Αναδημοσιεύουμε ένα άρθρο του φίλου και συνεργάτη Αλέξη Κροκιδά με αφορμή την πρόσφατη δολοφονία στο Δαφνί, όπως αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών
Ως μία απάντηση στις διάφορες αναρτήσεις και ανακοινώσεις από συλλογικότητες, επαγγελματικούς συλλόγους, σωματεία και ομοσπονδίες, σχετικά με την πρόσφατη δολοφονία στο Δαφνί, θα ήθελα να σημειώσω κάπως τηλεγραφικά τα εξής:
Κατ' αρχήν, η κριτική που ασκείται στην κυβέρνηση αλλά και σε προηγούμενες κυβερνήσεις, καθώς και στην ΕΕ, είναι απόλυτα σωστή. Η εσκεμμένη και συστηματική εξόντωση του ΕΣΥ και η ενορχηστρωμένη παράδοση υπηρεσιών ψυχικής (και όχι μόνο) υγείας στον ιδιωτικό τομέα και Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου (βλέπε ΜΚΟ), είναι πλέον τεκμηριωμένη. Δεν έχω κάτι παραπάνω να πω για να υπερθεματίσω και προφανώς είναι άθλιο να στοχοποιούνται κάποιοι μεμονωμένοι επαγγελματίες που έκαναν την βάρδια τους εκείνη τη νύχτα.
Ωστόσο, όσον αφορά τις προτεινόμενες λύσεις, πχ, την επαρκή στελέχωση σύμφωνα με τις οδηγίες του ΠΟΥ, την συνεχιζόμενη εκπαίδευση των επαγγελματιών, δημιουργία κοινοτικών δομών και υπηρεσιών, δημιουργία υπηρεσιών που εστιάζονται στην πρόληψη, (δέστε ας πούμε ενδεικτικά το μοντέλο της πρώιμης παρέμβασης στην ψύχωση, ως ένα παράδειγμα δήθεν πρόληψης, το οποίο όμως σχεδόν τριάντα χρόνια μετά την αρχική εφαρμογή του σε Αυστραλία και διάφορες χώρες της Ευρώπης έχει πια απαξιωθεί ως προς τις υποχέσεις σχετικά με τις εκβάσεις νέων ανθρώπων που υπέστησαν την εν λόγω παρέμβαση), διατηρώ ναι, κάποιες σοβαρές ενστάσεις, ή τουλάχιστον εγώ τις θεωρώ σοβαρές. Σε καμία περίπτωση αυτές δεν δίνουν το παραμικρό άλλοθι στην κυβέρνηση για την βάρβαρη και εκδικητική αδιαφορία που επιδεικνύει, για πολλοστή φορά σε εργαζόμενους στο ΕΣΥ αλλά και σε ευάλωτους ή περιθωριοποιημένους ανθρώπους, οικογένειες και κοινότητες.
1. Αν δεν αλλάξει ριζικά το κυρίαρχο ψυχιατρικό παράδειγμα, που δυστυχώς το έχουν ενστερνιστεί και Ψυχολόγοι και Κοινωνικοί Λειτουργοί και Νοσηλευτές και άλλοι επαγγελματίες που εμπλέκονται στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αμφισβητώ την ανθρωπιά τους) η τραγωδία του τρόπου που προσεγγίζουμε και αντιμετωπίζουμε / φροντίζουμε ανθρώπους που βιώνουν ψυχική οδύνη, θα συνεχίζεται και θα αναπαράγεται και μάλιστα τραγικά, ως μη τραγωδία. Ως μία αναπόφευκτη κανονικότητα. Θα θεωρούμε δηλαδή ότι όλα είναι καλά επειδή έχουμε και πολλούς νοσηλευτές και πολλούς ψυχιάτρους και πολλούς κοινωνικούς λειτουργούς. Αν δεν αλλάξει όμως ο τρόπος που προσεγγίζουμε την ψυχική οδύνη και επιμένουμε να την θεωρούμε μια πάθηση, μία νόσο με βιολογική αιτιολογία και ότι άρα η φαρμακευτική αγωγή είναι απολύτως απαραίτητη... σύν κάποια διακοσμητική πλαισίωση για τα μάτια του κόσμου, τότε οι "ασθενείς" θα παραμείνουν τα ζομπι που ξέρουμε καλά, με το απλανές βλέμα, να σέρνουν τα πόδα τους, τα σάλια να τρέχουν, με αμβλυμένο συναίσθημα, με ένα σκασμό παθολογικά προβλήματα, από το μεταβολικό σύνδρομο και σοβαρά ιατρογενή καρδιολογικά και νευρολογικά προβλήματα, συν και ας μη το ξεχνάμε ούτε αυτό, ότι πολλοί, αν και φαρμακωμένοι μέχρι τα μπούνια, θα συνεχίσουν να βιώνουν την αρχική ψυχική / συναισθηματική / υπαρξιακή δυσφορία που βίωναν πριν τους φέρουμε δεμένους με χειροπέδες στα ψυχιατρεία κι αρχίσουμε να τους "θεραπεύουμε". Κι εμείς θα λέμε, ε, αυτή είναι η νόσος. Τί να κάνουμε?
2. Ριζική αλλαγή σημαίνει, ολοκληρωτική κατάργηση κάθε μορφής θεσμοποιημένου καταναγκασμού και καταστολής χωρίς εξαιρέσεις (ούτε το λεγόμενο κριτήριο επικινδυνότητας), όπως η ακούσια νοσηλεία, η καταναγκαστική, δηλαδή χωρίς ελεύθερη και ενημερωμένη συναίνεση, φαρμακοθεραπεία, ηλεκτροσπασμοθεραπεία (κοινώς ηλεκτροσόκ) και άλλες μορφές ιατρικής "φροντίδας". Οσοι αναφέρονται στις οδηγίες τους ΠΟΥ για την αναλογία ασθενών-επαγγελματιών, ας ρίξουν μια ματιά στις κατευθυντήριες γραμμές της CRPD (Επιτροπή για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες) του ΟΗΕ και στις σχετικές αναφορές τα τελευταία δέκα χρόνια των Ειδικών Εισηγητών των Ηνωμένων Εθνών για τα βασανιστήρια και κάθε άλλη βάναυση, απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία . Το οφείλουν τουλάχιστον στους ασθενείς για τους οποίους νοιάζονται. Ας ρίξουν μια ματιά και στην συνεχώς αυξανόμενη ερευνητική βιβλιογραφία εκβάσεων για τις καταστροφικές συνέπειες της καταναγκαστικής φαρμακευτικής αγωγής και διαφόρων μορφών καταστολής και εγκλεισμού.
3. Δεν μπορούμε να παραπονιόμαστε μόνο για υποστελέχωση, έλλειψη υπηρεσιών πρόληψης, κοκ, όταν αρνούμαστε ή φοβόμαστε να αμφισβητήσουμε ή παραμελούμε να ενημερωθούμε για τους σοβαρούς κινδύνους, τα δεινά, τον εξευτελισμό και τον τραυματισμό που βιώνουν οι άνθρωποι που υπόκεινται στον μηχανισμό / πακέτο της ακούσιας νοσηλείας ή σε μοντέλα πρόληψης όπως αυτό της πρώιμης παρέμβασης στην ψύχωση. Γιατί ακόμα και αν είχαμε τρεις και τέσσερις και πέντε νοσηλευτές ανά "ασθενή" στις νυχτερινές βάρδιες, ίσως, ίσως να καταφέρναμε να προλάβουμε αυτό που έγινε τις προάλλες στο Δαφνί, αλλά πώς? Τρεις τον βαστάνε και ένας του χώνει προληπτικά μια ένεση να ξεχάσει και το όνομα του και να μη μπορεί να βλάψει ούτε κουνούπι. Ναι, μπορεί να σώζαμε μια ζωή και αυτό είναι αδιαμφισβήτητα εξόχως σημαντικό, αλλά θα συνεχίζαμε να συμβάλουμε έστω και άθελα μας στο να συνεχίζονται να χάνονται πολλές ζωές, όχι από δολοφονίες από έγκλειστους σε ψυχιατρικά ιδρύματα, αλλά από τις ίδιες τις παρεμβάσεις μας και για τις οποίες κανένας δεν θα μιλούσε κιόλας. Ο ιατροδικαστής θα έλεγε μάλλον, Θάνατος από φυσικά αίτια. Γνωρίζουν οι συνάδελφοι πόσοι ακριβώς άνθρωποι που λαμβάνουν αγωγή με τα λεγόμενα αντιψυχωτικά (τυπικά και ατυπικά), πεθαίνουν μέσα σε ψυχιατρικές κλινικές και άλλα ιδρύματα εγκλεισμού όπως τα οικοτροφεία (και έξω από αυτά βέβαια) από αιφνίδιο καρδιακό θάνατο? Ισως το γνωρίζουν. Γνωρίζουν ότι όλα τα λεγόμενα αντιψυχωτικά είναι καρδιοτοξικά, ότι προκαλούν παράταση του διαστήματος QT, ότι μπορεί να οδηγήσουν σε πολύ αυξημένο κίνδυνο θανατηφόρων κοιλιακών αρρυθμιών? Ισως το γνωρίζουν. Αν όχι, ας ανατρέξουν στην σχετική βιβλιογραφία των τελευταίων τριάντα χρόνων. Γνωρίζουν τις συνεχείς, επιθετικές, άκρως παραπλανητικές και αντι-επιστημονικές καμπάνιες δισεκατομυρίων που συνεχίζουν να κάνουν οι μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες για να πείσουν γιατρούς, πολιτικούς και το ευρύ κοινό ότι πχ η σχιζοφρένεια είναι μια βιολογική νόσος (χωρίς καμμία επιστημονική τεκμηρίωση) και ότι η φαρμακευτική αγωγή είναι μονόδρομος? Προφανώς δεν περιορίζονται μόνο στην σχιζοφρένεια, αλλά και στην κατάθλιψη, την διπολική διαταραχή, την γενικευμένη διαταραχή άγχους κι ένα σωρό άλλες διαγνώσεις.
4. Επικινδυνότητα και οι «69άρηδες». Σωστά επισημαίνουν οι διάφορες τοποθετήσεις για την δολοφονία στο Δαφνί, ότι δεν θα έπρεπε οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας να καταντούν δεσμοφύλακες. Πολύ σωστά. Αλλά και αν ήταν πιο πολλοί, πάλι δεν θα ήταν δεσμοφύλακες, όσο ισχύει ο εγκλεισμός σε ψυχιατρικές μονάδες? Οσοι διαπράττουν εγκλήματα και κρίνονται ότι έχουν το ακαταλόγιστο, δεν θα έπρεπε να "φροντίζονται" σε ψυχιατρικά καταστήματα, αλλά στις φυλακές. Εννοείται ότι το σωφρονιστικό σύστημα επίσης θα πρέπει να μεταρρυθμιστεί ριζικά για να προσφέρει με ανθρωπιά, σε όσους το θέλουν, υποστήριξη και θεραπεία, επαναλαμβάνω όχι με το ζόρι, αλλά για όσους το ζητάνε και αποφασίζουν να το δοκιμάσουν. Το ακαταλόγιστο είναι ένα επικίνδυνο νομικά - ηθικά - κοινωνικά - πολιτικά, ακόμα και κλινικά, εργαλείο που επικυρώνει, αναπαράγει και επιβεβαιώνει το στίγμα του επικίνδυνου "τρελού". Και αυτό, χωρίς καμμία επιστημονική τεκμηρίωση. Ανεξάρτητα από το τί προτιμούν όσοι διαπράττουν περισσότερο ή λιγότερο ειδεχθή εγκλήματα, αν είχαν την επιλογή, δηλαδή εγκλεισμό σε ψυχιατρικά ιδρύματα ή στο κοινό σωφρωνιστικό σύστημα (για το ιστορικό και από την πολύχρονη εμπειρία μου, όχι πως η εμπειρία μου αποδεικνύει κάτι, πολλοί θα προτιμούσαν να εκτίσουν την ποινή τους σε φυλακές ως απλοί ποινικοί κρατούμενοι, παρά σε ψυχιατρικά καταστήματα), το ακαταλόγιστο πρέπει να καταργηθεί. Είτε πρόκειται για τον Αλτουσέρ, είτε τον Άντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ είτε για οποιονδήποτε είτε ακούει φωνές, είτε πιστεύει ότι τον κυνηγούν να τον σκοτώσουν, είτε πιστεύει ότι αν τον απατήσει η γυναίκα «του», έχει δικαίωμα να την σκοτώσει. Σε κάθε περίπτωση κανένας δεν πρέπει να νοσηλεύτεται σε ψυχιατρεία χωρίς την θέληση του. Αν κάποιος αισθάνεται την ανάγκη να βρεθεί σε ένα θεραπευτικό περιβάλλον, έστω και σαν καταφύγιο, θα πρέπει να του το προσφέρουμε με ανθρωπιά και σεβασμό στην οδύνη του.
5. Η σχιζοφρένεια, η διπολική διαταραχή, η σχιζοσυναισθηματική διαταραχή κι άλλες διαγνωστικές ταμπέλες, δεν είναι ούτε αξιόπιστες, ούτε έγκυρες. Κι αυτό έχει τεκμηριωθεί από έρευνες και χρησιμοποιώντας τα καλύτερα εργαλεία που διαθέτουμε για να μετρήσουμε την αξιοπιστία και εγκυρότητα. Είναι άκρως επικίνδυνες και επιζήμιες. Αν δεν τις αμφισβητήσουμε στην πράξη εμείς ως επαγγελματίες ψυχικής υγείας, θα συνεχίζουμε να παράγουμε και να αναπαράγουμε το στίγμα κι ας διαρρηγνύουμε τα ιμάτια μας κι ας επιδιδόμαστε σε μυξο-συγκινητικές καμπάνιες για την εξάλειψη του στίγματος.
6. Η κατάργηση των μηχανισμών καταναγκασμού και καταστολής, δεν σημαίνει στο ελάχιστο ότι θα αφήσουμε ανθρώπους που υποφέρουν στην τύχη τους. Η ιατρικοποίηση της ψυχικής οδύνης όμως, όχι μονο δεν βοηθάει, αλλά καταδικάζει ανθρώπους σε μία δυσβάχτατη μοίρα ενώ ταυτόχρονα απενεχοποιεί τις βάρβαρες επιπτώσεις μιας κοινωνικής συνθήκης που τσακίζει ανθρώπους και κοινότητες. Οχι όλους σίγουρα. Αλλά η έγνοια μας θα έπρεπε να εστιάζει σε όσους δεν αντέχουν και τσακίζουν κάτω από πολλαπλές πιέσεις.
Καταθέτω τούτες τις ενστάσεις με όλον τον αμέριστο σεβασμό στους συναδέλφους που παλεύουν για μια ανθρώπινη αντιμετώπιση της ψυχικής οδύνης και που αντιστέκονται στις άθλιες μεθοδεύσεις αυτής της κυβέρνησης και ως πρόσκληση σε διάλογο σχετικά με το κυρίαρχο ψυχιατρικό παράδειγμα και τις συνιστώσες του.
Αλέξης Κροκιδάς, κοινωνιολόγος