Η μεγάλη ηλεκτρονική ψηφοφορία της atticavoice συνεχίζεται και αυτή την εβδομάδα. Με αμείωτο ρυθμό οι συμπολίτες μας  σπεύδουν και φηφίζουν για την προτομή της καρδιάς τους. Για τη φάτσα που θέλουν να έχουν δίπλα τους στο παγκάκι, την ώρα που αγναντεύουν το πέλαγο και τα καράβια που τραβούν για τα νησιά. Η Δημοκρατία πανηγυρίζει για την αθρόα συμμετοχή των πολιτών, γιορτάζει για το γεγονός αυτό και έχει κάθε λόγο να αισιοδοξεί για το μέλλον.

Στο θέμα μας, τώρα : Μέχρι στιγμής έχουν ψηφίσει 923 συμπολίτες μας σε αυτή τη μοναδική γιορτή της Δημοκρατίας και όπως όλα δείχνουν, την επόμενη εβδομάδα ίσως γίνει η μεγάλη ανατροπή και τεθεί επικεφαλής της κούρσας ο δικός μας άνθρωπος, ο Γιάννης ο Γαλάτης.

Τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα έχουν ως εξής :

Ζεύγος Πατούλη: 250 ψήφοι

Ευάγγελος Μπουρνούς: 231 ψήφοι

Γιάννης Γαλάτης : 230 ψήφοι

Ραχήλ Μακρή: 128 ψήφοι

Ζεύγος Κούγια-Μπέου: 58 ψήφοι

Οι υπόλοιποι υποψήφιοι έχουν καταποντιστεί. 

Όπως όλα δείχνουν, οι τρεις πρώτοι υποψήφιοι θα παλέψουν σκληρά για την πρώτη θέση. Ίσως το πιο δίκαιο θα ήταν να τοποθετηθούν οι προτομές και των τριών πρώτων υποψηφίων στη μικρή πλατεία, η οποία θα μπορούσε να ονομαστεί και πλατεία Ηρώων και εκεί να γίνεται και η κατάθεση στεφάνων στις ονομαστικές τους εορτές. 

Αλλά και οι άλλοι δύο υποψήφιοι, η Ραχήλ Μακρή και το ζεύγος Κούγια-Μπέου πρέπει με κάποιο τρόπο να ανταμειφθούν για την προσφορά τους στον τόπο. Ίσως την επόμενη φορά, σε κάποιο άλλο μέρος που θα βρεθούν πάλι αρχαία και θα τα σκεπάσουν, να βάλουν και αυτών τις προτομές

Κάποτε ένας φίλος, με κάθε σοβαρότητα και χωρίς διάθεση αστεϊσμού, μου είπε πως η Γερμανία, σε αντίθεση με μας, δεν έχει εθνικούς ήρωες. Μάλλον γι αυτό βρίσκεται σ αυτό το χάλι. Σε αντίθεση με μας, που λέει ο φίλος

Όσοι δεν έχετε ψηφίσει ακόμη, σηκωθείτε από τους καναπέδες, μπείτε εδώ και ψηφίστε τον εκλεκτό σας 

Ακολουθεί η ανάλυση των αποτελεσμάτων με τα ειδικά γραφήματα που έχουν επιμεληθεί οι ειδικοί εκλογολόγοι της atticavoice

του Θεμιστοκλή Λαζαρή

Σαν τις αλογόμυγες στης άνοιξης την πλάτη

Τώρα χάσκουν αδειανά

Τα πολυβολεία.

Οχυρό: ένα καλά φυλαγμένο μυστικό της Ραφήνας. Ένας δασωμένος λόφος που αγναντεύει την πόλη, την Πεντέλη, τη θάλασσα. Γνωστός στους περισσότερους κατοίκους της περιοχής για τις αθλητικές εγκαταστάσεις και τα σχολεία στην ανατολική πλευρά του. Για λίγους ίσως, κάτι πολύ περισσότερο: ένας ερειπιώνας που θυμίζει μια πονεμένη, όχι και τόσο μακρινή ιστορία αυτού του τόπου: τη Γερμανική Κατοχή.

Αρκετές γενιές παιδιών και νέων γαλουχήθηκαν εξερευνώντας τα μυστικά του, πάντα κάτω από το γοητευτικό φάσμα του άγνωστου κινδύνου, απόλυτα υπαρκτού τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’50, με διάσπαρτα πυρομαχικά ακόμη ενεργά, κατά βάση μυθικού στην αυγή του 21ου αιώνα. Οι πρώτοι επίδοξοι εξερευνητές έβλεπαν τον χώρο με άλλα μάτια: εκείνοι είχαν ακόμα νωπές τις μνήμες του τί σήμαινε αυτή η θέση, για τρία χρόνια απτό σύμβολο της ξένης κυριαρχίας. Οι επόμενοι κάτι είχαν ακούσει από γονείς, παππούδες ύστερα... Σήμερα πια, το Οχυρό είναι ένα κομμάτι θρύλου, το φιλικό δάσος καλύπτει ξεχασμένο πόνο και ιστορίες ανακατεμένες με τη φαντασία που χαρίζει η απόσταση.

Ναι, για όλους αυτούς τους λόγους η ανάδειξη αυτού του μνημειακού συνόλου της σύγχρονης ιστορίας ήταν για χρόνια στο στόμα πολλών, ως όνειρο ή επιδίωξη. Σήμερα ωστόσο, όταν φαίνεται πως έφτασε πια η ώρα, τα σχέδια που απλώνονται στο χαρτί ξενίζουν αρκετά: πρώτα για την αισθητική, έπειτα για τα μέσα, και πάνω απ’ όλα για την ουσία.

Η κίνηση της μετατροπής του Διοικητηρίου σε μουσείο, σωστή και αναμενόμενη, μάς οδηγεί σε μια περιγραφή που, σε γενικές γραμμές, μοιάζει με τη δοκιμή παλιάς συνταγής. Μια τετραμερής έκθεση, που ακολουθεί ως επί το πλείστον τα «κλασικά» και (τι ειρωνεία) «αγαπημένα» πλέον θέματα του Β’ Παγκοσμίου. Κατοχή, Αντίσταση, γερμανικές στολές και αναπαραστάσεις. Κάποιες εξηγήσεις για τη λειτουργία του χώρου, αναφορά στα θύματα του μπλόκου.

Η αξιόλογη πρόταση μοιάζει εντούτοις αρκετά λειψή, ίσως (τι απογοήτευση) ακόμη και προβλέψιμη. Όχι για το τι οραματίζεται, αλλά για το τι δεν οραματίζεται. Η Κατοχή στη Ραφήνα δεν μπορεί βέβαια να εξαντλείται στα μοτίβα και τα γεγονότα τα χωνεμένα, τα γενικά, τα αποσπασματικά. Αυτά που κάνουν τις απανταχού της Ελλάδος εκθέσεις για την περίοδο να μοιάζουν τόσο πολύ και να αλλάζουν μόνο τα ονόματα των νεκρών.

Χρειάζεται κάτι παραπάνω. Οι μικρές ιστορίες της Κατοχής, αυτές που δεν ειπώθηκαν, ή μεταδόθηκαν μόνο από στόμα σε στόμα κι από αυτί σε αυτί, αυτές που ακούγονται κάθε φορά διαφορετικές ανάλογα με τον φορέα της μνήμης, επίσημο ή αληθινό, αυτές που πονάνε, που διχάζουν, που εκθέτουν ανεπανόρθωτα την απλοϊκότητα των καλή τη πίστει διαχρονικών εξιδανικευτών, στρογγυλοποιητών και αγοραπωλών της συλλογικής αυτής περιπέτειας, που τη μετασκεύασαν μέσα στα χρόνια σε εύπεπτο γεύμα της δημόσιας ιστορίας. Της ιστορίας που φθάνει στον κάθε Έλληνα, ίδια και καθολική, σκοτώνοντας εκούσια ή ακούσια την ιστορία την αληθινή και δύσκολη –και αφόρητα γοητευτική.

Ας μιλήσουμε λοιπόν απλά στη Ραφήνα, άλλωστε αυτό θέλει κι εκείνη από μας. Εντέλει, είναι άκοπο. Μια έκθεση μπορεί να γίνει πραγματικότητα, αλλά με τι όρους; Ας τη φανταστούμε λοιπόν έτοιμη, ανοιχτή στα αχόρταγα ή χορτάτα βλέμματα του κοινού. Μια ήσυχη συμβολή στον τόπο μας. Με την πατητή τσιμεντοκονία να καλύπτει πλέον τα άγρια και γυμνά τσιμέντα –για αισθητικούς, όπως θα μάθουμε, λόγους–, όχι βέβαια παντού, η αυθεντική επιφάνεια θα διακρίνεται στους διαδρόμους, για να πάρει το κοινό μια γεύση φολκλορική της εποχής, πριν αναχωρήσει για να απολαύσει το escape room.

Το escape room μας φέρνει ίσως στον πυρήνα της παρέμβασης. Μιλάμε για το τωρινό υπόγειο καταφύγιο, τον έτερο εκτενή χώρο που έχει διασωθεί. Ο συγκεκριμένος μάλιστα, με αντίθεση με το διοικητήριο, υπήρξε, όσο τον θυμάμαι, ανοικτός, χωρίς τα μπάζα της έκρηξης με την οποία οι Γερμανοί αποπειράθηκαν να εξαφανίσουν τις εγκαταστάσεις τους, με εξαίρεση τη μια σκάλα πρόσβασης. Ο εν λόγω χώρος προβλέπεται να παραχωρηθεί σε ιδιωτική εταιρεία, που θα τον επενδύσει, διακοσμήσει, τροποποιήσει, αξιοποιήσει, διαμορφώσει με έναν απρόβλεπτο τρόπο: escape room με θεματολογία Β’ Παγκοσμίου, κοινώς, εντός πολλών εισαγωγικών, χώρος όπου ομάδα παιδιών/εφήβων επιλύει σειρά γρίφων, έναντι πληρωμής εννοείται. Μια τάση των τελευταίων ετών, νέος επικερδής τύπος επιχείρησης και, όπως μαθαίνουμε, μελλοντικός «πόλος έλξης» για διερχόμενους από την πόλη τουρίστες.

Ας δούμε ανοικτά –και χωρίς ειρωνεία– το υπόβαθρο της πρότασης. Μαζί, η παιδική χαρά, το αναψυκτήριο η έκθεση και το «δωμάτιο δραπέτευσης» στοχεύουν να αποτελέσουν τις δομές ενός «οικογενειακού πάρκου», όπου κάτι θα υπάρχει για τις ορέξεις κάθε ηλικίας. Παράλληλα, προτείνουν μια πηγή εσόδων για τον δήμο. Τι πάει λάθος;

Μάλλον, για άλλη μια φορά, η επιφανειακότητα. Το Οχυρό σίγουρα προσφέρεται για οικογενειακή αναψυχή. Είναι ένας μικρός πολύτιμος δασικός πνεύμονας τόσο κοντά στο κέντρο της πόλης. Δεν είναι όμως, και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να γίνει, ένα βουβό, ή έστω ολιγόλογο ντεκόρ. Η ιστορία του είναι αυτή που πρωτίστως πρέπει να το χαρακτηρίζει και τίποτα άλλο. Η χαλάρωση στο πράσινο, η γυμναστική, το παιχνίδι, η ψυχαγωγία έχουν θέση, αλλά δε νοείται να επιβάλλονται επί του πρωταρχικού χαρακτήρα του συνόλου.

Τα δωμάτια διαφυγής, το δίχως άλλο, είναι μια μόδα της εποχής, φιλική σίγουρα, αλλά πρόσκαιρη. Είναι μάλλον αδιανόητο να μεταφέρεται ένα από τα δύο βασικά σημεία ενδιαφέροντας στα χέρια της όποιας εταιρείας, στην αρέσκεια της οποίας μένει να επέμβει σε αυτό, στήνοντας το σκηνικό της και προσελκύοντας κάποια πιτσιρικαρία, μέχρις ότου οι νέες τάσεις θα καταστήσουν το εγχείρημα ντεμοντέ και θα το οδηγήσουν στην παρακμή, αφήνοντας τη Ραφήνα μ’ ένα καταφύγιο μασκαρεμένο, σκηνοθετημένο, ριζικά τροποποιημένο και ξένο σε σημαντικό βαθμό προς την ειδική του ιστορία.

Η ζωή καμιά φορά μας φέρνει μπροστά σε εκείνες τις μικρές και μεγάλες αποφάσεις που μας ζητούν να δημιουργήσουμε ένα «κτήμα ες αεί» (πάλι πέσαμε σε κλισέ). Να αφήσουμε πίσω μας κάτι που θα θυμίζει τη μνήμη που βρήκαμε να μας περιμένει όταν ήρθαμε σε αυτόν τον κόσμο και θα την κληρονομεί σε όσους εμείς θα αφήσουμε πίσω μας. Αυτή η βαθιά ιστορικότητα σπάνια γίνεται αντιληπτή από τον άνθρωπο, που παίρνει συνήθως τις επιλογές εκείνες που θα συμφέρουν για 5 ή 10 χρόνια, εντέλει μετά ποιος ζει, ποιος πεθαίνει. Δεν είναι καιροί αυτοί για ποιότητα. Κανείς δεν έχει τον χρόνο για κάτι τέτοιο.

Ή μήπως όχι; Είναι τόσο δύσκολο να πετύχουμε τη διαφορά; Ας έρθουμε στην περίπτωσή μας. Το κτίριο του Καταφυγίου σίγουρα μπορεί να δει κι άλλους, εξίσου φιλικούς προς τη νεολαία και τους τουρίστες, χειρισμούς. Γιατί όχι ένας πρότυπος χώρος εκπαιδευτικών προγραμμάτων που θα προσελκύσουν σχολεία όλων των βαθμίδων, ή και μια οπτικοακουστική διαδρομή-περιήγηση με προβολείς, ή, -η απλότητα μετράει- και με ξεναγό εντέλει. Κρατώντας τη γνησιότητα.

Μέγα και ασυνήθιστο παράδειγμα ανάδειξης τέτοιου συνόλου: Τούνελ Ψυχρού Πολέμου, Αργυρόκαστρο, Αλβανία. Πιο μεγάλο σε έκταση, αλλά παρόμοιο σε δομή με το δικό μας Οχυρό: σειρά υπόγειων καταφυγίων που το καθεστώς Χότζα κατασκεύασε κάτω από το κάστρο της πόλης, για την περίπτωση πυρηνικού πολέμου. Μέθοδος ανάδειξης: το αλβανικό Υπουργείο Πολιτισμού άφησε όλο τον χώρο άθικτο, με τα αντικείμενα στις ακριβείς τους θέσεις και την αίσθηση εγκατάλειψης να κυριαρχεί. Διόρισε αρκετούς ξεναγούς οι οποίοι, έναντι ενός σημαντικού εισιτηρίου, σε ξεναγούν στο εσωτερικό, με φακό και υποτυπώδη φωτισμό, ενώ σε ταξιδεύουν με τα λόγια τους στην εποχή που βλέπεις ακίνητη μπροστά σου. Ανάλογη αξιοποίηση έχει γίνει στο Σαράγιεβο, σε Τούνελ Μνήμης του γιουγκοσλαβικού Εμφυλίου. Η απήχηση και στις δύο περιπτώσεις τεράστια, τα κέρδη σημαντικά, το κόστος ελάχιστο.

Υπόγειο καταφύγιο στην Αλβανία

Συμπέρασμα: Το Οχυρό είναι ήδη ένα μοναδικό σύνολο. Η ανάδειξη αυτού του ίδιου, κι όχι μιας εγκατάστασης αφορμώμενης από αυτό, μπορεί να είναι ταυτόχρονα φιλική προς την ιστορία, προς τους κατοίκους ως ένα γοητευτικό πάρκο, και πηγή εσόδων από εκπαιδευτικά προγράμματα και τουρισμό. Ο τουρίστας σιγά σιγά βαριέται το ψεύτικο: παραείναι συχνό. Είναι το αληθινό και το ανυπότακτο εκείνα που τον συναρπάζουν. Μια σωστή ανάδειξη μπορεί να κάνει τη διαφορά: δεν είναι θέμα χρημάτων, όμως φέρνει χρήματα, σε δήμο και κοινωνία.

Τέλος, οφείλει να επισημανθεί μια καίρια πτυχή του ζητήματος: Η Ιστορία της Κατοχής στη Ραφήνα δεν είναι μόνο το Οχυρό, βασικά γιατί είναι από τσιμέντο και σίδερο, και δε μπορεί να μιλήσει. Η Ιστορία είναι πάνω από όλα οι άνθρωποι που την έζησαν, που τη διηγήθηκαν, που τη θυμούνται. Ελάχιστοι την κατέγραψαν, για λόγους που δεν είναι της παρούσης. Οι περισσότεροι την πήραν μαζί τους στο επέκεινα, κι οι τελευταίοι που ήταν τότε παιδιά ή νήπια, κι έχουν νωπές τις αφηγήσεις, βρίσκονται στις τελευταίες επάλξεις του βίου. Καμιά ανάδειξη δεν θα έχει νόημα αν δεν συνοδευτεί από μια ταυτόχρονη προσπάθεια συλλογής προφορικών μαρτυριών, διαμεσολαβημένων έστω από το βαρύ πέπλο του χρόνου, όσο είναι καιρός. Μια προσπάθεια που θα εμπλέξει την τοπική κοινότητα σε όλα της τα επίπεδα, απ’ τα σχολεία ως τον καθένα μας.

Ή θα δραπετεύσουμε ξανά απ’ το παρελθόν;

Υπάρχουν στη Ραφήνα μέρη κρυφά και μαγεμένα, για όποιον ξέρει να βλέπει. Σε κάποιο υπόγειο, ένας άνθρωπος είδε μια μέρα κάνοντας ανακαίνιση στους τοίχους σβάστικες κάτω απ’ τον σοβά: ήταν ένα απ’ τα σπίτια τα επιταγμένα τότε απ’ τους ναζί αξιωματούχους. Στο πολυβολείο στις Μαρίκες, χρόνια τώρα η θάλασσα του χειμώνα προσπαθεί να εξαφανίσει τα χαράγματα κάποιου Ιταλού στρατιώτη με τα στοιχεία της μονάδας του –κι όμως είναι ακόμα εκεί να μας θυμίζουν τις χαμένες ιστορίες ανθρώπων που δεν γύρισαν ίσως πίσω. Στο διοικητήριο του Οχυρού, ένα παιδί του ’50 σκάλισε κάποτε πρόχειρα στον τοίχο, ένα τανκ που γκρεμίζει μια ελληνική σημαία και δίπλα μια καρικατούρα Γερμανού, που φαίνεται θυμωμένος και κακός. Το παιδί άφησε έτσι τη δική του οπτική για τα γεγονότα που έζησε.

Νομίζω πως είναι στον διάδρομο. Ελπίζω εκεί να μη μπει πατητή τσιμεντοκονία. Δεν μπορώ όμως να ξέρω τίποτα στο κάτω κάτω.

Πώς τόσα πρόσωπα να γίνουν αριθμοί

Και τόσα γεγονότα απλά βιβλία;

(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά;)

Μανόλης Αναγνωστάκης

Η μεγάλη ηλεκτρονική ψηφοφορία της Atticavoice συνεχίζεται και αυτή την εβδομάδα, αγαπητοί φίλοι. Κόντρα στις άνωθεν αποφάσεις ερήμην της λαϊκής θέλησης, αποφασίζουμε να πάρουμε την κατάσταση στα χέρια μας. Κάνουμε κλικ εδώ  και ψηφίζουμε εμείς αυτόν που θέλουμε να βλέπουμε στο βάθρο της μικρής πλατείας, δίπλα από το Ταχυδρομείο της Ραφήνας.

Για όσους θελήσουν να σκεφτούν ότι η κίνησή μας εκπορεύεται από διάθεση στείρας αντιπολίτευσης προς το δήμαρχο Ραφήνας, ας μη βιαστούν και ας μάθουν πως και ο ίδιος ο δήμαρχος είναι υποψήφιος στη μεγάλη ψηφοφορία μας και τα πηγαίνει μάλιστα πάρα πολύ καλά. Πάμε λοιπόν να δούμε τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα

Όπως μπορούμε να δούμε, η μάχη προμηνύεται σκληρή. Αυτή τη στιγμή εμφανίζονται δύο πολύ δυνατά φαβορί που έχουν ξεχωρίσει αρκετά. Από τη μία μεριά είναι το ζεύγος Πατούλη και από την άλλη, ο νυν δήμαρχος Ραφήνας, Ευάγγελος Μπουρνούς.

Ακολουθεί, σε απόσταση αναπνοής από τους προαναφερόμενους, ο γνωστός κοσμικός της Ραφήνας και της Μυκόνου Γιάννης Γαλάτης και λίγο πιο πίσω η πολιτική ακτιβίστρια Ραχήλ Μακρή. Αξιοσημείωτη επίδοση επίσης καταγράφει το δικαστικό ζεύγος Μπέου-Κούγια, ενώ οι άλλες τρεις υποφηφιότητες, αυτές του Κυριάκου Μητσοτάκη, του Κωνσταντίνου Μπογδάνου και του Άδωνι Γεωργιάδη, δεν πήραν ούτε των δικών τους ανθρώπων την ψήφο  .

Για βοήθεια όσων αμφιταλαντεύονται, δίνουμε παρακάτω μια σύντομη παρουσίαση των υποψηφιοτήτων. Ελπίζουμε να νικήσει ο καλύτερος και υποσχόμαστε πως θα συνεχίσουμε τον αγώνα. Τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας θα ανακοινωθούν στο δήμαρχο με το πέρας της διαδικασίας και θέλουμε να πιστεύουμε πως δεν θα τα αγνοήσει

Ακολουθεί η παρουσίαση των υποψηφιοτήτων. Λίγα λόγια και ένα τραγουδάκι για τον καθένα. Σας ευχόμαστε καλή διασκέδαση

Σε κάθε τόπο, μικρό ή μεγάλο, υπάρχουν άνθρωποι που συνδέουν το σήμερα με το χθες. Συνδετικοί κρίκοι γενεών και γενεών. Άνθρωποι που διασώζουν γεγονότα, αφηγήσεις, μνήμες του χθες. Οι άνθρωποι αυτοί επιτελούν ένα πραγματικό λειτούργημα.

Ο Στάθης ο Δημητρακός είναι η ζωντανή φωνή της ιστορίας της Ραφήνας. Γεννήθηκε μέσα στην Κατοχή. Οι γονείς του είναι από την Τρίγλια της Βιθυνίας και την Εύβοια. Θα πάρει το όνομα του θείου του που νιόπαντρος σκοτώθηκε στην Αλβανία τον Δεκέμβρη του 1940. Ο πατέρας του ήταν στο ΕΑΜ, όπως και αρκετοί ακόμα στη Ραφήνα.

To archaiologia.gr δημοσιεύει ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο σχετικά με τις ανασκαφές που έλαβαν χώρα στη Ραφήνα κατά τη διάρκεια του περασμένου Σεπτεμβρίου. Οι ανασκαφές έγιναν στον αρχαιολογικό χώρο του Ρωμαϊκού Βαλανείου στη Ραφήνα – όπου από το 2013 διεξάγεται συστηματική ανασκαφική έρευνα του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής (ΕφΑΑνΑτ). Τον αρχαιολογικό χώρο επισκέφθηκε το ΑΜΕ-ΜΠΕ και συνομίλησε με τους υπεύθυνους της ανασκαφής

Η atticavoice αναδημοσιεύει εκτεταμένα τμήματα του άρθρου, ενώ ολόκληρο το άρθρο μπορείτε να το βρείτε εδώ

«Βρισκόμαστε στον Δήμο Ραφήνας-Πικερμίου, κάπου ανάμεσα στη Διασταύρωση και στο γνωστό λιμάνι της Ραφήνας. Σε αυτόν εδώ τον χώρο, που όλοι τον ξέρουν ως Ρωμαϊκό Βαλανείο της Ραφήνας, τη δεκαετία του ’70, τον περασμένο αιώνα δηλαδή, με αφορμή έργα της τότε κοινότητας Ραφήνας, βρέθηκαν τυχαία λείψανα ενός αρχαίου οικοδομικού συγκροτήματος. Η Αρχαιολογική Υπηρεσία, που θεώρησε υποχρέωσή της να το διερευνήσει, αποκάλυψε ένα σύμπλεγμα δωματίων καταρχήν λουτρικού χαρακτήρα και στη συνέχεια φρόντισε να απαλλοτριώσει τον χώρο. Όμως, μετά από 45 χρόνια, ο χώρος αυτός έμενε αταύτιστος και παρόλο που το μνημείο ήταν ιστάμενο και καθαριζόταν, βρισκόταν σε κίνδυνο ως προς την περαιτέρω διατήρησή του. Έτσι, το 2012 η τότε Β’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων της Αττικής αποφάσισε να συνεργαστεί με το Πανεπιστήμιο Αθηνών και με τον συνάδελφο αρχαιολόγο, επίκουρο καθηγητή της Ρωμαϊκής Αρχαιολογίας, Στυλιανό Κατάκη. Από το 2013, λοιπόν, βρίσκεται σε εξέλιξη ένα πρόγραμμα συστηματικής ανασκαφικής έρευνας, στο πλαίσιο της συνεργασίας των δυο φορέων, με σκοπό να δούμε ποιος είναι ο χαρακτήρας του μνημείου και αν σχετίζεται, τόσο το ίδιο όσο και ο περιβάλλων χώρος του, με τον αρχαίο δήμο Αραφήνος, από τα λίγα ονόματα δήμων που διατηρούνται στις μέρες μας σχεδόν χωρίς παραφθορά», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δρ Βαγγέλης Νικολόπουλος, Προϊστάμενος Τμήματος Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και Μουσείων της ΕφΑΑνΑτ, συνδιευθυντής της ανασκαφής.

Λουτήρας του Λουτρού της Ύστερης Αρχαιότητας (φωτ.: Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής)

Χώροι με πλακόστρωτα δάπεδα (φωτ.: Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής)

«Ο κεντρικός χώρος είναι ένα ρωμαϊκό βαλανείο (λουτρό), ένα από τα πολλά που έχουν βρεθεί σε ολόκληρο τον μεσογειακό χώρο. Τα λουτρά αποτελούσαν βασικό στοιχείο για τον πολιτισμό της εποχής, όχι μόνο για την καθαρότητα του σώματος, αλλά και γιατί αποτελούσαν προσφιλή τόπο κοινωνικών συναναστροφών. Ήταν όμως και πολυδάπανα έργα γιατί απαιτούσαν νερό και πολλή καύσιμη ύλη για τη θέρμανση των δαπέδων και των τοίχων. Στην πρώτη φάση του, τον 2ο αιώνα μ.Χ., το Ρωμαϊκό Βαλανείο της Ραφήνας ήταν αρκετά μεγάλο –ακόμα δεν γνωρίζουμε τα όριά του–, ενώ από τον 3ο αιώνα και μετά περιορίζεται. Έχουμε ξεχωρίσει τρεις οικοδομικές φάσεις, μάλιστα τον 3ο αιώνα και μετά το κτίριο φαίνεται ότι ήταν αρκετά πολυτελές, όπως δείχνουν τα υπολείμματα ψηφιδωτού και οι ορθομαρμαρώσεις που έχουμε βρει σε κάποια σημεία, όμως ήταν αρκετά περιορισμένο σε έκταση», σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο δρ Στυλιανός Κατάκης, Επίκουρος Καθηγητής Ρωμαϊκής Αρχαιολογίας στο ΕΚΠΑ, συνδιευθυντής της ανασκαφής.

Άποψη του κεντρικού τμήματος του χώρου από βόρεια (φωτ.: Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής)

Σκεπαστός διάδρομος για εξυπηρέτηση του Βαλανείου (φωτ.: Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής)

 Κλαυδία Νικαγόρα «εισήγαγον»

Δίπλα στο μνημείο, από το 1974 είχε διαφανεί, σε δοκιμαστική τομή, η άνω επιφάνεια λεκάνης ελαιοτριβείου από ασβεστόλιθο, διαμέτρου 1,68 μ. Η λεκάνη αποτελεί κοινό σκεύος στη διαδικασία επεξεργασίας του ελαιοκάρπου από τα κλασικά ως τα νεότερα χρόνια, «μάλιστα ο τρόπος κατεργασίας δεν είχε αλλάξει ως και πριν από περίπου 50 χρόνια», όπως μας πληροφορεί ο καθηγητής. Το 2014 όμως, ήρθε στο φως κάτι που το έκανε μοναδικό. Μια επιγραφή χαραγμένη στη λεκάνη σύνθλιψης του ελαιοκάρπου η οποία αναγράφει τα εξής: Κλ(αυδία) Νικαγόρα / Μ(άρκου) Ἰουν(ίου) Μνα- / σέου γυνὴ εἰσήγαγον. / Αὐρ(ήλιος) Ἀριστό- / νεικος ἐποίει / ἄρχ(οντι) Διονυσίω.

Η επιγραφή που βοήθησε στην ερμηνεία του χώρου (φωτ. Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής)

«Είναι μια πολύ σημαντική επιγραφή για την όλη ερμηνεία του χώρου, που μας δείχνει ποιος ή καλύτερα ποια έφερε αυτή τη λεκάνη στο ελαιουργείο. Πρόκειται για την Κλαυδία Νικαγόρα η οποία, σύμφωνα με την επιγραφή, “εισήγαγε” τη λεκάνη. Το όνομά της δεν το γνωρίζουμε από άλλες πηγές, ξέρουμε όμως τον σύζυγό της: Ο Μάρκος Ιούνιος Μνασέας, που επίσης αναφέρεται στην επιγραφή, ήταν ταμίας του Κοινού των Αμφικτυόνων στους Δελφούς, το 212 μ.Χ., στοιχείο που μας δίνει μια σαφή χρονολόγηση. Επίσης, όλοι οι αναφερόμενοι στην επιγραφή, ακόμα και ο τεχνίτης της λεκάνης, φέρουν ρωμαϊκά ονόματα, είναι δηλαδή Ρωμαίοι πολίτες –από όπου διατηρήθηκαν λέξεις, όπως Ρωμιοί και Ρωμιοσύνη–, όπως συνέβη σε όλους τους κατοίκους της αυτοκρατορίας μετά το διάταγμα του Καρακάλλα του 212 μ.Χ., γεγονός που παραπέμπει λίγο μετά από τη συγκεκριμένη χρονολογία. Επίσης, η επιγραφή δείχνει ότι ο χώρος στον οποίο βρισκόμαστε δεν ήταν ιδιωτικός, αλλά δημόσιος, κάτι που εξηγεί πολλά πράγματα όσον αφορά την περιοχή», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Κατάκης. Πόσο συνηθισμένο, όμως, ήταν για μια γυναίκα εκείνη την εποχή να κάνει μια τέτοια δωρεά; «Η επιγραφή μας αποδεικνύει ότι μια γυναίκα της περιόδου εκείνης θα μπορούσε να έχει αρκετή δύναμη και πλούτο, ακόμα και μεγάλη έγγειο ιδιοκτησία, όπως ξέρουμε και από άλλες επιγραφές με κατάλογους γαιοκτημόνων της Αττικής, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται και γυναίκες», μας απαντά.

Ένα αινιγματικό κτίριο

Από τα πιο αινιγματικά σημεία της ανασκαφής είναι ένα πολύ μεγάλο οικοδόμημα, 46×21 μ. περίπου, το οποίο πιάνει όλο το βορειοανατολικό τμήμα του χώρου.

«Παλαιότερα το είχαν ερμηνεύσει ως παλαιοχριστιανική βασιλική, τα πρώτα όμως στοιχεία δείχνουν ότι μάλλον κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής, που κλείνει τη σύντομη περιήγησή μας στον χώρο με μια στάση στον κεραμικό κλίβανο, ο οποίος αποκαλύφθηκε το 2015 σε αρκετά καλή κατάσταση. «Είναι ο δεύτερος κλίβανος που βρέθηκε στον χώρο. Το στοιχείο αυτό, σε συνδυασμό με το ελαιοτριβείο και τους ληνούς, τα πατητήρια δηλαδή που έχουμε αποκαλύψει, δείχνουν ότι πρόκειται για μια αγροτο-βιοτεχνική εγκατάσταση της ύστερης αρχαιότητας, που φτάνει ως τον 6ο αιώνα μ.Χ. περίπου. Πρόκειται δηλαδή για έναν χώρο κατεργασίας προϊόντων της περιοχής, τα οποία αποθηκεύονταν στο μεγάλο αυτό κτίριο, όπως πιθανολογώ. Είναι όμως ακόμη νωρίς για να είμαστε βέβαιοι για τη χρήση του οικοδομήματος», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Κατάκης.

Κλίβανος   (φωτ.: Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής)

Το ελαιουργείο   (φωτ.: Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής)

Χώρος του Βαλανείου που μετατράπηκε σε ληνό   (φωτ.: Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής)

Συνεχίζοντας το οδοιπορικό μας στο πολύπαθο Μεγάλο Ρέμα της Ραφήνας, δημοσιεύουμε – με αρκετή καθυστέρηση – το τέταρτο μέρος, ίσως το πιο σκληρό από όσα έχουμε κάνει μέχρι τώρα (αν και οι πληροφορίες που έχουμε, είναι πως στα επόμενα μέρη θα συναντήσουμε ακόμη σκληρότερες εικόνες). Οργή και θλίψη ήταν τα συναισθήματα που νιώθαμε σε όλη τη διαδρομή. Τόσο για αυτούς που εξακολουθούν παντοιοτρόπως να ρυπαίνουν το Ρέμα, όσο και για την εκκωφαντική αδιαφορία και απουσία του Δήμου. Ενός Δήμου που αφήνει το Ρέμα να εκπέσει στην έσχατη απαξίωση, ίσως για να μπορέσει κάποτε, χωρίς την παραμικρή αντίσταση, να βάλει οριστικά την ταφόπλακα από πάνω του και να αναφωνήσει με περισσό θράσος και αναίδεια «Σήμερον θάπτομεν το Μεγάλο Ρέμα», όπως είχε ξεστομίσει το 1939 για τον Ιλισσό ο δικτάτορας Μεταξάς όταν έθαψε κυριολεκτικά τον ομώνυμο ποταμό και έχασε οριστικά η Αθήνα έναν ζωογόνο πνεύμονα

Καλύτερα, όμως, να δώσουμε το λόγο σε έναν από τους συνοδοιπόρους μας, τόσο στο Μεγάλο Ρέμα όσο και στην atticavoice, το βιολόγο Αντώνη Λαζαρή, για να μας ξεναγήσει με το μοναδικό του ύφος στην αγωνιώδη προσπάθεια του Ρέματος να κρατηθεί ζωντανό, στην ανθρώπινη ασέβεια που προσπαθεί να το καταστρέψει αλλά και στην προκλητική αδιαφορία του Δήμου

Μακρύ Ταξίδι της Μέρας μέσα στη Νύχτα

Ο τίτλος του θεατρικού έργου του Ευγένιου Ο’ Νηλ «Μακρύ Ταξίδι της Μέρας μέσα στη Νύχτα» ταιριάζει γάντι με όσα αντικρίζουμε στο κομμάτι της υδάτινης διαδρομής του Βαλανάρη από τη συμβολή του με το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας μέχρι το γεφυράκι πίσω από το Βάρδα, κοντά στη Λεωφόρο Μαραθώνος.

Είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς αυτά που θα αντικρύσει σε αυτό το κομμάτι της διαδρομής. Ο γνωστός νεο-ελληνικός παραλογισμός αγγίζει το απόλυτο.

Ερώτηση κατέθεσαν τέσσερεις βουλευτές του ΚΚΕ προς τους Υπουργούς Περιβάλλοντος & Ενέργειας, Υποδομών & Μεταφορών και Εσωτερικών σχετικά με την εγκληματική εγκατάλειψη στην οποία έχει αφεθεί το Μεγάλο Ρέμα Ραφήνας από τους κύριους αρμόδιους - Δήμο και Περιφέρεια. Ακολουθεί η ερώτηση

ΕΡΩΤΗΣΗ

Προς τους Υπουργούς Περιβάλλοντος & Ενέργειας, Υποδομών & Μεταφορών και Εσωτερικών

Θέμα: Για την κατάσταση που επικρατεί στο Μέγα Ρέμα Ραφήνας

Δίκαιη είναι η αγανάκτηση και οι ανησυχίες κατοίκων και φορέων της περιοχής της Ραφήνας, για την κατάσταση που επικρατεί στο Μέγα Ρέμα Ραφήνας. Σκουπίδια, όγκοι μπάζων, κοίτη με ασταθές και μεταβαλλόμενο πλάτος και βάθος, είναι το αποτέλεσμα του μη καθαρισμού του ρέματος εδώ και χρόνια, με  φανερό τον κίνδυνο δημιουργίας πλημμυρικών φαινομένων με την πρώτη ισχυρή νεροποντή.

Ο κίνδυνος πολλαπλασιάζεται αν αναλογιστούμε το μεγάλο αριθμό πυρκαγιών που σημειώθηκαν στις περιοχές από τις οποίες διέρχεται το ρέμα καθώς και τα ρέματα που χύνονται σε αυτό.

Το Μέγα ρέμα της Ραφήνας είναι σήμερα αποδέκτης των επιφανειακών απορροών, μιας τεράστιας λεκάνης απορροής. Σε αυτό καταλήγουν τα ρέματα Καλλιτεχνούπολης, Αγίας Παρασκευής, Σπάτων, Γέρακα, Λεονταρίου, Βακαλόπουλου, ο Βαλανάρης, το Λυκόρεμα. Επιπλέον, στο ρέμα της Ραφήνας έχει εκτραπεί ο άνω ρους του Ποδονίφτη, και καταλήγουν οι απορροές από το αεροδρόμιο και από μεγάλο μέρους της Αττικής Οδού, αλλά και από τα εμπορικά κέντρα Smart Park και McArthur Glen.

 Αντώνη Λαζαρή

Η σημερινή μέρα είναι μία λαμπρή μέρα για τη δημοκρατία. Είναι μία λέξη που όσο και αν προσπαθούν να την εξευτελίσουν αυτή βρίσκει τον τρόπο να αντιστέκεται και να επιβιώνει.

Η σημερινή απόφαση είναι καλή, αλλά το πρόβλημα παραμένει. Ο φασισμός/ναζισμός/φανατισμός είναι «μικρόβιο» μολυσματικό πολύ πιο επικίνδυνο από όσο φαίνεται ακόμα και τώρα. Ο φασισμός δεν νικιέται με μία απόφαση όσο καλή και αν είναι. Ο φασισμός εισχωρεί στο μυαλό και αλλοιώνει τον άνθρωπο.

Ας θυμηθούμε μία από τις πρώτες άθλιες εξορμήσεις της Χρυσής Αυγής. Ήταν εδώ στη Ραφήνα, την παραμονή της γιορτής της Παναγίας της Παντοβασίλισσας. Ήταν ένα άθλιο show που καλύφθηκε από τοπικό κανάλι και τα πλάνα προβλήθηκαν σε όλο τον κόσμο. Άνθρωποι που σήμερα βρίσκονται σε ψηλές θέσεις στον Δήμο Ραφήνας-Πικερμίου ήταν εκεί δίπλα στους πεσμένους πάγκους και επικροτούσαν τις ενέργειες των μελών του τάγματος εφόδου αναφέροντας πως οι ξένοι δεν είχαν άδεια και για αυτό τους διέλυσαν τους πάγκους.

Όλοι τότε παγώσαμε γιατί καταλάβαμε πως το χειρότερο από όλα ήταν ο φόβος του κόσμου που έκανε ότι δεν έβλεπε. Και οι παπάδες εκαναν ότι δεν έβλεπαν. Και οι άρχοντες της πόλης έκαναν ότι δεν έβλεπαν. Και πολλοί έκαναν ότι δεν έβλεπαν.

Χρειάστηκε να χαθούν άνθρωποι για να ξυπνήσει ο κόσμος. Όμως, ο φασισμός δεν νικήθηκε. Είναι εδώ ανάμεσά μας και μας απειλεί σε κάθε βήμα.

Τώρα τα πράγματα είναι ακόμα πιο επικίνδυνα.....

Ας διαβάσουμε όμως το κείμενο από το μακρινό 2012 και ας θυμηθούμε πως ούτε η αστυνομία αντέδρασε, ούτε οι ιερείς της εκκλησίας έξω από την οποία γινόταν το παζάρι αντέδρασαν, αλλά ούτε και οι δημοτικές αρχές της πόλης. Μόνο κάποιοι λίγοι πολίτες βγήκαν την επόμενη ημέρα και προσπαθήσουν να μιλήσουν σε ανθρώπους που ούτε είδαν, ούτε άκουσαν, ούτε τους ένοιαζε τελικά 

του Αντώνη Λαζαρή

"Το πιο βαθύ σκοτάδι είναι πάντα λίγο πριν την αυγή..."