της Μαρίας Νάτση

Οι πρώτες ψιχάλες στην άμμο κάνουν και τους τελευταίους εραστές της θάλασσας να μαζεύουν βιαστικά τα πράγματά τους και να επιστρέφουν στα σπίτια τους. Στις παραλίες επανέρχεται, σαν μοναδικός ήχος, το βουητό των κυμάτων κι όμως, πίσω από αυτή τη φαινομενική σιωπή, η θάλασσα , παραμένει ζωντανή. Κάτω από τα κύματα απλώνεται ένας αθέατος κόσμος που ακολουθεί τον δικό του ρυθμό - μια αργή, μυστική διαδικασία, ορατή μόνο στα ανήσυχα μάτια όσων ξέρουν να κοιτούν.

Εκεί, κάτω από την επιφάνεια, ο βυθός παλεύει να επουλώσει τα τραύματα που άφησαν πίσω τους τα εκατοντάδες πλοιάρια, καθώς γαντζώνονταν πάνω του όλο το καλοκαίρι.

Ο βυθός της Μεσογείου, πολύ πέρα από την εικόνα της καρτ ποστάλ, κρύβει ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα του πλανήτη — έναν κόσμο εύθραυστο, που παλεύει σιωπηλά να ανασάνει. Στην καρδιά αυτού του κόσμου βρίσκονται τα λιβάδια της Ποσειδωνίας (Posidonia oceanica), φυτά που ντύνουν αποκλειστικά τον μεσογειακό βυθό και αποτελούν αληθινό οικολογικό θησαυρό.

Ένα τετραγωνικό μέτρο λιβαδιού Ποσειδωνίας παράγει έως και 14 λίτρα οξυγόνου την ημέρα και δεσμεύει 5 έως 8 φορές περισσότερο άνθρακα από ένα τροπικό δάσος. Προσφέρει καταφύγιο και τροφή σε αμέτρητα ψάρια και άλλα θαλάσσια είδη, συγκρατεί την άμμο και προστατεύει τις ακτές από τη διάβρωση.

Η ανάπτυξή της είναι εξαιρετικά αργή — μόλις 1 έως 6 εκατοστά τον χρόνο, περίπου ένα μέτρο σε έναν αιώνα  — κι έτσι η καταστροφή ενός λιβαδιού απαιτεί δεκαετίες, ίσως και αιώνες, για να επουλωθεί. 

Τα λιβάδια της Ποσειδωνίας είναι ορατά ακόμη και από το διάστημα και αποτελούν έναν από τους αρχαιότερους ζωντανούς οργανισμούς του πλανήτη, με παρουσία που χρονολογείται πάνω από 100.000 χρόνια. Ενδημικά αποκλειστικά στη μεσογειακή λεκάνη, φιλοξενούν πάνω από 50 είδη ψαριών, περισσότερα από 400 είδη φυτών και πάνω από 1.000 είδη ζώων, αποτελώντας ένα πλούσιο και μυστικό υποθαλάσσιο οικοσύστημα.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις της WWF Mediterranean, το 2024 καταστράφηκαν περίπου 50.000 εκτάρια λιβαδιών Ποσειδωνίας, ενώ τα τελευταία 50 χρόνια λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων έχει καταστραφεί το 1/3 των λιβαδιών της Ποσειδωνίας στη Μεσόγειο.

Όταν μια άγκυρα πέφτει στον βυθό ή συρθεί για να σταθεροποιηθεί, ξεριζώνει τους βλαστούς, καταστρέφει τα ριζώματα και αφήνει πίσω της "μονοπάτια" καταστροφής — κρατήρες που μειώνουν τη βιοποικιλότητα και καθιστούν το οικοσύστημα πιο ευάλωτο.

Γι’ αυτό, σε πολλές περιοχές της Μεσογείου και της Ελλάδας αναπτύσσονται σταδιακά οικολογικά αγκυροβόλια, μόνιμες βάσεις ή πλωτές σημαδούρες που δεν τραυματίζουν τον βυθό. Στην Κροατία, η Ποσειδωνία προστατεύεται αυστηρά από τον νόμο για την Προστασία της Φύσης, ενώ οι επιστήμονες εφαρμόζουν νέες τεχνικές, όπως το σύστημα Earth Anchor, απαγορεύοντας σε πολλές περιοχές την παραδοσιακή αγκυροβολία και επιβάλλοντας υψηλά πρόστιμα στους παραβάτες.

Στην Ελλάδα, το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος πρωτοπορεί με πειραματικές υποβρύχιες φυτεύσεις Ποσειδωνίας, ενώ το WWF Ελλάς έχει τοποθετήσει οικολογικά σημεία πρόσδεσης και έχει πραγματοποιήσει εκτεταμένες χαρτογραφήσεις των λιβαδιών. Στη Γυάρο, περιοχή Natura 2000, τα σκάφη αναψυχής υποχρεούνται να δένουν σε ειδικές σημαδούρες αντί να ρίχνουν άγκυρα, συμβάλλοντας στην προστασία του βυθού και στον όρμο Φώκι της Κεφαλλονιάς, τοποθετήθηκαν 8 ecomooring – οικολογικά αγκυροβόλια από τον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής.

Αν το δέντρο της ελιάς είναι το σύμβολο της ηπειρωτικής Μεσογείου, τότε η Ποσειδωνία είναι το σύμβολο της υποθαλάσσιας. Κάποιοι ίσως φοβούνται πως οι οικολογικοί τρόποι αγκυροβόλησης θα πλήξουν τον τουρισμό· στην πραγματικότητα, συμβαίνει το αντίθετο. Προστατεύοντας τον θαλάσσιο πλούτο, διασφαλίζουμε τη μακροχρόνια βιωσιμότητα και την αυθεντικότητα του ίδιου του τουρισμού.

Τα οικολογικά αγκυροβόλια δεν περιορίζουν την ανθρώπινη δραστηριότητα αλλά τη συμφιλιώνουν με τη θάλασσα. Γιατί η αληθινή πρόοδος , δεν γεννιέται από την κυριαρχία πάνω στο περιβάλλον, αλλά από την αρμονική συνύπαρξη μαζί του.

Τα αθέατα δάση της Ποσειδωνίας — οι σιωπηλοί πνεύμονες της θάλασσας — απλώνονται κάτω από τα κύματα. Μα οι συνέπειες της καταστροφής τους δεν μένουν εκεί· επιστρέφουν στη στεριά, εκεί όπου αρχίζει και τελειώνει η ανθρώπινη ευθύνη.