενικό νεκροταφείο του Σαντιάγο και έφυγε από τη χώρα.

«Ορθώσου … κοίτα τα χέρια σου και σφιχτά με τα’ αδέλφι σου για να ανδριώσεις … μαζί θα προχωρήσουμε ενωμένοι … τώρα και την ώρα του θανάτου»

 

 

Οι γνωστοί-άγνωστοι περιθωριακοί οικολόγοι της ευρύτερης περιοχής Ραφήνας-Πικερμίου χτύπησαν για μια ακόμη φορά. Αγνοώντας το εορταστικό κλίμα των ημερών, αντί να πάνε να φωτογραφηθούν μπροστά από την εκπάγλου κάλλους χιονόμπαλα της πλατείας και αντί να περιπλανηθούν κάτω από τον έναστρο μπλε ουρανό της πόλης αναμένοντας τη Λευκή Νύχτα στις 22 Δεκεμβρίου, για να κάνουν τα ψώνια τους στις 12 το βράδυ τιμώντας με τον τρόπο αυτό το πνεύμα των Χριστουγέννων, επέλεξαν για άλλη μια φορά να προκαλέσουν το κοινό αίσθημα. Αυτή τη φορά φύτεψαν δέντρα (!). Τα μισά, δε από αυτά, στη θέση αυτών που είχε όμορφα ξεπατώσει ο πολυχρονεμένος μας δήμαρχος στο Μπλε Λιμανάκι .

Ήδη, η υπόθεση έχει πάρει πλέον το δρόμο της Δικαιοσύνης και οι ένοχοι αναζητούνται προκειμένου να υποβληθούν οι σχετικές μηνύσεις και να επιβληθούν τα ανάλογα πρόστιμα. Παρακαλείται δε ο δήμαρχος, να προβεί σε αποκατάσταση της βλάβης που προκάλεσαν οι ανεύθυνοι συμπολίτες μας και αν είναι δυνατό, ως κίνηση υψηλού συμβολισμού, να το κάνει αυτό την Ημέρα του Περιβάλλοντος όταν θα εκφωνεί και τον καθιερωμένο πλέον πανηγυρικό λόγο

Η atticavoice συνεχίζει το μεγάλο αφιέρωμά της στο ανεξάντλητο έργο του Μίκη Θεοδωράκη. Μετά τον λυρικό Μίκη, τον κινηματογραφικό και τον συμφωνικό , σειρά έχει τώρα ο λαϊκός Μίκης. Αυτός που κατάφερε να ενώσει το λαϊκό με το έντεχνο στοιχείο, παίρνοντας την ποίηση των μεγάλων μας ποιητών και ντύνοντάς την με μουσική, μετατρέποντάς την έτσι σε λαϊκό τραγούδι και κάνοντας έναν ολόκληρο λαό να τραγουδάει υψηλή ποίηση

Από παλιότερη συνέντευξη του Μίκη στο Νίκο Ξυδάκη και στην Καθημερινή διαβάζουμε: «Υπήρχε όμως και ένα άλλο στοιχείο που οδηγούσε τότε τη σκέψη μου: το καθαρά ιδεολογικό. Δηλαδή, πίστευα -και πιστεύω- ότι η πιο βασική αντίθεση μέσα σε μια κοινωνία δεν είναι τόσο η ταξική όσο η πολιτισμική. Με άλλα λόγια, η κύρια υπεροχή των αστών έναντι του προλεταριάτου ήταν το γεγονός ότι μονοπωλούσαν τα έντεχνα καλλιτεχνικά έργα σε αντίθεση με τους φτωχούς και αγράμματους αγρότες, εργάτες που αρκούνταν στα δημοτικά και τα λαϊκά. Όμως, για μένα το λαϊκό στοιχείο αποτελεί την πρώτη ύλη, ενώ το έντεχνο εμπεριέχει το στοιχείο της πνευματικής καλλιέργειας, που μόνο αυτή ολοκληρώνει την ανθρώπινη προσωπικότητα. Άρα, υπήρχε μια αγεφύρωτη καθαρά ταξική αντίθεση ανάμεσα στο λαϊκό και το έντεχνο και επομένως το σπάσιμο αυτής της αντίθεσης ήταν εξ ίσου και ίσως περισσότερο ισχυρό σαν επαναστατική πράξη που στόχευε στην εξαφάνιση των διακρίσεων μέσα σε μια κοινωνία.

Χωρίς να θέλω να περιαυτολογήσω, θεωρώ ότι στη δεκαετία του ’60 κυριάρχησαν τελικά αυτά τα δύο στοιχεία: Πρώτον, η συνένωση των δύο στοιχείων, έντεχνου και λαϊκού μέσα σε ενιαία έργα τέχνης (Ποίηση όπου κυριαρχούσε το έντεχνο και μουσική όπου δέσποζε το λαϊκό)

Δεύτερον, ο λαός και ειδικά η νεολαία συνέλαβαν την πολιτική διάσταση αυτού του εγχειρήματος, ότι δηλ. η καλλιτεχνική δημιουργία συντελούσε αποφασιστικά στην πολιτική τους συνειδητοποίηση. Γεγονός που έλαμψε κυριολεκτικά με την δημιουργία του Κινήματος των Λαμπράκηδων. Ένα Κίνημα μοναδικό στην ιστορία των πολιτικών κινημάτων, δεδομένου ότι υπήρξε το μόνο που συνδύασε την κοινωνική με την πολιτιστική αλλαγή»

Στο σημείωμά του στο εσώφυλλο της πρώτης έκδοσης του ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ (1964), ο Μίκης Θεοδωράκης εξηγεί – μετά από μια μακρόχρονη πορεία στο χώρο της Δυτικής έντεχνης μουσικής – τη στροφή του προς το ελληνικό λαϊκό τραγούδι, η οποία είχε συμβεί τέσσερα χρόνια πριν, με τη μελοποίηση του ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ του Γιάννη Ρίτσου με το Γρηγόρη Μπιθικώτση και λαϊκή ορχήστρα: “ … Έλεγα τότε πως μπαίνω μέσα στο στίβο του λαϊκού μας τραγουδιού σαν ένας μαθητής που φιλοδοξεί να γράψει το ίδιο απλά κι αυθόρμητα όσο και οι λαϊκοί μας συνθέτες. Δεν είναι σχήμα λόγου αυτό, αλλά μια αληθινή πράξη ζωής … Εδώ στην πατρίδα μας η μουσική ήταν ακόμα ζωντανή. Βέβαια το λαϊκό μας τραγούδι δεν είχε το μεγαλείο των ηχητικών αρχιτεκτονημάτων της δυτικής μουσικής. Η ουσία όμως είναι πως τα κλασσικά λαϊκά μας τραγούδια είναι ολοκληρωμένα έργα που προσφέρουν ολοκληρωμένη αισθητική απόλαυση και επί πλέον συνδέονται άμεσα, ενεργητικά – και όχι μόνον μουσειακά – με το λαό και στην εποχή μας, όπως άλλωστε συμβαίνει στις κλασσικές περιόδους της τέχνης …»

Εμείς επιλέξαμε να σας παρουσιάσουμε μια λίστα με αγαπημένα τραγούδια αυτής της πλευράς του Μίκη Θεοδωράκη, της λαϊκής. Μια λίστα που, όπως όλες οι λίστες άλλωστε, δεν μπορεί ποτέ να είναι πλήρης και σαφώς εμπεριέχει και το στοιχείο της υποκειμενικότητας. Η παρουσίαση των τραγουδιών γίνεται με βάση τη χρονολογία της πρώτης ηχογράφησής τους. Ακολουθεί μια αναλυτική παρουσίαση των τραγουδιών με την πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία του καθενός. Σας ευχόμαστε καλή ακρόαση

 

 

1. Μέρα Μαγιού. Πρώτη ηχογράφηση το 1960 σε μια λυρική μουσική εκδοχή του Μάνου Χατζιδάκι με τη φωνή της Νάνας Μούσχουρη, όμως η εκδοχή που κυριάρχησε ήταν αυτή που επιμελήθηκε ο ίδιος ο Θεοδωράκης με λαϊκή ορχήστρα, το Μανώλη Χιώτη στο μπουζούκι και ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση

Είναι ένα από τα οχτώ τραγούδια του κύκλου τραγουδιών ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ, που εγκαινίασε μια νέα εποχή στο ελληνικό τραγούδι με μελοποιημένη ποίηση.

«Θεσσαλονίκη, Μάης του 1936. Μια μάνα, καταμεσίς του δρόμου, μοιρολογάει το σκοτωμένο παιδί της. Γύρω της και πάνω της, βουίζουν και σπάζουν τα κύματα των διαδηλωτών - των απεργών καπνεργατών. Εκείνη συνεχίζει το θρήνο της...»

Έτσι ξεκινά η ποιητική σύνθεση "Επιτάφιος" (1936/1956) του Γιάννη Ρίτσου, αποτελούμενη από είκοσι ποιήματα. Δύο χρόνια μετά την επίσημη κυκλοφορία του "Επιταφίου" το 1956, ο ίδιος ο Ρίτσος στέλνει ένα αντίτυπο του βιβλίου στον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος τότε σπουδάζει μουσική στο Παρίσι.

Ο Μίκης αρχίζει να μελοποιεί τον ''Επιτάφιο'' και οχτώ μέρη του ποιήματος γίνονται τραγούδια. Είναι η πρώτη μελοποίηση ποιήματος, αυτή που άνοιξε το δρόμο στο μεγάλο κεφάλαιο που ονομάστηκε "μελοποιημένη ποίηση" και που έκανε έναν ολόκληρο λαό να τραγουδάει στίχους ποιητών.

Μέρα Μαγιού μου μίσεψες
μέρα Μαγιού σε χάνω
άνοιξη γιε που αγάπαγες
κι ανέβαινες απάνω

Στο λιακωτό και κοίταζες
και δίχως να χορταίνεις
άρμεγες με τα μάτια σου
το φως της οικουμένης

Και μου ιστορούσες με φωνή
γλυκιά ζεστή κι αντρίκεια
τόσα όσα μήτε του γιαλού
δεν φτάνουν τα χαλίκια

Και μου `λεγες πως όλ’ αυτά
τα ωραία θα `ν’ δικά μας
και τώρα εσβήστης κι έσβησε
το φέγγος κι η φωτιά μας

 

2. Στο παραθύρι στέκοσουν. Πρώτη ηχογράφηση το 1960. Και αυτό το τραγούδι προέρχεται από τον κύκλο τραγουδιών ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ

Η ποίηση, όπως προαναφέραμε, είναι του Γιάννη Ρίτσου, ο οποίος σχετικά με τη μελοποίηση του Επιτάφιου από τον Μίκη, απευθυνόμενος στο συνθέτη, ανέφερε : «Ήταν τα πρώτα ποιήματά μου που είχαν μελοποιηθεί. Μου έκανε τρομερή εντύπωση, μα είναι δυνατόν η ποίηση να βρει μια πλήρη αντιστοιχία με την μουσική. Μέχρι πρότινος έλεγα ότι η κάθε τέχνη είναι αυτάρκης και δεν έχει ανάγκη από την βοήθεια της άλλης. Αλλά όταν έγραψες τον “Επιτάφιο” και αργότερα φυσικά την “Ρωμιοσύνη” που ήταν η μεγάλη δόξα σου, είπα πραγματικά ότι εδώ πέρα είναι ένας δρόμος για να πλησιάσει η ποίηση μέσω της μουσικής εκείνους τους ανθρώπους που δεν θα τους πλησίαζε ίσως ποτέ». 

Στο παραθύρι στεκόσουν
κι οι δυνατές σου οι πλάτες
φράζαν ακέρια τη μπασιά
τη θάλασσα τις τράτες.

Κι ο ίσκιος σου σαν αρχάγγελος
πλημμύριζε το σπίτι
κι εκεί στ’ αυτί σου σπίθιζε
η γαζία τ’ αποσπερίτη.

Κι ήταν το παραθύρι μας
η θύρα όλου το κόσμου
κι έβγαζε στον παράδεισο
που τ’ άστρα ανθίζαν φως μου.

Κι ως στεκόσουν και κοίταζες
το λιόγερμα ν’ ανάβει
σαν τιμονιέρης φάνταζες
κι η κάμαρα καράβι.

Και μες στο χλιό και γαλανό
το απόβραδο έγια λέσα
μ’ αρμένιζες στη σιγαλιά
του γαλαξία μέσα.

Και το καράβι βούλιαξε
κι έσπασε το τιμόνι
και στου πελάγου το βυθό
πλανιέμαι τώρα μόνη.

 

3. Είχα φυτέψει μια καρδιά. Πρώτη ηχογράφηση το 1960, όταν ο Μίκης Θεοδωράκης ξεκίνησε να κυκλοφορεί μικρούς δίσκους 45 στροφών με ερμηνευτές την Μαίρη Λίντα και τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Το 1976 συγκέντρωσε αυτά τα τραγούδια και τα συμπεριέλαβε στο μεγάλο δίσκο ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ. Οι στίχοι ήταν γραμμένοι από τον Οδυσσέα Ελύτη, τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Γιάννη Θεοδωράκη, τον Δημήτρη Χριστοδούλου, τον Πάνο Κοκκινόπουλο και κάποιον Νίκο Γεωργίου ο οποίος υπέγραφε το τραγούδι «Είχα φυτέψει μια καρδιά». Ο Νίκος Γεωργίου δεν είναι άλλος από τον Νίκο Γκάτσο

Με τ’ αστεράκι της αυγής
στο παραθύρι σου σαν βγεις
κι αν δεις καράβι του νοτιά
να ’ρχεται από την ξενιτιά
στείλε με τ’ άσπρα σου πουλιά
γλυκά φιλιά.

Με τ’ αστεράκι της αυγής
στο παραθύρι σου σαν βγεις
κι αν δεις καράβι του νοτιά
να `ρχεται από την ξενιτιά
στείλε με τ’ άσπρα σου πουλιά
χίλια γλυκά φιλιά.

Είχα φυτέψει μια καρδιά
στου χωρισμού την αμμουδιά
μα τώρα που `ρθα να σε βρω
με δαχτυλίδι και σταυρό
γίνε το φως μου και του κόσμου η ξαστεριά
κι απ’ το παλιό μας το κρασί
δώσ’ μου να πιω και πιες κι εσύ
να μείνω αγάπη μου για πάντα στην πικρή στεριά.

 

4. Η Μαργαρίτα, η Μαργαρώ. Πρώτη ηχογράφηση το 1960 με ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση, από την ίδια ομάδα τραγουδιών με το «Είχα φυτέψει μια καρδιά» που συμπεριλήφθηκε αργότερα στον κύκλο τραγουδιών ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ

Οι στίχοι είναι του ίδιου του συνθέτη

Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ,
περιστεράκι στον ουρανό...
τον ουρανό μες στα δυο σου μάτια κοιτάζω,
βλέπω την πούλια και τον Αυγερινό.

Η μάνα σου είναι τρελή
και σε κλειδώνει μοναχή,
σαν θέλω νά `μπω στην κάμαρή σου
μου ρίχνεις μεταξωτό σκοινί,
και κλειδωμένους μας βλέπει η νύχτα,
μας βλέπουν τ’ άστρα κι η χαραυγή.

Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ,
βαρκούλα στο Σαρωνικό...
Σαρωνικέ μου, τα κυματάκια σου δώσ’ μου,
δώσ’ μου τ’ αγέρι, δώσ’ μου το πέλαγο.

Η μάνα σου είναι τρελή
και σε κλειδώνει μοναχή,
σαν θέλω νά `μπω στην κάμαρή σου
μου ρίχνεις μεταξωτό σκοινί,
και κλειδωμένους μας βλέπει η νύχτα,
μας βλέπουν τ’ άστρα κι η χαραυγή.

Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ,
δεντράκι στο Βοτανικό...
Πάρε το τραμ μόλις δεις πως πέφτει η νύχτα,
πέφτουν οι ώρες, πέφτω, λιποθυμώ.

Η μάνα μου είναι τρελή
και με κλειδώνει μοναχή,
σαν θέλω νά `μπεις στην κάμαρή μου
σου ρίχνω μεταξωτό σχοινί,
και κλειδωμένους μας βλέπει η νύχτα
μας βλέπουν τ’ άστρα κι η χαραυγή.

 

5. Δραπετσώνα. Πρώτη ηχογράφηση το 1960. Κυκλοφόρησε σε δισκάκι 45 στροφών με ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση, έχοντας στην άλλη πλευρά το «Μάνα μου και Παναγιά». Τα δύο αυτά τραγούδια σχεδόν ταυτόχρονα ηχογραφήθηκαν και με τη φωνή της Μαίρης Λίντα σε 45άρι, ενώ αργότερα μπήκαν αργότερα στον κύκλο τραγουδιών του Θεοδωράκη ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Οι στίχοι είναι του Τάσου Λειβαδίτη. Για το πώς γεννήθηκε το τραγούδι, ο Μίκης αφηγείται:

«Ο Tάσος Λειβαδίτης, θυμάμαι, είχε έλθει στο σπίτι μου στη Nέα Σμύρνη και είχε ακούσει ένα μέρος από ένα κοντσέρτο για πιάνο που είχα αρχίσει να γράφω. Tου άρεσε πολύ, έβαλε λόγια στη μουσική και έτσι γράψαμε το ‘‘Mάνα μου και Παναγιά’’. Για να βγει σε δίσκο, όμως, έπρεπε να γράψουμε άλλο ένα τραγούδι, να το ‘‘ζευγαρώσουμε’’, γιατί τότε βγαίνανε οι δίσκοι μικροί, με δύο τραγούδια ο καθένας. Ο αδελφός μου είχε προτείνει να γράψω ένα τραγούδι για τα γεγονότα. Εκείνη την εποχή, η κυβέρνηση ήθελε να διώξει τους πρόσφυγες απ’ τις παράγκες τους στη Δραπετσώνα, χωρίς να τους δώσει αποζημίωση. Για εκείνους ήταν ένας αγώνας επιβίωσης, ένας αγώνας ζωής ή θανάτου, καθώς πήγαιναν οι μπουλντόζες και τους ξήλωναν τα σπίτια. Mια μέρα, πηγαίνοντας με το αυτοκίνητο προς την ‘‘Kολούμπια’’ για φωνοληψία τού ‘‘Mάνα μου και Παναγιά’’, μου ήρθε ξαφνικά η έμπνευση για τη ‘‘Δραπετσώνα’’, μπροστά στο θέατρο Kαλουτά. Σταμάτησα απότομα και έγραψα τη μελωδία. Tο ίδιο βράδυ τηλεφώνησα στον Λειβαδίτη, του τραγούδησα απ’ το τηλέφωνο τη μελωδία κι εκείνος έγραψε τους στίχους. Έτσι βγήκαν τα δύο τραγούδια σ’ένα 45άρι».

 

Μ’ αίμα χτισμένο, κάθε πέτρα και καημός
κάθε καρφί του πίκρα και λυγμός
Μα όταν γυρίζαμε το βράδυ απ’ τη δουλειά
εγώ και εκείνη όνειρα, φιλιά

Το `δερνε αγέρας κι η βροχή
μα ήταν λιμάνι κι αγκαλιά και γλυκιά απαντοχή
Αχ, το σπιτάκι μας, κι αυτό είχε ψυχή.

Πάρ’ το στεφάνι μας, πάρ’ το γεράνι μας
στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή
Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου
εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί

Ένα κρεβάτι και μια κούνια στη γωνιά
στην τρύπια στέγη του άστρα και πουλιά
Κάθε του πόρτα ιδρώτας κι αναστεναγμός
κάθε παράθυρό του κι ουρανός

Κι όταν ερχόταν η βραδιά
μες στο στενό σοκάκι ξεφαντώναν τα παιδιά
Αχ, το σπιτάκι μας, κι αυτό είχε καρδιά

Πάρ’ το στεφάνι μας, πάρ’ το γεράνι μας
στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή
Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου
εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί

 

6. Βρέχει στη φτωχογειτονιά. Πρώτη ηχογράφηση το 1961 με ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση. Περιλαμβάνεται στον κύκλο τραγουδιών ΠΟΛΙΤΕΙΑ, ενώ το τραγούδι ακούστηκε σε μια από τις πιο χαρακτηριστικές και συγκλονιστικές σκηνές της εξαιρετικής νεορεαλιστικής ταινία «Συνοικία το όνειρο» σε σκηνοθεσία του Αλέκου Αλεξανδράκη

Οι στίχοι είναι του Τάσου Λειβαδίτη

Μικρά κι ανήλιαγα στενά
και σπίτια χαμηλά μου
βρέχει στη φτωχογειτονιά
βρέχει και στην καρδιά μου

Αχ ψεύτη κι άδικε ντουνιά
π’ άναψες τον καημό μου
είσαι μικρός και δε χωράς
τον αναστεναγμό μου

Οι συμφορές αμέτρητες,
δεν έχει ο κόσμος άλλες
φεύγουν οι μέρες μου βαριά
σαν της βροχής τις στάλες

 

7. Βράχο-βράχο τον καημό μου. Πρώτη ηχογράφηση το 1961 με ερμηνευτή τον Στέλιο Καζαντζίδη. Δεύτερη φωνή η Μαρινέλλα και στο μπουζούκι ο Μανώλης Χιώτης. Κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών. Στην άλλη όψη του δίσκου υπήρχε το «Παράπονο» των Θεοδωράκη - Χριστοδούλου με τον Καζαντζίδη. Την ίδια χρονιά το ηχογράφησαν οι Πάνος Γαβαλάς - Ρία Κούρτη, επίσης σε δίσκο 45 στροφών

Γράφει ο Μίκης: “ Όταν ο Στέλιος Καζαντζίδης τραγούδησε το Βράχο-βράχο που έσπασε τότε όλα τα ρεκόρ πωλήσεων, ήταν ήδη ένας βασιλιάς του λαϊκού τραγουδιού. Όμως μαζί μου θυμήθηκε τον άλλο εαυτό του, τον καταπιεσμένο, της προσφυγιάς και της Μακρονήσου, έτσι που έβγαλε όλη την τρυφερότητα και την αγάπη που τον πλημμυρίζανε. Γίναμε φίλοι κολλητοί. Μαζί φυσικά και η Μαρινέλλα. Συχνά κοιμόμασταν κάτω απ' την ίδια στέγη, ιδιαίτερα μετά τα λουκούλλεια γεύματα στη Δροσιά με πεϊνιρλί και όλες τις ποντιακές λιχουδιές”

Οι στίχοι είναι του Δημήτρη Χριστοδούλου

Είναι βαριά η μοναξιά
είναι πικρά τα βράχια
παράπονο η θάλασσα
και μου ‘πνιξε τα μάτια

Βράχο βράχο τον καημό μου
τον μετράω και πονώ
κι είναι το παράπονό μου
πότε μάνα θα σε δω

Πάρε με θάλασσα πικρή
πάρε με στα φτερά σου
πάρε με στο γαλάζιο σου
στη δροσερή καρδιά σου

Βράχο βράχο τον καημό μου
τον μετράω και πονώ
κι είναι το παράπονό μου
πότε μάνα θα σε δω

Πάρε με να μην ξαναδώ
τα βράχια και το χάρο
κάνε το κύμα όνειρο
και τη σιωπή σου φάρο

Βράχο βράχο τον καημό μου
τον μετράω και πονώ
κι είναι το παράπονό μου
πότε μάνα θα σε δω

Γίνε αστέρι κι ουρανός
γίνε καινούργιος δρόμος
να μην βαδίζω μοναχός
να μην πηγαίνω μόνος

Βράχο βράχο τον καημό μου
τον μετράω και πονώ
κι είναι το παράπονό μου
πότε μάνα θα σε δω

 

8. Σαββατόβραδο. Πρώτη ηχογράφηση το 1961 με ερμηνευτή το Στέλιο Καζαντζίδη. Περιλαμβάνεται στον κύκλο τραγουδιών ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Αφηγείται ο Μίκης: «Μια μέρα μου λέει ο Λαμπρόπουλος – τότε διευθυντής της Κολούμπια – … «Ξέρεις, ο ταγματάρχης που βάζει τους δίσκους θέλει να σε γνωρίσει». Πήγαμε στο σταθμό των ενόπλων δυνάμεων, που ήταν σε ένα κήπο μια παράγκα, όπου στεγαζόταν το στούντιο. Από εκεί βγήκε ο ταγματάρχης, ο οποίος μόλις με είδε χάρηκε αφού έπαιζε μουσική δική μου. Καθίσαμε και κουβεντιάζαμε. Αρχίζει να παίζει το «Σαββατόβραδο».

“Μια στιγμή”, μου λέει, “πρέπει να πάω μέσα”. Και την ώρα που έλεγε ο Καζαντζίδης «…τις κοπελιές», παπ, το σήκωνε και το ξανάβαζε. «Τι κάνετε;», λέω.
Μου απαντάει ο ταγματάρχης, «Το φτιάχνω το τραγούδι, γιατί το βάζουμε μεν, αλλά βγάζουμε αυτό το “Φτωχοπλυσταριό”»

… Έκπληκτος τον ξαναρωτάω, γιατί; δε μπορεί να περάσει; «Κρίναμε», λέει αυτός, «ότι αυτό είναι δυσφημιστικό». Οπότε του λέω κι εγώ : «Μπορούσα να το αλλάξω, να βάλω “Πλούσιο μπιντέ”, ήταν πολύ απλό για μένα. Δε μου το λέγατε αυτό από πριν, για να το κάνω;»

Οι στίχοι είναι του Τάσου Λειβαδίτη

 

Μοσχοβολούν οι γειτονιές
βασιλικό κι ασβέστη,
παίζουν τον έρωτα κρυφά
στις μάντρες τα παιδιά.

Σαββάτο βράδυ μου έμορφο
ίδιο Χριστός Ανέστη,
ένα τραγούδι του Τσιτσάνη
κλαίει κάπου μακριά.

Πάει κι απόψε τ’ όμορφο
τ’ όμορφο τ’ απόβραδο,
από Δευτέρα πάλι
πίκρα και σκοτάδι.

Αχ, να ’ταν η ζωή μας
Σαββατόβραδο
κι ο Χά-, κι ο Χάρος να ’ρχονταν
μια Κυριακή το βράδυ.

Οι άντρες σχολάν’ απ’ τη δουλειά
και το βαρύ καημό τους
να θάψουν κατεβαίνουνε
στο υπόγειο καπηλειό.

Και το φεγγάρι ντύνει, λες,
με τ’ άσπρο νυφικό του
τις κοπελιές που πλένονται
στο φτωχοπλυσταριό.

Πάει κι απόψε τ’ όμορφο
τ’ όμορφο τ’ απόβραδο,

 

9. Το παράπονο. Πρώτη ηχογράφηση το 1961 με ερμηνευτή το Στέλιο Καζαντζίδη. Περιλαμβάνεται στον κύκλο τραγουδιών ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Οι στίχοι είναι του Δημήτρη Χριστοδούλου

Τι θέλεις απ’ τα νιάτα μου
που είναι πικραμένα
δεν ξέρεις τι θα πει καημός
τι θέλεις από μένα

Εγώ περπάτησα γυμνός
εγώ βαδίζω μόνος
μου `γινε ρούχο ο σπαραγμός
και σπίτι μου ο πόνος

Δεν ξέρεις τι `ναι μοναξιά
καρδιά που κλαίει τη νύχτα
όσα τραγούδια σου `γραψα
στην κρύα νύχτα ρίχ’ τα

Εγώ περπάτησα γυμνός
εγώ βαδίζω μόνος
μου `γινε ρούχο ο σπαραγμός
και σπίτι μου ο πόνος

 

10. Απρίλης. Πρώτη ηχογράφηση το 1962 με ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Από τον κύκλο τραγουδιών ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ, γραμμένο μεταξύ 1960 και 1961 στο Παρίσι, με αφετηρία την εκτέλεση ενός φίλου και συναγωνιστή του Μίκη Θεοδωράκη στα χρόνια του Εμφυλίου.

Οι στίχοι είναι του ίδιου του Μίκη

Απρίλη μου, Απρίλη μου ξανθέ
και Μάη μυρωδάτε, καρδιά μου πώς αντέ
Καρδιά μου πώς, καρδιά μου πώς αντέχεις
μέσα στην τόση αγάπη και στις τόσες ομορφιές

Γιομίζ’ η γειτονιά τραγούδια και φιλιά
Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ
Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ
Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ, μα το `χω μυστικό

Αστέρι μου, αστέρι μου χλωμό
του φεγγαριού αχτίδα στο γαϊτανόφρυδο
Στο γαϊτανο , στο γαϊτανοφρυδό σου
κρεμάστηκε η καρδιά μου σαν το πουλάκι στο ξόβεργο

Λουλούδι μου, λουλούδι μυριστό
και ρόδο μυρωδάτο, στη μάνα σου θα `ρθω
στη μάνα σου, στη μάνα σου θα `ρθω
να πάρω την ευχή της και το ταίρι που αγαπώ

 

11. Τ’ όνειρο (Δυο γιους είχες μανούλα μου). Πρώτη ηχογράφηση το 1962 με ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Από τον κύκλο τραγουδιών ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ

Για το έργο αυτό, ο συνθέτης σημείωνε : «Έγραψα επτά ποιήματα και τραγούδια που το καθένα ήταν μια ολοκληρωμένη μικρή ιστορία με τα δικά της πρόσωπα, σύμβολα και δράση. Και όλες μαζί αυτές οι μικρές ιστορίες φαίνονταν να συγκλίνουν προς μία ενιαία κατεύθυνση - σα να ήταν μέρος μιας μοναδικής μεγάλης ιστορίας»

Σχετικά με την πηγή έμπνευσης του μύθου του έργου, ο συνθέτης είχε σημειώσει:

«Από πού θα δανειζόμουν το μύθο του έργου; Ξαφνικά ανακάλυψα ότι ζούμε περικυκλωμένοι απ' τους σύγχρονους ήρωες, θεούς, ημίθεους, πεπρωμένα και σύμβολα. Απ' τη σύγχρονη, τη δική μας μυθολογία. Η φυλή μας, σαν μια καινούρια γενιά του Οιδίποδα, χωρίστηκε σε δυο αντίπαλα στρατόπεδα. Όπως άλλοτε ο Πολυνείκης και ο Ετεοκλής, το ίδιο και τώρα, αδέλφια, φίλοι, συγγενείς, συμπολίτες, αλληλοσκοτώθηκαν μπροστά στα μάτια της Ιοκάστης, που εμείς τη φωνάζουμε Μάνα! Μου 'τυχε να ζήσω προσωπικά μια τέτοια σκηνή. Ο ένας αδελφός βρισκόταν μέσα στο μπουλούκι που δεχότανε το ομαδικό ξύλο. Ο άλλος ήταν βασανιστής. Σε μια στιγμή, αναγνωρίζονται. Ορμά ο πρώτος να πνίξει το δήμιο αδελφό του. Κι αυτός, ενώ οι βασανιστές τρέχουν να τον βοηθήσουν, ακούστηκε να τους φωνάζει: "Μην τον αγγίζετε! Είν' αδέλφι μου! Αφήστε τον να με πνίξει!" Εγραψα το πρώτο τραγούδι και το ονόμασα "Το Ονειρο". Κι ένιωσα πως ολόκληρο το έργο βρισκότανε "τελειωμένο" μέσα στο λόγο, στη μουσική και στην κίνηση αυτού του τραγουδιού».

Οι στίχοι είναι του ίδιου του Μίκη

Δυο γιους είχες μανούλα μου
δυο δέντρα, δυο ποτάμια,
δυο κάστρα Βενετσιάνικα,
δυο δυόσμους, δυο λαχτάρες.

Ένας για την ανατολή
κι ο άλλος για τη δύση
κι εσύ στη μέση μοναχή
μιλάς, ρωτάς, μιλάς, ρωτάς
τον ήλιο.

Ήλιε που βλέπεις τα βουνά,
που βλέπεις τα ποτάμια
όπου θωρείς τα πάθη μας
και τις φτωχές μανούλες.

Αν δεις τον Παύλο φώναξε
και τον Ανδρέα πες μου.
Μ’ έναν καημό τ’ ανάστησα
μ’ έναν λυγμό τα γέννου.

Μα κείνοι παίρνουνε βουνά
διαβαίνουνε ποτάμια
ο ένας τον άλλο ψάχνουνε
για ν’ αλληλοσφαγούνε.

Κι εκεί στο πιο ψηλό βουνό,
στην πιο ψηλή ραχούλα
σιμά κοντά πλαγιάζουνε
κι όνειρο ί κι όνειρο ίδιο βλέπουν.

Στης μάνας τρέχουνε κι οι
δυο το νεκρικό κρεβάτι.
Μαζί τα χέρια δίνουνε της
κλείνουνε τα μάτια.

Και τα μαχαίρια μπήγουνε
βαθιά μέσα στο χώμα.
Κι απέκει ανέβλυσε νερό
να πιεις να ξε να πιεις να ξεδιψάσεις.

 

12. Ένα δειλινό. Πρώτη ηχογράφηση το 1962 με ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Από τον κύκλο τραγουδιών ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ

Οι στίχοι είναι του ίδιου του Μίκη

Ένα δειλινό, ένα δειλινό
ένα δειλινό σε δέσαν στο σταυρό
Σου κάρφωσαν τα χέρια σου, μου κάρφωσαν τα σπλάχνα
Σου δέσανε τα μάτια σου, ω, ω, μου δέσαν την ψυχή μου

Ένα δειλινό, ένα δειλινό
ένα δειλινό με τσάκισαν στα δυο
Μου κλέψανε την όραση, μου πήραν την αφή μου
Μόν’ μου `μεινε η ακοή, ω, ω, να σ’ αγρικώ, παιδί μου

Ένα δειλινό, ένα δειλινό
ένα δειλινό σαν τον σταυραετό
Χίμηξε, πα στις θάλασσες, χίμηξε, πα στους κάμπους
Κάνε ν’ ανθίσουν τα βουνά, ω, ω, και να χαρούν οι ανθρώποι

 

13. Το τραγούδι της ξενιτιάς (Φεγγάρι μάγια μου 'κανες). Πρώτη ηχογράφηση το 1962 με ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση, για τις ανάγκες της μουσικοθεατρικής παράστασης «Όμορφη πόλη», που ανέβηκε στη σκηνή του θεάτρου «Παρκ» το καλοκαίρι του 1962. 

Οι στίχοι είναι του Ερρίκου Θαλασσινού

Φεγγάρι μάγια μου ‘κανες
και περπατώ στα ξένα
είναι το σπίτι ορφανό
αβάσταχτο το δειλινό
και τα βουνά κλαμένα
Στείλε ουρανέ μου ένα πουλί
να πάει στη μάνα υπομονή

Στείλε ουρανέ μου ένα πουλί
ένα χελιδονάκι,
να πάει να χτίσει τη φωλιά
στου κήπου την κορομηλιά
δίπλα στο μπαλκονάκι,
στείλε ουρανέ μου ένα πουλί
να πάει στη μάνα υπομονή

Να πάει στη μάνα υπομονή
δεμένη στο μαντίλι
προικιά στην αδερφούλα μου
και στη γειτονοπούλα μου
γλυκό φιλί στα χείλη

 

14. Βάρκα στο γιαλό. Πρώτη ηχογράφηση το 1963 για τις ανάγκες της παράστασης «Μαγική πόλη» , τη θρυλική πλέον σύμπραξη του Μίκη Θεοδωράκη με τον Μάνο Χατζιδάκι, που ανέβηκε στη σκηνή του θεάτρου «Παρκ» το 1963.

Στο πρόγραμμα της παράστασης ο Μάνος Χατζιδάκις έγραφε: «Η Μαγική πόλη, είναι αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας, του Μίκη και μένα. Είναι ένα δραματικό έργο. Οι στίχοι έχουν κοινωνικό περιεχόμενο και, περιέργως πώς, ερωτικόν. Αυτό είναι ακριβώς και το δραματικό στοιχείο των στίχων. Μπορώ να σας πω ακόμα ότι είμεθα απόλυτα πεπεισμένοι πως η Μαγική πόλη είναι ένα ιστορικό έργο με την τραγική μοίρα των μεγάλων έργων. Δεν πρόκειται δηλαδή να ξαναπαιχτεί ποτέ και πουθενά. Γι’ αυτό όλος ο κόσμος πρέπει να τρέξει να το δει…»

Οι στίχοι είναι του Μίκη Θεοδωράκη

Πέντε πέντε δέκα
δέκα δέκα ανεβαίνω τα σκαλιά
για τα δυο σου μάτια
για τις δυο φωτιές
που όταν με κοιτάζουν
νιώθω μαχαιριές.

Βάρκα στο γιαλό
βάρκα στο γιαλό
γλάστρα με ζουμπούλι
και βασιλικό.

Πέντε πέντε δέκα
δέκα δέκα θα σου δίνω τα φιλιά.
Κι όταν σε μεθύσω
κι όταν θα σε πιω
θα σε νανουρίσω
με γλυκό σκοπό.

Πέντε πέντε δέκα
δέκα δέκα κατεβαίνω τα σκαλιά
φεύγω για τα ξένα
για την ξενιτιά
και μην κλαις για μένα
αγάπη μου γλυκιά.

 

15. Γωνιά-γωνιά. Πρώτη ηχογράφηση το 1964 με ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση. Από τον κύκλο τραγουδιών ΠΟΛΙΤΕΙΑ Β, στον οποίο εντάχθηκαν σκόρπια τραγούδια του συνθέτη γραμμένα στο Παρίσι και στην Αθήνα στις αρχές του 1964

Οι στίχοι είναι του Δημήτρη Χριστοδούλου

Γωνιά γωνιά σε καρτερώ
γωνιά γωνιά σε ψάχνω
ψάχνω να βρω τα μάτια σου
κι απ’ τον καημό τα χάνω

Αλλού απλώνεται δροσιά
κι αλλού χιονιάς σφυρίζει
και τ’ όνειρο που χάνεται
πάει και δε γυρίζει

Γωνιά γωνιά σε ζήτησα
γωνιά γωνιά σε βρήκα
σου φίλησα τα μάτια σου
και στους καημούς σου μπήκα

Αλλού απλώνεται δροσιά
κι αλλού χιονιάς σφυρίζει
και τ’ όνειρο που χάνεται
πάει και δε γυρίζει

 

16. Οι μοιραίοι. Πρώτη ηχογράφηση το 1964 με ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση. Και αυτό, από τον κύκλο τραγουδιών ΠΟΛΙΤΕΙΑ Β’.

Πρόκειται για μελοποίηση των τριών πρώτων στροφών του ποιήματος «Οι μοιραίοι» του Κώστα Βάρναλη, το οποίο πρωτοδημοσιεύτηκε το 1922 στο περιοδικό Μαύρος Γάτος. Όπως γράφει η εφημερίδα της εποχής Ελευθερία (30/5/1964), ο Μίκης Θεοδωράκης «ως ελάχιστο φόρο τιμής στον μεγάλο ποιητή» μελοποίησε δύο ποιήματα του Κώστα Βάρναλη. Το ένα ποίημα ήταν «οι μοιραίοι» και το άλλο η «μπαλάντα του Αντρίκου».

Μες στην υπόγεια την ταβέρνα,
μες σε καπνούς και σε βρισές
(απάνω στρίγκλιζε η λατέρνα)
όλ’ η παρέα πίναμ’ εψές·
εψές, σαν όλα τα βραδάκια,
να πάνε κάτου τα φαρμάκια.

Σφιγγόταν ο ένας πλάι στον άλλο
και κάπου εφτυούσε καταγής.
Ω! πόσο βάσανο μεγάλο
το βάσανο είναι της ζωής!
Όσο κι ο νους αν τυραννιέται,
άσπρην ημέρα δε θυμιέται.

Ήλιε και θάλασσα γαλάζα
και βάθος τ’ άσωτ’ ουρανού
Ω! της αυγής κροκάτη γάζα,
γαρούφαλα του δειλινού,
λάμπετε, σβήνετε μακριά μας,
χωρίς να μπείτε στην καρδιά μας!

 

17. Η μπαλάντα του Αντρίκου. Πρώτη ηχογράφηση το 1961 με ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση. Περιλαμβάνεται στον κύκλο τραγουδιών ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Πρόκειται για μελοποίηση ενός ποιήματος του Κώστα Βάρναλη, για την ιστορία του οποίου μαθαίνουμε από τον ίδιο τον ποιητή από ένα χρονογράφημά του στην εφημερίδα Πρωΐα του 1941

«Ο καπετάν Αντρίκος, ένας καμπούρης κι ασθενικός ανθρωπάκος, που όλο ξερόβηχε, δεν έβγαινε καθόλου από τη βάρκα του. Την είχε δεμένη στο μουράγιο, αντίκρα στα φώτα των μαγαζιών, κι από κει αντιμετώπιζε τον πλανήτη. Το νερό τον εχώριζε από τον άλλο κόσμο. Κι αυτού ήταν η ησυχία του. Όταν καμιά παρέα ήθελε να κάνει μια βουτιά στ’ ανοιχτά με το φεγγάρι κι έπαιρνε τη βάρκα του Αντρίκου, αυτός έβαζε τα κουπιά στους σκαρμούς, έλυνε τα σκοινιά και άρχιζε να λάμνει χωρίς να μιλά. Υπήρχε όμως μια παρέα τρελοκόριτσα, που τον παίρνανε ταχτικά το μεσημέρι για να πηγαίνουνε μακριά έξω από το λιμάνι κι εκεί κολυμπούσανε. Πετάγανε τα φουστάνια τους, μένανε με το μαγιό και μπλούμ! μια μια πέφτανε το νερό. Γέλια, φωνές, σκαρφαλώματα στη βάρκα, ξαναβουτήματα κτλ. Κι ο Αντρίκος καθισμένος στην πρύμνη κάπνιζε… Ποιος τόνε λογάριαζε, σακάτη άνθρωπο! Νεράιδες αυτές, σγόμπος εκείνος!

Έτσι όλο το καλοκαίρι η τρελή παρέα κολυμπούσε έξω από το λιμάνι και γινότανε ανάμεσα ουρανού και πελάου («μάγεμα, λάγγεμα, τρεμούλα»!) μέσα στη βάρκα του Αντρίκου και μάτι δεν τις έβλεπε. Το μάτι του Αντρίκου ήτανε γυάλινο! Και η καρδιά του; Εκείνος το ήξερε!»

Οι στίχοι που μελοποίησε ο Μίκης είναι ένα μέρος μόνο από το ποίημα του Βάρναλη

Είχε την τέντα ξομπλιαστή
Η βάρκα του καμπούρη Αντρέα.
Γυρμένος πλάι στην κουπαστή
Ονείρατα έβλεπεν ωραία.

Η Κατερίνα, η Ζωή,
Τ' Αντιγονάκι, η Ζηνοβία.
Ω, τι χαρούμενη ζωή!
Χτυπάς, φτωχή καρδιά, με βία.

Τα μεσημέρια τα ζεστά
Τη βάρκα παίρνανε τ' Αντρέα
Για να τις πάει στ' ανοιχτά
Όλες μαζί, τρελή παρέα.

Ήρθ' ο χειμώνας ο κακός
Και σκόρπισε η τρελή παρέα
Και σένα βήχας μυστικός
Σ' έριξε χάμω, μπάρμπα Αντρέα.

 

18. Σ΄αυτή τη γειτονιά. Πρώτη ηχογράφηση το 1971 στη Ρώμη με ερμηνευτές τον Αντώνη Καλογιάννη και τη Μαρία Δημητριάδη. Το 1974 ηχογραφήθηκαν με ερμηνευτή το Μανώλη Μητσιά. Από τον κύκλο τραγουδιών ΤΑ ΛΑΪΚΑ. Είναι τα πρώτα τραγούδια που γράφει ο Μίκης Θεοδωράκης σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου το 1967-1968

Οι στίχοι, όπως προαναφέραμε, είναι του Μάνου Ελευθερίου

Σ’ αυτή τη γειτονιά
και βράδυ και πρωί
περάσαμε και χάσαμε
ολόκληρη ζωή

Σ’ αυτή τη γειτονιά
μας πήραν οι καημοί
μας πήραν και μας πρόδωσαν
για μια μπουκιά ψωμί

Σ’ αυτή τη γειτονιά
μες στο μικρό στενό
χαθήκαμε και ζήσαμε
μακριά κι απ’ το Θεό

 

19. Εδώ το φως. Πρώτη ηχογράφηση το 1973. Από τον κύκλο τραγουδιών 18 ΛΙΑΝΟΤΡΑΓΟΥΔΑ. Πρόκειται για 18 τετράστιχα του Γιάννη Ρίτσου, εκ των οποίων τα 16 ο ποιητής τα έγραψε στο Παρθένι της Λέρου στις 16 Σεπτεμβρίου του 1968.

Όπως σημειώνει ο μεγάλος Έλληνας ποιητής: «Τα δεκαέξι από τα “Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας” γράφτηκαν μέσα σε μια μέρα – στις 16 του Σεπτέμβρη του 1968 – στο Παρθένι της Λέρου, ύστερα από κρυφό μήνυμα του Μίκη Θεοδωράκη με την παράκληση να μελοποιήσει κάτι δικό μου ανέκδοτο. Τα λιανοτράγουδα αυτά τα ξαναδούλεψα στο Καρλόβασι της Σάμου το Νοέμβρη του 1969. Το 16 και 17 γράφτηκαν την Πρωτομαγιά του 1970. Το 7 αλλάχτηκε ριζικά τον Σεπτέμβρη του 1973 στην Αθήνα».

Η σύνθεση του δίσκου έγινε στο Παρίσι τη διετία 1971-1973 από τον Μίκη Θεοδωράκη, και η πρώτη εκτέλεση στις 17 Ιανουαρίου 1973 στο Albert Hall με τραγουδιστές τους: Μαρία Φαραντούρη, Πέτρο Πανδή, Αφροδίτη Μάνου, Αχιλλέα Κωστούλη και τον ίδιο το συνθέτη. Η πρώτη ηχογράφηση του έργου έγινε το 1973 στο Παρίσι με τους ίδιους τραγουδιστές και κυκλοφόρησε στην Γαλλία την ίδια χρονιά από την EMI France. Παράλληλα ηχογραφήθηκε και στην Ελλάδα, κρυφά κατά τη διάρκεια της Χούντας, με τον Γιώργο Νταλάρα και την Άννα Βίσση. Με την πτώση της χούντας κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα πρώτα η έκδοση με τον Νταλάρα και μετά η έκδοση με Φαραντούρη, Πανδή, Μάνου και Κωστούλη. Λίγους μήνες αργότερα κυκλοφόρησε και τρίτη έκδοση του έργου με την Μ.Δημητριάδη, Ε.Βιτάλη, Κ.Καμένο, Σ.Πασπαράκη και Σ.Κρυστάλη.

Σε τούτα εδώ τα μάρμαρα
κακιά σκουριά δεν πιάνει
μηδέ αλυσίδα στου Ρωμιού
και στ’ αγεριού το πόδι

Εδώ το φως εδώ ο γιαλός
χρυσές γαλάζιες γλώσσες
στα βράχια ελάφια πελεκάν
τα σίδερα μασάνε

 

20. Μέσα σε κήπο. Πρώτη ηχογράφηση το 1976 με ερμηνευτή τον ίδιο το συνθέτη. Από τον κύκλο τραγουδιών ΑΡΚΑΔΙΑ ΙΙΙ – ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΝΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ που ο συνθέτης μελοποίησε στις αρχές του 1969, εξόριστος στη Ζάτουνα της Αρκαδίας

Οι στίχοι είναι του Μάνου Ελευθερίου             

Μέσα σε κήπο κάθησα και σ’ ένα περιβόλι
μια Κυριακή απόγευμα, μια Κυριακή και σχόλη

Τους φίλους μου συνάντησα και πήγαμε σεργιάνι
στης Τερψιθέας τα στενά και στο Πασαλιμάνι

Τώρα ο κήπος χάθηκε κι οι φίλοι στο περβόλι
και το σεργιάνι στ’ όνειρο έρχεται κάθε σχόλη

Τους φίλους μου συνάντησα και πήγαμε σεργιάνι
στης Τερψιθέας τα στενά και στο Πασαλιμάνι

 

21. Το παλικάρι έχει καημό. Πρώτη ηχογράφηση το 1969 με ερμηνεύτρια τη Μαρία Φαραντούρη και με αυτή την εκτέλεση ακούγεται στην ταινία «Ζ» του Κώστα Γαβρά.

Οι στίχοι είναι του Μάνου Ελευθερίου

Το παλικάρι έχει καημό
κι εγώ στα μάτια το κοιτώ
και το κοιτώ και δε μιλώ
απόψε, απόψε που έχει τον καημό

Βδομάδα πάει χωρίς δουλειά
κι έξω χιονίζει και φυσά
χωρίς τσιγάρο και δουλειά
απόψε, απόψε μου σκίζει την καρδιά

Το παλικάρι έχει καημό
μα όταν κοιτάει τον ουρανό
τα μάτια του είναι δυο πουλιά
απόψε, απόψε το δάκρυ μου κυλά

 

22. Μια φυλακή. Πρώτη ηχογράφηση το 1985 με ερμηνευτή το Θανάση Μωραΐτη. Από τον κύκλο τραγουδιών ΔΙΟΝΥΣΟΣ, την πρώτη παραγωγή του Σείριου, της ανεξάρτητης δισκογραφικής εταιρείας που έχει μόλις ιδρύσει ο Μάνος Χατζιδάκις. Πρόκειται για μια μεταφορά στο παρόν ενός νέου που, αφού σκοτώθηκε στα Δεκεμβριανά, περνάει μέσα από όλους τους αγώνες των Ελλήνων τα νεώτερα χρόνια.

Οι στίχοι είναι του ίδιου του συνθέτη

 

Μια φυλακή, πώς μας φτάσαν ως εκεί,

μια φυλακή, η ζωή μου φυλακή.

Χωρίς ποινή, πώς μας φτάσαν ως εκεί

και δικαστή, η ζωή μου φυλακή.

 

Στου Μακρυγιάννη πριν προλάβεις να μιλήσεις,

Εγγλέζου βόλι σε γονάτισε,

μας κοίταζες με βλέμμα μελαγχολικό,

να σκεφτόσουνα θαρρείς πόσο λίγο η μέρα κράτησε...

 

Μες στις πλατείες ένας ένας καθισμένοι,

τη μοναξιά μας τη γραμμένη,

τη σφράγισες με βλέμμα μελαγχολικό,

ποιος θα πει το μυστικό στη ζωή μας τη χαμένη.

 

23. Κοίτα με στα μάτια. Πρώτη ηχογράφηση το 1996 με ερμηνευτή τον Βασίλη Λέκκα. Από τον κύκλο τραγουδιών ΑΣΙΚΙΚΟ ΠΟΥΛΑΚΙ, μια αναφορά του στη Μικρασιάτικη καταγωγή της μητέρας του και στον δικής του έμπνευσης ασίκικο χορό.

Οι στίχοι είναι του Μιχάλη Γκανά

Χάρτινος ο κόσμος, ψεύτικος ντουνιάς,
όμως το τραγούδι ξέρει πού πονάς.
Μόνο στο ρυθμό του είναι νόμιμο
το ανυπότακτο που κρύβω και το φρόνιμο.

Βήμα κι άλλο βήμα, βήματα παλιά,
ο χορός ανοίγει σαν την αγκαλιά.

Κοίτα με στα μάτια, πάτα όπου πατώ,
κράτα με καλά απόψε, μην αναληφθώ.

Πότε σαν πουλάκι, πότε στα δεσμά,
όλη η ζωή μου ένα ξάφνιασμα.
Νιώθω πιο δικό μου ό,τι έχασα
κι όσα έχω δε μου κάνουν και τα ξέχασα.

Διακόσια χρόνια πριν, η Γαλλική Επανάσταση μιλούσε για «Ελευθερία – Ισότητα – αδελφοσύνη». Διακόσια χρόνια μετά τη Γαλλική Επανάσταση, ήρθε ο Κυριάκος Μητσοτάκης από το βήμα της ΔΕΘ το Σεπτέμβριο του 2017 να ακυρώσει το ζητούμενο της κορυφαίας αστικής επανάστασης ξεστομίζοντας τη Λουδοβίκεια ρήση πως η ισότητα είναι αντίθετη στην ανθρώπινη φύση. Ο άνθρωπος αυτός, που βρίσκεται στη θέση που βρίσκεται, ακριβώς γιατί το σύστημα έχει καταφέρει να εφαρμόσει το νόμο της ζούγκλας και να κρατήσει το λαό σε πνευματική καταστολή, είχε δηλώσει πως «Δεν τρέφω αυταπάτες για μια κοινωνία χωρίς ανισότητες, κάτι τέτοιο είναι αντίθετο στην ανθρώπινη φύση, όσοι το επιχείρησαν καταστρατήγησαν τελικά την ίδια τη δημοκρατία και τα ατομικά δικαιώματα».

Την ίδια περίοδο, ένας από τους μέντορες του νεοφιλελευθερισμού στη χώρα μας, ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος, επικροτούσε το νόμο της ζούγκλας, που οφείλει να ακολουθήσει ο άνθρωπος : “Γιατί, η φύση σύντροφοι παράγει ισότητες; Τότε γιατί το λιοντάρι τρώει τη ζέμπρα και ο ελέφαντας πατάει την τίγρη; Ποια κοινωνία με ισότητα;» Αφήνουμε ασχολίαστο πως μέσα στην πρεμούρα του να υπερασπιστεί το νόμο της ζούγκλας, ο Ανδριανόπουλος είδε τον ελέφαντα να πατάει ακόμη και την τίγρη και προχωρούμε να βρούμε και άλλους υπερασπιστές του νόμου της ζούγκλας.

 

 

Ο πιο φρέσκος από αυτούς είναι ο Άρης Πορτοσάλτε, ο οποίος μόλις σήμερα, με αφορμή συζήτηση στον ΣΚΑΪ για την ανάγκη ή όχι ενός δημόσιου συστήματος υγείας, κάλεσε την κυβέρνηση να ξεφύγει από τη «σοβιετική αντίληψη της ισότητας»: «Με αυτή την ευθυγράμμιση, όταν ξέρουμε όλοι πως υπάρχουν διαβαθμίσεις στη φύση και στη ζωή, όσο και να φέρνουμε τη σοβιετική αντίληψη της ισότητας, αυτή κατέρρευσε και πήγανε φούντο όλοι μαζί. Για να μην πάμε και εμείς φούντο πριν της ώρας μας, θα πρέπει να δούμε κατάματα τις αλήθειες. Θα πρέπει και να υποστηριχτεί το ΕΣΥ, αλλά και να το ξαναφτιάξουμε από την αρχή».

 

 

Αυτά, για να καταλαβαίνουν και οι εκατοντάδες χιλιάδες μη προνομιούχων που ψήφισαν τη Νέα Δημοκρατία, γιατί έχει εγκαταλειφθεί το δημόσιο σύστημα υγείας και γιατί δεν θα βρουν ΜΕΘ αν προηγείται κάποιος ανώτερος στην ιεραρχία, σύμφωνα με το νόμο της ζούγκλας που υπηρετούν οι εντολοδόχοι τους