Πριν από 62 χρόνια σκοτώνεται σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα ο μεγάλος συγγραφέας και φιλόσοφος Αλμπέρ Καμύ . Αντικομφορμιστής, αντιεξουσιαστής, ανθρωπιστής και αλληλέγγυος, ο Καμύ σημάδεψε με το έργο του τη λογοτεχνία του 20^ου αιώνα. Με αφορμή την επέτειο του θανάτου του, στις 4 Ιανουαρίου του 1960, μεταφέρουμε κάποιους αφορισμούς του Καμύ, όπως αυτοί διατυπώνονται σε ένα από τα πιο γνωστά του έργα, την «Πτώση». Η μετάφραση είναι της Λίτας Ιγνατιάδου από τις εκδόσεις Ατραπός

Στην «Πτώση», με αφορμή την αυτοκτονία ενός κοριτσιού που συνέβη μπροστά στα μάτια του και την απόλυτη αδιαφορία του για το γεγονός, ο επιτυχημένος δικηγόρος Ζαν Μπατίστ Κλαμάνς, μέσα σ’ ένα μπαρ του Άμστερνταμ, επιδίδεται σ΄ έναν δραματικό μονόλογο. Έναν μονόλογο αυτοκριτικής, μέσα από τον οποίο αναδύεται ο ξεπεσμός του ανθρώπινου γένους, η ανηθικότητα, η υποκρισία, η πτώση.

 

… Γνωρίζω, ωστόσο, καλά πως η αγάπη για την εκλεπτυσμέμνη γλώσσα ή τα μεταξωτά εσώρουχα δεν σημαίνει οπωσδήποτε καθαρότητα και αρχοντιά … Τα αντίθετο. Το στυλ, όπως και το μετάξι, συχνά καλύπτουν ασχήμια και βρομιά. Παρηγορούμαι, λέγοντας στον εαυτό μου πως, στο κάτω κάτω, κι αυτοί που σκοτώνουν τη γλώσσα, δεν είναι οπωσδήποτε καθαροί

… Έχετε παρατηρήσει πως μόνον ο θάνατος ξυπνάει τα αισθήματά μας; Πόσο αγαπάμε τους φίλους που μας άφησαν, δεν είναι έτσι; Πόσο θαυμάζουμε τους δασκάλους μας που δεν μιλάνε πια, για τι βρίσκονται στο χώμα! Ξέρετε γιατί είμαστε πάντα δικαιότεροι με τους νεκρούς; Είναι απλό! Οι νεκροί δε μας δημιουργούν υποχρεώσεις. Μας αφήνουν ελεύθερους, δε μας στερούν το χρόνο μας, μπορούμε να τους τιμήσουμε μεταξύ κοκτέιλ και μαιτρέσας, γενικά, όταν δεν έχουμε τίποτ' άλλο να κάνουμε. Αν μας υποχρεώνουν για κάτι είναι η μνήμη και η μνήμη είναι τόσο κοντή. Όχι, αυτό που αγαπάμε στους φίλους μας είναι ο φρέσκος θάνατος, ο οδυνηρός θάνατος, η συγκίνησή μας, εν ολίγοις ο εαυτός μας!

… Παρατηρήστε τους γείτονές σας αν, παρ’ ελπίδα, επέλθει κάποιος θάνατος μέσα στην πολυκατοικία σας. Κοιμόντουσαν μέσα στη μικρή ζωή τους και να, για παράδειγμα, πεθαίνει ο θυρωρός. Αμέσως ξυπνούν, αναταράζονται, ενημερώνονται, λυπούνται. Ένας θάνατος επί του πιεστηρίου και επιτέλους το θέαμα αρχίζει. Έχουν ανάγκη από τραγωδία, τι τα θέλετε; Είναι η μικρή τους υπέρβαση, το απεριτίφ τους

… Ξέρω καλά ότι δε μπορεί εύκολα να παραιτηθεί κανείς από το να κυριαρχεί πάνω στον άλλον, να εξυπηρετείται απ’ αυτόν. Ο κάθε άνθρωπος χρειάζεται τους σκλάβους όπως και τον καθαρό αέρα. Το να κυριαρχείς σημαίνει ν΄ανασαίνεις, δε νομίζετε; Ακόμα κι οι πιο κακότυχοι καταφέρνουν ν΄ ανασαίνουν . Ακόμη κι ο τελευταίος στην κοινωνική κλίμακα έχει κάποιον που απάνω του κυριαρχεί: τη σύζυγο, το παιδί του. Αν είναι εργένης, έχει το σκύλο του. Το βασικό είναι να μπορείς να θυμώνεις χωρίς ο άλλος να έχει δικαίωμα ν΄ αντιμιλάει.

… Ξέρετε τι είναι η γοητεία; Είναι ο τρόπος να παίρνεις καταφατική απάντηση χωρίς να έχεις θέσει κανένα καθαρό ερώτημα

… Η πιο φυσική σκέψη στον άνθρωπο, εκείνη που του ε΄ρχεται αυθόρμητα, μέσα απ΄ τα βάθη της φύσης του, είναι η σκέψη της αθωοότητάς του … Καθένας απαιτεί να είναι αθώος, πάση θυσία, έστω κι αν πρόκειται να ενοχοποιήσει γι αυτό όλο το ανθρώπινο είδος και τον ουρανό

… Πολλοί άνθρωποι, όμως, σκαρφαλώνουν στο σταυρό, μόνο και μόνο για να τους βλέπουν από μακριά, έστω κι αν γι’ αυτό πρέπει να ποδοπατήσουν εκείνον που βρίσκεται εκεί πάνω, εδώ και χρόνια. Πάρα πολλοί άνθρωποι αποφάσισαν να παρατήσουν τη γενναιοδωρία ψυχής και να καταπιαστούν με την ελεημοσύνη

… Τον έστησαν (σ.σ τον Ιησού) σε μια αίθουσα δικαστηρίου, στα βάθη της καρδιά τους, κι εκεί βαράνε, δικάζουν και καταδικάζουν εν ονόματί του. Εκείνος μιλούσε γλυκά στην αμαρτωλή: « Εγώ, δε σε καταδικάζω!» δε βαριέσαι, εκείνοι καταδικάζουν. Δε συγχωρούν κανέναν. Εν ονόματι του Κυρίου; Του Κυρίου; Αυτός δε ζήτησε ποτέ κάτι τέτοιο. Ήθελε να τον αγαπούν, τίποτα άλλο. Φυσικά, υπάρχουν άνθρωποι που τον αγαπούν ανάμεσα στους Χριστιανούς. Είναι όμως μετρημένοι

… Δεν ήξερα πως η ελευθερία δεν είναι ανταμοιβή, ούτε παρασημοφόρηση που την γιορτάζουν με σαμπάνια. Ούτε δώρο, ή κανένα κουτί με μπινελίκια. Α, όχι! Αντίθετα, είναι μια αγγαρεία, ένας αγώνας δρόμου, μοναχικός, εξουθενωτικός. Ούτε σαμπάνιες, ούτε φίλοι που σηκώνουν το ποτήρι τους κοιτάζοντάς σας τρυφερά. Μόνος μέσα στη θλιβερή αίθουσα, μόνος στο εδώλιο των δικαστών, μόνος στις αποφάσεις που θα πάρετε για τον εαυτό σας και για τους άλλους. Στην άκρη κάθε ελευθερίας υπάρχει μια απόφαση. Να, γιατί η ελευθερία είναι βαριά να την κουβαλάς, κυρίως όταν υποφέρεις από πυρετούς, όταν πονάς ή δεν έχεις αγάπη μέσα σου για κανέναν.

Στη Λατινική Αμερική εξακολουθούν ακόμη να ανθίζουν τα λουλούδια της ελπίδας. Με αφορμή τη μεγάλη νίκη που πέτυχε ο ο 35χρονος υποψήφιος της Αριστεράς στη Χιλή, απέναντι στον οπαδό του δικτάτορα Πινοσέτ, θυμηθήκαμε το μεγάλο τροβαδούρο και αγωνιστή Victor Hara. Αυτόν, που τα ανδρείκελα του Πινοσέτ του έσπασαν τα χέρια και τον βασάνισαν φριχτά μέχρι να τον εκτελέσουν με μια σφαίρα στο κεφάλι .

Το πραξικόπημα του Πινοσέτ, ενορχηστρωμένο από τη CIA, βρήκε τον Βίκτορ Χάρα σπίτι του.  Ήταν 11 Σεπτεμβρίου 1973, η δική μας χούντα ήταν στα τελειώματά της, των Χιλιανών μόλις άρχιζε

Ο Βίκτορ αποχαιρέτησε τη σύζυγο του, πήρε την κιθάρα του και έφυγε για το Πανεπιστήμιο. Από εκεί έκανε και το τελευταίο τηλεφώνημα του. "Μου μίλησε σαν να με αποχαιρετούσε. Μου είπε ότι θα μείνει κοντά στους φοιτητές του. Μου ζήτησε να προσέχω τον εαυτό μου και τα παιδιά. Ήταν η τελευταία φορά που μιλήσαμε" θυμάται η Τζοάν Χάρα.

Την επόμενη μέρα, στρατιώτες εισέβαλαν στο Πανεπιστήμιο και συνέλαβαν όσους βρίσκονταν εκεί για να τους μεταφέρουν στο εθνικό στάδιο της Χιλής που είχε μετατραπεί σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως για τους οπαδούς του δολοφονηθέντος προέδρου Αλιέντε.

Εκεί, δεν άργησαν να τον αναγνωρίσουν. "Εσύ δεν είσαι ο Βίκτορ Χάρα; Γιατί δεν μας τραγουδάς τώρα;" τον ρώτησε ένας αξιωματικός γελώντας. Οι στρατιώτες άρχισαν να τον χτυπούν με τα όπλα μέχρι που έπεσε στο πάτωμα. Ο αξιωματικός πέταξε το τσιγάρο που κάπνιζε και ζήτησε από τον Βίκτορ να το μαζέψει. Όσο δεν το έκανε, οι στρατιώτες συνέχισαν να τον χτυπούν.  Ο Βίκτορ άπλωσε τελικά το χέρι του και ο αξιωματικός το πάτησε. Του έσπασε τον έναν καρπό και στη συνέχεια τον άλλο. "Παίξε μας τώρα κιθάρα με σπασμένα χέρια" του φώναξε, "παίξε πουτάνας γιέ".

Σύμφωνα με μαρτυρίες,  οι βασανιστές του έδωσαν μια κιθάρα ζητώντας του να παίξει και ο Βίκτορ Χάρα, με σπασμένα χέρια τραγούδησε αποσπάσματα από το τραγούδι Venceremos (Θα νικήσουμε)

Ο Βίκτορ Χάρα βασανίστηκε επί ώρες. Τελικά, εκτελέστηκε με μια σφαίρα στο κεφάλι στις 16 Σεπτεμβρίου 1973. Στη συνέχεια, οι στρατιώτες γάζωσαν με 44 σφαίρες το πτώμα του και το πέταξαν στο δρόμο. Μια νοσοκόμα το βρήκε και τον αναγνώρισε. Ειδοποίησε τη σύζυγο του, που πήγε κρυφά και το παρέλαβε. "Το σώμα του ήταν γεμάτο πληγές και οι καρποί του σπασμένοι. Στο κεφάλι του είχε ένα τραύμα από σφαίρα" θυμάται. Τον έθαψε  σε έναν τάφο χωρίς όνομα στο γενικό νεκροταφείο του Σαντιάγο και έφυγε από τη χώρα.

«Ορθώσου … κοίτα τα χέρια σου και σφιχτά με τα’ αδέλφι σου για να ανδριώσεις … μαζί θα προχωρήσουμε ενωμένοι … τώρα και την ώρα του θανάτου»

 

 

Οι γνωστοί-άγνωστοι περιθωριακοί οικολόγοι της ευρύτερης περιοχής Ραφήνας-Πικερμίου χτύπησαν για μια ακόμη φορά. Αγνοώντας το εορταστικό κλίμα των ημερών, αντί να πάνε να φωτογραφηθούν μπροστά από την εκπάγλου κάλλους χιονόμπαλα της πλατείας και αντί να περιπλανηθούν κάτω από τον έναστρο μπλε ουρανό της πόλης αναμένοντας τη Λευκή Νύχτα στις 22 Δεκεμβρίου, για να κάνουν τα ψώνια τους στις 12 το βράδυ τιμώντας με τον τρόπο αυτό το πνεύμα των Χριστουγέννων, επέλεξαν για άλλη μια φορά να προκαλέσουν το κοινό αίσθημα. Αυτή τη φορά φύτεψαν δέντρα (!). Τα μισά, δε από αυτά, στη θέση αυτών που είχε όμορφα ξεπατώσει ο πολυχρονεμένος μας δήμαρχος στο Μπλε Λιμανάκι .

Ήδη, η υπόθεση έχει πάρει πλέον το δρόμο της Δικαιοσύνης και οι ένοχοι αναζητούνται προκειμένου να υποβληθούν οι σχετικές μηνύσεις και να επιβληθούν τα ανάλογα πρόστιμα. Παρακαλείται δε ο δήμαρχος, να προβεί σε αποκατάσταση της βλάβης που προκάλεσαν οι ανεύθυνοι συμπολίτες μας και αν είναι δυνατό, ως κίνηση υψηλού συμβολισμού, να το κάνει αυτό την Ημέρα του Περιβάλλοντος όταν θα εκφωνεί και τον καθιερωμένο πλέον πανηγυρικό λόγο

Η atticavoice συνεχίζει το μεγάλο αφιέρωμά της στο ανεξάντλητο έργο του Μίκη Θεοδωράκη. Μετά τον λυρικό Μίκη, τον κινηματογραφικό και τον συμφωνικό , σειρά έχει τώρα ο λαϊκός Μίκης. Αυτός που κατάφερε να ενώσει το λαϊκό με το έντεχνο στοιχείο, παίρνοντας την ποίηση των μεγάλων μας ποιητών και ντύνοντάς την με μουσική, μετατρέποντάς την έτσι σε λαϊκό τραγούδι και κάνοντας έναν ολόκληρο λαό να τραγουδάει υψηλή ποίηση

Από παλιότερη συνέντευξη του Μίκη στο Νίκο Ξυδάκη και στην Καθημερινή διαβάζουμε: «Υπήρχε όμως και ένα άλλο στοιχείο που οδηγούσε τότε τη σκέψη μου: το καθαρά ιδεολογικό. Δηλαδή, πίστευα -και πιστεύω- ότι η πιο βασική αντίθεση μέσα σε μια κοινωνία δεν είναι τόσο η ταξική όσο η πολιτισμική. Με άλλα λόγια, η κύρια υπεροχή των αστών έναντι του προλεταριάτου ήταν το γεγονός ότι μονοπωλούσαν τα έντεχνα καλλιτεχνικά έργα σε αντίθεση με τους φτωχούς και αγράμματους αγρότες, εργάτες που αρκούνταν στα δημοτικά και τα λαϊκά. Όμως, για μένα το λαϊκό στοιχείο αποτελεί την πρώτη ύλη, ενώ το έντεχνο εμπεριέχει το στοιχείο της πνευματικής καλλιέργειας, που μόνο αυτή ολοκληρώνει την ανθρώπινη προσωπικότητα. Άρα, υπήρχε μια αγεφύρωτη καθαρά ταξική αντίθεση ανάμεσα στο λαϊκό και το έντεχνο και επομένως το σπάσιμο αυτής της αντίθεσης ήταν εξ ίσου και ίσως περισσότερο ισχυρό σαν επαναστατική πράξη που στόχευε στην εξαφάνιση των διακρίσεων μέσα σε μια κοινωνία.

Χωρίς να θέλω να περιαυτολογήσω, θεωρώ ότι στη δεκαετία του ’60 κυριάρχησαν τελικά αυτά τα δύο στοιχεία: Πρώτον, η συνένωση των δύο στοιχείων, έντεχνου και λαϊκού μέσα σε ενιαία έργα τέχνης (Ποίηση όπου κυριαρχούσε το έντεχνο και μουσική όπου δέσποζε το λαϊκό)

Δεύτερον, ο λαός και ειδικά η νεολαία συνέλαβαν την πολιτική διάσταση αυτού του εγχειρήματος, ότι δηλ. η καλλιτεχνική δημιουργία συντελούσε αποφασιστικά στην πολιτική τους συνειδητοποίηση. Γεγονός που έλαμψε κυριολεκτικά με την δημιουργία του Κινήματος των Λαμπράκηδων. Ένα Κίνημα μοναδικό στην ιστορία των πολιτικών κινημάτων, δεδομένου ότι υπήρξε το μόνο που συνδύασε την κοινωνική με την πολιτιστική αλλαγή»

Στο σημείωμά του στο εσώφυλλο της πρώτης έκδοσης του ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ (1964), ο Μίκης Θεοδωράκης εξηγεί – μετά από μια μακρόχρονη πορεία στο χώρο της Δυτικής έντεχνης μουσικής – τη στροφή του προς το ελληνικό λαϊκό τραγούδι, η οποία είχε συμβεί τέσσερα χρόνια πριν, με τη μελοποίηση του ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ του Γιάννη Ρίτσου με το Γρηγόρη Μπιθικώτση και λαϊκή ορχήστρα: “ … Έλεγα τότε πως μπαίνω μέσα στο στίβο του λαϊκού μας τραγουδιού σαν ένας μαθητής που φιλοδοξεί να γράψει το ίδιο απλά κι αυθόρμητα όσο και οι λαϊκοί μας συνθέτες. Δεν είναι σχήμα λόγου αυτό, αλλά μια αληθινή πράξη ζωής … Εδώ στην πατρίδα μας η μουσική ήταν ακόμα ζωντανή. Βέβαια το λαϊκό μας τραγούδι δεν είχε το μεγαλείο των ηχητικών αρχιτεκτονημάτων της δυτικής μουσικής. Η ουσία όμως είναι πως τα κλασσικά λαϊκά μας τραγούδια είναι ολοκληρωμένα έργα που προσφέρουν ολοκληρωμένη αισθητική απόλαυση και επί πλέον συνδέονται άμεσα, ενεργητικά – και όχι μόνον μουσειακά – με το λαό και στην εποχή μας, όπως άλλωστε συμβαίνει στις κλασσικές περιόδους της τέχνης …»

Εμείς επιλέξαμε να σας παρουσιάσουμε μια λίστα με αγαπημένα τραγούδια αυτής της πλευράς του Μίκη Θεοδωράκη, της λαϊκής. Μια λίστα που, όπως όλες οι λίστες άλλωστε, δεν μπορεί ποτέ να είναι πλήρης και σαφώς εμπεριέχει και το στοιχείο της υποκειμενικότητας. Η παρουσίαση των τραγουδιών γίνεται με βάση τη χρονολογία της πρώτης ηχογράφησής τους. Ακολουθεί μια αναλυτική παρουσίαση των τραγουδιών με την πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία του καθενός. Σας ευχόμαστε καλή ακρόαση

 

 

1. Μέρα Μαγιού. Πρώτη ηχογράφηση το 1960 σε μια λυρική μουσική εκδοχή του Μάνου Χατζιδάκι με τη φωνή της Νάνας Μούσχουρη, όμως η εκδοχή που κυριάρχησε ήταν αυτή που επιμελήθηκε ο ίδιος ο Θεοδωράκης με λαϊκή ορχήστρα, το Μανώλη Χιώτη στο μπουζούκι και ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση

Είναι ένα από τα οχτώ τραγούδια του κύκλου τραγουδιών ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ, που εγκαινίασε μια νέα εποχή στο ελληνικό τραγούδι με μελοποιημένη ποίηση.

«Θεσσαλονίκη, Μάης του 1936. Μια μάνα, καταμεσίς του δρόμου, μοιρολογάει το σκοτωμένο παιδί της. Γύρω της και πάνω της, βουίζουν και σπάζουν τα κύματα των διαδηλωτών - των απεργών καπνεργατών. Εκείνη συνεχίζει το θρήνο της...»

Έτσι ξεκινά η ποιητική σύνθεση "Επιτάφιος" (1936/1956) του Γιάννη Ρίτσου, αποτελούμενη από είκοσι ποιήματα. Δύο χρόνια μετά την επίσημη κυκλοφορία του "Επιταφίου" το 1956, ο ίδιος ο Ρίτσος στέλνει ένα αντίτυπο του βιβλίου στον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος τότε σπουδάζει μουσική στο Παρίσι.

Ο Μίκης αρχίζει να μελοποιεί τον ''Επιτάφιο'' και οχτώ μέρη του ποιήματος γίνονται τραγούδια. Είναι η πρώτη μελοποίηση ποιήματος, αυτή που άνοιξε το δρόμο στο μεγάλο κεφάλαιο που ονομάστηκε "μελοποιημένη ποίηση" και που έκανε έναν ολόκληρο λαό να τραγουδάει στίχους ποιητών.

Μέρα Μαγιού μου μίσεψες
μέρα Μαγιού σε χάνω
άνοιξη γιε που αγάπαγες
κι ανέβαινες απάνω

Στο λιακωτό και κοίταζες
και δίχως να χορταίνεις
άρμεγες με τα μάτια σου
το φως της οικουμένης

Και μου ιστορούσες με φωνή
γλυκιά ζεστή κι αντρίκεια
τόσα όσα μήτε του γιαλού
δεν φτάνουν τα χαλίκια

Και μου `λεγες πως όλ’ αυτά
τα ωραία θα `ν’ δικά μας
και τώρα εσβήστης κι έσβησε
το φέγγος κι η φωτιά μας

 

2. Στο παραθύρι στέκοσουν. Πρώτη ηχογράφηση το 1960. Και αυτό το τραγούδι προέρχεται από τον κύκλο τραγουδιών ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ

Η ποίηση, όπως προαναφέραμε, είναι του Γιάννη Ρίτσου, ο οποίος σχετικά με τη μελοποίηση του Επιτάφιου από τον Μίκη, απευθυνόμενος στο συνθέτη, ανέφερε : «Ήταν τα πρώτα ποιήματά μου που είχαν μελοποιηθεί. Μου έκανε τρομερή εντύπωση, μα είναι δυνατόν η ποίηση να βρει μια πλήρη αντιστοιχία με την μουσική. Μέχρι πρότινος έλεγα ότι η κάθε τέχνη είναι αυτάρκης και δεν έχει ανάγκη από την βοήθεια της άλλης. Αλλά όταν έγραψες τον “Επιτάφιο” και αργότερα φυσικά την “Ρωμιοσύνη” που ήταν η μεγάλη δόξα σου, είπα πραγματικά ότι εδώ πέρα είναι ένας δρόμος για να πλησιάσει η ποίηση μέσω της μουσικής εκείνους τους ανθρώπους που δεν θα τους πλησίαζε ίσως ποτέ». 

Στο παραθύρι στεκόσουν
κι οι δυνατές σου οι πλάτες
φράζαν ακέρια τη μπασιά
τη θάλασσα τις τράτες.

Κι ο ίσκιος σου σαν αρχάγγελος
πλημμύριζε το σπίτι
κι εκεί στ’ αυτί σου σπίθιζε
η γαζία τ’ αποσπερίτη.

Κι ήταν το παραθύρι μας
η θύρα όλου το κόσμου
κι έβγαζε στον παράδεισο
που τ’ άστρα ανθίζαν φως μου.

Κι ως στεκόσουν και κοίταζες
το λιόγερμα ν’ ανάβει
σαν τιμονιέρης φάνταζες
κι η κάμαρα καράβι.

Και μες στο χλιό και γαλανό
το απόβραδο έγια λέσα
μ’ αρμένιζες στη σιγαλιά
του γαλαξία μέσα.

Και το καράβι βούλιαξε
κι έσπασε το τιμόνι
και στου πελάγου το βυθό
πλανιέμαι τώρα μόνη.

 

3. Είχα φυτέψει μια καρδιά. Πρώτη ηχογράφηση το 1960, όταν ο Μίκης Θεοδωράκης ξεκίνησε να κυκλοφορεί μικρούς δίσκους 45 στροφών με ερμηνευτές την Μαίρη Λίντα και τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Το 1976 συγκέντρωσε αυτά τα τραγούδια και τα συμπεριέλαβε στο μεγάλο δίσκο ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ. Οι στίχοι ήταν γραμμένοι από τον Οδυσσέα Ελύτη, τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Γιάννη Θεοδωράκη, τον Δημήτρη Χριστοδούλου, τον Πάνο Κοκκινόπουλο και κάποιον Νίκο Γεωργίου ο οποίος υπέγραφε το τραγούδι «Είχα φυτέψει μια καρδιά». Ο Νίκος Γεωργίου δεν είναι άλλος από τον Νίκο Γκάτσο

Με τ’ αστεράκι της αυγής
στο παραθύρι σου σαν βγεις
κι αν δεις καράβι του νοτιά
να ’ρχεται από την ξενιτιά
στείλε με τ’ άσπρα σου πουλιά
γλυκά φιλιά.

Με τ’ αστεράκι της αυγής
στο παραθύρι σου σαν βγεις
κι αν δεις καράβι του νοτιά
να `ρχεται από την ξενιτιά
στείλε με τ’ άσπρα σου πουλιά
χίλια γλυκά φιλιά.

Είχα φυτέψει μια καρδιά
στου χωρισμού την αμμουδιά
μα τώρα που `ρθα να σε βρω
με δαχτυλίδι και σταυρό
γίνε το φως μου και του κόσμου η ξαστεριά
κι απ’ το παλιό μας το κρασί
δώσ’ μου να πιω και πιες κι εσύ
να μείνω αγάπη μου για πάντα στην πικρή στεριά.

 

4. Η Μαργαρίτα, η Μαργαρώ. Πρώτη ηχογράφηση το 1960 με ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση, από την ίδια ομάδα τραγουδιών με το «Είχα φυτέψει μια καρδιά» που συμπεριλήφθηκε αργότερα στον κύκλο τραγουδιών ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ

Οι στίχοι είναι του ίδιου του συνθέτη

Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ,
περιστεράκι στον ουρανό...
τον ουρανό μες στα δυο σου μάτια κοιτάζω,
βλέπω την πούλια και τον Αυγερινό.

Η μάνα σου είναι τρελή
και σε κλειδώνει μοναχή,
σαν θέλω νά `μπω στην κάμαρή σου
μου ρίχνεις μεταξωτό σκοινί,
και κλειδωμένους μας βλέπει η νύχτα,
μας βλέπουν τ’ άστρα κι η χαραυγή.

Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ,
βαρκούλα στο Σαρωνικό...
Σαρωνικέ μου, τα κυματάκια σου δώσ’ μου,
δώσ’ μου τ’ αγέρι, δώσ’ μου το πέλαγο.

Η μάνα σου είναι τρελή
και σε κλειδώνει μοναχή,
σαν θέλω νά `μπω στην κάμαρή σου
μου ρίχνεις μεταξωτό σκοινί,
και κλειδωμένους μας βλέπει η νύχτα,
μας βλέπουν τ’ άστρα κι η χαραυγή.

Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ,
δεντράκι στο Βοτανικό...
Πάρε το τραμ μόλις δεις πως πέφτει η νύχτα,
πέφτουν οι ώρες, πέφτω, λιποθυμώ.

Η μάνα μου είναι τρελή
και με κλειδώνει μοναχή,
σαν θέλω νά `μπεις στην κάμαρή μου
σου ρίχνω μεταξωτό σχοινί,
και κλειδωμένους μας βλέπει η νύχτα
μας βλέπουν τ’ άστρα κι η χαραυγή.

 

5. Δραπετσώνα. Πρώτη ηχογράφηση το 1960. Κυκλοφόρησε σε δισκάκι 45 στροφών με ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση, έχοντας στην άλλη πλευρά το «Μάνα μου και Παναγιά». Τα δύο αυτά τραγούδια σχεδόν ταυτόχρονα ηχογραφήθηκαν και με τη φωνή της Μαίρης Λίντα σε 45άρι, ενώ αργότερα μπήκαν αργότερα στον κύκλο τραγουδιών του Θεοδωράκη ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Οι στίχοι είναι του Τάσου Λειβαδίτη. Για το πώς γεννήθηκε το τραγούδι, ο Μίκης αφηγείται:

«Ο Tάσος Λειβαδίτης, θυμάμαι, είχε έλθει στο σπίτι μου στη Nέα Σμύρνη και είχε ακούσει ένα μέρος από ένα κοντσέρτο για πιάνο που είχα αρχίσει να γράφω. Tου άρεσε πολύ, έβαλε λόγια στη μουσική και έτσι γράψαμε το ‘‘Mάνα μου και Παναγιά’’. Για να βγει σε δίσκο, όμως, έπρεπε να γράψουμε άλλο ένα τραγούδι, να το ‘‘ζευγαρώσουμε’’, γιατί τότε βγαίνανε οι δίσκοι μικροί, με δύο τραγούδια ο καθένας. Ο αδελφός μου είχε προτείνει να γράψω ένα τραγούδι για τα γεγονότα. Εκείνη την εποχή, η κυβέρνηση ήθελε να διώξει τους πρόσφυγες απ’ τις παράγκες τους στη Δραπετσώνα, χωρίς να τους δώσει αποζημίωση. Για εκείνους ήταν ένας αγώνας επιβίωσης, ένας αγώνας ζωής ή θανάτου, καθώς πήγαιναν οι μπουλντόζες και τους ξήλωναν τα σπίτια. Mια μέρα, πηγαίνοντας με το αυτοκίνητο προς την ‘‘Kολούμπια’’ για φωνοληψία τού ‘‘Mάνα μου και Παναγιά’’, μου ήρθε ξαφνικά η έμπνευση για τη ‘‘Δραπετσώνα’’, μπροστά στο θέατρο Kαλουτά. Σταμάτησα απότομα και έγραψα τη μελωδία. Tο ίδιο βράδυ τηλεφώνησα στον Λειβαδίτη, του τραγούδησα απ’ το τηλέφωνο τη μελωδία κι εκείνος έγραψε τους στίχους. Έτσι βγήκαν τα δύο τραγούδια σ’ένα 45άρι».

 

Μ’ αίμα χτισμένο, κάθε πέτρα και καημός
κάθε καρφί του πίκρα και λυγμός
Μα όταν γυρίζαμε το βράδυ απ’ τη δουλειά
εγώ και εκείνη όνειρα, φιλιά

Το `δερνε αγέρας κι η βροχή
μα ήταν λιμάνι κι αγκαλιά και γλυκιά απαντοχή
Αχ, το σπιτάκι μας, κι αυτό είχε ψυχή.

Πάρ’ το στεφάνι μας, πάρ’ το γεράνι μας
στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή
Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου
εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί

Ένα κρεβάτι και μια κούνια στη γωνιά
στην τρύπια στέγη του άστρα και πουλιά
Κάθε του πόρτα ιδρώτας κι αναστεναγμός
κάθε παράθυρό του κι ουρανός

Κι όταν ερχόταν η βραδιά
μες στο στενό σοκάκι ξεφαντώναν τα παιδιά
Αχ, το σπιτάκι μας, κι αυτό είχε καρδιά

Πάρ’ το στεφάνι μας, πάρ’ το γεράνι μας
στη Δραπετσώνα πια δεν έχουμε ζωή
Κράτα το χέρι μου και πάμε αστέρι μου
εμείς θα ζήσουμε κι ας είμαστε φτωχοί

 

6. Βρέχει στη φτωχογειτονιά. Πρώτη ηχογράφηση το 1961 με ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση. Περιλαμβάνεται στον κύκλο τραγουδιών ΠΟΛΙΤΕΙΑ, ενώ το τραγούδι ακούστηκε σε μια από τις πιο χαρακτηριστικές και συγκλονιστικές σκηνές της εξαιρετικής νεορεαλιστικής ταινία «Συνοικία το όνειρο» σε σκηνοθεσία του Αλέκου Αλεξανδράκη

Οι στίχοι είναι του Τάσου Λειβαδίτη

Μικρά κι ανήλιαγα στενά
και σπίτια χαμηλά μου
βρέχει στη φτωχογειτονιά
βρέχει και στην καρδιά μου

Αχ ψεύτη κι άδικε ντουνιά
π’ άναψες τον καημό μου
είσαι μικρός και δε χωράς
τον αναστεναγμό μου

Οι συμφορές αμέτρητες,
δεν έχει ο κόσμος άλλες
φεύγουν οι μέρες μου βαριά
σαν της βροχής τις στάλες

 

7. Βράχο-βράχο τον καημό μου. Πρώτη ηχογράφηση το 1961 με ερμηνευτή τον Στέλιο Καζαντζίδη. Δεύτερη φωνή η Μαρινέλλα και στο μπουζούκι ο Μανώλης Χιώτης. Κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών. Στην άλλη όψη του δίσκου υπήρχε το «Παράπονο» των Θεοδωράκη - Χριστοδούλου με τον Καζαντζίδη. Την ίδια χρονιά το ηχογράφησαν οι Πάνος Γαβαλάς - Ρία Κούρτη, επίσης σε δίσκο 45 στροφών

Γράφει ο Μίκης: “ Όταν ο Στέλιος Καζαντζίδης τραγούδησε το Βράχο-βράχο που έσπασε τότε όλα τα ρεκόρ πωλήσεων, ήταν ήδη ένας βασιλιάς του λαϊκού τραγουδιού. Όμως μαζί μου θυμήθηκε τον άλλο εαυτό του, τον καταπιεσμένο, της προσφυγιάς και της Μακρονήσου, έτσι που έβγαλε όλη την τρυφερότητα και την αγάπη που τον πλημμυρίζανε. Γίναμε φίλοι κολλητοί. Μαζί φυσικά και η Μαρινέλλα. Συχνά κοιμόμασταν κάτω απ' την ίδια στέγη, ιδιαίτερα μετά τα λουκούλλεια γεύματα στη Δροσιά με πεϊνιρλί και όλες τις ποντιακές λιχουδιές”

Οι στίχοι είναι του Δημήτρη Χριστοδούλου

Είναι βαριά η μοναξιά
είναι πικρά τα βράχια
παράπονο η θάλασσα
και μου ‘πνιξε τα μάτια

Βράχο βράχο τον καημό μου
τον μετράω και πονώ
κι είναι το παράπονό μου
πότε μάνα θα σε δω

Πάρε με θάλασσα πικρή
πάρε με στα φτερά σου
πάρε με στο γαλάζιο σου
στη δροσερή καρδιά σου

Βράχο βράχο τον καημό μου
τον μετράω και πονώ
κι είναι το παράπονό μου
πότε μάνα θα σε δω

Πάρε με να μην ξαναδώ
τα βράχια και το χάρο
κάνε το κύμα όνειρο
και τη σιωπή σου φάρο

Βράχο βράχο τον καημό μου
τον μετράω και πονώ
κι είναι το παράπονό μου
πότε μάνα θα σε δω

Γίνε αστέρι κι ουρανός
γίνε καινούργιος δρόμος
να μην βαδίζω μοναχός
να μην πηγαίνω μόνος

Βράχο βράχο τον καημό μου
τον μετράω και πονώ
κι είναι το παράπονό μου
πότε μάνα θα σε δω

 

8. Σαββατόβραδο. Πρώτη ηχογράφηση το 1961 με ερμηνευτή το Στέλιο Καζαντζίδη. Περιλαμβάνεται στον κύκλο τραγουδιών ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Αφηγείται ο Μίκης: «Μια μέρα μου λέει ο Λαμπρόπουλος – τότε διευθυντής της Κολούμπια – … «Ξέρεις, ο ταγματάρχης που βάζει τους δίσκους θέλει να σε γνωρίσει». Πήγαμε στο σταθμό των ενόπλων δυνάμεων, που ήταν σε ένα κήπο μια παράγκα, όπου στεγαζόταν το στούντιο. Από εκεί βγήκε ο ταγματάρχης, ο οποίος μόλις με είδε χάρηκε αφού έπαιζε μουσική δική μου. Καθίσαμε και κουβεντιάζαμε. Αρχίζει να παίζει το «Σαββατόβραδο».

“Μια στιγμή”, μου λέει, “πρέπει να πάω μέσα”. Και την ώρα που έλεγε ο Καζαντζίδης «…τις κοπελιές», παπ, το σήκωνε και το ξανάβαζε. «Τι κάνετε;», λέω.
Μου απαντάει ο ταγματάρχης, «Το φτιάχνω το τραγούδι, γιατί το βάζουμε μεν, αλλά βγάζουμε αυτό το “Φτωχοπλυσταριό”»

… Έκπληκτος τον ξαναρωτάω, γιατί; δε μπορεί να περάσει; «Κρίναμε», λέει αυτός, «ότι αυτό είναι δυσφημιστικό». Οπότε του λέω κι εγώ : «Μπορούσα να το αλλάξω, να βάλω “Πλούσιο μπιντέ”, ήταν πολύ απλό για μένα. Δε μου το λέγατε αυτό από πριν, για να το κάνω;»

Οι στίχοι είναι του Τάσου Λειβαδίτη

 

Μοσχοβολούν οι γειτονιές
βασιλικό κι ασβέστη,
παίζουν τον έρωτα κρυφά
στις μάντρες τα παιδιά.

Σαββάτο βράδυ μου έμορφο
ίδιο Χριστός Ανέστη,
ένα τραγούδι του Τσιτσάνη
κλαίει κάπου μακριά.

Πάει κι απόψε τ’ όμορφο
τ’ όμορφο τ’ απόβραδο,
από Δευτέρα πάλι
πίκρα και σκοτάδι.

Αχ, να ’ταν η ζωή μας
Σαββατόβραδο
κι ο Χά-, κι ο Χάρος να ’ρχονταν
μια Κυριακή το βράδυ.

Οι άντρες σχολάν’ απ’ τη δουλειά
και το βαρύ καημό τους
να θάψουν κατεβαίνουνε
στο υπόγειο καπηλειό.

Και το φεγγάρι ντύνει, λες,
με τ’ άσπρο νυφικό του
τις κοπελιές που πλένονται
στο φτωχοπλυσταριό.

Πάει κι απόψε τ’ όμορφο
τ’ όμορφο τ’ απόβραδο,

 

9. Το παράπονο. Πρώτη ηχογράφηση το 1961 με ερμηνευτή το Στέλιο Καζαντζίδη. Περιλαμβάνεται στον κύκλο τραγουδιών ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Οι στίχοι είναι του Δημήτρη Χριστοδούλου

Τι θέλεις απ’ τα νιάτα μου
που είναι πικραμένα
δεν ξέρεις τι θα πει καημός
τι θέλεις από μένα

Εγώ περπάτησα γυμνός
εγώ βαδίζω μόνος
μου `γινε ρούχο ο σπαραγμός
και σπίτι μου ο πόνος

Δεν ξέρεις τι `ναι μοναξιά
καρδιά που κλαίει τη νύχτα
όσα τραγούδια σου `γραψα
στην κρύα νύχτα ρίχ’ τα

Εγώ περπάτησα γυμνός
εγώ βαδίζω μόνος
μου `γινε ρούχο ο σπαραγμός
και σπίτι μου ο πόνος

 

10. Απρίλης. Πρώτη ηχογράφηση το 1962 με ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Από τον κύκλο τραγουδιών ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ, γραμμένο μεταξύ 1960 και 1961 στο Παρίσι, με αφετηρία την εκτέλεση ενός φίλου και συναγωνιστή του Μίκη Θεοδωράκη στα χρόνια του Εμφυλίου.

Οι στίχοι είναι του ίδιου του Μίκη

Απρίλη μου, Απρίλη μου ξανθέ
και Μάη μυρωδάτε, καρδιά μου πώς αντέ
Καρδιά μου πώς, καρδιά μου πώς αντέχεις
μέσα στην τόση αγάπη και στις τόσες ομορφιές

Γιομίζ’ η γειτονιά τραγούδια και φιλιά
Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ
Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ
Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ, μα το `χω μυστικό

Αστέρι μου, αστέρι μου χλωμό
του φεγγαριού αχτίδα στο γαϊτανόφρυδο
Στο γαϊτανο , στο γαϊτανοφρυδό σου
κρεμάστηκε η καρδιά μου σαν το πουλάκι στο ξόβεργο

Λουλούδι μου, λουλούδι μυριστό
και ρόδο μυρωδάτο, στη μάνα σου θα `ρθω
στη μάνα σου, στη μάνα σου θα `ρθω
να πάρω την ευχή της και το ταίρι που αγαπώ

 

11. Τ’ όνειρο (Δυο γιους είχες μανούλα μου). Πρώτη ηχογράφηση το 1962 με ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Από τον κύκλο τραγουδιών ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ

Για το έργο αυτό, ο συνθέτης σημείωνε : «Έγραψα επτά ποιήματα και τραγούδια που το καθένα ήταν μια ολοκληρωμένη μικρή ιστορία με τα δικά της πρόσωπα, σύμβολα και δράση. Και όλες μαζί αυτές οι μικρές ιστορίες φαίνονταν να συγκλίνουν προς μία ενιαία κατεύθυνση - σα να ήταν μέρος μιας μοναδικής μεγάλης ιστορίας»

Σχετικά με την πηγή έμπνευσης του μύθου του έργου, ο συνθέτης είχε σημειώσει:

«Από πού θα δανειζόμουν το μύθο του έργου; Ξαφνικά ανακάλυψα ότι ζούμε περικυκλωμένοι απ' τους σύγχρονους ήρωες, θεούς, ημίθεους, πεπρωμένα και σύμβολα. Απ' τη σύγχρονη, τη δική μας μυθολογία. Η φυλή μας, σαν μια καινούρια γενιά του Οιδίποδα, χωρίστηκε σε δυο αντίπαλα στρατόπεδα. Όπως άλλοτε ο Πολυνείκης και ο Ετεοκλής, το ίδιο και τώρα, αδέλφια, φίλοι, συγγενείς, συμπολίτες, αλληλοσκοτώθηκαν μπροστά στα μάτια της Ιοκάστης, που εμείς τη φωνάζουμε Μάνα! Μου 'τυχε να ζήσω προσωπικά μια τέτοια σκηνή. Ο ένας αδελφός βρισκόταν μέσα στο μπουλούκι που δεχότανε το ομαδικό ξύλο. Ο άλλος ήταν βασανιστής. Σε μια στιγμή, αναγνωρίζονται. Ορμά ο πρώτος να πνίξει το δήμιο αδελφό του. Κι αυτός, ενώ οι βασανιστές τρέχουν να τον βοηθήσουν, ακούστηκε να τους φωνάζει: "Μην τον αγγίζετε! Είν' αδέλφι μου! Αφήστε τον να με πνίξει!" Εγραψα το πρώτο τραγούδι και το ονόμασα "Το Ονειρο". Κι ένιωσα πως ολόκληρο το έργο βρισκότανε "τελειωμένο" μέσα στο λόγο, στη μουσική και στην κίνηση αυτού του τραγουδιού».

Οι στίχοι είναι του ίδιου του Μίκη

Δυο γιους είχες μανούλα μου
δυο δέντρα, δυο ποτάμια,
δυο κάστρα Βενετσιάνικα,
δυο δυόσμους, δυο λαχτάρες.

Ένας για την ανατολή
κι ο άλλος για τη δύση
κι εσύ στη μέση μοναχή
μιλάς, ρωτάς, μιλάς, ρωτάς
τον ήλιο.

Ήλιε που βλέπεις τα βουνά,
που βλέπεις τα ποτάμια
όπου θωρείς τα πάθη μας
και τις φτωχές μανούλες.

Αν δεις τον Παύλο φώναξε
και τον Ανδρέα πες μου.
Μ’ έναν καημό τ’ ανάστησα
μ’ έναν λυγμό τα γέννου.

Μα κείνοι παίρνουνε βουνά
διαβαίνουνε ποτάμια
ο ένας τον άλλο ψάχνουνε
για ν’ αλληλοσφαγούνε.

Κι εκεί στο πιο ψηλό βουνό,
στην πιο ψηλή ραχούλα
σιμά κοντά πλαγιάζουνε
κι όνειρο ί κι όνειρο ίδιο βλέπουν.

Στης μάνας τρέχουνε κι οι
δυο το νεκρικό κρεβάτι.
Μαζί τα χέρια δίνουνε της
κλείνουνε τα μάτια.

Και τα μαχαίρια μπήγουνε
βαθιά μέσα στο χώμα.
Κι απέκει ανέβλυσε νερό
να πιεις να ξε να πιεις να ξεδιψάσεις.

 

12. Ένα δειλινό. Πρώτη ηχογράφηση το 1962 με ερμηνευτή τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Από τον κύκλο τραγουδιών ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ

Οι στίχοι είναι του ίδιου του Μίκη

Ένα δειλινό, ένα δειλινό
ένα δειλινό σε δέσαν στο σταυρό
Σου κάρφωσαν τα χέρια σου, μου κάρφωσαν τα σπλάχνα
Σου δέσανε τα μάτια σου, ω, ω, μου δέσαν την ψυχή μου

Ένα δειλινό, ένα δειλινό
ένα δειλινό με τσάκισαν στα δυο
Μου κλέψανε την όραση, μου πήραν την αφή μου
Μόν’ μου `μεινε η ακοή, ω, ω, να σ’ αγρικώ, παιδί μου

Ένα δειλινό, ένα δειλινό
ένα δειλινό σαν τον σταυραετό
Χίμηξε, πα στις θάλασσες, χίμηξε, πα στους κάμπους
Κάνε ν’ ανθίσουν τα βουνά, ω, ω, και να χαρούν οι ανθρώποι

 

13. Το τραγούδι της ξενιτιάς (Φεγγάρι μάγια μου 'κανες). Πρώτη ηχογράφηση το 1962 με ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση, για τις ανάγκες της μουσικοθεατρικής παράστασης «Όμορφη πόλη», που ανέβηκε στη σκηνή του θεάτρου «Παρκ» το καλοκαίρι του 1962. 

Οι στίχοι είναι του Ερρίκου Θαλασσινού

Φεγγάρι μάγια μου ‘κανες
και περπατώ στα ξένα
είναι το σπίτι ορφανό
αβάσταχτο το δειλινό
και τα βουνά κλαμένα
Στείλε ουρανέ μου ένα πουλί
να πάει στη μάνα υπομονή

Στείλε ουρανέ μου ένα πουλί
ένα χελιδονάκι,
να πάει να χτίσει τη φωλιά
στου κήπου την κορομηλιά
δίπλα στο μπαλκονάκι,
στείλε ουρανέ μου ένα πουλί
να πάει στη μάνα υπομονή

Να πάει στη μάνα υπομονή
δεμένη στο μαντίλι
προικιά στην αδερφούλα μου
και στη γειτονοπούλα μου
γλυκό φιλί στα χείλη

 

14. Βάρκα στο γιαλό. Πρώτη ηχογράφηση το 1963 για τις ανάγκες της παράστασης «Μαγική πόλη» , τη θρυλική πλέον σύμπραξη του Μίκη Θεοδωράκη με τον Μάνο Χατζιδάκι, που ανέβηκε στη σκηνή του θεάτρου «Παρκ» το 1963.

Στο πρόγραμμα της παράστασης ο Μάνος Χατζιδάκις έγραφε: «Η Μαγική πόλη, είναι αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας, του Μίκη και μένα. Είναι ένα δραματικό έργο. Οι στίχοι έχουν κοινωνικό περιεχόμενο και, περιέργως πώς, ερωτικόν. Αυτό είναι ακριβώς και το δραματικό στοιχείο των στίχων. Μπορώ να σας πω ακόμα ότι είμεθα απόλυτα πεπεισμένοι πως η Μαγική πόλη είναι ένα ιστορικό έργο με την τραγική μοίρα των μεγάλων έργων. Δεν πρόκειται δηλαδή να ξαναπαιχτεί ποτέ και πουθενά. Γι’ αυτό όλος ο κόσμος πρέπει να τρέξει να το δει…»

Οι στίχοι είναι του Μίκη Θεοδωράκη

Πέντε πέντε δέκα
δέκα δέκα ανεβαίνω τα σκαλιά
για τα δυο σου μάτια
για τις δυο φωτιές
που όταν με κοιτάζουν
νιώθω μαχαιριές.

Βάρκα στο γιαλό
βάρκα στο γιαλό
γλάστρα με ζουμπούλι
και βασιλικό.

Πέντε πέντε δέκα
δέκα δέκα θα σου δίνω τα φιλιά.
Κι όταν σε μεθύσω
κι όταν θα σε πιω
θα σε νανουρίσω
με γλυκό σκοπό.

Πέντε πέντε δέκα
δέκα δέκα κατεβαίνω τα σκαλιά
φεύγω για τα ξένα
για την ξενιτιά
και μην κλαις για μένα
αγάπη μου γλυκιά.

 

15. Γωνιά-γωνιά. Πρώτη ηχογράφηση το 1964 με ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση. Από τον κύκλο τραγουδιών ΠΟΛΙΤΕΙΑ Β, στον οποίο εντάχθηκαν σκόρπια τραγούδια του συνθέτη γραμμένα στο Παρίσι και στην Αθήνα στις αρχές του 1964

Οι στίχοι είναι του Δημήτρη Χριστοδούλου

Γωνιά γωνιά σε καρτερώ
γωνιά γωνιά σε ψάχνω
ψάχνω να βρω τα μάτια σου
κι απ’ τον καημό τα χάνω

Αλλού απλώνεται δροσιά
κι αλλού χιονιάς σφυρίζει
και τ’ όνειρο που χάνεται
πάει και δε γυρίζει

Γωνιά γωνιά σε ζήτησα
γωνιά γωνιά σε βρήκα
σου φίλησα τα μάτια σου
και στους καημούς σου μπήκα

Αλλού απλώνεται δροσιά
κι αλλού χιονιάς σφυρίζει
και τ’ όνειρο που χάνεται
πάει και δε γυρίζει

 

16. Οι μοιραίοι. Πρώτη ηχογράφηση το 1964 με ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση. Και αυτό, από τον κύκλο τραγουδιών ΠΟΛΙΤΕΙΑ Β’.

Πρόκειται για μελοποίηση των τριών πρώτων στροφών του ποιήματος «Οι μοιραίοι» του Κώστα Βάρναλη, το οποίο πρωτοδημοσιεύτηκε το 1922 στο περιοδικό Μαύρος Γάτος. Όπως γράφει η εφημερίδα της εποχής Ελευθερία (30/5/1964), ο Μίκης Θεοδωράκης «ως ελάχιστο φόρο τιμής στον μεγάλο ποιητή» μελοποίησε δύο ποιήματα του Κώστα Βάρναλη. Το ένα ποίημα ήταν «οι μοιραίοι» και το άλλο η «μπαλάντα του Αντρίκου».

Μες στην υπόγεια την ταβέρνα,
μες σε καπνούς και σε βρισές
(απάνω στρίγκλιζε η λατέρνα)
όλ’ η παρέα πίναμ’ εψές·
εψές, σαν όλα τα βραδάκια,
να πάνε κάτου τα φαρμάκια.

Σφιγγόταν ο ένας πλάι στον άλλο
και κάπου εφτυούσε καταγής.
Ω! πόσο βάσανο μεγάλο
το βάσανο είναι της ζωής!
Όσο κι ο νους αν τυραννιέται,
άσπρην ημέρα δε θυμιέται.

Ήλιε και θάλασσα γαλάζα
και βάθος τ’ άσωτ’ ουρανού
Ω! της αυγής κροκάτη γάζα,
γαρούφαλα του δειλινού,
λάμπετε, σβήνετε μακριά μας,
χωρίς να μπείτε στην καρδιά μας!

 

17. Η μπαλάντα του Αντρίκου. Πρώτη ηχογράφηση το 1961 με ερμηνευτή το Γρηγόρη Μπιθικώτση. Περιλαμβάνεται στον κύκλο τραγουδιών ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Πρόκειται για μελοποίηση ενός ποιήματος του Κώστα Βάρναλη, για την ιστορία του οποίου μαθαίνουμε από τον ίδιο τον ποιητή από ένα χρονογράφημά του στην εφημερίδα Πρωΐα του 1941

«Ο καπετάν Αντρίκος, ένας καμπούρης κι ασθενικός ανθρωπάκος, που όλο ξερόβηχε, δεν έβγαινε καθόλου από τη βάρκα του. Την είχε δεμένη στο μουράγιο, αντίκρα στα φώτα των μαγαζιών, κι από κει αντιμετώπιζε τον πλανήτη. Το νερό τον εχώριζε από τον άλλο κόσμο. Κι αυτού ήταν η ησυχία του. Όταν καμιά παρέα ήθελε να κάνει μια βουτιά στ’ ανοιχτά με το φεγγάρι κι έπαιρνε τη βάρκα του Αντρίκου, αυτός έβαζε τα κουπιά στους σκαρμούς, έλυνε τα σκοινιά και άρχιζε να λάμνει χωρίς να μιλά. Υπήρχε όμως μια παρέα τρελοκόριτσα, που τον παίρνανε ταχτικά το μεσημέρι για να πηγαίνουνε μακριά έξω από το λιμάνι κι εκεί κολυμπούσανε. Πετάγανε τα φουστάνια τους, μένανε με το μαγιό και μπλούμ! μια μια πέφτανε το νερό. Γέλια, φωνές, σκαρφαλώματα στη βάρκα, ξαναβουτήματα κτλ. Κι ο Αντρίκος καθισμένος στην πρύμνη κάπνιζε… Ποιος τόνε λογάριαζε, σακάτη άνθρωπο! Νεράιδες αυτές, σγόμπος εκείνος!

Έτσι όλο το καλοκαίρι η τρελή παρέα κολυμπούσε έξω από το λιμάνι και γινότανε ανάμεσα ουρανού και πελάου («μάγεμα, λάγγεμα, τρεμούλα»!) μέσα στη βάρκα του Αντρίκου και μάτι δεν τις έβλεπε. Το μάτι του Αντρίκου ήτανε γυάλινο! Και η καρδιά του; Εκείνος το ήξερε!»

Οι στίχοι που μελοποίησε ο Μίκης είναι ένα μέρος μόνο από το ποίημα του Βάρναλη

Είχε την τέντα ξομπλιαστή
Η βάρκα του καμπούρη Αντρέα.
Γυρμένος πλάι στην κουπαστή
Ονείρατα έβλεπεν ωραία.

Η Κατερίνα, η Ζωή,
Τ' Αντιγονάκι, η Ζηνοβία.
Ω, τι χαρούμενη ζωή!
Χτυπάς, φτωχή καρδιά, με βία.

Τα μεσημέρια τα ζεστά
Τη βάρκα παίρνανε τ' Αντρέα
Για να τις πάει στ' ανοιχτά
Όλες μαζί, τρελή παρέα.

Ήρθ' ο χειμώνας ο κακός
Και σκόρπισε η τρελή παρέα
Και σένα βήχας μυστικός
Σ' έριξε χάμω, μπάρμπα Αντρέα.

 

18. Σ΄αυτή τη γειτονιά. Πρώτη ηχογράφηση το 1971 στη Ρώμη με ερμηνευτές τον Αντώνη Καλογιάννη και τη Μαρία Δημητριάδη. Το 1974 ηχογραφήθηκαν με ερμηνευτή το Μανώλη Μητσιά. Από τον κύκλο τραγουδιών ΤΑ ΛΑΪΚΑ. Είναι τα πρώτα τραγούδια που γράφει ο Μίκης Θεοδωράκης σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου το 1967-1968

Οι στίχοι, όπως προαναφέραμε, είναι του Μάνου Ελευθερίου

Σ’ αυτή τη γειτονιά
και βράδυ και πρωί
περάσαμε και χάσαμε
ολόκληρη ζωή

Σ’ αυτή τη γειτονιά
μας πήραν οι καημοί
μας πήραν και μας πρόδωσαν
για μια μπουκιά ψωμί

Σ’ αυτή τη γειτονιά
μες στο μικρό στενό
χαθήκαμε και ζήσαμε
μακριά κι απ’ το Θεό

 

19. Εδώ το φως. Πρώτη ηχογράφηση το 1973. Από τον κύκλο τραγουδιών 18 ΛΙΑΝΟΤΡΑΓΟΥΔΑ. Πρόκειται για 18 τετράστιχα του Γιάννη Ρίτσου, εκ των οποίων τα 16 ο ποιητής τα έγραψε στο Παρθένι της Λέρου στις 16 Σεπτεμβρίου του 1968.

Όπως σημειώνει ο μεγάλος Έλληνας ποιητής: «Τα δεκαέξι από τα “Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας” γράφτηκαν μέσα σε μια μέρα – στις 16 του Σεπτέμβρη του 1968 – στο Παρθένι της Λέρου, ύστερα από κρυφό μήνυμα του Μίκη Θεοδωράκη με την παράκληση να μελοποιήσει κάτι δικό μου ανέκδοτο. Τα λιανοτράγουδα αυτά τα ξαναδούλεψα στο Καρλόβασι της Σάμου το Νοέμβρη του 1969. Το 16 και 17 γράφτηκαν την Πρωτομαγιά του 1970. Το 7 αλλάχτηκε ριζικά τον Σεπτέμβρη του 1973 στην Αθήνα».

Η σύνθεση του δίσκου έγινε στο Παρίσι τη διετία 1971-1973 από τον Μίκη Θεοδωράκη, και η πρώτη εκτέλεση στις 17 Ιανουαρίου 1973 στο Albert Hall με τραγουδιστές τους: Μαρία Φαραντούρη, Πέτρο Πανδή, Αφροδίτη Μάνου, Αχιλλέα Κωστούλη και τον ίδιο το συνθέτη. Η πρώτη ηχογράφηση του έργου έγινε το 1973 στο Παρίσι με τους ίδιους τραγουδιστές και κυκλοφόρησε στην Γαλλία την ίδια χρονιά από την EMI France. Παράλληλα ηχογραφήθηκε και στην Ελλάδα, κρυφά κατά τη διάρκεια της Χούντας, με τον Γιώργο Νταλάρα και την Άννα Βίσση. Με την πτώση της χούντας κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα πρώτα η έκδοση με τον Νταλάρα και μετά η έκδοση με Φαραντούρη, Πανδή, Μάνου και Κωστούλη. Λίγους μήνες αργότερα κυκλοφόρησε και τρίτη έκδοση του έργου με την Μ.Δημητριάδη, Ε.Βιτάλη, Κ.Καμένο, Σ.Πασπαράκη και Σ.Κρυστάλη.

Σε τούτα εδώ τα μάρμαρα
κακιά σκουριά δεν πιάνει
μηδέ αλυσίδα στου Ρωμιού
και στ’ αγεριού το πόδι

Εδώ το φως εδώ ο γιαλός
χρυσές γαλάζιες γλώσσες
στα βράχια ελάφια πελεκάν
τα σίδερα μασάνε

 

20. Μέσα σε κήπο. Πρώτη ηχογράφηση το 1976 με ερμηνευτή τον ίδιο το συνθέτη. Από τον κύκλο τραγουδιών ΑΡΚΑΔΙΑ ΙΙΙ – ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΝΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ που ο συνθέτης μελοποίησε στις αρχές του 1969, εξόριστος στη Ζάτουνα της Αρκαδίας

Οι στίχοι είναι του Μάνου Ελευθερίου             

Μέσα σε κήπο κάθησα και σ’ ένα περιβόλι
μια Κυριακή απόγευμα, μια Κυριακή και σχόλη

Τους φίλους μου συνάντησα και πήγαμε σεργιάνι
στης Τερψιθέας τα στενά και στο Πασαλιμάνι

Τώρα ο κήπος χάθηκε κι οι φίλοι στο περβόλι
και το σεργιάνι στ’ όνειρο έρχεται κάθε σχόλη

Τους φίλους μου συνάντησα και πήγαμε σεργιάνι
στης Τερψιθέας τα στενά και στο Πασαλιμάνι

 

21. Το παλικάρι έχει καημό. Πρώτη ηχογράφηση το 1969 με ερμηνεύτρια τη Μαρία Φαραντούρη και με αυτή την εκτέλεση ακούγεται στην ταινία «Ζ» του Κώστα Γαβρά.

Οι στίχοι είναι του Μάνου Ελευθερίου

Το παλικάρι έχει καημό
κι εγώ στα μάτια το κοιτώ
και το κοιτώ και δε μιλώ
απόψε, απόψε που έχει τον καημό

Βδομάδα πάει χωρίς δουλειά
κι έξω χιονίζει και φυσά
χωρίς τσιγάρο και δουλειά
απόψε, απόψε μου σκίζει την καρδιά

Το παλικάρι έχει καημό
μα όταν κοιτάει τον ουρανό
τα μάτια του είναι δυο πουλιά
απόψε, απόψε το δάκρυ μου κυλά

 

22. Μια φυλακή. Πρώτη ηχογράφηση το 1985 με ερμηνευτή το Θανάση Μωραΐτη. Από τον κύκλο τραγουδιών ΔΙΟΝΥΣΟΣ, την πρώτη παραγωγή του Σείριου, της ανεξάρτητης δισκογραφικής εταιρείας που έχει μόλις ιδρύσει ο Μάνος Χατζιδάκις. Πρόκειται για μια μεταφορά στο παρόν ενός νέου που, αφού σκοτώθηκε στα Δεκεμβριανά, περνάει μέσα από όλους τους αγώνες των Ελλήνων τα νεώτερα χρόνια.

Οι στίχοι είναι του ίδιου του συνθέτη

 

Μια φυλακή, πώς μας φτάσαν ως εκεί,

μια φυλακή, η ζωή μου φυλακή.

Χωρίς ποινή, πώς μας φτάσαν ως εκεί

και δικαστή, η ζωή μου φυλακή.

 

Στου Μακρυγιάννη πριν προλάβεις να μιλήσεις,

Εγγλέζου βόλι σε γονάτισε,

μας κοίταζες με βλέμμα μελαγχολικό,

να σκεφτόσουνα θαρρείς πόσο λίγο η μέρα κράτησε...

 

Μες στις πλατείες ένας ένας καθισμένοι,

τη μοναξιά μας τη γραμμένη,

τη σφράγισες με βλέμμα μελαγχολικό,

ποιος θα πει το μυστικό στη ζωή μας τη χαμένη.

 

23. Κοίτα με στα μάτια. Πρώτη ηχογράφηση το 1996 με ερμηνευτή τον Βασίλη Λέκκα. Από τον κύκλο τραγουδιών ΑΣΙΚΙΚΟ ΠΟΥΛΑΚΙ, μια αναφορά του στη Μικρασιάτικη καταγωγή της μητέρας του και στον δικής του έμπνευσης ασίκικο χορό.

Οι στίχοι είναι του Μιχάλη Γκανά

Χάρτινος ο κόσμος, ψεύτικος ντουνιάς,
όμως το τραγούδι ξέρει πού πονάς.
Μόνο στο ρυθμό του είναι νόμιμο
το ανυπότακτο που κρύβω και το φρόνιμο.

Βήμα κι άλλο βήμα, βήματα παλιά,
ο χορός ανοίγει σαν την αγκαλιά.

Κοίτα με στα μάτια, πάτα όπου πατώ,
κράτα με καλά απόψε, μην αναληφθώ.

Πότε σαν πουλάκι, πότε στα δεσμά,
όλη η ζωή μου ένα ξάφνιασμα.
Νιώθω πιο δικό μου ό,τι έχασα
κι όσα έχω δε μου κάνουν και τα ξέχασα.

Διακόσια χρόνια πριν, η Γαλλική Επανάσταση μιλούσε για «Ελευθερία – Ισότητα – αδελφοσύνη». Διακόσια χρόνια μετά τη Γαλλική Επανάσταση, ήρθε ο Κυριάκος Μητσοτάκης από το βήμα της ΔΕΘ το Σεπτέμβριο του 2017 να ακυρώσει το ζητούμενο της κορυφαίας αστικής επανάστασης ξεστομίζοντας τη Λουδοβίκεια ρήση πως η ισότητα είναι αντίθετη στην ανθρώπινη φύση. Ο άνθρωπος αυτός, που βρίσκεται στη θέση που βρίσκεται, ακριβώς γιατί το σύστημα έχει καταφέρει να εφαρμόσει το νόμο της ζούγκλας και να κρατήσει το λαό σε πνευματική καταστολή, είχε δηλώσει πως «Δεν τρέφω αυταπάτες για μια κοινωνία χωρίς ανισότητες, κάτι τέτοιο είναι αντίθετο στην ανθρώπινη φύση, όσοι το επιχείρησαν καταστρατήγησαν τελικά την ίδια τη δημοκρατία και τα ατομικά δικαιώματα».

Την ίδια περίοδο, ένας από τους μέντορες του νεοφιλελευθερισμού στη χώρα μας, ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος, επικροτούσε το νόμο της ζούγκλας, που οφείλει να ακολουθήσει ο άνθρωπος : “Γιατί, η φύση σύντροφοι παράγει ισότητες; Τότε γιατί το λιοντάρι τρώει τη ζέμπρα και ο ελέφαντας πατάει την τίγρη; Ποια κοινωνία με ισότητα;» Αφήνουμε ασχολίαστο πως μέσα στην πρεμούρα του να υπερασπιστεί το νόμο της ζούγκλας, ο Ανδριανόπουλος είδε τον ελέφαντα να πατάει ακόμη και την τίγρη και προχωρούμε να βρούμε και άλλους υπερασπιστές του νόμου της ζούγκλας.

 

 

Ο πιο φρέσκος από αυτούς είναι ο Άρης Πορτοσάλτε, ο οποίος μόλις σήμερα, με αφορμή συζήτηση στον ΣΚΑΪ για την ανάγκη ή όχι ενός δημόσιου συστήματος υγείας, κάλεσε την κυβέρνηση να ξεφύγει από τη «σοβιετική αντίληψη της ισότητας»: «Με αυτή την ευθυγράμμιση, όταν ξέρουμε όλοι πως υπάρχουν διαβαθμίσεις στη φύση και στη ζωή, όσο και να φέρνουμε τη σοβιετική αντίληψη της ισότητας, αυτή κατέρρευσε και πήγανε φούντο όλοι μαζί. Για να μην πάμε και εμείς φούντο πριν της ώρας μας, θα πρέπει να δούμε κατάματα τις αλήθειες. Θα πρέπει και να υποστηριχτεί το ΕΣΥ, αλλά και να το ξαναφτιάξουμε από την αρχή».

 

 

Αυτά, για να καταλαβαίνουν και οι εκατοντάδες χιλιάδες μη προνομιούχων που ψήφισαν τη Νέα Δημοκρατία, γιατί έχει εγκαταλειφθεί το δημόσιο σύστημα υγείας και γιατί δεν θα βρουν ΜΕΘ αν προηγείται κάποιος ανώτερος στην ιεραρχία, σύμφωνα με το νόμο της ζούγκλας που υπηρετούν οι εντολοδόχοι τους

Η Ελλάδα ανήκει στις προβληματικές χώρες σε ό,τι αφορά την ελευθερία του Τύπου, σύμφωνα με την αντιπρόεδρο της Κομισιόν, Βιέρα Γιούροβα. Σε συνέντευξη που έδωσε στην EURACTIV Tσεχίας, η ευρωπαία αξιωματούχος είπε ότι η κατάσταση της ελευθερίας Τύπου στην Ευρώπη δεν είναι ίδια σε όλα τα κράτη : «Έχουμε χώρες όπου η δημοσιογραφία είναι ένα πραγματικά επικίνδυνο επάγγελμα, και θα διαπραγματευτώ με αυτά τα κράτη διμερώς, ώστε να μην πάρουν επιπόλαια τις συστάσεις μας. Οι συστάσεις δεν είναι νομικά δεσμευτικές και εξαρτάται από την προθυμία των κρατών μελών να τις ακολουθήσουν», είπε η Γιούροβα.

Σε ερώτηση που της έγινε σχετικά με το αν η Ελλάδα αποτελεί μέρος των «προβληματικών» χωρών, η Γιούροβα απάντησε: «Ναι, η Ελλάδα είναι από τις χώρες με αυξημένο κίνδυνο. Εκεί σκοτώθηκε πρόσφατα ένας ερευνητής δημοσιογράφος».

Ο ερευνητής δημοσιογράφος στον οποίο αναφέρθηκε η Γιούροβα είναι ο Γιώργος Καραϊβάζ, ο οποίος ένα χρόνο πριν εκτελεστεί από τη Μαφία, έγραφε:

«Μεγαλοεπιχειρηματίες, πολιτικοί, δημοσιογραφικά μεγαλοστελέχη, εκκλησία, αστυνομία, δικαιοσύνη, κακοποιοί. Περιπεπλεγμένοι σ’ ένα κύκλο δυναστείας και καταδυνάστευσης των αφελών ρομαντικών οδοιπόρων -κατά παράφραση του Ρουσσώ- που εν πολλοίς συγκροτούν το μεγάλο κοινωνικό στρώμα. Ένας κύκλος που όλοι γνωρίζουν όλους και το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η κυκλοφορία και το ξέπλυμα του μαύρου χρήματος. Η ζωή είναι ένας απροσδιόριστης μορφής και τροχιάς κύκλος. Μέσω δύο ατόμων (σ.σ. από τον ποινικό χώρο) γνώρισα πολύ καλά την παιδιάστικα αφελή μέχρι τότε προσέγγιση μου, στο πως λειτουργεί το σύστημα».

Μέσα σε λίγες γραμμές, o Καραϊβάζ περιγράφει μια κατάσταση που όλοι λίγο-πολύ γνωρίζουμε και τη συζητάμε στο στενό μας κύκλο, όμως πολύ λίγοι είναι αυτοί που αποφασίζουν να περάσουν την κόκκινη γραμμή και να αναμετρηθούν μαζί της. Γιατί ξέρουν καλά πως αν το κάνουν, θα γίνουν στόχοι αυτού του πολυπλόκαμου τέρατος της διαπλοκής, που μπροστά στην επιβίωσή του δεν υπολογίζει τίποτα. Και αν αυτούς τους παράτολμους δεν τους περιμένουν σφαίρες, είναι απολύτως βέβαιο πως θα τους περιμένουν απειλές, εκφοβισμοί, εξώδικα και μηνύσεις

Η βιομηχανία μηνύσεων έχει αποκτήσει καταιγιστικό χαρακτήρα στη χώρα μας το τελευατίο διάστημα. Φαίνεται πως αυτός είναι ο βολικός τρόπος που έχει ανακαλύψει η κατ΄ όνομά Δημοκρατία μας, για να βουλώνει τα στόματα που δεν μπορεί να βουλώσει με άλλο τρόπο.

Την Παρασκευή, 10 Δεκεμβρίου, ξεκίνησε η εκδίκαση μιας εξοντωτικής αγωγής της ιδιοκτήτριας εταιρείας των Ναυπηγείων Σύρου, του ομίλου ΟΝΕΧ, εναντίον του Παρατηρητηρίου Ποιότητας Περιβάλλοντος Σύρου (ΠΠΠΣ) και μελών του. Με την αγωγή αυτή ο όμιλος ΟΝΕΧ απαιτεί το εξωφρενικό και εξοντωτικό ποσό των τριών εκατομμυρίων ευρώ

Σύμφωνα με τον πρόεδρο του Παρατηρητηρίου, κ. Ζολώτα σε δύο ραδιοφωνικές συνεντεύξεις του : « … ο όμιλος της ONEX υποστηρίζει πως η ραδιοφωνική συνέντευξη του μέλους μας καθώς και οι δημοσιεύσεις μας ήταν ικανές να προκαλέσουν μεγάλη ζημιά στις εταιρείες του με ακυρώσεις συμβολαίων»

Η βιομηχανία μηνύσεων, όμως, καλά κρατεί. Ίσως είναι η πιο σταθερά ανερχόμενη βιομηχανία στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή

Ο Ευστάθιος Λιάλιος, στέλεχος της «Ελληνικός Χρυσός», πριν από δύο μήνες, κατέθεσε αγωγή 100.000 ευρώ κατά της δημοσιογράφου Σταυρούλας Πουλημένη και του ενημερωτικού συνεταιριστικού ιστότοπου “Alterthess” για “παράνομη επεξεργασία προσωπικών του δεδομένων, σχετιζομένων με ποινικές καταδίκες”. Τα προσωπικά δεδομένα που επικαλείται ο ενάγων όμως, είναι στοιχεία που εκτέθηκαν δημοσίως στην ακροαματική διαδικασία που κατέληξε στην ενοχή του, και σε καμία περίπτωση πληροφορίες που ανήκουν στη σφαίρα των προστατευομένων αρχείων και προσωπικών δεδομένων

Και συνεχίζουμε. Στις 17 Δεκεμβρίου, μετά από αγωγή που κατέθεσε η εταιρεία «Commercial Value», δικάζονται στα Δικαστήρια της Ευελπίδων για συκοφαντική δυσφήμιση ο δημοσιογράφος και αρχισυντάκτης του ErgasiaNET, Γιώργης Χρήστου, ο Γρηγόρης Καλομοίρης, διαχειριστής τότε της ιστοσελίδας ErgasiaNET, καθώς και ο εργαζόμενος της παραπάνω εταιρείας, Μίλτος Αλικαρίδης. Η δίωξη γίνεται λόγω άρθρου που δημοσίευσε στις 23 Μάρτη 2017 στο ErgasiaNET ο Γ. Χρήστου, το οποίο αναφερόταν σε δυσμενή μεταβολή της εργασιακής σχέσης εργαζομένου στην εταιρεία.

Πολλές φορές, όμως, αποδεικνύονται και οι ίδιοι οι δημοσιογράφοι μη ανεκτικοί στις άλλες φωνές, είτε συναδέλφων τους είτε απλών πολιτών που είχαν το θάρρος να εκφράσουν δημόσια τις απόψεις τους. Δεν ξεχνάμε την πρόσφατη επίθεση που δέχτηκε, από Έλληνες υποτιθέμενους συναδέλφους της, η Ολλανδή δημοσιογράφος Ingeborg Beugel σχετικά με την περιβόητη τοποθέτησή της στο Μέγαρο Μαξίμου απέναντι στον Κυριάκο Μητσοτάκη

Από τη στιγμή μάλιστα που, μέσω του Διαδικτύου, απέκτησαν φωνή και δημόσιο λόγο απλοί πολίτες που δεν φέρουν την ιδιότητα του δημοσιογράφου, οι διώξεις άρχισαν να στρέφονται και εναντίον τους. Στην πραγματικότητα, αυτό που διώκεται δεν είναι μόνο η ελευθερία του Τύπου, αλλά του Λόγου γενικότερα

Χαρακτηριστικό παράδειγμα στην περιοχή μας, στη Ραφήνα και στο Πικέρμι, η επίθεση εκφοβισμού και φίμωσης που δέχτηκε η atticavoice από τα συστημικά, κερδοσκοπικού σκοπού, τοπικά Μέσα ενημέρωσης, το irafina και το rpn. Οι διαχειριστές των δύο αυτών sites, κατέθεσαν μήνυση εναντίον της atticavoice επειδή τόλμησε να διατυπώσει δημόσια τους προβληματισμούς και τις απόψεις της. Απόψεις που αποτελούν ένα κλάσμα μόνο από όσα όλοι οι πολίτες συνομολογούν κατ΄ιδίαν. Τόσο για την ποιότητα της θεματολογίας των δύο sites, όσο και για τα αποτελέσματά της.

Το μόνο που απομένει, είναι να καταθέσει μήνυση και ο βασιλιάς εναντίον του παιδιού που τόλμησε να φωνάξει, με όλο το θάρρος που του έδινε η άγνοια της αποκοτιάς του, πως ο γυμνός βασιλιάς είναι πράγματι γυμνός. 

Αυτό που ακούγεται πλέον ως συμβουλή, ακόμη και από καλών προθέσεων άτομα, είναι να μη μιλάς δημόσια για τίποτα. Μόνο ιδιωτικά και σιγανά. Μόνο με τη φωνή εντόμου, όπως αναφέρει σε ένα συγκλονιστικό στίχο ο Άλκης Αλκαίος. Ώστε να μην ακούγεσαι. Και αν αποφασίσεις να μιλήσεις δυνατά, να μη λες ονόματα. Να λες «κάποιος, κάπου, κάποτε». Κι αν κάποιος καταλάβει , κατάλαβε. Αλλά κι αυτός δε θα μπορεί να μιλάει δυνατά. Ώστε η κοινωνία να πορεύεται με λίγους φοβισμένους ψιθυριστές και πολλούς, πάρα πολλούς, μουγκούς. Δειλοί, μοιραίοι και άβουλοι αντάμα, προσμένοντας μονάχα ένα θάμα

«Σώπα ο ένας, σώπα ο άλλος, σώπα οι επάνω, σώπα οι κάτω / σώπα όλη η πολυκατοικία και όλο το τετράγωνο / Σώπα οι δρόμοι οι κάθετοι και οι δρόμοι οι παράλληλοι/ Κατάπιαμε τη γλώσσα μας/ Στόμα έχουμε και μιλιά δεν έχουμε/ Φτιάξαμε το σύλλογο του “Σώπα”/ και μαζευτήκαμε πολλοί/ μία πολιτεία ολόκληρη, μια δύναμη μεγάλη ,αλλά μουγκή!»

Σώπα λοιπόν. Μη μιλάς για τον έναν, μη μιλάς για τον άλλο. Άσε τους να κάνουν τη βρώμικη δουλειά τους. Άσε τους να διαιωνίζουν ένα σάπιο σύστημα κοροϊδεύοντάς σε. Εσύ θα σώσεις τον κόσμο; Εσύ θα βγάλεις το φίδι από την τρύπα; Σώπα. Κι αν είσαι καλό παιδί, κάποια ψίχουλα θα περισσέψουν και για σένα από το μεγάλο φαγοπότι

 

Προσπαθήσαμε να φτιάξουμε μια στήλη με τίτλο «Ημερολόγιο τρέλας» στην οποία θα αποδίδαμε με υπερβολή και με στοιχεία σάτιρας τα τεκταινόμενα στη χώρα μας. Δεν καταλάβαμε πόσο καταδικασμένο ήταν το εγχείρημά μας στην Ελλάδα που έχει πρωθυπουργό τον Κυριάκο Μητσοτάκη και υπουργό τον Άδωνι Γεωργιάδη. Τι σάτιρα να κάνουμε εμείς όταν κάθε δήλωση των ανωτέρω είναι από μόνη της μια ολόκληρη παράσταση τρέλας;

 

 

Και πώς να μην είναι περήφανος για την κυβερνησάρα του ο Άδωνις; Ας δούμε τα κατορθώματα της κυβερνησάρας που βρίσκεται στις πρώτες θέσεις παγκοσμίως στη διαχείριση της πανδημίας σε όλους τους δείκτες (τα γραφικά από τον εξαιρετικό jodi)

 

 

 

 

 

«Αλλά τα κορίτσια; Δεν εννοούμε τα κορίτσια του νησιού. Αυτά τα βλέπεις δεν τα βλέπεις! Πρέπει να μπεις στα σπίτια για να ιδείς όταν… σφουγγαρίζουνε τις πλάκες της αυλής κι ασπρίζουνε τους τοίχους ή να πας στην εκκλησία την Κυριακή να… μετανοήσεις για τα αμαρτήματά σου, οπότε και θα… αμαρτήσεις περισσότερο. Εννοώ τα κορίτσια της Αθήνας, που παραθερίζουνε τα καλοκαίρια στα νησιά. Άνθη ξωτικού παραδείσου, ανάερα, διάφανα, καημός και αλλοφροσύνη. Στα μπάνια, στο μόλο, στα καφενεία, στον περίπατο, στο χορό με το γραμμόφωνο, παντού όπου υπάρχει αέρας να τον ανασάνουν και γης να την πατήσουν και θάλασσα να την κομματιάσουν, παντού φέρνουν τα θάμα –με τα μάτια, με τα χείλια, με την πνοή!

Ο καπετάν Αντρίκος, ένας καμπούρης κι ασθενικός ανθρωπάκος, που όλο ξερόβηχε, δεν έβγαινε καθόλου από τη βάρκα του. Την είχε δεμένη στο μουράγιο, αντίκρα στα φώτα των μαγαζιών, κι από κει αντιμετώπιζε τον πλανήτη. Το νερό τον εχώριζε από τον άλλο κόσμο. Κι αυτού ήταν η ησυχία του. Όταν καμιά παρέα ήθελε να κάνει μια βουτιά στ’ ανοιχτά με το φεγγάρι κι έπαιρνε τη βάρκα του Αντρίκου, αυτός έβαζε τα κουπιά στους σκαρμούς, έλυνε τα σκοινιά και άρχιζε να λάμνει χωρίς να μιλά. Υπήρχε όμως μια παρέα τρελοκόριτσα, που τον παίρνανε ταχτικά το μεσημέρι για να πηγαίνουνε μακριά έξω από το λιμάνι κι εκεί κολυμπούσανε. Πετάγανε τα φουστάνια τους, μένανε με το μαγιό και μπλούμ! μια μια πέφτανε το νερό. Γέλια, φωνές, σκαρφαλώματα στη βάρκα, ξαναβουτήματα κτλ. Κι ο Αντρίκος καθισμένος στην πρύμνη κάπνιζε… Ποιος τόνε λογάριαζε, σακάτη άνθρωπο! Νεράιδες αυτές, σγόμπος εκείνος!

Έτσι όλο το καλοκαίρι η τρελή παρέα κολυμπούσε έξω από το λιμάνι και γινότανε ανάμεσα ουρανού και πελάου («μάγεμα, λάγγεμα, τρεμούλα»!) μέσα στη βάρκα του Αντρίκου και μάτι δεν τις έβλεπε. Το μάτι του Αντρίκου ήτανε γυάλινο! Και η καρδιά του; Εκείνος το ήξερε!»

Αυτά έγραφε ο Κώστας Βάρναλης σ΄ένα χρονογράφημα του 1941, στην εφημερίδα Πρωΐα με την οποία συνεργαζόταν, όπως διαβάζουμε στο πάντα ενδιαφέρον ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου. Κι έτσι μάθαμε κι εμείς την ιστορία του όμορφου αυτού τραγουδιού του Μίκη Θεοδωράκη

Όπως σημειώνει ο Νίκος Σαραντάκος, ο Αντρέας ήταν υπαρκτό πρόσωπο, όπως και τα τέσσερα κορίτσια. Ο Αντρέας λεγόταν Γελαδάκης, ενώ η Ζωή ήταν η Ζωή Γιαννούλη. Η Κατερίνα και το Αντιγονάκι ήταν αδερφές: Κατίνα και Αντιγόνη Ζέρβα, ενώ η αρχηγίνα της κοριτσοπαρέας ήταν η Ζηνοβία Μπήτρου, από μεγάλη οικογένεια του νησιού, που έφερε κι άλλα καινά δαιμόνια στην Αίγινα, όπως το ότι οδήγησε αυτοκίνητο.

Ολόκληρο το ενδιαφέρον άρθρο, όπως και ολόκληρο το ποίημα του Βάρναλη που ένα μέρος του μελοποίησε ο Μίκης, μπορείτε να το διαβάσετε εδώ

 

Σαν σήμερα, πριν από 9 χρόνια, στις 10 Δεκεμβρίου 2012, έφευγε από τη ζωή , ίσως ο πιο ιδιαίτερος στιχουργός του ελληνικού τραγουδιού, ο Άλκης Αλκαίος

Ο Βαγγέλης Λιάρος, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, τελείωσε το Γυμνάσιο Πάργας και σπούδασε στη Νομική Σχολή τα χρόνια της δικτατορίας. Συνελήφθη από τη χούντα, εξαιτίας της ενεργούς συμμετοχής του στον αντιδικτατορικό αγώνα. Έμεινε κρατούμενος για πέντε μήνες πρώτα στην Μπουμπουλίνας και μετά στο ΕΑΤ-ΕΣΑ περνώντας φρικτά βασανιστήρια που οι πληγές τους τον συνόδεψαν μέχρι το τέλος της ζωής του, καθώς για μεγάλα χρονικά διαστήματα ήταν καθηλωμένος στο κρεβάτι.

Δεν αγαπούσε τη δημοσιότητα, πολλώ δε μάλλον τις δημόσιες σχέσεις. Δυο-τρεις φωτογραφίες του και μια τηλεοπτική του εμφάνιση είναι όλη κι όλη η δημόσια παρουσία του, τόσο ισχνή ώστε κάποιοι αναρωτιόντουσαν ακόμη και για το αν είναι υπαρκτό πρόσωπο

Η ποίησή του είναι γεμάτη αλληγορίες, ποιητικές εικόνες και πολλαπλές ερμηνείες. Ο λόγος του ακροβατεί ανάμεσα στο κυριολεκτικό και στο υπερρεαλιστικό, κάπου ανάμεσα "Πατησίων και Παραμυθιού γωνία". Όποιος επιχειρήσει να ερμηνεύσει μονοδιάστατα τους στίχους του, είναι βέβαιο πως θα αστοχήσει: “ Όποιες λέξεις κι αν διαλέξεις, τ’ όνειρο το καις”. Όπως έχει πει ο Θάνος Μικρούτσικος, “ο Άλκης Αλκαίος ήταν ένας σπουδαίος ποιητής που παρίστανε τον στιχουργό”. Ένας ποιητής που ζούσε πιο πολύ στο όνειρο γιατί “Ό,τι κερδίζω στ’ όνειρο, το χάνω στη ζωή”

Ο Άλκης Αλκαίος ήταν ένας εντελώς ιδιαίτερος Άνθρωπος, και ίσως οι στίχοι του Οδυσσέα Ιωάννου είναι αυτοί που τον περιγράφουν καλύτερα από όλους

 

Ποτέ του δεν κατάφερε να βγει σε μια λιακάδα 

και ζει με ό,τι, περίσσεψε από ένα σκάρτο ποίημα

τα πρωινά σηκώνεται με μια βαριά ζαλάδα

και λέει πως τον ξύπνησε ένα μεγάλο κύμα 

 

Κρεμάει τις αφίσες του στα παράθυρά του 

κρύβει το φως μα κρύβει κι όλα τ'άλλα

γιατί το μόνο που λαχτάρησε ως λάφυρά του 

είναι μια θάλασσα να φτάνει ως τη σκάλα

 

Βάζει σημάδια με στυλό πάνω στον τοίχο του

μετράει το ύψος του που πόντο πόντο χάνει

μα κάθε βράδυ όταν βγαίνει απ'τον ύπνο του

στέκεται όρθιος και τρυπάει το ταβάνι

 

Είναι που ονειρεύεται πως φεύγει για ταξίδια

πως μπαίνει μέσα σε παλιές φωτογραφίες

ξέρει αν μπορούσε θα ‘κανε μία απ'τα ίδια

αλλά τι νόημα έχει το όνειρο χωρίς μικρές νοθείες.

 

Δεκέμβριος του 1821. Η Επανάσταση έχει εδραιωθεί στην Πελοπόννησο. Η κατάληψη της Τριπολιτσάς και η εξόντωση ή ο διωγμός σχεδόν όλου του μουσουλμανικού πληθυσμού της Πελοποννήσου έχει δώσει τεράστια ώθηση στο φρόνημα των επαναστατημένων Ελλήνων, οι οποίοι ετοιμάζονται για την πρώτη Εθνοσυνέλευση. Μόνο που οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ετοιμάζεται, δεν είναι οι πλέον ιδανικές. Ήδη έχουν προλάβει να σχηματισθούν οι αντίπαλες φατρίες, οι οποίες ακονίζουν τα βέλη τους για την εξασφάλιση της πρωτοκαθεδρίας

Πρώτοι και καλύτεροι οι κοτζαμπάσηδες της Πελοποννήσου, που διαβλέπουν τον κίνδυνο η Επανάσταση να θέσει σε κίνδυνο τα δικαιώματα αφεντάδων που απολάμβαναν επί Οθωμανού κυρίαρχου.

Ακολουθούν οι καραβοκύρηδες, κυρίως από την Ύδρα, τις Σπέτσες και τα Ψαρά, που έχουν επίγνωση της μεγάλης σημασίας των πλοίων τους στην έκβαση του Αγώνα και ζητούν και αυτοί μερίδιο εξουσίας.

Από την άλλη μεριά, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ένας κάπος, ένας άνθρωπος των όπλων που η οικογένειά του ήταν επί γενιές στη δούλεψη των κοτζαμπάσηδων ως ένοπλοι υπασπιστές, μετά την κατάληψη της Τριπολιτσάς, έχει ανεβάσει τρομακτικά το γόητρο και την επιρροή του στον απλό λαό. Με την επίγνωση της δύναμης που έχει αποκτήσει, ζητά και αυτός να έχει λόγο.

Είναι και ο Δημήτριος Υψηλάντης που, μαζί με το επιτελείο του και μέλη της Φιλικής Εταιρείας, έχει κατέβει στην Πελοπόννησο, απεσταλμένος ως “Πληρεξούσιος του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής της Φιλικής Εταιρείας” , δηλαδή του αδελφού του Αλέξανδρου Υψηλάντη, με σκοπό να αναλάβει αυτός την ηγεσία του Αγώνα

Τελευταίος, αλλά και αυτός που θα αναδειχθεί ως ο πιο καθοριστικός παράγοντας είναι ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο οποίος με τις γνώσεις του και τις μηχανορραφίες του, θα κατορθώσει να είναι αυτός που θα ελέγχει τελικά τα πράγματα

Οι λίγες προσπάθειες από την πλευρά του λαού να στρέψει την Επανάσταση σε κοινωνική εξέγερση (κυρίως στα Βέρβαινα και στη Ζαράκοβα, όπου εξαγριωμένοι πολεμιστές πήγαν να λυντσάρουν τους κοτζαμπάσηδες) καταπνίγονται εν τη γεννέσει τους από τον Κολοκοτρώνη. Ο δε Αντώνης Οικονόμου, αυτός που έβαλε την Ύδρα στον Αγώνα κόντρα στη θέληση των μεγάλων οικογενειών του νησιού και που έθεσε στη διάθεση της Επανάστασης το μεγάλο στόλο του νησιού, αυτός που ανέτρεψε την εξουσία των καραβοκύρηδων εγκαθιδρύοντας ένα λαοκρατικό πολίτευμα που δεν έμελλε να κρατήσει πολύ, δολοφονείται από ειδικό απόσπασμα που έστειλε για το σκοπό αυτό και κατ’ απαίτηση των Υδραίων προκρίτων ο κοτζάμπασης της Βοστίτσας (σημερινό Αίγιο) Ανδρέας Λόντος καθώς ο Οικονόμου κατευθύνεται για να μιλήσει στην πρώτη Εθνοσυνέλευση

Όλα πλέον είναι έτοιμα για την Α’ Εθνοσυνέλευση. Οι φατρίες έχουν πάρει θέση, ενώ με διάφορους τρόπους έχουν αποκλειστεί από αυτήν οι πιο σημαντικές – και πιο απρόβλεπτες - εκείνη τη στιγμή προσωπικότητες (Ο Κολοκοτρώνης , ο Ανδρούτσος και ο Υψηλάντης).

Τελικά, από την Εθνοσυνέλευση θα προκύψει ένα Σύνταγμα που θεωρητικά είναι ένα από τα πιο προοδευτικά εκείνη την εποχή στην Ευρώπη, γέννημα των ιδεών της Γαλλικής και της Αμερικανικής Επανάστασης. Ένα Σύνταγμα, όμως, στο οποίο δεν πίστεψε ή δεν κατάλαβε κανείς από όσους το υπέγραψαν και θα τεθεί στο περιθώριο.

Ο εμφύλιος πόλεμος είναι προ των πυλών. Ο μόνος που δε θα συμμετάσχει σε αυτόν, είναι ο Δημήτριος Υψηλάντης

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή

 

Στις 20 Δεκεμβρίου του 1821, οι αντιπρόσωποι των επαναστατημένων Ελλήνων συγκεντρώνονται στην Πιάδα, ένα χωριό κοντά στην Αρχαία Επίδαυρο για να πραγματοποιήσουν την Α' Εθνοσυνέλευση, η οποία θα αναλάβει να ορίσει το πολίτευμα του νέου Ελληνικού κράτους.

Η Πιάδα, που σήμερα ονομάζεται Νέα Επίδαυρος, επιλέγεται αντί του Άργους που αρχικά είχε επιλεγεί, επειδή αυτή βρίσκεται μακριά από τα θέατρα των πολεμικών επιχειρήσεων (Ναύπλιο, Ακροκόρινθος) και είναι περισσότερο προστατευμένη. Το πιο πιθανό, όμως, είναι πως η Πιάδα επιλέγεται, επειδή το Άργος εκείνη την εποχή έχει κατακλυστεί από τους οπλαρχηγούς και τις ένοπλες ομάδες τους

 

 

Οι άνθρωποι που συγκεντρώνονται στην Επίδαυρο είναι ένα ετερόκλητο πλήθος που προέρχεται από διαφορετικούς κόσμους και πολιτισμούς και έχουν διαφορετικές απόψεις για την οργάνωση του κράτους. Το μόνο κοινό που έχουν οι κοτζαμπάσηδες, οι οπλαρχηγοί, οι φιλελεύθεροι λόγιοι και οι καραβοκύρηδες είναι η μύησή τους στην Εθνική Ιδέα, μια ιδέα που είχε σφυρηλατήσει τα προηγούμενα χρόνια η Φιλική Εταιρεία, με τα δίκτυα λειτουργίας και τους μηχανισμούς στρατολόγησης που είχε συστήσει όπου υπήρχαν Έλληνες.

         

Ας δούμε, όμως, περιγραφικά τις ετερόκλητες αυτές ομάδες

 

Οι κοτζαμπάσηδες

Οι κοτζαμπάσηδες ή προύχοντες ή προεστοί είναι οι τοπικοί άρχοντες των Οθωμανικών επαρχιών, της Πελοποννήσου κυρίως. Δουλειά τους είναι να κατανέμουν και να εισπράττουν φόρους, να επιβάλλουν την τάξη, να ασκούν εξουσίες και να έχουν κατοχυρωμένα προνόμια. Η πατροπαράδοτη εξουσία τους επί των χριστιανικών κοινοτήτων και η πρωταγωνιστική τους παρουσία στην κήρυξη της επανάστασης τους κάνει να διεκδικούν ηγετικούς ρόλους και στο νέο κράτος και να συνδέουν την εθνική απελευθέρωση με τη διασφάλιση της υψηλής κοινωνικής τους θέσης.

Στην Εθνοσυνέλευση θα μεταφέρουν τη δική τους αντίληψη για την άσκηση της εξουσίας, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί από τη συμμετοχή τους στους πολιτικούς και διοικητικούς μηχανισμούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.         Η Επανάσταση, όμως, έχει δώσει έναν αέρα ελευθερίας και αμφισβήτησης των δεδομένων του παρελθόντος. Οι ξεσηκωμένοι και οπλισμένοι αγρότες και κάτοικοι των πόλεων, καθώς ανέτρεπαν το καθεστώς της υποταγής τους στην Οθωμανική εξουσία, θα μπουν στη σκέψη μαζί με το μουσουλμάνο φοροεισπράκτορα να διώξουν και το χριστιανό κοτζάμπαση

 

Οι καραβοκύρηδες

Οι άρχοντες και οι έμποροι των νησιών (ιδίως των Σπετσών, των Ψαρών και της Ύδρας) προσέρχονται στην Εθνοσυνέλευση με πλήρη συνείδηση του πρωταγωνιστικού ρόλου που διαδραμάτιζαν τα πλοία τους στις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Επανάστασης. Οι νοικοκυραίοι, όπως ονομάζονταν, επιζητούν την ενιαία πολιτική αρχή και την κρατική οργάνωση, η οποία θα μπορούσε να τους διασφαλίσει τα αναγκαία χρηματικά ποσά για τη συντήρηση και την κίνηση των πλοίων.

 

Οι φιλελεύθεροι λόγιοι

Οι καλαμαράδες, όπως τους ονόμαζαν, είναι μια ομάδα ανθρώπων από τα μεγάλα αστικά κέντρα της Ευρώπης, αποτελούμενη από διανοούμενους, φοιτητές και εμπόρους που συνδέουν την εθνική επαναστατική ιδέα με τις φιλελεύθερες ιδέες που διατρέχουν την Ευρώπη την εποχή αυτή.

Ανάμεσά τους βρίσκονται και κάποιοι που έχουν εγκαταλείψει ηγετικές θέσεις στην οθωμανική διοίκηση και μαζί με τη φαναριώτικη παιδεία τους, διεκδικούν και αυτοί πρωταγωνιστικό ρόλο στον επαναστατικό Αγώνα. Ορισμένοι από αυτούς μάλιστα, όπως ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο Ιωάννης Κωλέττης, έχουν προσέλθει ως εκπρόσωποι επαναστατημένων περιοχών. Οι άνθρωποι αυτοί επιδιώκουν πάνω απ’ όλα την εγκαθίδρυση ενός σύγχρονου, δυτικού τύπου, κράτους.

 

Οι οπλαρχηγοί

Παλιοί κλέφτες της Πελοποννήσου και οπλαρχηγοί της Ρούμελης με πλούσια παράδοση εξεγέρσεων, έχουν μάθει να ασκούν ταυτόχρονα και εξουσία, υπηρετώντας κατά καιρούς τους κοτζαμπάσηδες ή την ίδια την οθωμανική διοίκηση. Οι άνθρωποι των όπλων, που ήδη πρωτοστατούν στον πόλεμο και έχουν αποκτήσει μεγάλη δύναμη στις επαρχίες τους, θεωρούν και αυτοί πως έχουν κάθε δικαίωμα να έχουν πρωτεύοντα ρόλο στις εξελίξεις. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι ηγετικές φυσιογνωμίες των Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στην Πελοπόννησο και Οδυσσέα Ανδρούτσου στην ανατολική Ρούμελη. Παρόλο που οι περισσότεροι από αυτούς θα απουσιάσουν ή θα αποκλειστούν από την Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, ο ρόλος τους δεν μπορεί να αγνοηθεί από κανέναν.

               

Το περιβάλλον του Δημήτριου Υψηλάντη

Εκτός από τις παραπάνω ομάδες, υπάρχουν και άλλοι πατριώτες, άνθρωποι του εμπορίου συνήθως, ενταγμένοι τα προηγούμενα χρόνια στο δίκτυο της Φιλικής Εταιρείας. Ανάμεσά τους είναι ο Παπαφλέσσας, ο Αναγνωστόπουλος, ο Αναγνωσταράς, ο Βάμβας. Όλοι αυτοί αποτελούν το περιβάλλον του πρίγκιπα Δημήτριου Υψηλάντη, πρώην αξιωματικού του ρωσικού στρατού και αδελφού του Αλέξανδρου Υψηλάντη, αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας.

 

Όλοι αυτοί οι άνθρωποι που θα μετάσχουν στην Εθνοσυνέλευση έχουν βρεθεί εκεί για να υπερασπιστούν τα “δίκαια του έθνους” και να φτιάξουν μαζί ένα κοινό μέλλον στο νέο κράτος που επιθυμούν να οικοδομήσουν. Ταυτόχρονα, όμως, προσπαθούν να προωθήσουν και τις προσωπικές αξιώσεις και διεκδικήσεις τους. Για πολλούς μάλιστα από αυτούς, οι αλλαγές που φέρνει η Επανάσταση, θέτει σε κίνδυνο τα συμφέροντά τους. Οι κοτζαμπάσηδες, για παράδειγμα, βλέπουν ξαφνικά τους οπλαρχηγούς να διεκδικούν από τις επαρχίες εισοδήματα που οι ίδιοι απολάμβαναν για χρόνια και να στρατολογούν ανθρώπους που επίσης για χρόνια τους θεωρούσαν δικούς τους. Βλέπουν, επίσης, τον πρίγκιπα Υψηλάντη, να θέλει να συγκεντρώσει όλη την εξουσία του τόπου τους στα χέρια του. Έτσι ,προσέρχονται στην Εθνοσυνέλευση με μεγάλες ανησυχίες και με τη θέληση να μην επιτρέψουν αλλαγές που θα θίγουν τα συμφέροντά τους.

Ένα άλλο πρόβλημα που παρουσιάζεται, είναι και οι διαφορετικές απόψεις μεταξύ των ανθρώπων που μετέχουν στην εθνοσυνέλευση για τον τρόπο με τον οποίο θα προχωρήσει η επανάσταση. Για παράδειγμα, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, που έχει αναλάβει την προεδρία της Εθνοσυνέλευσης, έχει διαφορετική αντίληψη από τους οπλαρχηγούς ή τους κοτζαμπάσηδες για το πώς θα πραγματοποιηθεί το απελευθερωτικό σχέδιο.

Παρ' όλες τις παραπάνω διαφορές, οι αντιπρόσωποι του επαναστατημένου έθνους, αποφασίζουν, ταυτόχρονα με τον πόλεμο, να οργανώσουν θεσμούς, να αναδείξουν ηγεσία, να αναλάβουν και να κατανείμουν ρόλους και αρμοδιότητες. Αντιπρόσωποι όμως μόνο κατ’ όνομα, καθώς δεν είναι εκλεγμένοι άμεσα από το λαό. Οι παραστάτες του έθνους όπως ονομάστηκαν, έχουν εκλεγεί από τις περιφερειακές Γερουσίες, που έχουν ήδη συσταθεί και λειτουργούν στην Πελοπόννησο και στη Ρούμελη ή από τις κατά τόπους συνελεύσεις στα νησιά. Η εκλογή τους, δηλαδή, είναι αποτέλεσμα των συσχετισμών δύναμης ανάμεσα στις κατά τόπους ηγετικές ομάδες.

Έτσι, οι οκτώ παραστάτες της δυτικής Ρούμελης ελέγχονται από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο ενώ οι εικοσιεπτά παραστάτες της ανατολικής Ρούμελης έχουν οριστεί από την τοπική Γερουσία, τον Άρειο Πάγο όπως ονομάστηκε, που βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο του Θεόδωρου Νέγρη, στενού συνεργάτη του Μαυροκορδάτου. Όλοι οι παραπάνω, μαζί με τους δέκα παραστάτες της Πελοποννήσου και τους περισσότερους από τους δεκατέσσερεις παραστάτες των νησιών, συμμαχούν για να εξουδετερώσουν τα σχέδια του Δημήτριου Υψηλάντη και των Φιλικών που τον ακολούθησαν προκειμένου να αναλάβει αυτός την ηγεσία του Αγώνα ως “Πληρεξούσιος του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής της Φιλικής Εταιρείας” , δηλαδή του αδελφού του Αλέξανδρου Υψηλάντη.

Η συμμαχία αυτή επιβάλλει την εκλογή του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου στη θέση του προέδρου της Εθνοσυνέλευσης. Ο Μαυροκορδάτος επικαλείται και αυτός καταγωγή από ισχυρή φαναριώτικη οικογένεια και φροντίζει να τον αποκαλούν πρίγκιπα επιδιώκοντας να εμφανίζεται ως ο βασικός αντίπαλος του Υψηλάντη. Η σύγκρουση των κοτζαμπάσηδων με τον Υψηλάντη, βοηθά το Μαυροκορδάτο να εκλεγεί πρόεδρος της Εθνοσυνέλευσης και από τη θέση αυτή να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις.

 

Πρώτες προσπάθειες οργάνωσης. Πώς φτάσαμε στην Α' Εθνοσυνέλευση

 

Από την έναρξη της Επανάστασης, οι κοτζαμπάσηδες κινούνται πρώτοι να αναλάβουν την ευθύνη για τη διεξαγωγή του πολέμου μέσα από την ίδρυση αρχικά τοπικών συμβουλίων, καθώς διέθεταν πείρα, χρήματα και πολιτική μεθοδολογία. Στην Πάτρα οι κοτζαμπάσηδες Α. Ζαΐμης, Α. Λόντος και Σ. Χαραλάμπης μαζί με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό συστήνουν το Αχαϊκό Διευθυντήριο, στη Μάνη ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης τη Μεσσηνιακή Γερουσία, στο Άργος δημιουργείται η καγκελαρία του Άργους και στα Ψαρά η Βουλή των Ψαρών. Μόνο σε λίγα τοπικά συμβούλια όπως στην Ύδρα, στην Άνδρο και στη Σάμο είναι έντονο το λαϊκό στοιχείο και αυτό όμως δε θα διαρκέσει πολύ.

Οι μεγάλες όμως στρατιωτικές επιτυχίες κατά τους πρώτους μήνες της Επανάστασης, έχουν ενδυναμώσει τους οπλαρχηγούς και ιδιαίτερα τον Κολοκοτρώνη. Παρά το γεγονός ότι τον τίτλο του αρχιστράτηγου φέρει τυπικά ο κοτζαμπάσης της Μάνης, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ο Κολοκοτρώνης με τις μεγάλες στρατιωτικές του ικανότητες αναδεικνύεται σταδιακά σε αδιαμφισβήτητο ηγέτη του ένοπλου Αγώνα, κάτι που προκαλεί ανησυχία στους κοτζαμπάσηδες της Πελοποννήσου

Όπως γράφει ο Τ. Βουρνάς : «Δύο μήνες μετά την Επανάσταση σκέφτονται πλέον [ σ.σ οι κοτζαμπάσηδες] να αντιμετωπίσουν αποφασιστικά τον κίνδυνο διαφυγής της εξουσίας από τα χέρια τους, με σύντονα μέτρα, κυριότερο από τα οποία ήταν η παγίωση μιας εντελώς ελεγχόμενης από αυτούς κεντρικής εξουσίας, που θα έπαιζε ρόλο κυβέρνησης και θα εξουδετέρωνε με ριζικά μέτρα τις επιπτώσεις της ταξικής πάλης των μαζών μέσα στη φωτιά της Επανάστασης»

Αποφασίζουν λοιπόν, μετά από πρωτοβουλία των δύο μεγάλων οικογενειών της Πελοποννήσου, των Δεληγιανναίων και των Μαυρομιχαλέων, να συσκεφθούν στη Μονή των Καλτεζών (στα σύνορα Λακωνίας και Αρκαδίας) κοτζαμπάσηδες και αρχιερείς για να σχηματίσουν ενιαία τοπική κυβέρνηση. Με την πράξη των Καλτεζών στις 26 Μαΐου 1821 συστήνουν την Πελοποννησιακή Γερουσία με πρόεδρο τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και μέλη έναν επίσκοπο, τέσσερις κοτζαμπάσηδες, και ένα μεγαλέμπορο. Στη σύνθεση της Πελοποννησιακής Γερουσίας αγνοούνται τόσο ο Κολοκοτρώνης, όσο και άλλοι οπλαρχηγοί. Λίγο αργότερα, η Γερουσία θα διευρύνει τον αριθμό των μελών της αλλά και πάλι η σύνθεση (ένας έμπορος, δύο επίσκοποι και πολλοί πρόκριτοι) παραμένει προκλητικά ετεροβαρής, χωρίς να αντιπροσωπεύεται καθόλου το λαϊκό στοιχείο

 

 

Οι Φιλικοί, οι στρατιωτικοί και κυρίως ο λαός αισθάνονται μεγάλη δυσφορία για τις συνωμοτικές κινήσεις των κοτζαμπάσηδων, που δείχνουν πως πέρα από το διωγμό του Τούρκου, δεν θέλουν κάποια άλλη αλλαγή. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους για τη θερμή υποδοχή που επιφυλάσσει ο απλός λαός στο Δ. Υψηλάντη και στον Α. Αναγνωστόπουλο, ηγετικά στελέχη της Φιλικής Εταιρείας, οι οποίοι έρχονται ως αντιπρόσωποι του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής για να διεκδικήσουν την πολιτική και στρατιωτική διεύθυνση του Αγώνα

 

 

Ακολουθεί στη συνέχεια μια περίοδος έντονων προστριβών στα Βέρβαινα, με τους Φιλικούς και τον Υψηλάντη από τη μια μεριά και τους κοτζαμπάσηδες από την άλλη. Ο Υψηλάντης ζητά τη συγκέντρωση όλης της εξουσίας – στρατιωτικής και πολιτικής – στα χέρια του, όπως άλλωστε ήταν το σχέδιο της Φιλικής Εταιρείας. Λίγες μέρες μετά την άφιξή του στην Πελοπόννησο, προτείνει στους κοτζαμπάσηδες τη σύσταση ενός “Γενικού Οργανισμού της Πελοποννήσου”, θέλοντας με τον τρόπο αυτό να καταργήσει τη Γερουσία των Καλτεζών και στη θέση της να ιδρύσει ένα νέο πολιτικό σώμα, τη Βουλή. Η Βουλή, στην οποία θα είναι ο ίδιος πρόεδρος, θα ασχολείται με τα πολιτικά ζητήματα. Παράλληλα, όμως, ζητά και τον τίτλο του αρχιστράτηγου, που θα έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα οργάνωσης του στρατού και διεύθυνσης των πολεμικών επιχειρήσεων. Με άλλα λόγια, δηλαδή, ο πρίγκιπας θα είναι ο διοικητής της Πελοποννήσου μέχρι την άφιξη του αδελφού του Αλέξανδρου.

Οι κοτζαμπάσηδες, όμως, δεν έχουν καμία διάθεση να παραχωρήσουν την απόλυτη εξουσία στον Υψηλάντη. Έτσι, προτείνουν τη διατήρηση της Γερουσίας με την προσθήκη του Υψηλάντη ως προέδρου αλλά με την προϋπόθεση “ούτε η Γερουσία να ενεργεί χωρίς τη συγκατάθεση του πρίγκιπα, ούτε ο πρίγκιπας χωρίς τη συγκατάθεση της Γερουσίας”. Στη νέα αυτή Γερουσία θα συμπεριλαμβάνονται όλοι οι άρχοντες του τόπου, μικροί και μεγάλοι.

Ο Υψηλάντης απορρίπτει τις προτάσεις αυτές και αφού καταγγέλλει τους κοτζαμπάσηδες για εξυπηρέτηση των προσωπικών τους συμφερόντων,  αναχωρεί  από τα Βέρβαινα. Το γεγονός αυτό προκαλεί την εξέγερση των χιλιάδων στρατιωτών που βρίσκονται εκεί, οι οποίοι υπό τον Παπαφλέσσα και τον Αναγνωσταρά παίρνουν τα όπλα και περικυκλώνουν το σπίτι στο οποίο βρίσκονται συγκεντρωμένοι οι πρόκριτοι, φωνάζοντας συνθήματα εναντίον τους και απειλώντας να τους σκοτώσουν.

Οι κινητοποιήσεις αυτές έχουν ενθαρρυνθεί από τα ανατρεπτικά κηρύγματα των Φιλικών, οι οποίοι τους υπόσχονται ότι θα τους απαλλάξουν και από την καταπίεση των Οθωμανών αλλά και από την τυραννία των χριστιανών αφεντάδων τους, δηλαδή των κοτζαμπάσηδων. Τους υπόσχονται ότι θα τους μοίραζαν τα κτήματα των μουσουλμάνων που τα διεκδικούσαν για λογαριασμό τους οι κοτζαμπάσηδες, και ότι δε θα πλήρωναν ποτέ πια αβάσταχτους φόρους.

Τον κίνδυνο αυτό, της εκτροπής της Επανάστασης προς ένα είδος λαϊκού ξεσηκωμού και απονομής κοινωνικής δικαιοσύνης, φροντίζει να τον αποτρέψει ο Κολοκοτρώνης. Η κατευναστική παρέμβαση του Κολοκοτρώνη προς τους στρατιώτες έξω από το σπίτι των πολιορκημένων κοτζαμπάσηδων και η αποδοχή του αιτήματος τους για επιστροφή του Υψηλάντη ηρεμούν προσωρινά τα πνεύματα και σώζουν τους προκρίτους τη στιγμή, που όπως σημειώνει ο Τάσος Βουρνάς «η λαϊκή εξέγερση θα έλυνε δυναμικά το πρόβλημα της πάλης για την ηγεσία προς όφελος της Επανάστασης».

Ο Υψηλάντης επιστρέφει, αλλά οι προστριβές και οι διενέξεις ανάμεσα στις δύο παρατάξεις συνεχίζονται. Μετά από πολλές και έντονες διαπραγματεύσεις οι κοτζαμπάσηδες δέχονται τελικά την εκλογή Βουλής με την προϋπόθεση οι αποφάσεις της να υποβάλλονται για έγκριση στη Γερουσία. Ο Υψηλάντης υποχωρεί και δέχεται την έγκριση της Γερουσίας μόνο σε διπλωματικές και πολεμικές αποφάσεις.

Στις αρχές του Οκτωβρίου, ενόψει της επικείμενης Εθνοσυνέλευσης, ο Υψηλάντης παίρνει πρωτοβουλία και στέλνει προκηρύξεις στις επαρχίες καλώντας τις να στείλουν εκπροσώπους στην Τρίπολη μέχρι το τέλος του μήνα για να οριστούν παραστάτες για την εθνοσυνέλευση, όπως είχε ήδη συμβεί στη Ρούμελη με πρωτοβουλία του Νέγρη και του Μαυροκορδάτου. Η πρόσκλησή του απευθύνεται προς όλους τους πατριώτες της Πελοποννήσου και τους καλεί να παρακάμψουν τους άρχοντες, τους οποίους ταυτίζει με το παλιό καθεστώς της οθωμανικής τυραννίας, και να έλθουν να αναγνωρίσουν τον ίδιο ως ηγέτη.

Παρόλο το πατερναλιστικό ύφος της επιστολής (ας μην ξεχνάμε πως φέρει τον τίτλο του πρίγκιπα της τσαρικής Ρωσίας), εν τούτοις είναι ο μόνος από τους εξέχοντες άνδρες που απευθύνεται απευθείας στο λαό, παρακάμπτοντας τους άρχοντες, και τον καλεί να ορίσει αυτός τους εκπροσώπους του στην Εθνοσυνέλευση

 

«Πολίτες της Πελοποννήσου! Κληρικοί και λαϊκοί, νέοι και γέροι, άνθρωποι κάθε σειράς και ηλικίας! Ήρθε η ώρα να συγκεντρωθείτε εδώ στην Τριπολιτσά, να δώσετε τη γνώμη σας όσον αφορά τα δίκαια και τις ανάγκες της πατρίδας σας. Εγώ, ο Δημήτριος Υψηλάντης, είμαι εδώ για να παλέψω για την ελευθερίας σας. Είμαι εδώ για να υπερασπίσω τα δικαιώματα, την τιμή, τη ζωή και τα αγαθά σας. Είμαι εδώ για να σας δώσω δίκαιη νομοθεσία και δικαστήρια που θα εγγυώνται την ισονομία, έτσι ώστε κανείς να μη μπορεί να βλάψει τα συμφέροντά σας ή να διακυβεύσει την ύπαρξή σας. Ήρθε η ώρα, επιτέλους, να πάψει η τυραννά, όχι μόνο αυτή των Τούρκων, αλλά και η τυραννία εκείνων των προσώπων που συμμερίζονται τις ίδιες ιδέες με τους Τούρκους και καταπιέζουν το λαό. Ενωθείτε, Πελοποννήσιοι, αν επιθυμείτε να καταλαγιάσουν τα δεινά που σας βασάνιζαν. Είμαι ο πατέρας σας που άκουσε τις οιμωγές σας από τα βάθη της Ρωσίας και ήρθε για να σας προστατεύσει, να αγωνιστεί για τη λύτρωσή σας, να φροντίσει για την ευτυχία τη δική σας και των οικογενειών σας, να σας ανακουφίσει από την αξιοθρήνητη κατάσταση, στην οποία σας είχαν ταπεινώσει ανόσιοι τύραννοι, αλλά και οι φίλοι και συμπαραστάτες αυτών των τυράννων. Συγκεντρωθείτε, λοιπόν! Βιαστείτε, ελάτε από τις πόλεις ή τα χωριά σας, για να διατρανώσετε ενώπιόν μου τα δίκαιά σας ως ελεύθεροι πολίτες, να μου υποδείξετε εκείνους τους οποίους κρίνετε ως τους πλέον ικανούς, για να σας τους παραδώσω ως εφόρους και φρουρούς των συμφερόντων σας. Μη χάνετε καιρό. Μη γίνεστε εύκολα θύματα φαύλων ανθρώπων, προσκολλημένων στην τυραννία. Αποδείξτε ότι αντιλαμβάνεστε το νόημα της ελευθερίας και αναγνωρίστε τον στρατηγό και υπερασπιστή σας. Με αυτό τον τρόπο θα δώσετε στην υπόλοιπη Ελλάδα το παράδειγμα της σοφής και νόμιμης διακυβέρνησης. Την 30^η ημέρα του τρέχοντος μηνός, επιθυμώ να σας δω συγκεντρωμένους γύρω μου, να συζητήσετε ελεύθερα τα δίκαιά σας υπό το βλέμμα του αρχηγού και πατέρα σας. Γι αυτό το λόγο, σας στέλνω καλούς πατριώτες που θα σας διαβάσουν αυτό το χαρτί και θα σας εκθέσουν δια ζώσης την αναγκαιότητα αυτής της συνάθροισης

Τριπολιτσά, 6/18 Οκτωβρίου 1821 ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ

Πληρεξούσιος του Αρχιστρατήγου

 

Αλλά και ο Κολοκοτρώνης προσπαθεί να πάρει μέρος στα πολιτικά παιχνίδια. Διεκδικεί και αυτός την αρχηγία των όπλων στην Πελοπόννησο και θέλει να έχει επιρροή στις επαρχίες από τις οποίες στρατολογεί και μισθώνει τους ενόπλους του. Έτσι, ενώ στην αρχή είχε ταχθεί με το μέρος του Υψηλάντη στο πλαίσιο της δικής του αντιπαλότητας με τους κοτζαμπάσηδες, πολύ γρήγορα αντιλαμβάνεται πως αυτό που προτείνει ο Υψηλάντης θέτει σε κίνδυνο και τη δική του πολιτική ισχύ, η οποία έχει αρχίσει να αυξάνεται , ιδίως στην κεντρική Πελοπόννησο, στην επαρχία της Καρύταινας.

 

Μετά τη μεγάλη του νίκη στην Τριπολιτσά, που δίνει στον ίδιο και στην ομάδα του πλούτο και δύναμη, ακολουθεί πλέον αυτόνομη πολιτική, καθώς αναδεικνύεται ως ο μεγάλος στρατιωτικός ηγέτης στην Πελοπόννησο. Μάλιστα, τα νέα από την καταστολή της επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και τη σύλληψη του Αλέξανδρου Υψηλάντη στην Αυστρία, διευκολύνουν τον Κολοκοτρώνη να διεκδικεί τον τίτλο του ηγέτη που επιζητούσε στην αρχή ο Δημήτριος Υψηλάντης.

Παρά τη φαινομενική δύναμη των κοτζαμπάσηδων, από τη μια το κύρος του Υψηλάντη και η πλατιά λαϊκή αποδοχή που απολάμβανε και από την άλλη το ολοένα και αυξανόμενο γόητρο του Κολοκοτρώνη, έκανε πολύ δύσκολα τα πράγματα γι αυτούς. Οι ισορροπίες φαίνονταν πολύ λεπτές, ώσπου εμφανίστηκε ένας καινούργιος παράγοντας για να τις ανατρέψει. Και αυτός ο παράγοντας δεν είναι άλλος από την έλευση του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου στο Μεσολόγγι το καλοκαίρι του 1821 και η κάθοδός του μετά από λίγο στην Πελοπόννησο προκειμένου να συναντηθεί με την ηγεσία της Επανάστασης και ιδίως με τον Υψηλάντη.

Οι Αχαιοί κοτζαμπάσηδες υποδέχονται θερμά το Μαυροκορδάτο καθώς βλέπουν σε αυτόν την προσωπικότητα που θα αντιστάθμιζε τη δύναμη του Υψηλάντη και των οπλαρχηγών. Το ίδιο και οι νησιώτες της Ύδρας και των Σπετσών, οι οποίοι επιθυμούν την επίσπευση των διαδικασιών της Εθνοσυνέλευσης και την ανάδειξη κεντρικής διοίκησης που θα εξασφάλιζε σε αυτούς τη χρηματοδότηση των πλοίων και των ναυτικών επιχειρήσεών τους.

Ο Μαυροκορδάτος, με τις γνώσεις του για τη διοίκηση, τις γνωριμίες του με Ευρωπαίους αλλά και με ισχυρές προσωπικότητες του ελληνισμού, αποτελεί για πολλούς τον άνθρωπο που θα μπορούσε να στηρίξει την ελληνική υπόθεση στην Ευρώπη και να της βρει συμμάχους.

 

 

Ο Μαυροκορδάτος πείθει αρχικά τον Υψηλάντη να του αναθέσει την πολιτική οργάνωση της Ρούμελης. Στη συνέχεια, αναθέτει στο Θ. Νέγρη την ευθύνη των ανατολικών επαρχιών της Ρούμελης, ενώ ο ίδιος αναλαμβάνει τη διοργάνωση διοικητικών θεσμών στις δυτικές επαρχίες, έχοντας το Μεσολόγγι ως κέντρο της δράσης του.

Στο Μεσολόγγι, στις αρχές Νοεμβρίου του 1821, ο Μαυροκορδάτος πρωτοστατεί στη συγκρότηση της “Γερουσίας της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος”, ενώ λίγες μέρες αργότερα ο Νέγρης συγκροτεί στην Ανατολική Στερεά τον “Άρειο Πάγο”. Στις διεργασίες αυτές συμμετέχουν οι τοπικές ηγεσίες (ιεράρχες, προεστοί, αρματολοί), αλλά και εκπρόσωποι των επαναστατών από την Ήπειρο και τη Μακεδονία.

 

 

Στο νησιωτικό χώρο (Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά, Κάσος), οι διαδικασίες ανάδειξης εκπροσώπων για την Εθνοσυνέλευση βρίσκονταν κάτω από τον απόλυτο έλεγχο των ισχυρών καραβοκύρηδων. Μόνο στην Ύδρα, αμφισβητήθηκε η εξουσία των καραβοκύρηδων. Ο Αντώνης Οικονόμου, ένας μικρός καραβοκύρης που είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία από τον Παπαφλέσσα, αφού πρωταγωνίστησε στην έναρξη της Επανάστασης στην Ύδρα, στη συνέχεια προσπαθεί να στρέψει τους κατοίκους του νησιού εναντίον των Κουντουριώτηδων και των άλλων ισχυρών οικογενειών, διεκδικώντας πιο αντιπροσωπευτικές μορφές εκπροσώπησης για το νησί του

Παρά την αρχική επικράτηση του ίδιου και των υποστηρικτών του κατά τις πρώτες εβδομάδες της Επανάστασης, τελικά οι Υδραίοι άρχοντες καταφέρνουν να τον απομονώσουν, να τον συλλάβουν και να τον εξορίσουν. Στο τέλος, μάλιστα, τον δολοφονούν στο Άργος το Δεκέμβριο του 1821, καθώς ο ίδιος κατευθύνεται για να συμμετάσχει στην Α’ Εθνοσυνέλευση.

Την ίδια περίοδο, οι κοτζαμπάσηδες συγκαλούν εσπευσμένα την Πελοποννησιακή Γερουσία για την ντε φάκτο αναγνώριση της εξουσίας. Καταφέρνουν μάλιστα να ενισχύσουν τις θέσεις τους ενόψει και της Εθνοσυνέλευσης, με τον προσεταιρισμό των Υδραίων πλοιοκτητών. Ο Υψηλάντης και ο Κολοκοτρώνης ηττημένοι και παραγκωνισμένοι αναχωρούν για την Ακροκόρινθο, ενώ στους στρατιώτες επικρατεί και πάλι αναβρασμός για την εγκατάλειψη τους από τους ηγέτες τους. Οι κοτζαμπάσηδες φοβούμενοι την επανάληψη των γεγονότων των Βερβαίνων εγκαταλείπουν το Άργος και μεταφέρονται στην ερημική Επίδαυρο, όπου και υπογράφουν τον οργανισμό της Πελοποννησιακής Γερουσίας. Ο Υψηλάντης και ο Κολοκοτρώνης αρχικά αρνούνται, αλλά τελικά υποχωρούν και υπογράφουν το κείμενο αυτό, που ουσιαστικά αναγνωρίζει την πολιτική κυριαρχία των κοτζαμπάσηδων και σηματοδοτεί την οριστική ήττα του επαναστατικού ιδεώδους της Φιλικής Εταιρείας.

Η Γερουσία έχει τώρα την ευχέρεια να ρυθμίσει τη σύνθεση των μελών της Εθνοσυνέλευσης. Έτσι, οι κοτζαμπάσηδες στην Πελοπόννησο, οι Φαναριώτες Μαυροκορδάτος και Νέγρης στη Ρούμελη και οι ισχυροί καραβοκύρηδες στα νησιά, έχουν υπό τον έλεγχό τους το μεγαλύτερο μέρος των εκπροσώπων στην Εθνοσυνέλευση που επρόκειτο να ξεκινήσει.

Παρόλα αυτά, οι παραπάνω ομαδοποιήσεις δεν σημαίνουν σε καμία περίπτωση ότι οι ομάδες αυτές είναι ενιαίες και αδιάσπαστες. Οι κοτζαμπάσηδες, για παράδειγμα, αφού μετά από μεγάλες προσπάθειες κατορθώνουν να βρεθούν συσπειρωμένοι κατά τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης, αμέσως μετά νέες διαφωνίες θα προκύψουν μεταξύ τους και θα διασπαστούν εκ νέου.

Το ίδιο ισχύει και για τους στρατιωτικούς της Ρούμελης και της Πελοποννήσου. Ανάμεσά τους υπάρχουν διαμάχες, ανταγωνισμοί και συγκρούσεις, οι οποίες δυσχεραίνουν το συντονισμό της δράσης τους, όχι μόνο για την πολιτική τους ενοποίηση, αλλά ακόμη και κατά τη διάρκεια των μαχών.

 

Τα αποτελέσματα της Α' Εθνοσυνέλευσης

 

Στην Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, οι επαναστατημένες περιοχές αποφασίζουν μέσω των εκπροσώπων τους, να ενταχθούν σε ένα νέο πολιτικό και θεσμικό πλαίσιο. Η Εθνοσυνέλευση, την 1η Ιανουαρίου του 1822, ψηφίζει Σύνταγμα, το οποίο ονομάζει Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος. Βάσει του Συντάγματος αυτού, συγκροτείται η πολιτική Αρχή της επανάστασης, η Προσωρινή Διοίκησις, αποτελούμενη από δύο συλλογικά σώματα, το Εκτελεστικό και το Βουλευτικό. Το Εκτελεστικό είναι εκείνο που ασκεί στην πράξη την εξουσία, το Βουλευτικό έχει τη νομοθετική εξουσία.

Το Εκτελεστικό είναι πενταμελές, σύμφωνα με τα πρότυπα του Διευθυντηρίου του Γαλλικού συντάγματος. Τα πέντε μέλη του είναι τα εξής : ο Α. Μαυροκορδάτος, πρόεδρος, οι Πελοποννήσιοι κοτζαμπάσηδες Α. Δεληγιάννης και Α. Κανακάρης, ο νησιώτης Ι. Ορλάνδος και ο Ρουμελιώτης Ι. Λογοθέτης.

Το Εκτελεστικό, στη συνέχεια, εκλέγει οκτώ υπουργούς (μινίστρους). Μεταξύ αυτών, το Θ. Νέγρη, αρχιγραμματέα και υπουργό των Εξωτερικών, τον Ηπειρώτη Ι. Κωλέττη, υπουργό των Εσωτερικών, τον Πελοποννήσιο κοτζάμπαση Π. Νοταρά, υπουργό της Οικονομίας και το Σουλιώτη οπλαρχηγό Ν. Μπότσαρη, υπουργό του Πολέμου. Ορίζονται επίσης τρεις υπουργοί Ναυτικών, ένας από τα Ψαρά, ένας από την Ύδρα και ένας από τις Σπέτσες.

Ο Δ. Υψηλάντης εκλέγεται πρόεδρος του βουλευτικού σώματος με αντιπρόεδρο τον Π. Μαυρομιχάλη. Ο τελευταίος δεν αποδέχεται τη θέση αυτή και αντικαθίσταται από τον κοτζαμπάση Καλαβρύτων Σ. Χαραλάμπη.

Η Εθνοσυνέλευση ολοκληρώνει τις εργασίες της στις 15 Ιανουαρίου. Την ημέρα εκείνη, ακολουθώντας το παράδειγμα τη Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής που πραγματοποιήθηκε το 1776, προχωρεί και αυτή στη Διακήρυξη του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Είναι μία διακήρυξη που αποτυπώνει τις πολιτικές και ιδεολογικές αρχές της Επανάστασης. Ο πόλεμος εναντίον των Οθωμανών παρουσιάζεται ως αγώνας υπέρ της ελευθερίας και της υπεράσπισης βασικών ανθρώπινων δικαιωμάτων καθώς και αγώνας του πολιτισμού εναντίον της βαρβαρότητας.

Η ελευθερία αυτή θα ερχόταν μόνο μέσω της εθνικής ανεξαρτησίας και έτσι στην Εθνοσυνέλευση διακηρύσσεται η βούληση των επαναστατών να απαλλαγούν οριστικά, και με κάθε τίμημα ( Ελευθερία η Θάνατος ) από την οθωμανική τυραννία και να ζήσουν ελεύθεροι, όπως ταιριάζει σε όλα τα πολιτισμένα έθνη. Η μόνη λύση γι' αυτό είναι ο πόλεμος μέχρις εσχάτων, ο οποίος είναι πόλεμος “εθνικός και ιερός”, και καμία δυνατότητα συνύπαρξης ανάμεσα στις δύο πλευρές δεν είναι πλέον δυνατή.

Το ύφος στο οποίο διατυπώνονται οι ιδεολογικές και πολιτικές αρχές και διεκδικήσεις της Επανάστασης είναι επηρεασμένο από το Διαφωτισμό, τη Γαλλική Επανάσταση και τον πολιτικό φιλελευθερισμό. Πίσω από την σύνταξη των κειμένων, βρίσκονται ο Α. Μαυροκορδάτος, ο Θεόδωρος Νέγρης, ο Αναστάσιος Πολυζωΐδης και μια ιδιότυπη προσωπικότητα, ο Ιταλός Vincenzo Gallina, ο οποίος είναι ένας διεθνής επαναστάτης, που συμμετείχε σε επαναστάσεις σε διάφορα μέρη του κόσμου και στη συγγραφή επαναστατικών κειμένων.

Στο Σύνταγμα αυτό, Έλληνες θεωρούνται «όσοι αυτόχθονες της επικρατείας της Ελλάδος πιστεύουσιν εις Χριστόν. Οι Έλληνες εισίν όμοιοι ενώπιον των νόμων, άνευ τινός εξαιρέσεως ή βαθμού ή κλάσεως ή αξιώματος. Έχουν όλοι το δικαίωμα του εκλέγειν ή εκλέγεσθαι ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, καταγωγής, επαγγέλματος και μόνο κριτήριο είναι η αξιότης εκάστου».

 

Τα κείμενα της Επιδαύρου είναι πραγματικά επαναστατικά, καθώς καταργούν τα ταξικά ή τα τοπικά προνόμια και δίνουν έμφαση στα ατομικά δικαιώματα, το αντιπροσωπευτικό σύστημα εκλογής, την ισονομία, στοιχιζόμενα με τα πιο προοδευτικά συντάγματα του κόσμου εκείνη την εποχή. Προβλέπουν την ανεξιθρησκία, την ισονομία και την ελευθερία του τύπου. Κάθε Έλληνας, ανεξάρτητα από την καταγωγή ή την περιουσιακή του κατάσταση, θα έχει πλέον το δικαίωμα ανάληψης οποιουδήποτε αξιώματος, ενώ προβλέπεται η κατάργηση της δουλείας.

 

 

Η πραγματικότητα, όμως, είναι πως η κοινωνία στην οποία απευθύνονται δεν είναι έτοιμη για αυτό και αυτή είναι η αιτία για όσα τραγικά θα ακολουθήσουν. Πολύ παραστατικές πάνω σ΄ αυτό το θέμα είναι οι διαπιστώσεις του Thomas Gordon:

 

« … ήταν μεν εξαίρετο στη θεωρία [σ.σ το Σύνταγμα], στην πράξη, όμως, τελείως ακατάλληλο για τους ανθρώπους στους οποίους απευθυνόταν. Σχεδόν αμέσως μετά την ψήφισή του, ορισμένες από τις καλύτερες διατάξεις του ποδοπατήθηκαν και άλλες λησμονήθηκαν. Πράγματι, ο Οργανικός Νόμος της Επιδαύρου κατέστη κενό γράμμα και μέσα στα χρόνια που ακολούθησαν χρησιμοποιήθηκε μόνον ως παραταξιακό σύνθημα

 … Εντυπωσιάζει πράγματι το γεγονός ότι οι συντάκτες του θα παρέδιδαν θεσμούς πέρα για πέρα δημοκρατικούς σε έναν λαό, ο οποίος, αν και επί αιώνες γόγγυζε κάτω από το δεσποτισμό, έρρεπε ταχύτατα προς τη χειρότερη μορφή ολιγαρχίας, καθώς επίσης και το ότι ο ίδιος αυτός καταστατικός χάρτης θα γινόταν αποδεκτός από την αριστοκρατία, που εκπροσωπούσε μεγάλο μέρος της συνέλευσης.

Στην πραγματικότητα, κανείς δεν πίστευε ότι αυτή η μορφή διακυβέρνησης είναι εφαρμόσιμη στην Ελλάδα. Όμως, οι φιλοδοξίες τόσο πολλών ανθρώπων, που ο καθένας τους φοβόταν μήπως δει τον ανταγωνιστή του να περιβάλλεται από ισχυρή και μόνιμη εξουσία, οδήγησαν στην ανάγκη μιας γενίκευσης και μιας κατ’ επίφασιν αναπομπής των πάντων στη γενική λαϊκή κρίση, σε τακτά και σύντομα χρονικά διαστήματα.

Ο καθένας τους έβλεπε στο Σύνταγμα το σκαλοπάτι εκείνο που θα τον οδηγούσε στα υψηλότερα αξιώματα, ενώ οι εμπνευστές του δεν υπολείπονταν καθόλου ως προς τις ίδιες επιδιώξεις. Δεδομένου ότι δε διέθεταν ερείσματα στη χώρα, αφού πρόσφατα είχαν έρθει στην Ελλάδα και δεν είχαν το πλεονέκτημα των οικογενειακών διασυνδέσεων, φρόντισαν να ορθώσουν νομικά κωλύματα στους οπλαρχηγούς και στους προεστούς, σκεπτόμενοι ότι εξασφαλίζουν για τους εαυτούς τους μια επιτυχημένη σταδιοδρομία σε πεδία όπου η νίκη εξαρτάται από την πολιτική επιδεξιότητα.

Από την άλλη πλευρά, οι κοτζαμπάσηδες της Πελοποννήσου είχαν ήδη λάβει τα μέτρα τους, ώστε να παρεμποδίσουν την εδραίωση οποιουδήποτε εξωγενούς παράγοντα εξουσίας στο Μοριά, με σκοπό να παραμείνει η διοίκηση στα χέρια τους. Με αυτή τη σκέψη λοιπόν, προτού επικυρωθεί ο Οργανικός Νόμος, σε ιδιαίτερη σύνοδο που πραγματοποιήθηκε στις 8 Ιανουαρίου στην Πιάδα, οι Πελοποννήσιοι πληρεξούσιοι, εξέλεξαν εικοσαμελή επιτροπή που θα εκπροσωπούσε την περιφέρειά τους στην Εθνοσυνέλευση. Κατ΄αυτό τον τρόπο συγκρότησαν την Πελοποννησιακή Γερουσία, με σκοπό στο μέλλον να συνεδριάζει στην Τριπολιτσά. Κάπως έτσι συνέταξαν ένα τοπικό Σύνταγμα, με τέτοια μαεστρία, που σχεδόν να μην αφήνει περιθώρια στην κεντρική κυβέρνηση να αναμιγνύεται στις υποθέσεις τους. Οι πολλές εκδηλώσεις σεβασμού προς την κεντρική κυβέρνηση κάλυπταν κατ’ ουσίαν την παραχώρηση στην οικεία Γερουσία όλων των υποθέσεων του Μοριά, στρατιωτικών, δημοσιονομικών και τοπικής αυτοδιοίκησης»

 

Η Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, τέλος, είναι η ληξιαρχική πράξη θανάτου της Φιλικής Εταιρείας. Από τότε, η Φιλική Εταιρεία δεν παίζει πλέον κανένα ρόλο, καθώς ο Δημήτριος Υψηλάντης θα παραμεριστεί σταθερά από τα πράγματα